De programmarekening 2008 sluit qua uitvoering aan op de begroting 2008.

Raad V200900546 Onderwerp: Vaststellen jaarverslag en jaarrekening 2008 Raadsvoorstel Inleiding: Met dit verslag en jaarrekening legt uw college verantwoording af over het bereiken van de doelstellingen en de wijze waarop dit is gebeurd. De programmarekening 2008 sluit qua uitvoering aan op de begroting 2008. Feitelijke informatie: Op veel verschillende terreinen zijn in 2008 resultaten bereikt. In de programmaverantwoording is per beleidsveld aangegeven welke zaken in 2008 gerealiseerd zijn. Voor een volledig beeld wordt hiernaar verwezen. Op het gebied van de bedrijfsvoering is ook een aantal belangrijke resultaten behaald. Dit is terug te vinden in de paragraaf bedrijfsvoering. Resultaat Het resultaat van de begroting na wijziging bedroeg 1.726.000,-- nadelig. Het hiermee vergelijkbare resultaat na bestemming bij de jaarrekening bedraagt 5.451.000,-- nadelig. Een nadere beschouwing van dit resultaat leert dat dit helemaal niet zo slecht is, als dat het lijkt. Het wordt namelijk voor ca. 5.700.000,-- veroorzaakt door incidentele niet geraamde nadelige effecten. Als deze worden geëlimineerd ontstaat in vergelijking met de begroting een positief resultaat van ca. 2.000.000,--. Deze nadelige incidentele effecten ontstaan doordat voor een aantal grondexploitaties met dreigende tekorten en voor boekwaarde van gronden welke een overwaarde hebben, voorzieningen zijn gevormd. Hiermee zijn de op dat moment bekende risico s uit grondexploitaties afgedekt. De belangrijkste oorzaak van het dan resterende positieve verschil met de begroting betreft vooral de tot een bedrag van 934.000,-- niet bestede incidentele budgetten, die nog niet zijn niet besteed, omdat de uit te voeren activiteiten nog niet zijn gestart. Bij het voorstel tot resultaatbestemming wordt overigens voorgesteld deze budgetten naar 2009 over te hevelen, zodat de geplande activiteiten in 2009 alsnog uitgevoerd kunnen worden, zonder de budgetten van 2009 te belasten. Voor een nadere beschouwing hierover wordt verwezen naar de toelichting in het voorwoord van de jaarrekening. 1/4

Raad V200900546 Onderwerp: Vaststellen jaarverslag en jaarrekening 2008 De belangrijkste overige verschillen betreffen: (bedragen x 1.000,--) - Hoger renteresultaat 275 voordeel - Lagere bijdrage in de apparaatskosten van de ISD 140 voordeel - Minder onderhoudskosten wegen (met name markeringen, abri's, reiniging en gladheidbestrijding en bermen ) 170 voordeel - meer onderhoudskosten aan nagenoeg alle sportparken 220 nadeel - per saldo voordeel op kosten breedtesport (o.a. vanwege subsidie voor kosten, die in voorgaande jaren zijn geboekt) 112 voordeel - minder onderhoudskosten openbaar groen 100 voordeel - vrijgevallen subsidie voor baggerwerk (kosten in 2007 geboekt) 120 voordeel - lagere kosten minimabeleid, bijzondere bijstand en kwijtscheldingen 101 voordeel Voor een nadere toelichting op deze verschillen verwijs ik u naar deel III van de jaarrekening waar in deze verschillen in de toelichting per beleidsveld worden verklaard. Bestemming resultaat Voor zover het nadelig resultaat voortvloeit uit de grondexploitaties ( 4.096.004,--) wordt voorgesteld dit ten laste te brengen van de algemene reserve grondexploitatie. Dit met uitzondering van het verwachte tekort ad. 1.768.775,-- bij het complex Wolput/Looiersteeg/Achterstraat 2 e fase. De reden hiervoor is, dat van de reeds eerder verwachte tekorten bij de 1 e fase van dit plan, ook door u besloten is een krediet ten laste van de algemene reserve te brengen. Het positieve resultaat van de afgewikkelde complexen ad. 225.633,-- waarvoor nog geen besluitvorming had plaatsgevonden, wordt voorgesteld te storten in de algemene reserve grondexploitatie. Het overige deel van het resultaat van de jaarrekening ad. 188.000 komt te gunste van de algemene reserve. Als gevolg van de voorgestelde onttrekkingen komt het saldo van de algemene reserve grondexploitatie onder het minimum niveau van 2.000.000,--. Daarom wordt tevens voorgesteld tot een bedrag van 1.213.187,-- een storting in de algemene reserve grondexploitatie te doen ten laste van de algemene reserve. Hierdoor is de algemene reserve grondexploitatie weer op het minimaal vereiste niveau. Recapitulerend leidt dit voorstel tot de volgende mutaties: Algemene reserve grondexploitatie: Storting afgewikkelde complexen: 226.192,-- Onttrekking vorming voorziening verwachte tekorten 4.096.004,-- Storting vanuit algemene reserve (aanvulling min. Niveau) 1.213.187,-- Per saldo onttrekking algemene reserve grondexploitatie 2.656.625,-- Algemene reserve Onttrekking vorming voorziening verwacht tekort Wolput etc. 1.768.775,-- Storting restant resultaat jaarrekening 188.000,-- Onttrekking i.v.m. aanvulling saldo algemene reserve grondexpl. 1.213.187,-- Per saldo onttrekking algemene reserve 2.793.962,-- 2/4

Raad V200900546 Onderwerp: Vaststellen jaarverslag en jaarrekening 2008 Budget overheveling Uit de uitgebreide toelichting in het voorwoord van de jaarrekening blijkt, dat een aantal van de door u beschikbaar gestelde budgetten om incidentele activiteiten te ontplooien nog niet zijn besteed. Enerzijds doordat van een aantal activiteiten met een meerjarig karakter de uitvoering nog niet is afgerond en anderzijds omdat de activiteiten nog in een voorbereidende fase zitten en de uitvoering nog moet starten. Deze budgetten werden in 2008 gedeeltelijk afgedekt middels onttrekkingen aan hiervoor aangewezen reserves en deels kwamen de budgetten ten laste van de exploitatie. Dat deel van de niet bestede budgetten ad 934.000,-- dat ten laste kwam van de exploitatie vormt een positieve component van het jaarrekening resultaat 2008. Om in het jaar 2009 de budgetten weer beschikbaar te hebben voor de afronding van de in 2008 voorziene/opgestarte projecten en activiteiten, wordt voorgesteld een budgetoverheveling te laten plaatsvinden vanuit het jaar 2008 naar 2009. Hiermee wordt voorkomen, dat de uit deze activiteiten voortvloeiende uitgaven als overschrijding op de budgetten van 2009 tot uitkomen. Voor een aantal (grotere) budgetten van in totaal 6.676.114,-- zal de dekking zijn, de voor 2008 geraamde bijdrage uit reserves. Tot een bedrag van 934.394,-- zal de dekking zijn, een onttrekking aan de vrije algemene reserve. Dit laatste omdat de niet bestede budgetten in 2008 in eerste instantie als voordelige component van het jaarrekening saldo naar de algemene reserve is gegaan. Voorgesteld wordt de in de jaarrekening (bladzijde 15) genoemde budgetten tot een totaal bedrag van 7.610.508,-- over te hevelen naar 2009. Hiervan, conform de eerder genomen besluiten, 6.676.114,-- ten laste te brengen van de hiervoor beschikbare reserves en voor een bedrag van 934.394,-- in 2009 een onttrekking te doen aan de algemene reserve. Advies: Wij stellen u voor bijgaand besluit vast te stellen Het college van Heusden, de secretaris, mr. J.T.A.J. van der Ven de burgemeester, drs. H.P.T.M. Willems BIJLAGEN: TER INZAGE: besluit De stukken liggen ter inzage in de leeskamer, locatie Vlijmen. 3/4

