Nieuw Fusrium in iris H.A.E. de Werd, S.J. Breeuwsm & M. de Boer Prktijkonderzoek Plnt & Omgeving B.V. Bloembollen juli 2005 PPO nr. 321055
2005 Wgeningen, Prktijkonderzoek Plnt & Omgeving B.V. Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgve mg worden verveelvoudigd, opgeslgen in een geutomtiseerd gegevensbestnd, of openbr gemkt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechnisch, door fotokopieën, opnmen of enige ndere mnier zonder voorfgnde schriftelijke toestemming vn Prktijkonderzoek Plnt & Omgeving. Prktijkonderzoek Plnt & Omgeving B.V. is niet nsprkelijk voor eventuele schdelijke gevolgen die kunnen ontstn bij gebruik vn gegevens uit deze uitgve. Projectnummer: PPO: 321055 PT: 11948 Prktijkonderzoek Plnt & Omgeving B.V. Bloembollen Adres : Prof. vn Slogterenweg 2, Lisse : Postbus 85, 2160 AB Tel. : 0252-46 21 21 Fx : 0252-46 21 00 E-mil : infobollen@wur.nl Internet : www.ppo.wur.nl Prktijkonderzoek Plnt & Omgeving B.V. 2
Inhoudsopgve pgin SAMENVATTING...5 1 INLEIDING... 7 2 MATERIAAL EN METHODEN... 9 2.1 Inventristie en verzmelen prktijkmonsters... 9 2.2 Identifictie ziekteverwekker en vergelijking met norml Fusrium... 9 2.2.1 Genetische krkterisering... 9 2.2.2 Infectieproef... 9 2.3 Werking fungiciden... 11 2.3.1 Remmingstoets in vitro... 11 2.3.2 Bestrijdingsproef ks... 12 3 RESULTATEN... 15 3.1 Inventristie en verzmelen prktijkmonsters... 15 3.2 Identifictie ziekteverwekker en vergelijking met norml Fusrium... 15 3.2.1 Genetische krkterisering... 16 3.2.2 Infectieproef... 17 3.3 Werking fungiciden... 18 3.3.1 Remmingstoets in vitro... 18 3.3.2 Bestrijdingsproef ks... 21 4 CONCLUSIES & DISCUSSIE... 27 4.1 Veroorzker lt Fusrium... 27 4.2 Vritie in gevoeligheid Fusrium voor middelen... 27 4.3 Werking middelen(-combinties)... 28 4.4 Infectieroutes en bestrijding in de grond... 28 Prktijkonderzoek Plnt & Omgeving B.V. 3
Prktijkonderzoek Plnt & Omgeving B.V. 4
Smenvtting Lt Fusrium vormt een de ltste jren een toenemend probleem in de broei vn Hollndse iris. Het hier beschreven onderzoek is uitgevoerd om duidelijkheid over de oorzk vn lt Fusrium te krijgen en te chterhlen of de bolontsmetting zols die nu veel toegepst wordt, voldoende werkt tegen deze vorm vn uitvl. Om een ntwoord te vinden op deze vrgen zijn er monsters vn ngetst mteril uit de prktijk onderzocht en zijn gezonde bollen geïnfecteerd met Fusrium fkomstig uit gewssen met vroege en uit gewssen met lte symptomen. Drnst is bepld of fusrium-isolten die lte symptomen veroorzken genetisch sterk fwijken vn Fusri uit gewssen met normle vroege symptomen en of er sprke is vn verschil in gevoeligheid voor veelgebruikte fungiciden. De werking vn verschillende combinties vn Sportk, Cptn, Topsin M en experimenteel fungicide X tegen fusrium-isolten uit gewssen met lte symptomen is in een ksproef getest. Ook is ngegn welke rol besmette grond en onzichtbre infecties in prtijen spelen ls bron vn ntsting. Op plntmteril met symptomen vn lt Fusrium werd nst de bovengrondse symptomen vk een bolntsting gevonden. Verdere nlyse toonde bij l het plntmteril de nwezigheid vn Fusrium in het bolweefsel n. Besmetting vn schone grond en bollen met deze Fusri veroorzkte echter voornmelijk vroege symptomen. Het ontstn vn lte symptomen lijkt niet veroorzkt te worden door een genetisch fwijkende groep binnen de soort Fusrium oxysporum. Enige vritie tussen fusriumisolten in de gevoeligheid voor fungiciden is in vitro wel gevonden, mr blijkt n toepssing vn de middelen in het ontsmettingsbd geen verschillen in hoeveelheid of de rd vn de symptomen te geven. Het ontstn vn lte symptomen blijkt dus fhnkelijk te zijn vn ndere fctoren. Mogelijk spelen ksklimt, mte vn grondbesmetting of vtbrheid vn de prtij een rol. Al de geteste middelen, Sportk, Cptn, Topsin M en fungicide X, kunnen bij toepssing in het ontsmettingsbd bijdrgen n de bestrijding vn Fusrium. De combintie vn Sportk, Cptn en Topsin M zou nog steeds moeten voldoen. De werking vn de combintie Sportk + Topsin M + fungicide X is vergelijkbr. Wnneer lleen toegepst werkt Sportk wt beter tegen fusriumbolrot dn fungicide X, terwijl voor bestrijding vn Penicillium het omgekeerde het gevl lijkt te zijn. Besmette grond is een belngrijke infectieroute voor Fusrium in iris. De rol vn onzichtbre (ltente) besmettingen in prtijen lijkt miniml te zijn. Zo lng de omstndigheden die het ontstn vn lte symptomen niet bekend zijn blijven nst lgemene preventieve mtregelen, de toepssing vn fungiciden bij de bolontsmetting en eventueel het stomen vn de grond belngrijke mtregelen om uitvl door vroeg of lt Fusrium te voorkomen of te beperken. Prktijkonderzoek Plnt & Omgeving B.V. 5
Prktijkonderzoek Plnt & Omgeving B.V. 6
1 Inleiding Bij meerdere broeiers in binnen- en buitenlnd komt l enkele jren bij de bloementeelt vn Hollndse irissen veel uitvl door lt Fusrium voor. Deze uitvl openbrt zich ps n het einde vn de teelt ls de bloemknoppen l duidelijk zichtbr zijn. Dit wijkt f vn een normle ntsting door Fusrium die meestl vrij snel n het plnten vn de bollen ontstt en wrbij onder ndere de krkteristieke sikkelplnten ontstn (figuur 1). Oriënterend onderzoek vn ngetst mteril uit de prktijk, binnengekomen bij DignostiekService vn PPO heeft ngetoond dt in de ngetste irisbollen steeds een Fusriumschimmel wordt ngetroffen die fenotypisch fwijkt vn de Fusrium die norml in irissen wordt gevonden. Bovendien bleek in een lbortoriumtoets dt de gevonden Fusrium-schimmel minder gevoelig is voor prochlorz (o.. Sportk) ten opzichte vn de norml in iris n te treffen Fusrium oxysporum f. sp. gldioli. Fig.1: Sikkelplnt door een vroege fusrium-ntsting Indien uitvl door lte symptomen voorkomt is de schde doorgns groot. Ksvkken met een uitvl vn hele bedden of 50-60% vn de geplnte irissen zijn hierbij meer regel dn uitzondering. Vk komen in twee trekken per jr problemen voor. Bedrijven die één keer een ntsting hebben gehd, krijgen deze vervolgens niet onder controle met extr bolontsmettingen en/of door stomen vn de grond. Om tot een gerichte npk vn dit probleem te komen heeft PPO onderzocht of de lte uitvl inderdd door Fusrium veroorzkt wordt en toen dit bevestigd werd, of er sprke is vn een nieuw soort Fusrium. Ook is bepld of de Fusrium die lte symptomen veroorzkt, resistent of verminderd gevoelig is voor de gngbre bolontsmettingsmiddelen. Drnst is bepld of infectie steeds vnuit de grond pltsvindt, of dt ltente infecties vn irisbollen ook een duidelijke rol spelen. Gndeweg het onderzoek is besloten nst de gngbre bolontsmettingsmiddelen, de werking vn een nieuw schimmelbestrijdend middel (goede resultten in proeven met Fusrium in tulp) tegelijkertijd te beplen. In de bestrijdingsproef ontstond nst de infectie door Fusrium enige ntsting door door Penicillium. Bij de beoordeling vn de proef en de nlyse vn de resultten, zijn wr mogelijk ook de effecten op Penicillium meegenomen. Prktijkonderzoek Plnt & Omgeving B.V. 7
