NEDERLANDSE BLANKE LEGERWAPENS 1830-1914 n het artkel van J. D. Jansen (De Wapenverzamelaar 1966) werden reeds de modelwapens beschreven de n plm. 1830 n gebruk waren. We wllen nu trachten de jongere geschedens van de Nederlandse blanke legerwapens verder te volgen. Echter herbj stuten we op de moeljkhed dat hetzelfde model wapen op verschllende tjdstppen een andere model-aandudng had. Ook de juste data van nvoerng ontbreken, omdat net elk model wapen werd aangegeven met het jaartal van nvoerng (zoals bj vuurwapens over het algemeen we gebrukeljk was). Wat we nu kunnen doen s op bepaalde momenten n de geschedens der wapenontwkkelng gaan zen welke blanke wapens op de momenten n gebruk waren. Als dergeljke momenten voor een "dwarsdoorsnede" kwamen n aanmerkng 1864 en 1914, omdat van deze tjdstppen ons lteratuur ter beschkkng stond. Bekjken we nu eerst 1864, dan zen we dat toen de. volgende wapens n gebruk waren: ARTLLERlE-SABEL (Sabel No.1). n gebruk bj de onbereden artllere en bj het corps pantonners. Ret wapen he eft een platte klng, de 0,49 el lang s (gemeten zonder angel). De greep s van messng en heeft 17 rbben. De greep zt met 2 klnknagels aan de angel vast. (Ze afb. 1) NFANTERlE-SABEL (Sabel No.2). Platte klng, waarvan de lengte, zander angel, 0,483 e1. Messngen gevest met 36 rbben en 1 klnknagel. De nfanteresabel heeft net als de artlleresabel een schede van dk koeleer. (Ze afb.2) KAVALERE-SABEL (Sabel van model) (Sabel Na. 3). n gebruk bj de kavalere. De lcht gebogen klng s, zander angel, 0,88 el, en heeft aan elke kant een geul de loapt tot 22 dum van de punt (karpertongpunt). Ret gevest heeft een greep van zacht hout, voorzen van 8 rbben en overtrakken met leer. Aan het gevest zt ook een ls van zwart tugleer, met twee lsschroefjes vastgezet. Aan de smeedjzeren stootplaat heeft een naar beneden gebogen rand met voorbeugel, waarn een sleuf zt voor de sabelkwast, en twee zjbeugels. De schede heeft twee draagbanden met losse rngen (Ze afb. 3) KAVALERlE-SABEL (Oud model) (Sabel No.4). n gebruk bj de rjdende artllere. De sabel heeft een vrj sterk gekromde, dubbelzjdghol geslepen klng (tot 18 dumen van de punt. Rest s vol en tweesnjdg). Ret gevest s van messng, behalve de greep deze svan zacht hout, met bndtouw omwoeld en met paardeleer overtrokken. De greep he eft 16 rbben. (Ze afb. 4) SAPPEURS-SABEL (Sabel No.5). n gebruk bj het batallon mneurs en sappeurs, als wapen en als werktug. Ret wapen he eft een lcht gebogen, vlakke klng, de 0, 505 el lang 3
s. Ret messngen gevest heeft engszns bol1e zjvlakken, elk met-. 3 knoppen, waarvan de onderste 2 klnknagels doorgaan om het gevest aa! de angel te bevestgen. De koeleren schede heeft een naad aan bnnenkant, van boven een haakband met lp en knop en van onderen een oorband. Deze beslagdelen zjn van messng. Aan het oorband zt een jzeren sleepplaatje. (Ze afb. 5), DE KOLONALE BLANKE W APENS KAPMES KOLONAAL. n gebruk bj de nfantere. Ret wapen heeft een platte klng met een recht rug. De greep he eft geen rbbels. Ret gevest s van messng. Ret beslag van de leren schede s van messng. (Ze afb. 6) ZAAGMES KOLONAAL. Gebrukt door de korporaals der nfantere, meer als gereedschap dan als wapen bedoeld. Ret gevest s van messng. (Ze afb. 7) SABE LBAJONET KOLONAAL. Bedoeld voor de walbus kolonaal. Aan de klng zjn te onderscheden: de angel, de hel, de rug, de rugscherpte, de punt, het scherp, de buten- en bnnenuthol1ng. Ret gevest bestaat ut: de greep met bovenafrondng, de rug, de rbben, en de kop, de nlatng voor de stft, de stftveer met schroefmoer, de stootplaat met boven- en benedenkrul, het trompgat met de nsnjdng en de klnknagel. De verdere onder del en zjn: de stft, de stftveer met schroefgat, de leren schede de een leren band met stoot heeft, nwendg een jzeren oorband en utwendg een knopje. ARTLLERE-SABEL KOLONAAL MODEL. De beschrjvng van dt wapen s mnmaal en er s ook geen llustrate van voorhanden. n elk geval heeft het gevest geen korl De leren schede heeft een messngen haakband en oorband. KAVALERlE-SABEL KOLONAAL. De tot 1864 n de kolonen bj de kavalere n gebruk zjnde sabel was