Raad V200900546 Onderwerp: Vaststellen jaarverslag en jaarrekening 2008 BESLUIT De gemeenteraad van Heusden in zijn openbare vergadering van 23 juni 2009; gezien het voorstel van het college van 19 mei 2009, doc.nummer V200900546; b e s l u i t : 1. het jaarverslag en de rekening 2008 vast te stellen. 2. Een bedrag van 226.192,-- te storten in de algemene reserve grondexploitatie, zijnde het resultaat van de afgesloten grondexploitatie complexen Kees Klerxstraat, Grote Kerk te Vlijmen,Nieuw Hulten, Achterstraat en Vennepad te Drunen; 3. Een bedrag van 4.096.004,-- te onttrekken aan de algemene reserve grondexploitatie, ter afdeling van de gevolgen voor de gevormde voorzieningen voor verwachte tekorten van diverse grondexploitatiecomplexen. 4. Een bedrag van 1.213.187,-- te storten in de algemene reserve grondexploitatie, ten laste van de algemene reserve, zodat de minimale omvang van de algemene reserve grondexploitatie weer wordt bereikt. 5. Een bedrag van 1.580.885,--, ten laste te brengen van de algemene reserve, ter afdekking van de gevolgen van de gevormde voorziening van het verwachte tekort van het complex Wolput/Looiersteeg/Achterstraat 2 e fase van 1.768.775,-- en een bedrag van 188.000,-- zijnde een voordelige component van het jaarrekening resultaat. 6. De in de jaarrekening (bladzijde 15) genoemde budgetten tot een totaal bedrag van 7.610.508,-- over te hevelen naar 2009. Hiervan, conform de eerder genomen besluiten, 6.676.114,-- ten laste te brengen van de hiervoor beschikbare reserves en voor een bedrag van 934.394,-- in 2009 een onttrekking te doen aan de algemene reserve. de griffier, de voorzitter, drs. E.J.M. de Graaf drs. H.P.T.M. Willems 4/4

J A A R V E R S L A G en J A A R R E K E N I N G 2 0 0 8

INHOUD Deel I Algemeen Pagina 1 Voorwoord 7 2 Leeswijzer 17 3 Resultaat 19 Deel II Jaarverslag 1 Programmaverantwoording 25 2 Paragrafen 61 Deel III 1 Programmarekening en toelichting 90 2 Balans en toelichting 112 3 Bijlagen 1a Grondslagen 123 b Tabel afschrijvingstermijnen 128 c Staat van gewaarborgde geldleningen 132 2 Lopende investeringen/kredieten 134 3 Reserves en voorzieningen, aard, reden en verloop 137 4 Algemene dekkingsmiddelen 142 5 Post onvoorzien 145 6 Toelichting op de kostenplaatsen 147 7 Bijlage Single Information Single Audit 151 8 Matrix beleidsvelden en producten 162 Deel IV 1 Staat van baten en lasten 167 2 Toelichting 168 3

Deel I Algemeen 1 Voorwoord 2 Leeswijzer 3 Resultaat

I.1 Voorwoord Met dit verslag legt het college van de gemeente Heusden verantwoording af aan de gemeenteraad over het bereiken van de doelstellingen en de wijze waarop dit is gebeurd. De verplicht voorgeschreven paragrafen zijn opgenomen. De programmarekening 2008 sluit qua uitvoering aan op de begroting 2008. Aan het jaarverslag en de jaarrekening 2008 is op uw verzoek het deel IV toegevoegd. Dit betreft een staat van baten en lasten verdeeld naar opbrengsten- en/of kostencategorieën met een beperkte toelichting (opsomming) van de afwijkingen. Voorts is bij deze jaarrekening uitgebreid aandacht besteed aan de risico-analyse en verslaglegging van de grondexploitaties. In dit kader is de paragraaf grondbeleid veranderd en is een separate uitgebreide toelichting gemaakt op de grondexploitaties. Deze ligt voor u ter inzage. Het jaar 2008 Op veel verschillende terreinen zijn in 2008 resultaten bereikt. In de programmaverantwoording is per beleidsveld aangegeven welke zaken in 2008 gerealiseerd zijn. Voor een volledig beeld wordt hiernaar verwezen. Op het gebied van de bedrijfsvoering is ook een aantal belangrijke resultaten behaald. Dit is terug te vinden in de paragraaf bedrijfsvoering. Resultaat Het nadelig resultaat van de begroting na wijziging bedroeg 1.726.000.Het resultaat na winstbestemming van de jaarrekening 2008 bedraagt ca. 5.451.000 nadelig. Alhoewel dit in eerste instantie niet zo lijkt, is het resultaat van de jaarrekening in vergelijking met het begrote resultaat helemaal niet slecht, integendeel. Het negatieve resultaat van de jaarrekening is namelijk ontstaan door incidenteel nadelig effecten. Als deze worden geëlimineerd, ontstaat zelfs een positief resultaat. Deze nadelige effecten zijn het gevolg van niet begrote stortingen in de voorziening, ter afdekking van verwachte tekorten bij grondexploitaties. De geactualiseerde doorberekening van de diverse grondbedrijfcomplexen heeft namelijk uitgewezen, dat voor een zestal complexen een verlies te voorzien is, dan wel dat de boekwaarde van de gronden hoger is dan de marktwaarde. Voor deze verliezen zijn voorzieningen gevormd die conform de voorschriften in mindering gebracht zijn op de boekwaarden van de betreffende grondcomplexen. Bij de actualisering van de grondexploitaties is overigens eveneens naar voren gekomen dat er ook sprake is van aanzienlijke winstpotenties bij de diverse complexen. De belangrijkste winstpotenties zijn: Venne West III ca. : 5.000.000 Elshout IV 768.000 t Hoog I 6.000.000 Verder toont de eerste globale exploitatieverkenning van het plan De Grassen ook een aanzienlijke winstpotentie aan van ettelijke miljoenen. Een uitgebreidere toelichting hierop vindt u in de paragraaf grondbeleid en in de ter inzage liggende uitgebreide toelichting op de grondexploitaties.