Prktijkonderzoek Plnt & Omgeving B.V. 8
2 Mteril en methoden Dit hoofdstuk beschrijft de gebruikte methoden voor de volgende onderdelen: 1. Inventristie en verzmelen prktijkmonsters 2. Identifictie ziekteverwekker en vergelijking met oud Fusrium 3. Bepling werking fungiciden 2.1 Inventristie en verzmelen prktijkmonsters Door middel vn een oproep in de LTO-nieuwsbrief iris vn november 2004 en vi bestnde contcten met dviseurs in de irissenbroei zijn bedrijven gezocht met uitvl die vermoedelijk veroorzkt werd door lt Fusrium. Enkele bedrijven zijn bezocht om de situtie te bekijken en met de broeier te bespreken en er is bolmteril meegenomen. Drnst is vi dviseurs ziek bolmteril ngeleverd voor nder onderzoek. Angetst plntmteril is door middel vn uitplten op lgemeen én selectief groeimedium onderzocht op infectie door schimmels. 2.2 Identifictie ziekteverwekker en vergelijking met norml Fusrium Door visuele en microscopische beoordeling is bepld of er schimmels uit het ngetste bolmteril groeiden die in potentie ziekteverwekkend kunnen zijn. De fusrium-isolten zijn op bsis vn erfelijk mteril met elkr en met isolten uit plnten met norml Fusrium vergeleken en vervolgens is in een ksproef bepld of isolten uit plnten met lt Fusrium ook vroeg Fusrium kunnen veroorzken of lleen lte symptomen kunnen geven. 2.2.1 Genetische krkterisering Kennis over de genetische verwntschp vn Fusrium-isolten onderling is nodig om te beplen of er sprke is vn een nieuw type Fusrium. Een grotere genetische diversiteit tussen isolten kn een nwijzing zijn dt er ook verschillen op gebied vn gevoeligheid voor fungiciden zijn tussen de isolten. De geïsoleerde Fusri zijn door middel vn PCR (Polymerse Chin Rection) geïdentificeerd tot op niveu vn soort. Hierbij zijn ter controle oude en nieuwe fusrium-isolten meegenomen die uit plnten met normle fusrium-symptomen geïsoleerd wren. Binnen een fusriumsoort kn de genetische vritie worden vstgesteld door isolten in te delen in vegettieve comptibiliteitsgroepen (VCG s). Deze methode is gehnteerd om vst te stellen of oude en nieuwe isolten en isolten uit plnten met vroege en met lte symptomen l dn niet genetisch nuw verwnt zijn (Roebroeck, 2000). 2.2.2 Infectieproef Onder ndere op bsis vn de VCG-beplingen is een selectie vn fusrium-isolten gemkt wrmee een infectietoets is ingezet. De infectietoets is ingezet om te beplen of: de fusrium-isolten uit prktijkmonsters dezelfde symptomen veroorzken ls de plnten vertonen wruit zij geïsoleerd zijn (fronden vn de zgn. Postulten vn Koch = met zekerheid vststellen of de geïsoleerde schimmel ook de veroorzker vn de symptomen geweest is). Prktijkonderzoek Plnt & Omgeving B.V. 9
het voorkomen vn vroege dn wel lte symptomen fhnkelijk is vn het fusrium-isolt besmette grond de belngrijkste infectiebron op de bedrijven met lt Fusrium is De infectieproef bestond uit onderstnde behndelingen: A: Besmette prktijkgrond wrop lt Fusrium voorkwm A1 Grond bedrijf 1 A2 Grond bedrijf 1 buiten A3 Grond bedrijf 2 B: Kunstmtig besmette grond (tuingrond Lisse gestoomd op het veld) B1 Controle: geen besmetting ngebrcht B2 Lt Fusrium Bedrijf 1 VCG 2* B3 Lt Fusrium Bedrijf 2 VCG 1 B4 Lt Fusrium Bedrijf 3 VCG 3 B5 Lt Fusrium Bedrijf 1 buiten VCG 1 B6 Lt Fusrium Bedrijf 4 VCG 1 Ter vergelijking vn de symptoomvorming: B7 Norml oud collectie PPO VCG 2* B8 Norml nieuw bedrijf 5 VCG 4 C: Als B1, mr met Blue Mgic uit nder prtij. * VCG 2 is gelijk n VCG 340 in de publicties vn Roebroeck (2000) De bollen zijn geplnt in grond die verzmeld is vn plekken in de prktijk wr lt Fusrium voorkwm (de A-behndelingen) of in gestoomde grond vn de PPO-proefvelden (B en C). Voor B1 zijn de bollen in onbesmette gestoomde grond geplnt, om te zien of (ltente) infecties in de bollen een belngrijke infectieroute vormen voor lt Fusrium. De rest vn de gestoomde grond is besmet met gekweekte Fusrium. Hiervoor zijn zeven fusrium-isolten gebruikt (één isolt per behndeling), wrvn vijf lt fusrium-isolten, één oud en één nieuw norml fusrium-isolt. De gebruikte isolten behoren tot verschillende VCG-groepen. Voor behndelingen A en B zijn geprepreerde ongeremde irissen, cv Blue Mgic, herkomst Frnkrijk gebruikt. Behndeling C is ingezet dezelfde cultivr, mr deze bollen wren vn Nederlndse herkomst. Deze behndeling vormt een nvulling op controle behndeling B1 om een wt beter beeld te krijgen vn de rol vn prtijbesmettingen in het ontstn vn lt Fusrium in de broeierij. De bollen zijn niet ontsmet bij de leverncier. N ontsmetting in formline zijn de bollen fgespoeld om formline-effecten te voorkomen en opgeplnt in 3L potten, 5 bollen per pot en 8 potten per behndeling. De etmltempertuur in de ks is tijdens deze proef gestuurd op 20 o C. De 20 o C is bewust vstgehouden gedurende de gehele teelt om de omstndigheden voor Fusrium optiml te houden. Voor de B-behndelingen zijn de bollen n de formline en het fspoelen gedompeld in een fusriumsuspensie en is bij het plnten de grond ook besmet. Voor de controlebehndelingen, B1 en C, is een vergelijkbre behndeling uitgevoerd, mr dn met wter. Toen het gews begon te bloeien zijn de irissen individueel beoordeeld op opkomst, groei, vergeling, bloemverdroging, sikkelvorming en bolrot. Prktijkonderzoek Plnt & Omgeving B.V. 10
2.3 Werking fungiciden De werking vn de fungiciden Sportk (prochlorz), Topsin M (thiofnt-methyl), Cptn en experimenteel middel X is in dit onderzoek bepld. Voor de hiervoor beschreven inventristie en infectieproef zijn veel fusrium-isolten verzmeld. In de bestrijdingsproeven dienen verschillende isolten getest te worden om iets te kunnen zeggen over verschillen in gevoeligheid voor fungiciden, mr is het onmogelijk lle verzmelde isolten te gebruiken. Drom is vóór de ksproef een in vitro remmingsproef uitgevoerd met elf isolten. Deze isolten zijn zodnig gekozen dt verschillende VCG s, herkomsten, momenten vn isoltie en fenotypes vn de schimmel vergeleken kunnen worden. Uiterrd zijn isolten uit gewssen met vroege en uit gewssen met lte symptomen inbegrepen. De resultten vn de in vitro remmingstoets zijn gebruikt bij de selectie vn isolten voor de ksproef. 2.3.1 Remmingstoets in vitro De werking vn Sportk, Topsin M en Cptn is in twee concentrties, en vn middel X in één concentrtie (tbel 1) getest op elf fusrium-isolten uit iris (tbel 2). De concentrties product in de voedingsbodems zijn gebseerd op ervringen met dezelfde of soortgelijke middelen in eerdere in vitro proeven. Ter vergelijking is per fusrium-isolt ook een controle zonder middel gekweekt. De middelen zijn door het groeimedium gemengd. Vervolgens zijn in petrischlen de fusrium-isolten op de voedingsbodems geënt. Per combintie vn isolt, middel en concentrtie zijn twee petrischlen ingezet. De werking vn de middelen is bepld n de hnd vn de rdile uitgroei vn het mycelium n zeven en twlf dgen. Voor elke middel is de groeiremming vn het mycelium ten opzichte vn de controle berekend. Tbel 1: middelen en concentrties in de in vitro remmingstoets Code product ctieve stof Gehlte.s. ppm product in voedingsbodem A Sportk prochlorz 45% 0.1 en 1 B Topsin M thiofntmethyl 50% 1 en 10 vloeibr C Cptn 480 SC cptn 48% 1 en 10 D Middel X 10 ppm E onbehndeld - - - Prktijkonderzoek Plnt & Omgeving B.V. 11
VCG Fenotype schimmel Behndeling in Tbel 2: Fusrium-isolten in in vitro remmingstoets Herkomst Symptomen Oud / gews vn herkomst nieuw 1 infectieproef Collectie PPO Collectie PPO vroeg O 2 2 wit, kleine prse kern -sporulerend plt vroeg O 2 wit, kleine prse kern - sporulerend plt Bedrijf 5 vroeg N 4 wit sporulerend plt Bedrijf 1 lt N 2 wit sporulerend plt Bedrijf 1 lt N 1 Wit-prse kern - buiten luchtig Bedrijf 4 lt N 1 rode segmenten luchtig Bedrijf 3 lt N 3 wit/prse kern luchtig Bedrijf 2 lt N 1 wit/prse kern luchtig Bedrijf 2 lt N n.b. 3 rood Bedrijf 6 lt N n.b. wit/wollig Bedrijf 7 vroeg & lt N n.b. wit / niet wollig / plt 1 oud: in 1979 geïsoleerd; nieuw: in 2004 geïsoleerd 2 VCG 2 is gelijk n VCG 340 in de publicties vn Roebroek (2000) 3 niet bepld B7 B2 B5 B4 B3 2.3.2 Bestrijdingsproef ks De werking vn een ntl (combinties vn) middelen is getest in een pottenproef in de ks. Hierbij is uitgegn vn doseringen en middelen die gngbr zijn in de prktijk (tbel 3). Voor het nieuwe middel is de volgens de fbriknt te verwchten dviesdosering toegepst. Doordt in de proef zowel oude ls nieuwe fusrium-isolten zijn gebruikt, kn het resultt een indictie geven of er in de loop vn de tijd verminderde gevoeligheid voor fungiciden is ontstn. Verschillen in gevoeligheid tussen isolten uit irissen met vroege symptomen en irissen met lte symptomen zouden ook uit de resultten vn deze proef op te mken moeten zijn. De A-behndelingen bestn uit controlebehndelingen zonder bolbehndeling. Behndelingen C en D zijn combinties die in de prktijk toegepst worden. An de hnd vn behndelingen B en E kn de werking vn Sportk en middel X fzonderlijk beoordeeld worden en behndelingen F en G dienen om de wrde vn middel X ls toevoeging n Sportk, l dn niet in combintie met Topsin M te beplen. De cijfers chter de letters vn de behndelingscodes geven n welk fusrium-isolt gebruikt is. A0 is de controle wr geen Fusrium is toegevoegd. In tbel 4 stn de gebruikte fusrium-isolten beschreven. De bestrijdingsproef is uitgevoerd met geprepreerde ongeremde irissen, cv Blue Mgic. De bollen zijn niet ontsmet bij de leverncier. Om er zeker vn te zijn dt er geen besmetting pltsvindt door fusriumsporen op de buitenknt vn de bol, zijn de bollen op de dg vn plnten enkele minuten ontsmet in 0.5% formline. Drn zijn de bollen gedompeld in wter om schde of effecten in de proef door formline te voorkomen. N het fspoelen zijn de bollen gedurende 10 minuten gedompeld in de verschillende fungiciden (zie tbel 3) of in wter. De bollen zijn n boldompeling direct geplnt in gestoomde grond vn de proeftuin in Lisse. Deze grond is een dg voor het plnten besmet met Fusrium. De grond is voor deze proef met minder Prktijkonderzoek Plnt & Omgeving B.V. 12
Fusrium per pot besmet ls bij de eerder uitgevoerde infectieproef. De schimmelsuspensie is lleen door de bovenste helft vn de grond gemengd. Er is geplnt in 3L potten, 5 bollen per pot en 6 potten per behndeling. De etmltempertuur in de ks is tijdens deze proef gestuurd op 19 o C. N 6 weken, toen het merendeel vn de irissen in bloei stond of oogstrijp ws, is het gews boven- en ondergronds beoordeeld. Er is beoordeeld op bloemvorming (ntl blindgngers), vertrgde bloei (nog niet in bloei), sikkelvorming en op vergeling. De lengte vn elke plnt (bloeiende, vertrgde en blindgngers) is vn bovenknt bol tot bovenknt bloemschede gemeten. Ondergronds zijn de irissen beoordeeld op bolrot. Hierbij is zoveel mogelijk onderscheid gemkt tussen bolrot door Fusrium en Penicillium-ntsting. De resultten zijn sttisch genlyseerd. De sttistische nlyse is met behulp vn een ANOVA-toets zodnig uitgevoerd, dt de invloed vn de boldompeling op de fzonderlijke symptomen kn worden vstgesteld en dt bepld kn worden of de gebruikte Fusrium-isolten onderling verschillen in gevoeligheid voor de verschillende bolbehndelingen. Tbel 3: behndelingen in de bestrijdingsproef (ks). Letters geven de bolbehndeling weer; cijfers het fusrium-isolt wrmee besmet is. Besmetting/ bestrijding Product en dosering A0 A1 A2 A3 A4 B1 B2 B3 B4 C1 t/m C4 D1 t/m D4 E1 t/m E4 F1 t/m F4 G1 t/m G4 schone grond, geen bestrijding besmette grond, geen bestrijding besmette grond, bestrijding besmette grond, bestrijding besmette grond, bestrijding besmette grond, bestrijding besmette grond, bestrijding besmette grond, bestrijding Sportk 0,3% Sportk 0,3% Sportk 0,3% Sportk 0,3% Sportk 0,3% Topsin M 0,8% Topsin M 0,8% Cptn 1% Cptn 1% X 1,5% X 1,5% X 1,5% Tbel 4: Fusrium-isolten gebruikt voor besmetting in de bestrijdings-ksproef Nummer in Herkomst symptomen oud / nieuw 1 gevoeligheid VCG Fenotype schimmel bestrijdings proef herkomstgews isolt voor prochlorz (in vitro) 2 1 Bedrijf 3 Lt Fusrium Nieuw + 3 wit/prse kern luchtig 2 Bedrijf 4 Lt Fusrium Nieuw + 1 rode segmenten luchtig 3 Bedrijf 5 Vroeg Fusrium Nieuw +/- 4 wit sporulerend plt 4 Collectie PPO Vroeg Fusrium Oud +/- 2 3 wit, kleine prse kern -sporulerend plt 1 oud: in 1979 geïsoleerd; nieuw: in 2004 geïsoleerd 2 lle isolten wren in vitro gevoelig voor prochlorz. De mte vn gevoeligheid vrieerde wel 3 VCG 2 is gelijk n VCG 340 in de publicties vn Roebroek (2000) Prktijkonderzoek Plnt & Omgeving B.V. 13