Een vergelijking van het resultaat 2008 met het resultaat 2007 geeft het volgende overzicht. 2007 werkelijk (* 1.000) 2008 werkelijk (* 1.000) Lasten 87.585 101.643 Baten 92.883 96.192 Resultaat na bestemming (- = nadeel) 5.298-5.451 Verwerkte stortingen in reserves 2.908 15.331 Verwerkte onttrekkingen uit reserves -3.301-15.154 Saldo mutaties reserves -393 177 Resultaat exclusief mutaties reserves 4.905-5.274 Uitgaven grondexploitatie 22.793 11.832 Inkomsten grondexploitatie -24.518-4.709 Saldo grondexploitatie -1.725 7.124 Resultaat uit gewone bedrijfsuitoefening 3.180 1.850 (= geschoonde resultaat voordelig) Vermogenspositie Reserves Het eigen vermogen, bestaande uit de algemene reserve, de bestemmingsreserves en het nog te bestemmen nadelig resultaat van deze jaarrekening is gedaald van 55,6 miljoen in 2007 tot 50,6 miljoen in 2008. Een belangrijke oorzaak hiervan is het vormen van voorzieningen voor de grondexploitaties, die in mindering zijn gebracht op de boekwaarde van de gronden. De algemene reserve inclusief het nog te bestemmen resultaat, is in 2008 gedaald met ca 10 miljoen tot 17,6 miljoen. Dit wordt voor de helft veroorzaakt door de ten laste van de algemene reserve gevormde voorzieningen voor de grondexploitatie en voor de andere helft door de conform de begroting 2008 gevormde bestemmingsreserve kapitaallasten. De egalisatiereserve voor tarieven bedraagt eind 2008 12 miljoen en is 0,7 miljoen hoger dan in 2007. De bestemmingsreserves zijn van 17,9 miljoen in 2007 gestegen naar 21 miljoen in 2008. De reeds genoemde nieuw gevormde bestemmingsreserve kapitaallasten is hier debet aan. De afname van het eigen vermogen baart ons geen zorgen omdat immers per balansdatum nu de risico s en verwachte verliezen uit grondexploitatie zijn afgedekt en omdat, zoals reeds gemeld, er nog aanzienlijke winstpotenties in de grondexploitatie zitten. Voorzieningen De voorzieningen, welke voornamelijk bestaan uit voorzieningen voor verplichtingen, verliezen en risico s zijn ogenschijnlijk gedaald van 2,7 miljoen in 2007 tot 1 miljoen in 2008. In de stand per eind 2007 zijn echter nog begrepen de gelden derden (nog door ons te besteden subsidies) ad. 1,8 miljoen die met ingang van 2008 op grond van de voorschriften als transistorische post verantwoord zijn. In feite is dus sprake van een administratieve overheveling.

Bestemming van het resultaat Voorgesteld wordt om het rekeningsaldo 2008 als volgt te bestemmen: 1. Een bedrag van 226.192 te storten in de algemene reserve grondexploitatie, dit bedrag is de boekwaarde van de afgesloten complexen binnen de grondexploitatie en betreft de complexen Kees Klerxstraat en Grote Kerk te Vlijmen en Hieuw Hulten, Achterstraat en Vennepad te Drunen; 2. Een bedrag van 4.096.004 te onttrekken aan de algemene reserve grondexploitatie, dit voor de afdekking van de vorming van verliesvoorzieningen voor diverse grondexploitatiecomplexen. Hierdoor komt de algemene reserve grondexploitatie beneden het in de nota Reserves en voorzieningen vastgestelde minimumbedrag van 2.000.000; 3. Een bedrag van 1.213.187 te storten in de algemene reserve grondexploitatie, zodat de minimale omvang van deze reserve weer wordt bereikt; 4. Het resterende deel, zijnde een bedrag van 2.794.072, van het nadelige saldo, ten laste te brengen van de vrije algemene reserve. De saldobestemming 2008 wordt onderstaand weergegeven in een tabel: Saldo jaarrekening 2008 (nadeel) -5.451 Stortingen in de algemene reserve grondexploitatie inzake: - afgesloten complexen grondexploitatie -226 Onttrekkingen uit de algemene reserve grondexploitatie inzake 0 - vormen van verliesvoorzieningen grondexploitatie 4.096 0-226 4.096-1.213 Op minimaal niveau brengen van de algemene reserve grondexploitatie Onttrekken uit de vrije algemene reserve 2.794 Totale bestemming saldo 2008 5.451 Stelselwijziging Besluit Begroten en Verantwoorden Met ingang van het jaar 2008 zijn gemeenten verplicht een stelselwijziging door te voeren inzake de balans. De stelselwijziging houdt in dat het niet meer is toegestaan om bepaalde vooruitontvangen en nog te ontvangen bedragen van Europese en Nederlandse overheidslichamen te verwerken in een voorziening. De specifieke regels zijn opgenomen in de artikelen 40a (lid a en b) en 49 (lid b) van het BBV. De wijziging in de regelgeving is aangekondigd eind 2006 en mocht al worden ingevoerd in de jaarrekening 2007 op de balans per 31 december 2007. Bij het opstellen van de jaarrekening 2007 van onze gemeente is er om praktische redenen niet voor gekozen om deze stelselwijziging te verwerken in de jaarrekening 2007. In de jaarrekening 2008 is de stelselwijziging verwerkt in de toelichting op de balans per 1 januari 2008.

Budgetoverhevelingen: Bij het opstellen van de begroting 2008 en ook middels de bijsturingen van de begroting 2008 door besluiten bij raadsvoorstellen en bestuursrapportages zijn budgetten beschikbaar gesteld om incidentele activiteiten te ontplooien. Een aantal budgetten is om uiteenlopende redenen niet (geheel) besteed, enerzijds omdat de uitvoering een meerjarig karakter kent en anderzijds omdat activiteiten nog niet hebben kunnen starten. Veelal wordt dit ook veroorzaakt omdat de budgetten vroegtijdig worden aangevraagd en de betreffende activiteiten een langere voorbereiding vergen alvorens tot uitvoering kan worden overgaan. Omdat deze budgetten over het algemeen een incidenteel karakter kennen, vervallen bij de afsluiting van de jaarrekening 2008 deze budgetten en is in het jaar 2009 geen budget meer aanwezig om tot uitvoering en afronding te komen. Om in het jaar 2009 de budgetten weer beschikbaar te hebben voor de afronding van de in 2008 voorziene/opgestarte projecten en activiteiten wordt daarom voorgesteld om een budgetoverheveling te laten plaatsvinden vanuit het jaar 2008 naar 2009. De dekking in deze gevallen zal voor een aantal (grotere) budgetten zijn de voor 2008 geraamde dekking uit reserves en voor een deel van de budgetten zal dit zijn een onttrekking aan de vrije algemene reserve. Voor de dekking vanuit de vrije algemene reserve wordt gekozen omdat het niet uitvoeren van de werkzaamheden in 2008 ervoor heeft gezorgd dat het saldo van de jaarrekening 2008 positief beïnvloed is. Hierdoor is ook de hoogte van de vrije algemene reserve positief beïnvloed omdat het saldo van de jaarrekening in eerste instantie naar de algemene reserve gaat. De budgetoverhevelingen hebben betrekking op: a. budgetten die worden afgedekt door hiertoe aangewezen reserves, dit zijn budgetoverhevelingen zonder effect op het exploitatieresultaat; b. budgetten voor activiteiten die in het afgelopen jaar niet tot uitvoering zijn gekomen om uiteenlopende redenen; deze niet bestede budgetten hebben een positieve invloed op het exploitatieresultaat gehad. Om te voorkomen dat genoemde budgetten in 2009 als ongedekte uitgaven tot uiting komen, wordt voorgesteld de betreffende budgetten via een afzonderlijk besluitpunt rondom de bestemming van het saldo van de jaarrekening 2008 voor uitvoering in 2009 beschikbaar te stellen. Er hoeft dan in 2009, in het kader van de begrotingsrechtmatigheid, geen apart raadsbesluit meer te worden genomen. De nu voorgestelde werkwijze betekent een breuk met de werkwijze welke is toegepast tot en met 2007. De voorheen gevolgde methodiek voor de budgetoverhevelingen hield in dat de over te hevelen budgetten op de functionele post werden afgeraamd en werden toegevoegd aan de reserve budgetoverheveling. In het daarop volgende jaar vond dan een omgekeerde begrotingswijziging plaats (verhoging van de functionele posten en onttrekking uit de reserve budgetoverheveling). Onderstaand worden de over te hevelen budgetten toegelicht.

Ad. A. Budgetten gedekt uit reserves Inhaalslag automatisering 2008 In 2008 is een krediet beschikbaar gesteld voor een inhaalslag automatisering. Dit krediet loopt door in 2009. De budgettaire ruimte voor de afschrijving die niet is benut in 2008 wordt overgeheveld naar het jaar 2009 voor een bedrag van 125.000. De dekking van deze automatiseringsinhaalslag is een onttrekking uit de vrije algemene reserve. Wegen straten en pleinen Aanpassing diverse straten en wegen 2008. De stelpost voor aanpassing van straten en wegen is voor een bedrag van 418.000 nog niet gerealiseerd. In 2008 een groot aantal projecten in voorbereiding is genomen die pas in 2009 tot uitvoering zullen komen. Voor de uitvoering wordt een budgetoverheveling voorgesteld. De dekking van deze onderhoudskosten is een onttrekking uit de vrije algemene reserve. Aanpassing diverse straten en wegen 2007, Reconstructie Honderdbunderweg, Reconstructie Irenestraat en omgeving, Reconstructie Eindstraat, Aanleg parallelstructuur fase 1c. Van de reeds beschikbaar gestelde kredieten voor de aanpassing van diverse straten en wegen en de parallelstructuur fase 1c, waarvoor een extra afschrijving ten laste van de hierna genoemde reserves is geraamd, is een bedrag van 1.757.000 nog niet gerealiseerd. Voor dit bedrag dient een budgetoverheveling met als dekking de algemene reserve ( 908.000) en de reserve parallelstructuur ( 849.000) plaats te vinden. A59 en parallelstructuren 2008 In 2008 is een voorbereidingskrediet van 585.000 beschikbaar gesteld voor het aanbrengen van geluidsschermen langs de A59. Omdat dit krediet naar verwachting geheel door een rijksbijdrage kan worden gedekt, behoeft de stelpost voor extra afschrijving ten laste van de algemene reserve in principe niet te worden aangewend. Voor de eventuele ongedekte kosten en ten behoeve van het vervolg van deze werkzaamheden wordt een budgetoverheveling met als dekking de algemene reserve voorgesteld. Herstructurering bedrijventerreinen en bedrijfsverplaatsingen 2007 en 2008 Van de voor bedrijfsverplaatsingen en herstructurering bedrijventerreinen in 2007 en 2008 beschikbaar gestelde gelden is een bedrag van 1.436.000 nog niet besteed, omdat in deze jaren de planvorming inzake revitalisering en herstructurering bedrijventerreinen heeft plaats gevonden. Voor de uitvoering in 2009 en volgende jaren wordt een budgetoverheveling voorgesteld. De dekking van deze kosten is een onttrekking uit de vrije algemene reserve. Kunstgras VMHC De (financiële) afwikkeling van de kosten het kunstgrasveld vindt plaats in 2009, daarom wordt voorgesteld om het restant budget over te hevelen naar 2009. De dekking van deze kosten is een onttrekking uit de vrije algemene reserve. Bijdrage NDZW Met NDZW is een afspraak gemaakt met betrekking tot de verplaatsingskosten. Deze bijdrage is begin 2009 betaald, daarom wordt voorgesteld het budget over te hevelen naar 2009. De dekking van deze kosten is een onttrekking uit de vrije algemene reserve voor een bedrag van 100.000 en de reserve onderhoud openbare gebouwen voor een bedrag van 55.000. Voorbereidingskosten vervanging Passantensteiger De voorbereiding van de vervanging van de passantensteiger is in 2008 opgepakt en wordt in 2009 afgerond. Om deze reden wordt het resterende budget overgeheveld naar 2009. De dekking van deze voorbereidingskosten is een onttrekking uit de vrije algemene reserve

Revitalisering landelijk gebied 2007 en 2008 De stelposten 2007 en 2008 ad respectievelijk 55.875 en 60.000 voor de revitalisering van het landelijk gebied zijn niet gebruikt in 2008. Voorgesteld wordt deze budgetten over te hevelen naar 2009 De dekking van deze revitaliseringskosten is een onttrekking uit de vrije algemene reserve. Voorbereidingskosten uitvoering waterplan De voorbereiding van de uitvoering van het waterplan is vertraagd. Hierdoor is er in 2008 een bedrag van 275.000 minder ten laste van de algemene reserve gebracht. Het restant van dit budget loopt door naar 2009. De dekking van deze voorbereidingskosten is een onttrekking uit de vrije algemene reserve. Wijkvisie Oudheusden 1e fase Van het investeringskrediet voor de uitvoering van de wijkvisie Oudheusden, 1 e fase, is een bedrag van 1.136.000 nog niet besteed. Het betreft het gedeelte van het krediet dat is bestemd voor de uitvoering van civieltechnische werkzaamheden zoals het bouwrijp maken. Omdat nog niet alle benodigde gronden in eigendom zijn, is de uitvoering van deze werkzaamheden nog niet gestart. Voor het niet bestede bedrag van deze investering dient een budgetoverheveling naar 2009 plaats te vinden. De dekking van de kosten van de wijkvisie Oud Heusden is een onttrekking uit de vrije algemene reserve. Aankoop grond aan de Dekkerseweg en nabij de Emmamolen De budgetten voor deze grondtransacties zijn in 2008 beschikbaar gesteld. De notariële overdrachten hebben nog niet plaatsgevonden in 2008. De overdracht zal naar verwachting worden afgerond in 2009. De dekking van deze aankoopkosten is een onttrekking uit de vrije algemene reserve. Realisering Giersbergen-de Margriet Het project Giersbergen-de Margriet is opgepakt maar de afronding van dit project kan nog niet plaatsvinden vanwege juridische belemmeringen. Vooralsnog wordt het restantbudget overgeheveld naar 2009. De dekking van deze kosten is een onttrekking uit de reserve toerisme voor een bedrag van 63.856 en de reserve rood voor groen voor een bedrag van 79.525 Ad. B: Overheveling reguliere budgetten Management development traject Voor opleidingskosten van het management is een incidenteel budget beschikbaar gesteld, het opleidingstraject is echter een nog doorlopend traject. Het budget dat in 2008 niet is besteed dient daarom te worden overgeheveld naar 2009. Quickscan inkoop In de begroting 2008 is een eenmalig bedrag van 15.000 opgenomen voor een quickscan van inkoop. In 2008 is het niet mogelijk geweest om deze quickscan uit te voeren. Het budget wordt daarom overgeheveld naar 2009. Inhaalslag automatisering 2007 In 2007 is een krediet beschikbaar gesteld voor een inhaalslag automatisering. Dit krediet loopt door in 2009, de budgettaire ruimte voor de afschrijving die niet is benut in 2008 wordt overgeheveld naar het jaar 2009. Het betreft een een bedrag van 182.292.