Prktijkonderzoek Plnt & Omgeving B.V. 14
3 Resultten 3.1 Inventristie en verzmelen prktijkmonsters Bij bedrijfsbezoeken en vi verschillende dviseurs zijn plntmonsters verzmeld voor nder onderzoek. Bij de betrokken prtijen is een tientl bedrijven bekend dt kmpt met lt Fusrium. Antsting komt vk pleksgewijs voor, wrbij de schde oploopt met de grootte vn en het ntl plekken. De uitvl door lt Fusrium komt doorgns voor in twee teelten per jr, met geremde irissen. Op één bedrijf zijn ook symptomen vn lt Fusrium in de buitenteelt vn irisbloemen gevonden. Finncieel vrieert de schde door lgere productie, extr rbeid e.d. vn duizend tot ongeveer tienduizend euro per bedrijf per jr (inschttingen ondernemers). Het ntl bedrijven dt lst heeft vn lt Fusrium neemt voor zover bekend jrlijks met enkele bedrijven toe. Eén vn de symptomen vn lt Fusrium is bloemverdroging. Bloemverdroging kn ook door ndere oorzken dn schimmelinfectie optreden, mr de veel geteelde cv Blue Mgic wrin veel vn de problemen met lt Fusrium voorkomen stt juist bekend ls ongevoelig voor normle bloemverdroging. Om onderscheid te kunnen mken tussen bloemverdroging door Fusrium en bloemverdroging met een ndere oorzk, moet plntmteril op typische fusriumsymptomen en schimmelinfectie onderzocht worden. 3.2 Identifictie ziekteverwekker en vergelijking met norml Fusrium Vn zeven bedrijven zijn ngetste irissen onderzocht op nwezigheid vn ziekteverwekkende schimmels. Hierbij is in mteril vn lle bedrijven Fusrium ngetroffen. Andere schimmels werden niet gevonden, ook niet op het groeimedium dt lleen bcteriegroei remt. Vn Fusrium kwmen verschillende fenotypen (uiterlijke kenmerken op mcroscopisch niveu, figuur 2) voor. Zowel tussen ls binnen bedrijven kwm vritie voor. Enkele fenotypen zijn meerdere keren gevonden. Fig.2: Verschillende fenotypes vn Fusrium uit iris Prktijkonderzoek Plnt & Omgeving B.V. 15
3.2.1 Genetische krkterisering Het resultt vn de PCR-toets lt zien dt het ondnks de verschillen in fenotype wel in lle gevllen Fusrium oxysporum betreft, wrvn Fusrium oxysporum f. sp. gldiolorum onderdeel uitmkt (figuur 3). 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 Fig.3: Vergelijking vn verschillende fusrium-isolten uit iris m.b.v. PCR. Alle nieuwe isolten lten eenzelfde DNA-frgment zien ls een oud Fusrium-oxysporum isolt (1) uit iris en twee F. oxysporum isolten uit tulp (12&13). De bepling vn de onderlinge genetische verwntschp tussen nieuwe en oude fusrium-isolten, met behulp vn de VCG-bepling, leverde een verdeling vn de isolten over vier groepen op (tbel 5). De nieuwe isolten vllen onder verschillende VCG s. Dit stt in tegenstelling tot de oude isolten uit iris die eerder onderzocht zijn (Roebroeck, 2000). Deze behoorden ondnks de verschillende herkomst lleml tot éénzelfde VCG. Slechts één vn de onderzochte nieuwe isolten behoort tot dezelfde VCG ls de twee oude isolten. Het isolt vn bedrijf 5, wel nieuw, mr uit een gews met norml Fusrium vlt niet in dezelfde VCG ls de ndere oude isolten. Tbel 5: Genetische verwntschp weergegeven n de hnd vn vegettieve comptibiliteitsgroepen (VCG s) Herkomst Symptomen Oud / nieuw VCG gews vn herkomst isolt 1 Bedrijf 1 Lt Fusrium Nieuw 1 buiten Bedrijf 4 Lt Fusrium Nieuw 1 Bedrijf 2 Lt Fusrium Nieuw 1 Collectie Vroeg Oud 2 2 PPO Fusrium Collectie Vroeg Oud 2 PPO Fusrium Bedrijf 1 Lt Fusrium Nieuw 2 Bedrijf 3 Lt Fusrium Nieuw 3 Bedrijf 5 Vroeg Fusrium Nieuw 4 1 oud: in 1979 geïsoleerd; nieuw: in 2004 geïsoleerd 2 VCG 2 is gelijk n VCG 340 in de publicties vn Roebroek (2000) Prktijkonderzoek Plnt & Omgeving B.V. 16
De uitkomsten vn de VCG-nlyse wijzen er op dt de meeste nieuwe isolten genetisch zodnig nders zijn vergeleken met de oude isolten dt ze in ndere VCG-groepen vllen. Drnst zijn er ook verschillen tussen de nieuwe isolten onderling. Uit deze nlyse blijkt ook dt sommige isolten die uit bollen met lte symptomen geïsoleerd zijn, niét zodnig genetisch verschillen vn isolten die komen uit bollen met vroege symptomen dt ze in een ndere VCG-groep vllen. Het is dus niet zo dt fusrium-isolten uit bollen met lte symptomen lleml zodnig genetisch fwijken vn isolten vn vroege symptomen dt ze lleml in één ndere groep vllen. Als een schimmel genetisch verndert, kn het zijn dt er stmmen ontstn die minder gevoelig zijn voor frequent gebruikte bestrijdingsmiddelen. 3.2.2 Infectieproef In de infectieproef is veel vroege fusriumntsting ontstn. Plnten in grond vn plekken met lt Fusrium gf hoge percentges ntsting (tbel 6). Dit bevestigt dt infectie vnuit de grond een belngrijke infectieroute is voor Fusrium in iris. Tbel 6: Fusrium-ntsting n plnten op grond vn plekken met lt Fusrium Herkomst vroeg Fusrium (%) lt Fusrium (%) grond A1 Bedrijf 1 77 13 A2 Bedrijf 1 52 10 buiten A3 Bedrijf 2 85 10 Dt meer vroeg dn lt Fusrium is ontstn, geeft n dt de besmetting in deze grond zowel vroege ls lte Fusrium kn veroorzken. Het is hiermee nog niet duidelijk of deze grond besmet is met meerdere fusrium-isolten die vroege óf lte Fusrium veroorzken, of dt de nwezige Fusrium beide symptomen kn geven. Een lte fusrium-ntsting (plnt niet chter in ontwikkeling of krom, mr wel vergeeld bld eventueel in combintie met bloemverdroging) ging op twee plnten n steeds geprd met een ntsting vn de bol. Bij een vroege ntsting ws de bol ltijd zichtbr ngetst. Tbel 7: Fusrium-ntsting n besmetting met verschillende fusrium-isolten Herkomst Fusrium Symptomen in herkomstgews Vroeg Fusrium (%) Lt Fusrium (%) B1 Geen n.v.t. 0 0 besmetting B2 Bedrijf 1 Lt Fusrium 97 3 B3 Bedrijf 2 Lt Fusrium 100 0 B4 Bedrijf 3 Lt Fusrium 100 0 B5 Bedrijf 1 Lt Fusrium 100 0 buiten B6 Bedrijf 4 Lt Fusrium 100 0 B7 Collectie PPO vroeg Fusrium 100 0 B8 bedrijf 5 Vroeg Fusrium 100 0 C Geen besmetting n.v.t. 0 0* *geen fusrium-ntsting met bovengrondse symptomen; wel 5% bolntsting door Fusrium wrgenomen Wnneer schone grond niet besmet is met Fusrium ontstond geen of nuwelijks ntsting door Fusrium (tbel 7) en kwmen geen plnten met typisch lt Fusrium voor. Het lge percentge besmetting in behndeling C kn wijzen op een lichte (kruis-)besmetting ontstn in de gestoomde grond of bij het plnten Prktijkonderzoek Plnt & Omgeving B.V. 17
of op de nwezigheid vn een lge (ltente) besmetting in de gebruikte prtij. Vergeleken met de ntsting n plnten in besmette prktijkgrond (tbel 6) lijkt de rol vn een eventuele prtijbesmetting echter miniml. N kunstmtig besmetten vn bollen en grond bij het plnten ontstond in lle gevllen een zwre vroege ntsting en geen lt Fusrium. Je zou kunnen concluderen dt de Fusri die uit ziek mteril geïsoleerd zijn en wrmee in deze proef besmet is, dus niet de veroorzkers zijn vn lt Fusrium. Er zijn echter verschillende nwijzingen die het nnemelijk mken dt ze wel de veroorzkers zijn: Uit ngetst mteril vn álle bemonsterde bedrijven is Fusrium geïsoleerd. De infectieproeven lten zien dt de geïsoleerde Fusri ziekteverwekkend zijn en zeer duidelijke symptomen kunnen veroorzken. Bij de monsternlyses zijn geen ndere ziekteverwekkende schimmels gevonden op de niet-selectieve voedingsbodems Andere schimmels wrvn niet bekend is dt ze ziekteverwekkend kunnen zijn ook niet regelmtig gevonden. Bij de nlyse vn plntmonsters werden in de meeste gevllen ook symptomen vn een fusriumntsting op de bol gevonden Er zijn, op één plnt met een enkel symptoom vn Rhizoctoni n, geen symptomen op het plntmteril gevonden die duidelijk wijzen op ndere ziekteverwekkers, gebrekverschijnselen of fwijkingen. Voor de rest vn het onderzoek is er drom vn uit gegn dt Fusrium wel de veroorzker vn lt Fusrium is, mr dt ndere fctoren de symptoomvorming beïnvloeden. Gezien het grote ntl geïnfecteerde plnten lijkt de infectiedruk in de kunstmtig besmette grond hoger te zijn geweest, dn die in de prktijkgrond. Het resultt in besmette grond lijkt vrijwel onfhnkelijk vn het gebruikte fusrium-isolt. De fusrium-isolten uit plnten met lte symptomen veroorzken dus ook vroege symptomen. Op bsis vn deze resultten lijkt er geen sprke te zijn vn een fwijkende fusriumsoort of -stm die in iris lleen lt Fusrium veroorzkt. 3.3 Werking fungiciden De werking vn de fungiciden Sportk (prochlorz), Topsin M (thiofnt-methyl), cptn en experimenteel middel X tegen een ntl fusrium-isolten die ntsting in iris veroorzken is in dit onderzoek bepld in een in vitro remmingstoets en in een bestrijdingsproef in de ks. 3.3.1 Remmingstoets in vitro Uit de in vitro remmingstoets kwmen voornmelijk verschillen tussen fusrium-isolten in gevoeligheid voor prochlorz (o.. Sportk) nr voren (fig.5 en tbel 8). De oude isolten en de nieuwe isolten vn bedrijven met vroeg Fusrium zijn het over het geheel genomen het meest gevoelig. Mr ook de Fusrium vn bedrijf 1 blijkt tot de gevoeligste isolten te horen. Een overtuigend verbnd tussen het optreden vn vroege of lte symptomen en de gevoeligheid voor prochlorz is dus niet ngetoond. Er lijkt wel sprke te zijn vn fusrium-isolten die minder gevoelig zijn voor prochlorz, wrbij voorl de nieuwe isolten minder gevoelig zijn. Absolute resistentie is niet ngetoond. Prktijkonderzoek Plnt & Omgeving B.V. 18
Fig.5: Verschillen in gevoeligheid voor Sportk tussen fusrium-isolten uit iris Prktijkonderzoek Plnt & Omgeving B.V. 19
VCG Remming Tbel 8: Remming mycelumgroei fusrium-isolten door Sportk in in vitro remmingstoets Herkomst Symptomen Oud / Remming gews vn herkomst nieuw 1 myceliumgroei Sportk 0.1 p.p.m. (%) myceliumgroei Sportk 1 p.p.m. (%) Collectie PPO-1 vroeg O 2 2 63 100 Collectie PPO-2 vroeg O 2 71 100 Bedrijf 5 vroeg N 4 76 100 Bedrijf 1 lt N 2 76 100 Bedrijf 1 buiten lt N 1 51 80 Bedrijf 4 lt N 1 60 83 Bedrijf 3 lt N 3 54 78 Bedrijf 2 lt N 1 50 78 Bedrijf 2 lt N n.b. 3 53 80 Bedrijf 6 lt N n.b. 63 100 Bedrijf 7 vroeg & lt N n.b. 75 100 1 oud: in 1979 geïsoleerd; nieuw: in 2004 geïsoleerd 2 VCG 2 is gelijk n VCG 340 in de publicties vn Roebroek (2000) 3 niet bepld Middel X gf een remming vn myceliumgroei vn rond 50%. Er ws geen verschil in gevoeligheid tussen isolten. Er is geen goede werking vn Topsin M en Cptn gevonden in de in vitro toets. Mogelijk dt het omzettingsproces vn de werkzme stof vn Topsin M, thiofnt-methyl, nr de werkzme fbrkproducten ervn in het groeimedium wrmee de remmingstoets is uitgevoerd te lngzm verloopt. In proeven met Benlte, dt net ls Topsin M omgezet moet worden voor het gt werken, is dit echter nooit een probleem geweest. Voor cptn geldt een vergelijkbre theorie. Het is niet met zekerheid te zeggen of de methode vn het in vitro toetsen niet goed toepsbr is voor deze middelen, of dt door verminderde gevoeligheid er ps bij hogere concentrties een werking gevonden zl worden. Voor de bestrijdingsproef in de ks worden de isolten Collectie-PPO-1, en die vn bedrijf 3, 4 en 5 gebruikt. Een oud en een nieuw isolt uit een gews met vroege symptomen en twee uit een gews met lt Fusrium. De twee vn lt Fusrium behoren tot twee verschillende VCG s en worden in vitro reltief slecht geremd door Sportk. Prktijkonderzoek Plnt & Omgeving B.V. 20