Lopende projecten Otjiwarongo In 2008 werd ten laste van het budget van 43.000 voor het project Otjiwarongo een bedrag van 11.000 verantwoord. Omdat nog verplichtingen lopende zijn dient voor het resterende bedrag van 32.000 een budgetoverheveling plaats te vinden. Opstellen GVVP Het in 2008 nog niet bestede budget voor het opstellen van het nieuwe GVVP van 19.000 dient te worden overgeheveld naar 2009, omdat het plan dan zal worden gestart. Innovatieve openbare verlichting Van het budget voor innovatieve verlichting van 40.000 is in 2008 een bedrag van ruim 26.000 besteed. Het resterende bedrag van 13.600 dient te worden overgeheveld voor nog uit te voeren werkzaamheden in 2009. Voorbereiding kleedaccommodatie RKDVC De voorbereiding van de aanpassing van de kleedaccommodatie RKDVC is in 2008 gestart, het restant van het budget (een bedrag van 22.168) is in 2009 nodig voor de afronding van de voorbereiding. Incidentele kosten vorming lokaal kunstencentrum Een deel van het beschikbaar gestelde budget voor de vorming van het lokaal kunstencentrum is in 2008 niet besteed. De activiteiten om te komen tot een goede start voor het lokaal kunstencentrum zullen in 2009 worden voortgezet. Een bedrag van 96.000 dient te worden overgeheveld naar 2009. Continuering cultureel erfgoedproject Het budget ad 13.000 voor continuering cultureel erfgoed is niet besteed in 2008 en dient te worden overgeheveld naar 2009. Uitvoering cultuurnota (incidenteel) Het budget voor de uitvoering van de Cultuurnota ad 117.000 is in 2008 niet besteed. Voor het incidentele deel van het budget, zijnde 80.000 wordt een budgetoverheveling voorgesteld. Gedenktekens 40 jaar Heusden In 2008 is besloten om een gedenkteken voor Gijsbrecht Voetius en een bronzen plaquette voor Jacob van Eyck te realiseren in de vesting. In 2008 zijn nog niet alle kosten verantwoord die betrekking hebben op de vervaardiging van deze gedenktekens, een deel van de kosten volgt in 2009. Het restant budget groot 3.109 wordt daarom overgeheveld naar 2009. Onderzoekskosten kaderrichtlijn Water Het onderzoek in het kader van de kaderrichtlijn water is nog niet afgerond. Het in 2008 niet bestede bedrag van 39.400 dient te worden overgeheveld naar 2009. Toeristische markt Voor het mede organiseren van een toeristische markt is in 2008 een eenmalig budget geraamd van 3.000,--. Aangezien de markt in 2008 nog niet heeft plaatsgevonden, wordt het bedrag overgeheveld naar 2009. Onderzoek Voorste Venne Het onderzoek met betrekking tot het gebruik van de Voorste Venne is in 2008 opgestart en loopt door in 2009. Het restant budget ultimo 2008 ad 8.160 dient daarom te worden overgeheveld naar 2009. Voorrang voor kinderen (armoedebestrijding)

Voor het in 2008 nog niet benutte budget inzake armoedebestrijding groot 56.000 wordt, om dit te kunnen inzetten voor het integraal armoedebeleid,een budgetoverheveling naar 2009 voorgesteld. Uitkering motie Tang/Spekman Deze motie behelst een eindejaarsuitkering van 50 voor de minima. Deze regeling wordt uitgevoerd door de ISD. De termijn voor het aanvragen van de uitkering is opgerekt. Daarom wordt voorgesteld om het deel van het budget dat in 2008 niet is besteed, groot 59.000, over te hevelen naar 2009. Uitvoering duurzaamheidsagenda Het eenmalige budget van 30.000 voor de uitvoering van de duurzaamheidsagenda is in 2008 niet besteed. Om in 2009 tot uitvoering te komen, is het noodzakelijk om het budget over te hevelen. Inventarisatie/analyse bestemmingsplan buitengebied, Stelpost actualisatie bestemmingsplannen De extra verhoging van het budget voor actualisatie van bestemmingsplannen is voor een bedrag van 37.000 niet besteed. Ook is in 2008 een stelpost van 150.000 voor de actualisatie van bestemmingsplannen, en dan met name het bestemmingsplan buitengebied, toegevoegd. Dit budget is eveneens nog niet besteed. Ten behoeve van de uitvoering van de (vervolg)werkzaamheden in 2009 en gezien het eenmalige karakter van deze extra budgetten is een budgetoverheveling naar 2009 noodzakelijk. Controle toeristenbelasting 2008 In 2008 zijn nog geen controleactiviteiten verricht voor de toeristenbelasting. Het eenmalige budget van 10.000 dient daarom te worden overgeheveld naar 2009.

Omschrijving Benodigd budget Beschikbare dekking uit reserves Ten laste van resultaat Inhaalslag automatisering 2008 125.000 125.000 Aanpassing diverse straten en wegen 2008 418.260 418.260 Aanpassing diverse straten en wegen 2007 33.986 33.986 Reconstructie Honderdbunderweg 285.479 285.479 Reconstructie Irenestraat en omgeving 401.412 401.412 Reconstructie burgemeesterswijk Vlijmen 61.106 61.106 Reconstructie Eindstraat 126.170 126.170 Aanleg parallelstructuur fase 1c 849.232 849.232 A59 en parallelstructuren 2008 585.000 585.000 Herstructurering bedrijventerreinen en bedrijfsverplaatsingen 2007 936.461 936.461 Herstructurering bedrijventerreinen en bedrijfsverplaatsingen 2008 500.000 500.000 Kunstgras VMHC 10.317 10.317 Bijdrage NDZW 100.000 100.000 Bijdrage NDZW 55.000 55.000 Voorbereidingskosten vervanging Passantensteiger 12.420 12.420 Revitalisering landelijk gebied 2007 55.875 55.875 Revitalisering landelijk gebied 2008 60.000 60.000 Voorbereidingskosten uitvoering waterplan 275.000 275.000 Wijkvisie Oudheusden 1e fase 1.136.015 1.136.015 Aankoop grond aan de Dekkerseweg 246.000 246.000 Aankoop grond nabij Emmamolen Nieuwkuijk 260.000 260.000 Realisering Giersbergen-de Margriet 63.856 63.856 Realisering Giersbergen-de Margriet 79.525 79.525 Management development traject 65.800 65.800 Quickscan inkoop 15.000 15.000 Inhaalslag automatisering 2007 182.292 182.292 Lopende projecten Otjiwarongo 32.000 32.000 Innovatieve openbare verlichting 13.600 13.600 Opstellen GVVP 19.150 19.150 voorbereiding kleedaccommodatie RKDVC 22.168 22.168 Incidentele kosten vorming lokaal kunstencentrum 95.559 95.559 Continuering cultureel erfgoedproject 13.200 13.200 Uitvoering cultuurnota (incidenteel) 80.000 80.000 Gedenktekens 40 jaar Heusden 3.109 3.109 Onderzoekskosten kaderrichtlijn Water 39.400 39.400 Toeristische markt 3.000 3.000 Onderzoek Voorste Venne 8.160 8.160 Voorrang voor kinderen 56.000 56.000 Uitkering motie Tang/Spekman 59.000 59.000 Uitvoering duurzaamheidsagenda 30.000 30.000 Stelpost actualisatie bestemmingsplannen 150.000 150.000 Inventarisatie/analyse bestemmingsplan buitengebied 36.956 36.956 Controle toeristenbelasting 2008 10.000 10.000 Totaal 7.610.508 6.676.114 934.394 Voorgesteld wordt om bovengenoemde budgetoverhevelingen tot een totaal bedrag van 7.610.508 op te nemen in de begroting 2009 waarbij een bedrag van 6.676.114 wordt afgedekt door eerdere besluiten m.b.t. onttrekkingen uit reserves en een bedrag van 934.394 wordt gedekt door een onttrekking aan de vrije algemene reserve.