3.3.2 Bestrijdingsproef ks In de bestrijdingsproef in de ks is een sterk effect vn boldompeling in fungiciden op de Fusriumntsting zichtbr geworden. De verschillen tussen de (combinties vn) fungiciden onderling wren niet spectculir, mr zeker niet verwrloosbr. Fig.6: Stnd vn het gews n bolbehndeling op het moment vn eind beoordeling bestrijdingsproef 3.3.2.1 Symptoomvorming in besmette grond wnneer geen fungiciden zijn toegepst: Alle vier de fusrium-isolten hebben infecties veroorzkt in de onbehndelde bollen. Onbehndelde bollen in besmette grond gven een lg percentge plnten dt in bloei kwm, en een hoog percentge bollen dt zichtbr door Fusrium ngetst ws. Drnst ws het gews korter dn wr niet met Fusrium besmet ws. Het kenmerkende lt Fusrium wrbij vlk voor de oogst het bld geel kleurt en de bloem verdroogd, is weinig ontstn. De foto in figuur 7 is wt dit betreft representtief: een plnt ziet er óf gezond uit en stt heleml of bijn in bloei, of er zijn bovengrondse symptomen zichtbr die l veel vroeger ontstn zijn. In niet-besmette grond is een beperkt ntl bollen ook ngetst door Fusrium. De ntsting bleef hier echter beperkt tot ondergrondse symptomen (figuur 8). Deze infecties kunnen ontstn zijn uit een lichte besmetting vn het gebruikte tuinznd, of door nwezigheid vn ltente infecties in de geplnte bollen. In de proef zijn ook ntstingen door Penicillium ontstn. Deze schimmel is zowel ls primir en secundir (in combintie met fusriumbolrot, figuur 8b) pthogeen voorgekomen. Effecten vn behndelingen op Penicillium zullen drom een resultnte zijn vn een effect op Penicillium zelf en een indirect effect (minder fusrium, geeft minder kns voor Penicillium). De hoeveelheid fusriumbolrot geeft het effect vn de middelen op Fusrium het beste weer. Prktijkonderzoek Plnt & Omgeving B.V. 21
Fig.7: N besmetting vn de grond met de fusrium-isolten ontstonden voorl vroege symptomen Fig.8: Eindbeoordeling bestrijdingsproef ks. Plnten in niet besmette grond (links) en in met fusrium besmette grond (rechts) wnneer geen fungiciden zijn toegepst. Prktijkonderzoek Plnt & Omgeving B.V. 22
Fig.8b: primire ntsting door Fusrium, secundire ntsting door Penicillium symptomen per fusriumisolt geen fungiciden toegepst % of cm 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 b b B B B A b b B AB AB A b b B B A A Fus bedr 3: nieuw lt Fus bedr 4: nieuw lt Fus bedr 5: nieuw vroeg Fus PPO: oud vroeg fus bolrot penicillium geelverkleuring in bloei gezond lengte Fig.9: Symptoomvorming in met Fusrium besmette grond wnneer geen fungiciden zijn toegepst. Weergegeven per fusrium-isolt..oud: in 1979 geïsoleerd; nieuw: in 2004 geïsoleerd. Vroeg, lt: vroege of lte symptomen in het gews wruit de Fusrium geïsoleerd is. De vier fusrium-isolten verschillen onderling wel enigszins in de mte vn infectie en symptomen die ze veroorzken (figuur 9). Het oude isolt (PPO-collectie; gews met vroege symptomen) gf de minste zwre ntstingen (een vroege zwre ntsting ging in deze proef doorgns geprd met geelverkleuring), het nieuwe isolt uit een gews met vroege symptomen (bedrijf 5) de meeste. Omdt voor deze behndelingen niet in fungiciden is gedompeld, zeggen de resultten lleen iets over de gressiviteit vn de Prktijkonderzoek Plnt & Omgeving B.V. 23
schimmel-isolten en niets over een verschil in gevoeligheid voor fungiciden. De verschillen in symptoomvorming tussen isolten lijken op bsis vn deze resultten niet gerelteerd te zijn n de symptomen in het gews wr uit de isolten fkomstig zijn of het moment vn isoltie (oud of nieuw) vn de isolten. 3.3.2.2 Effect boldompeling bij plnten in besmette grond Verschillen tussen fusrium-isolten in gevoeligheid voor fungiciden Uit sttistische nlyse (ANOVA-toets) vn de resultten vn de ksproef blijkt geen significnt verschil te bestn tussen isolten voor wt betreft het effect vn de bolbehndelingen op de hoeveelheid fusriumbolrot, ntl in bloei, ntl blindgngers. Eventuele verschillen in gevoeligheid voor fungiciden tussen de gebruikte isolten hebben in de proef dus niet geleid tot meetbre verschillen in het effect vn de fungiciden. De effecten vn de middelen(-combinties) worden drom in de verdere bespreking vn de resultten niet per fusrium-isolt weergegeven, mr voor de vier isolten smen. Effect middelen(-combinties) bij bolbehndeling Dompeling in fungiciden vermindert ongecht de middelenkeuze lle symptomen wrop in de bestrijdingsproef is beoordeeld. Hoe groot het effect is, verschilt echter wel tussen verschillende middelen of combinties vn middelen. In figuur 10, 11 en 12 stn de effecten vn de bolbehndelingen op de bolntsting door Fusrium, Penicillium en het ntl gezonde bollen weergegeven. De effecten op geelverkleuring (kwm lleen voor bij een vroege zwre bolntsting), het ntl in bloei en de lengte vn de bloem zijn weergegeven in bijlge 1. Fusrium bolntntsting % bollen ngetst door Fusrium 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 c cd d b cd d Wter Sp Sp + C Sp + C + TM X Sp + X Sp + X + TM Fig.10: Percentge bolrot door Fusrium in besmette grond n dompelen in (verschillende combinties vn) fungiciden. Kolommen met gelijke letter verschillen niet significnt vn elkr op bsis vn ANOVA (p<0.05). Sportk vergeleken me t Fungicide X Sportk en fungicide X zijn beiden ls fzonderlijke toepssing meegenomen en zijn drdoor goed met elkr te vergelijken. Deze middelen hebben een vergelijkbr effect op het ntl plnten met bldvergeling, het ntl in bloei bij het beoordelen en de plntlengte (zie bijlge 1) of het ntl gezonde bollen (geen bolrot door Fusrium of Penicillium) (figuur 12). Er is wel een verschil tussen de werking vn Sportk en fungicide X tegen bolrot, mr dit verschil heeft niet tot significnte verschillen tussen het ntl Prktijkonderzoek Plnt & Omgeving B.V. 24
gezonde bollen of bovengrondse symptomen geleid (figuur 12 & bijlge 1). Fungicide X bestrijdt bolrot door Fusrium minder goed dn Sportk: Sportk 20% fusriumbolrot, fungicide X 34% (figuur 10). Bij de bestrijding vn Penicillium-bolrot is dit ndersom, Fungicide X lijkt Penicillium beter te bestrijden dn Sportk (figuur 11). De verschillen in werking heffen elkr wt bovengronds effect betreft wrschijnlijk op. Combinties vn middelen Toevoegen vn Cptn óf Cptn en Topsin M n Sportk levert meer gezonde bollen op dn Sportk lleen (figuur 12). Er ontstn geen verschillen in plntlengte. Toevoeging vn Cptn én Topsin M geeft meer bloei (bijlge 1) en minder bollen met fusriumbolrot (figuur 10). Wnneer lleen Cptn wordt toegevoegd n de Sportk is de toenme vn het ntl in bloei en de fnme vn fusriumbolrot niet significnt. Wnneer Topsin M en Sportk in combintie met fungicide X toegepst worden, levert dt significnt lngere en meer bloemen, een grotere hoeveelheid gezonde bollen en minder fusriumbolrot op dn fungicide X lleen. Toevoeging vn Sportk n fungicide X levert niet meer bloemen op dn