Procedure De definitieve vaststelling van de jaarrekening 2008 staat voor 23 juni 2009 op de agenda van uw raad. De procedure voor de behandeling van de onderhavige stukken zal nader met u worden afgestemd. Het college van Heusden, de secretaris, mr. J.T.A.J. van der Ven de burgemeester, drs. H.P.T.M. Willems

I.2 Leeswijzer Door de nieuwe wetgeving van het dualisme is er een duidelijker onderscheid gemaakt tussen informatie aan de raad en het college. Bij de voorjaarsnota 2002 zijn voor het eerst 15 beleidsvelden geïntroduceerd. Alle actiepunten uit het raadsprogramma komen terug in één van deze beleidsvelden. Vanaf 2003 zijn deze beleidsvelden (programma s) gebruikt voor de samenstelling van de programmabegroting en programmajaarrekening. De jaarrekeningstukken bestaan uit 2 boekwerken. Deze sluiten aan bij de voorschriften en bij het onderscheid in informatie bedoeld voor de raad en informatie bedoeld voor het college. Het eerste boek betreft de raadsinformatie en bestaat uit het jaarverslag en de jaarrekening en wordt gebaseerd op de beleidsvelden/ programma s. Het tweede boek bevat de informatie voor het college en is gebaseerd op de producten. Dit is een gedetailleerd niveau onder de beleidsvelden. Daarnaast is een aantal bijlagen opgenomen. Indeling Jaarstukken 2008 Boek 1 Het jaarverslag en de jaarrekening, bestaat uit de volgende onderdelen. I Algemeen -Voorwoord -Leeswijzer -Resultaat II Het Jaarverslag - De programmaverantwoording In de 15 beleidsvelden (programma s) vindt de kern van de verantwoording met betrekking tot de jaarrekening plaats. Namelijk de vergelijking tussen de voorgenomen beleidsvoornemens uit het raadsprogramma (vanuit de begroting 2008) en de realisatie. - De paragrafen In dit onderdeel zijn de voorgeschreven paragrafen opgenomen. Achtereenvolgens volgt informatie over de paragraaf lokale lasten, de paragraaf weerstandsvermogen, de paragraaf onderhoud kapitaalgoederen, de financieringsparagraaf, de paragraaf bedrijfsvoering, de paragraaf verbonden partijen en de paragraaf grondbeleid. III De jaarrekening - De programmarekening met toelichting Hier zijn de lasten, baten en saldi van de diverse beleidsvelden / programma s bijeengebracht in één overzicht. In de toelichting worden de cijfermatige verschillen per beleidsveld geanalyseerd en wordt ingegaan op de algemene dekkingsmiddelen en de post onvoorzien.

- De balans met toelichting De balans is een belangrijk onderdeel van de jaarrekening. De balans geeft een overzicht van bezittingen, vreemd en eigen vermogen (activa en passiva) van de gemeente. De toelichting op de balans gaat nader in op de mutaties per onderdeel van de balans, die hebben plaatsgevonden tussen de begin- en eindbalans. - Bijlagen In dit onderdeel is informatie opgenomen met betrekking tot de grondslagen voor waardering en resultaatbepaling, de afschrijvingstermijnen, de lopende kredieten, de reserves en voorzieningen, de algemene dekkingsmiddelen, de post onvoorzien en een toelichting op de kostenplaatsen. IV Staat van baten en lasten Boek 2 De productenrekening en de niet verplichte bijlagen worden niet vastgesteld door de raad, maar door het college. Dit boekwerk bevat in principe uitvoeringsinformatie. Derhalve zijn kengetallen en prestatie-gegevens níet opgenomen bij de beleidsvelden, maar zijn terug te vinden in het boekwerk productenrekening. Deze gegevens zijn per product opgenomen. Dit boekwerk kan dan ook door de raad gezien worden als een naslagwerk.

I.3 Resultaat Nadere beschouwing van het resultaat Hieronder wordt in het kort weergegeven hoe begrotingstechnisch het jaar 2008 is verlopen vanaf de primaire begroting. Voor een nadere specificatie van de wijzigingen in de loop van het jaar wordt verwezen naar het overzicht van de posten onvoorzien verderop in dit boekwerk. Cijfermatig ziet dat er in de tijd als volgt uit: (bedragen x 1.000,-) De programbegroting 2008 sloot met een saldo van 1.089 nadeel Voor onvoorziene uitgaven is hierin begrepen: -structureel onvoorzien - incidenteel onvoorzien 200 30 230 verwerking 2 e bestuursrapportage 2007 388 voordeel Verwerking 1 e bestuursrapportage 2008 165 voordeel Verwerking Jaarschijf 2008 uit de voorjaarsnota 581 nadeel Verwerking 2 e bestuursrapportage 2008 637 nadeel Overige begrotingswijzigingen 2008 28 voordeel Saldo na begrotingswijzigingen 1.726 nadeel De jaarrekening 2008 sluit met een nadelig saldo van 5.450.697 Dit wordt voornamelijk veroorzaakt door gevormde voorzieningen ter afdekking van verwachte verliezen en ter afdekking van de overwaarde van gronden bij grondexploitaties. Dit wordt toegelicht in de paragraaf grondbeleid alsmede de uitgebreide separate toelichting op de grondexploitaties welke voor u ter inzage ligt. De verschillen worden verder nader verklaard in de analyse op hoofdlijnen en per beleidsveld/ programma in de jaarrekening. Veel van de per beleidsveld/ programma vermelde verschillen zijn te verklaren als onderlinge verschuivingen vanwege het tijdschrijven (zie de toelichting op de kostenplaatsen) en door verrekeningen met reserves via functie 980, beleidsveld 15. In de analyse op hoofdlijnen zijn dergelijke effecten gesaldeerd en/of niet meegenomen, omdat ze budgettair neutraal verlopen. Effecten naar de toekomst In de eerste en tweede managementrapportage van het jaar 2008, alsmede bij de samenstelling van de begroting 2009 zijn eventuele structurele ontwikkelingen (zowel positief als negatief) verwerkt in de begroting 2009 en volgende jaren.

Deel II Jaarverslag 1 Programmaverantwoording 2 Paragrafen

Deel II.1 Programmaverantwoording 1 Bestuur en communicatie 2 Burgerdiensten 3 Openbare orde en veiligheid 4 Verkeer en vervoer 5 Gebouwenbeheer en eigendommen 6 Economische zaken 7 Onderwijs 8 Cultuur en toerisme 9 Sport 10 Beheer groen en vesting Heusden 11 Werk en inkomen 12 Zorg en welzijn 13 Milieu en afval 14 Bouwen en wonen 15 Financiering en belastingen

Beleidsveld 1: Bestuur en Communicatie Beschrijving Ontwikkelingen Bestuur betreft het functioneren van de bestuursorganen. Deze bestuursorganen krijgen ambtelijke ondersteuning, advies over algemeen bestuurlijke aangelegenheden en over juridische zaken. Communicatie met de inwoners, publieksgroepen, instellingen en bedrijven is een belangrijke taak van het bestuur. Zodoende behoren deze twee onderwerpen tot één beleidsveld. Burger Informatie Netwerk In 2008 is op initiatief van de politie het project Burger Informatie Netwerk (BIN) gestart. Doel is om de veiligheid in Oudheusden te verbeteren door samenwerking te bewerkstelligen tussen burgers en gemeente op basis van vertrouwen en gelijkwaardigheid. De officiële start zal begin 2009 plaatsvinden. Beleidsvoornemens/raadsprogramma Coalitieprogramma Wijkgericht werken/burgerparticipatie Wijkgericht werken krijgt meer en meer gestalte in het gemeentelijk handelen. Aan uitgevoerde activiteiten kunnen onder andere worden genoemd: door middel van de vaststelling door het college van de notitie Hart voor Oudheusden is op een integrale wijze de gewenste revitalisering van de kern Oudheusden in beeld gebracht; het college bracht een drukbezocht bezoek aan de kern Nieuwkuijk; inmiddels is op veel fronten invulling gegeven aan de door de inwoners geuite wensen; de Buitendienst is in april 2008 gestart met de wijken als uitgangspunt te nemen voor de (dagelijkse) beheerswerkzaamheden; de eerste bewonersenquête is gehouden. Een algemene visie voor wijkgericht werken is in voorbereiding en wordt in juni 2009 verwacht. Periodieke bewonersenquêtes In september 2008 is de eerste bewonersenquête gehouden onder ruim 5000 Heusdenaren. De respons was 52%. In deze enquête is gevraagd hoe inwoners het wonen en leven in de eigen omgeving ervaren. De resultaten van deze enquête vormen, samen met een verzameling van statistische gegevens uit bestaande registraties, de Wijkatlas. De Wijkatlas wordt begin 2009 opgeleverd en biedt dan inzicht in de huidige situatie en ontwikkelingen in de wijken van de gemeente Heusden op het gebied van bevolkingssamenstelling, wonen, werk en inkomen, vrije tijd en betrokkenheid, voorzieningen en gezondheid, leefbaarheid en veiligheid. Daarmee is de Wijkatlas een belangrijk nieuw instrument bij continue verbetering van de dienstverlening aan de klant en de implementatie van het wijkgericht werken.

Planning en control Het college streeft naar een verzwaring van (het instrument van) de Voorjaarsnota en naar grotere slagvaardigheid in aankopen. Hierover is met de auditcommissie een aantal malen gesproken. De Rekenkamercommissie bracht haar tweede onderzoeksrapport uit: onderwerp was de evaluatie van het jeugdbeleid Heusden. Transparantere financiën/besturingscyclus In het kader van de verbetering van planning en control en dan specifiek de verbetering van de kwaliteit van de begroting/jaarrekening is bij deze jaarrekening de nadruk gelegd op de gewijzigde presentatie van de resultatenrekening en de verslaglegging rondom de grondexploitaties. Met name de verslaglegging van de grondexploitaties, waarvoor een nieuwe uitgebreide rapportage is opgesteld, die als bijlage bij de jaarrekening ter inzage ligt, is in onze visie een goede stap voorwaarts. Bij toekomstige jaarrekeningen willen we de kwaliteitsverbetering op een ander aantal onderdelen gaan doorvoeren. Dualistisch bestuur Het traject tot verbetering van de informatievoorziening aan de raad is grotendeels gerealiseerd. De stukkenstroom is onder controle en het gebruik van het bewakingssysteem voor bestuurlijke informatie neemt toe. De griffie is qua formatie op sterkte gebracht. De vergaderstructuur is, op een enkele verbetering na, ongewijzigd gelaten. Beleidsvoornemens/raadsprogramma Beleidsvoornemens / raadsprogramma Deregulering In 2008 zijn op het gebied van deregulering forse stappen gezet. De raad is in december een stand-van-zakennotitie aangeboden. Een deel van de vergunningen is geschrapt en een aantal vergunningenstelsels is vereenvoudigd. Ook heeft de raad ingestemd met deregulering van de Algemene Plaatselijke Verordening. Dit levert veel winst op voor de burger: zo n 250 aanvragen minder en zo n 1000 weken minder wachttijd op jaarbasis. Otjiwarongo In 2003 is de samenwerking gestart met de stad Otjiwarongo in Namibië. De samenwerking staat in het teken van de strijd tegen HIV/AIDS, het ondersteunen van het Otjiwarongo Multi Purpose Help Centre (OMPHC) en het versterken van de gemeentelijke organisatie. Het OMPHC wordt daarin steeds meer spil in de sociale ondersteuning rondom HIV/AIDS. Dit wordt tot eind 2010 in projectvorm ondersteund door de VNG. In 2008 is de Stichting Vrienden van Otjiwarongo opgericht. Deze stichting gaat zich met name bezig houden met maatschappelijke verbreding, fondsenwerving en het betrekken van de gemeenschap van Heusden. Daarnaast gaat de stichting projecten van de gemeente overnemen die niet tot de corebusiness van de gemeente behoren. Daardoor kan de gemeente zich met name (blijven) richten op de ondersteuning en versterking van de gemeentelijke organisatie, inclusief het management van het Helpcentrum in Otjiwarongo. Positionering gemeente Heusden