fungicide X lleen (bijlge 1). Wel lngere bloemen, meer gezonde bollen en minder bollen met fusriumbolrot dn met lleen fungicide X. De combintie vn Sportk met Cptn bestrijdt fusriumsymptomen even goed ls Sportk met fungicide X. Toevoeging vn Topsin M n een bd met Sportk en Cptn leverde een nzienlijke vermindering op vn het ntl bollen met Penicillium (figuur 11). Bij gebruik vn Cptn en Sportk is er 60% minder ntsting door Penicillium dn bij toepssing vn Sportk lleen. Penicillium 100 % ngetst door Penicillium 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 c b b Wter Sp Sp + C Sp + C + TM b b X Sp + X Sp + X + TM Fig. 11: Percentge bollen ngetst door Penicillium in met Fusrium besmette grond n dompelen in verschillende combinties vn fungiciden. Veel bollen wren door zowel Fusrium en Penicillium ngetst. Kolommen met gelijke letter verschillen niet significnt vn elkr op bsis vn ANOVA (p<0,05). Prktijkonderzoek Plnt & Omgeving B.V. 25
Gezonde bollen 100 90 d d % niet ngetste bollen 80 70 60 50 40 30 20 10 b c b c 0 Wter Sp Sp + C Sp + C + TM X Sp + X Sp + X + TM Figuur 12: Percentge bollen zonder ntsting door Fusrium of Penicillium in met Fusrium besmette grond n dompelen in verschillende combinties vn fungiciden. Kolommen met gelijke letter verschillen niet significnt vn elkr op bsis vn ANOVA (p<0,05). De effecten vn de middelen zijn een resultnte vn de werking op zowel Fusrium ls Penicillium. Prktijkonderzoek Plnt & Omgeving B.V. 26
4 Conclusies & discussie Kort smengevt kunnen de volgende conclusies getrokken worden: De symptomen vn lt fusrium worden zeer wrschijnlijk veroorzkt door isolten vn Fusrium oxysporum die ook normle vroege symptomen kunnen veroorzken. Verschillen tussen Fusri uit iris in gevoeligheid voor Sportk, Cptn of Topsin M veroorzken geen zichtbre verschillen in symptoomvorming of werking vn de middelen in de prktijk. Het zelfde zl gelden bij toepssing vn fungicide X. Al de geteste middelen: Sportk, Cptn, Topsin M en fungicide X kunnen bij toepssing in het ontsmettingsbd bijdrgen n de bestrijding vn Fusrium. De combintie vn Sportk, Cptn en Topsin M zou nog steeds moeten voldoen. De werking vn de combintie Sportk + Topsin M + fungicide X is vergelijkbr. Wnneer lleen toegepst werkt Sportk wt beter tegen Fusriumbolrot dn fungicide X, terwijl voor bestrijding vn Penicillium het omgekeerde het gevl lijkt te zijn. Besmette grond is een belngrijke infectieroute voor Fusrium in iris. De rol vn onzichtbre (ltente) besmettingen in prtijen lijkt miniml te zijn. 4.1 Veroorzker lt Fusrium Lt Fusrium is een terugkerend probleem in de broei vn Hollndse irissen dt lngzm mr zeker in omvng toeneemt. Het probleem komt voornmelijk in geremde irissen voor. Op bolmteril met bovengrondse symptomen vn lt Fusrium worden vk, mr niet ltijd symptomen vn een bolntsting door Fusrium gevonden. Omdt er in de infectie en bestrijdingsproef nuwelijks lt Fusrium, mr veel vroege symptomen ontstn zijn, is niet met honderd procent zekerheid ngetoond dt de geïsoleerde Fusri de symptomen vn lt Fusrium veroorzken. De resultten, en het meest ndrukkelijk de nlyse vn de prktijkmonsters, wijzen echter wel sterk in die richting. De symptomen wijzen ook niet in de richting vn ndere ziekten, plgen of oorzken vn ndere rd. De geïsoleerde Fusri zijn geïdentificeerd ls Fusrium oxysporum, wrtoe ook de Fusrium behoort die de normle vroege ntstingen in iris veroorzkt. Veel, mr niet lle recente fusrium-isolten uit iris blijken genetisch niet nuw verwnt n oude fusrium-isolten uit iris. Recente en oude Fusri uit iris blijken te vriëren in genetische smenstelling, fenotype vn de schimmel en enigszins voor wt betreft symptoomvorming. Een indeling n de hnd vn deze eigenschppen levert echter een ndere verdeling op, dn wnneer de isolten gesplitst worden nr de symptomen in het gews wruit ze geïsoleerd zijn (vroeg of lt Fusrium). Bovendien kunnen de Fusri die lte symptomen veroorzken ook normle vroege symptomen geven. Het lte Fusrium vn de ltste jren lijkt dus niet te wijten te zijn n een fwijkende fusriumsoort of -stm. Fctoren die mogelijk een rol kunnen spelen bij het ontstn vn lt Fusrium in de prktijk (en nuwelijks in de proeven) zijn de mte wrin de grond besmet is, de klimtologische omstndigheden of de vtbrheid vn de bollen. 4.2 Vritie in gevoeligheid Fusrium voor middelen Geluiden uit de prktijk en een in vitro lbortorium test wekten het vermoeden dt verminderde gevoeligheid voor de gebruikte fungiciden een rol speelt bij lt Fusrium. Het lijkt echter niet direct een logische verklring voor een verloop vn vroege nr lte symptomen. Als vroeg Fusrium doorgns ontstt door infectie vnuit de grond, zouden bij een verminderde werking vn fungiciden de symptomen juist eerder verwcht worden dn lter. Fusrium-isolten blijken in vitro te verschillen in gevoeligheid voor Sportk (.s. prochlorz), wrbij voorl oudere isolten minder gevoelig zijn. Voor bsolute resistentie zijn geen nwijzingen gevonden. N toepssing vn de middelen in de bolontsmetting en plnten in besmette grond, zijn geen significnte verschillen tussen oude en nieuwe isolten of tussen isolten uit gewssen met vroeg en gewssen met lt Fusrium ngetoond voor Sportk, Topsin M, Cptn en experimenteel Prktijkonderzoek Plnt & Omgeving B.V. 27
fungicide X. Dus op het niveu vn toepssing vn de fungiciden in prktijkomstndigheden blijken de verschillen in in vitro gevoeligheid niet te resulteren in zichtbre verschillen in werking vn de fungiciden tussen de verschillende isolten. 4.3 Werking middelen(-combinties) Bij de interprettie vn de gevonden effecten moet er rekening gehouden worden met het feit dt Penicillium ls primir en secundir (in combintie met fusriumbolrot) in de proef voorkwm. De hoeveelheid fusriumbolrot geeft het effect vn de middelen op Fusrium het beste weer. Alle geteste middelen(-combinties) bestrijden boven- en ondergrondse symptomen vn infectie door Fusrium (en Penicillium), mr 100% bestrijding wordt met geen vn de combinties bereikt. Sportk geeft minder bolntsting door Fusrium dn fungicide X. Penicillium lijkt beter bestreden te worden door fungicide X dn door Sportk. De werking vn fungicide X tegen Penicillium ligt in lijn met de effecten die de fbriknt ervn in eigen proeven met Penicillium gezien zegt te hebben. Combineren vn Sportk of fungicide X met ndere fungiciden leidt over het lgemeen tot een fnme vn de ntstingen door Fusrium en Penicillium. Vn de geteste combinties blijken de combintie die in de huidige prktijk veel toegepst wordt: Sportk + Cptn + Topsin M en de combintie Fungicide X + Sportk + Topsin M ntsting door Fusrium en Penicillium het best te bestrijden en de meeste bloemen bij de eerste oogstronde te geven. De veel gebruikte combintie zou dus nog moeten voldoen voor de bestrijding vn Fusrium. Als er geplnt wordt in grond wrop problemen met Fusrium voorkomen, lijkt het gezien de geringe kosten vn de bolontsmetting per oppervlkte-eenheid (zie bijlge 2) l snel rendbel één vn de bovengenoemde combinties vn drie fungiciden toe te pssen bij de bolontsmetting. Komt veel Penicillium voor, dn lijkt een combintie met drin fungicide X een goede keuze. Op bsis vn de problemen in de prktijk zou een minder resultt met de combintie vn Sportk, Cptn en Topsin M verwcht worden. Hier spelen net ls bij de symptoomvorming ndere fctoren zols besmettingsgrd, ksklimt en weerstnd vn de bol wrschijnlijk een rol. Adpttie vn het bodemleven n jrenlng gebruik vn dezelfde stoffen op beplde tuinen (bekend voor een ntl grondontsmettingsmiddelen) is ook niet uit te sluiten. Hierbij breekt het bodemleven een stof versneld f, wrdoor de werking tegen kn vllen. Voor bolontsmettingsmiddelen is dit echter nooit ngetoond. Dt voorl remirissen ngetst rken leidt tot de vrg of dit puur komt door de lnge bewring vn de bol, of dt er omstndigheden zijn tijdens de preprtie vn remirissen die de weerstnd tegen Fusrium verminderen. Zou dit ltste het gevl zijn, dn biedt dit misschien mogelijkheden tot verbetering. Toeltingsperspectief Fungicide X Dit fungicide zl nr verwchting vn de fbriknt rond de jrwisseling een toelting voor bolontsmetting krijgen en op de mrkt komen. 4.4 Infectieroutes en bestrijding in de grond Besmette grond vormt een belngrijke infectieroute. Op bsis vn een kleine steekproef lijken onzichtbr geïnfecteerde bollen wel een lg percentge ntsting te kunnen veroorzken, mr deze infecties leiden niet tot een zichtbr slechtere gewsstnd of bloemproductie. In vergelijking met besmette grond lijkt de rol vn onzichtbre infecties in prtijen verwrloosbr ten opzichte vn besmette grond. Met de grond ls belngrijke infectiebron zouden lgemene preventieve mtregelen zols het voorkomen vn ntte plekken en het in cht nemen vn bedrijfshygiënische mtregelen de bsis moeten vormen vn preventie en bestrijding. Drnst is gebruik vn uitgngsmteril zonder symptomen vn Fusrium n te rden. Is een prtij ngetst door Fusrium en wordt toch besloten de prtij op te plnten, dn is het n te rden de prtij niet lng te bewren en niet s zomers op te plnten. Prktijkonderzoek Plnt & Omgeving B.V. 28
Er zijn geen fungiciden beschikbr wrmee Fusrium in de grond goed bestreden kn worden. Het stomen vn de ksgrond werkt in principe goed tegen Fusrium (kosten incl. rbeid en fschrijving rond 1,70/ m2 zie bijlge 2). Het effect is echter vn tijdelijke rd, omdt n het stomen herbesmetting, onder ndere vnuit diepere grondlgen, op kn treden. Het komt voor dt één of twee teelten n het stomen weer problemen ontstn die vnuit de grond lijken te komen. Met stomen wordt behlve Fusrium ook de rest vn het bodemleven grotendeels gedood, wrdoor de concurrentie voor Fusrium f kn nemen. Wnneer ksgrond nog nooit of l jren niet gestoomd is, is het risico op een dergelijk onbedoeld neveneffect het grootst. Prktijkonderzoek Plnt & Omgeving B.V. 29
Litertuur Roebroeck, E.J.A., 2000, Fusrium oxysporum from iridceous crops. Anlysis of genetic diversity nd host speciliztion, proefschrift, Universiteit vn Amsterdm. KWIN Bloembollen 2005, Prktijkonderzoek Plnt & Omgeving sector Bloembollen, In druk Prktijkonderzoek Plnt & Omgeving B.V. 30
Bijlge 1: Resultt overige vribelen bestrijdingsproef ks Geelverkleuring % plnten met geel verkleurd bld 50 45 40 35 30 25 20 15 10 5 0 b Wter Sp Sp + C Sp + C + TM X Sp + X Sp + X + TM Percentge plnten met geel verkleurd bld. Bollen zijn n dompelen in verschillende combinties vn fungiciden in met Fusrium besmette grond geplnt. Geelverkleuring kwm doorgns voor in combintie met chtergebleven groei en een zwr ngetste bol. Geelverkleuring zols bij lt Fusrium kwm nuwelijks voor. Kolommen met gelijke letter verschillen niet significnt vn elkr op bsis vn ANOVA (p<0,05). In bloei tijdens eindbeoordeling % irissen in bloei 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 b bc d b bc cd Wter Sp Sp + C Sp + C + TM X Sp + X Sp + X + TM Percentge plnten in bloei tijdens de eindbeoordeling. Bollen zijn n dompelen in verschillende combinties vn fungiciden in met Fusrium besmette grond geplnt. Verschillen zijn ontstn door verschillen in ntllen blindgngers (geen bloem gevormd) en vertrgde ontwikkeling. Kolommen met gelijke letter verschillen niet significnt vn elkr op bsis vn ANOVA (p<0,05). Prktijkonderzoek Plnt & Omgeving B.V. 31
Lengte bloemen tijdens eindbeoordeling 50 45 40 bc bc cd b cd d lengte plnt (cm) 35 30 25 20 15 10 5 0 Wter Sp Sp + C Sp + C + TM X Sp + X Sp + X + TM Lengte vn de bloemen tijdens de eindbeoordeling. Plnten zonder zichtbre bloem (blindgngers) zijn niet meegerekend bij het beplen vn het gemiddelde. Er is geen onderscheid gemkt tussen irissen die wel en irissen die niet oogstrijp wren op het moment vn beoordelen. Kolommen met gelijke letter verschillen niet significnt vn elkr op bsis vn ANOVA (p<0,05). Prktijkonderzoek Plnt & Omgeving B.V. 32
Bijlge 2: Kosten bestrijdingsmtregelen Kosten bolontsmetting Per 1000m2 netto teeltoppervlk per teelt (bron: KWIN bloembollen 2005, in druk): 0,3% Sportk óf Mirge Eln: 34 1% Cptn 14 0,8%Topsin M 58 1.5% Fungicide X: prijs nog onbekend Stomen ksgrond: Voor stomen wordt in de prktijk vk gerekend met 1/m2 per keer. Hierbij lijken loonkosten en fschrijvingen op de nodige investeringen echter niet geheel meegerekend te worden. Wordt dit wel gedn dn ligt de kostprijs rond 1,70 /m2 voor stomen met eigen mteril. De kosten voor loonstomen wijken hier nuwelijks vn f. Prktijkonderzoek Plnt & Omgeving B.V. 33