Begin 2008 heeft het college een communicatiebeleidsplan vastgesteld. Hierin wordt aangegeven hoe de communicatie op zowel bestuurlijk als ambtelijk niveau geoptimaliseerd kan worden. Het plan gaat onder meer in op de interactieve communicatie met de inwoners en de profilering van de gemeente en haar bestuur. In 2008 is een begin gemaakt met de uitwerking van dit plan in deelplannen. Monitoren bestuurlijke afspraken In de loop van 2008 is de kwaliteit en de actualiteit van de informatie in het bewakingssysteem van bestuurlijke afspraken (BABS) geleidelijk verbeterd. De actualiteit van informatie over de actiepunten/toezeggingen is bijna 50% en is dus nog aan verbetering onderhevig. De actualiteit van informatie over beleidsvoornemens en projecten, moties en de vragen op grond van artikel 61 Reglement van Orde is nagenoeg 100%. HMW De Heusdense Manier van Werken (HMW) is al jaren een begrip in gemeenteland. Het uitgangspunt hierbij is "de burger centraal" door innovatief, integraal en flexibel te werken. Het concept is tegen het licht gehouden met de bedoeling het goede te behouden, en op onderdelen verbeterd op het gebied van kwaliteitszorg, bijdetijdse automatisering en kwaliteitszorg. Bij de verdere implementatie van de HMW speelt het beschikbaar en toegankelijk maken van informatie en de daarbij behorende automatisering een essentiële rol. Het jaar 2008 is benut om de richting te bepalen en plannen te maken. Voorbereidende werkzaamheden zijn gestart om te komen tot een goede ICT-infrastructuur. In 2009 en 2010 mondt dit uit in het neerzetten van een actuele en moderne digitale dienstverlening. Beleidsvoornemens bestuurlijk afgerond In 2008 niet gehaald Visie wijkgericht werken Financiën ( x 1.000) Primaire begroting Begroting incl. wijzigingen 2007 2008 2008 2008 Lasten 3.906 4.029 4.207 3.993 Baten 151 0 0 98 Saldo -3.755-4.029-4.207-3.896 Voor een analyse van de verschillen van alle beleidsvelden verwijzen wij u naar de toelichting op de programmarekening, onder deel III van dit boekwerk.

Beleidsveld 2: Burgerdiensten Beschrijving De gemeente Heusden brengt de dienstverlening dichter bij de inwoners door op drie locaties diensten aan te bieden in de frontoffice. Voor de locaties Drunen en Vlijmen is dit het hele pakket aan gemeentelijke diensten. In de vesting Heusden gaat het om een beperkt pakket aan diensten, omdat daar géén backoffice capaciteit aanwezig is. In de backoffice van burgerdiensten gaat het om zaken zoals het uitvoeren van de gemeentelijke basisadministratie (G.B.A.), het beheren van de basisregistraties objecten, natuurlijke en niet natuurlijke personen, burgerlijke stand, naturalisaties, vreemdelingenloket, de organisatie van de verkiezingen voor bestuursorganen en de uitvoering van autonome taken (opstellen statistieken, verzorgen huisnummering en straatnaamgeving). Ontwikkelingen BurgerServiceNummer (BSN) In 2008 is het burgerservicenummer ingevoerd. Met dit nummer kunnen persoonsgebonden gegevens doelmatig en betrouwbaar uitgewisseld worden binnen de totale overheid en tussen overheid en burgers. Authentieke registraties In 2008 zijn voorbereidingen getroffen voor raadpleging van bestemmingsplannen via internet. De gemeente geeft hiermee voortvarend medewerking aan een initiatief van de centrale overheid om op termijn landelijk eenheid te krijgen in de verschillende registraties van inwoners en adressen. Beleidsvoornemens / raadsprogramma Coalitieprogramma Relatiebeheer Al enige tijd werkt de gemeente in de frontoffice met relatiebeheerders. Tot 2008 waren dat twee personen, één voor bedrijven en één voor sportverenigingen. Uit de reacties van gemeente en klanten blijkt dat dit een goede manier van werken is. Daarom is in 2008 deze groep uitgebreid met nog 2 relatiebeheerders voor recreatie en toerisme en voor wijkgericht werken. De functienaam is inmiddels gewijzigd in klantcoördinatoren. In de tweede helft van 2008 is een proef gestart om bestemmingsplaninformatie door de frontoffice te laten verstrekken. Dit is begin 2009 geformaliseerd. Locatie gemeentelijk servicepunt Voor het gemeentelijk servicepunt in Heusden is in 2008 onderzocht of de werkzaamheden konden worden overgedragen aan het Heusdens Buro voor Toerisme (HBT). In 2008 zijn de consequenties voor de aangeboden diensten in beeld gebracht en zijn de voorbereidende werkzaamheden uitgevoerd. Per 1 januari 2009 heeft het HBT de diensten, die conform wetgeving mogelijk zijn, overgenomen.

Beleidsvoornemens bestuurlijk afgerond In 2008 niet gehaald Financiën ( x 1.000) Primaire begroting Begroting incl. wijzigingen 2007 2008 2008 2008 Lasten 1.856 1.879 1.993 2.004 Baten 983 677 907 865 Saldo -873-1.201-1.086-1.139

Beleidsveld 3: Openbare orde en Veiligheid Beschrijving Ontwikkelingen Openbare orde en veiligheid richt zich vooral op het tegengaan van criminaliteit, gevoelens van onveiligheid en overlast. Daarnaast wordt aandacht besteed aan de gevaren van branden, ongevallen en rampen. De gemeente subsidieert het regionale Halt-project voor jeugdigen. In de Algemene Plaatselijke Verordening (APV) zijn veel bepalingen opgenomen ter bescherming van de openbare orde en veiligheid en ter voorkoming van overlast. Het college / burgemeester is verantwoordelijk voor de uitvoering van de APV en voor de vergunningverlening op basis van een aantal bijzondere wetten, zoals de Drank- en Horecawet. Regionale brandweer Op 25 juni 2008 is door het algemeen bestuur van de Veiligheidsregio Brabant-Noord besloten om te starten met het project regionalisering brandweer, met als doel om te komen tot een volledig geregionaliseerde brandweerorganisatie. Beleidsvoornemens/ raadsprogramma Coalitieprogramma De beleidskaders van de notitie wijkgericht werken, waarnaar in beleidsveld 1 wordt verwezen, voorziet in de beoogde stimulering en facilitering van initiatieven van wijkbewoners. De betreffende notitie wordt in juni 2009 ter behandeling aangeboden aan de raad. De gewenste transparantie in de samenwerking met en tussen belangrijke maatschappelijke partners is voorzien in een uitwerkingsnotitie binnen de door de gemeenteraad vast te stellen beleidskaders. Overige beleidsvoornemens Beleidsplan brandweer Met behoud van de huidige personele capaciteit zijn diverse onderdelen uit het beleidsplan brandweer 2005 2009 uitgevoerd, zoals het vervangen van een tankautospuit (Drunen) en de aanschaf van een hulpverleningsvoertuig (HV-1 Vlijmen). Rampbestrijding Het college heeft het rampenplan 2008 vastgesteld. Alle regionale rampbestrijdingsteams, waarin alle 21 deelnemende gemeenten zijn vertegenwoordigd, zijn vanaf 2008 operationeel. Om expertise van de teams te vergroten zijn onder andere bezoeken gebracht aan relevante organisaties, en zijn evaluaties en incidenten besproken en geoefend. In 2008 zijn de gemeentelijke rampbestrijdingsprocessen verder doorontwikkeld en is voor ambtelijk medewerkers een opleidingstraject rampenbestrijding gestart onder leiding van het Nederlands Instituut voor Fysieke Veiligheid. Dit traject loopt tot 2010.