de kavalere-sabel No.3, utslutend geschkt om mee te houwen. Deze sabel zal vervangen worden door de Kavalere-sabel M. 1846 de op dat moment al n gebruk bj de bereden artllersten. Deze sabel s zowel geschkt om mee te houwen als mee te steken. Ret gevest van deze neuwe sabel komt vrjwel geheel overeen met de kavalere-sabel van model (zoals boven beschreven older Sabel No.3) n Nederland n gebruk. LANS KOLONAAL. n gebruk bj de schutterj te paard (genaamd àjajang-secars). Tot zover de stuate o,mstreeks 1864. Enkele van de genoemde wapens werden (onder een andere modelaandudng) ook al gebrukt n 1830 en zjn dus beschreven n het artk,el van J. D. Jansen (De Wapenverzamelaar 1966). Volledghedshalve zjn ze nu weer genoemd, omdat men zodoende een (vaag) beeld kan kr.gen over de totale tjd dat een wapen bj het leger n gebruk s geweest. Dt geldt ook voor de nu volgende nven- 1
~, Afb. 1 ~ Afb.2 Afb.3...- o Afb.4 Afb.5 Afh.6
~Ja 1..-,. ~ ),,~ --, ~ l..~.., Afh. 7 Afb.9! l Afb.10, :, b ~ :,,, :,, ~ Afb.12 ~ '..._...! 1, " r', Afb. 11 Afh.13 c 6
( Afb.15 Afb. 16 11, ', l ; J ' f Afb.l? Afb.S Afh.19 : L ','!.,,,~., 7
Afb.20 :1 ;J, tarsate van omstreeks 1914. Enkele van de toen n gebruk zjnde wapens worden ook n de bovenstaande 1864-nventarsate genoemd. Omstreeks 1914 waren de volgende blanke wapens n gebruk: NEDERLANDSE LANDMACHT LANGE SABEL NO. 1. Bestemd voor de rjdende artllere en n vredestjd voor de kavalere nden er net volaoende lange sabels No. 3 beschkbaar zjn. De flauw gebogen klng heeft een geul aan bede zjden de loopt tot 22 em van de punt. De greep van het gevest s van zacht hout, met 21 schroef-, vormg rondgaande rbben, gevormd door een touwomwoelng, en s met leer overtrokken. De rest van het gevest s van jzer of staal. De stalen schede heeft een stalen band met rng, en een sleul ngevoerd n 1876 (Ze åfb. 8). LANGE SABEL NO.2. n gebruk bj de veldartllere als er geen lange sabels No.3 beschkbaar eft sleehts zjn. Reeft een ander gevest dan de lange sabel No.1, het he 9 rbben. Ret, s de zelfde sabel als de kavalere-s'abel van model ut,1864, behalve dat de ls s verwjderd. Als zodan;g s deze sabel ngevoerd n 1873. (Ze afb. 9) 8
LANGE SABEL NO.3. Bestemd voor het bereden gedeelte van de marechaussee (rrarechaus": see beneden de rang' van opperwaehtmeester zal worden bewapend met een klewang-marechaussee), de kavalere, de bereden artllere en be-' reden onderoffceren en mnderen van de mtralleurafdelngen. De sabel s dent,ek met de sabel No.1, maarheeft een geblauw- De sabel s dentek met de lange sabel No.1, maar heeft een geblauwde schede. LANGE SABEL NO.4. Voor vredesgebruk bj de bereden artllere, voor zover geen lange sabels No. 3 besehkbaar zjn. De klng s reeht en heeft bj dwarsdoorsnede een T-vorm. Ret gevest heeft een eboneten greep en wordt met een moer boven n de kap aan de angel bevestgd. (Ze afb. 10) KORTE SABEL NO. 1 (Neuw Model). n gebruk bj de vestngartllere, de pontonners en de torpedsten. De klng s vlak. Ret gevest bestaat ut messng, he eft 17 rbben op de greep en s aan de angel bevestgd door een klnknagel. Verde' s het utende van de angel boven op het gevest omgeklonken. De leren schede heeft onderaan nwendg een oorband en utwendg een knop en bovenaan een zwarte leren band met rem. (Ze afb. 11) KORTE SABEL NO.1 (Oud Model). dem als Korte Sabel No.1 (Neuw Model). Aleen ets ander gevest. (Ze afb. 12) KORTE SABEL NO.2. n gebruk bj de gene. De klng s vlak en heeft bj de punt een rugscherpte.,de stootplaat s van messng. De greep bestaat ut 2 notenhouten helften de met dre klnknagels aan de angel zjn bevestgd. De leren sehede heeft v~n boven een messngen haakband en van onder en een messngen oorband met sleepplaat. (Ze afb; 13) KORTE SABEL NO.3., '. n gebruk bj ale onderoffceren (utgezonderdde' adjudanten-oderoffcer en sergeanten - majoor), korporaals, tamboer s, en. hoornblazers der nfantere, de welrjders, de 'manschappenvan grenaders enjagers en van het nstruktübataljon, de scherpsehutters van de overge regmenten. nfantere, de hosptaalsoldaten en hosptaalgeemployeerden en,de cadetten. ' De sabel heeft de zelfde onderdelen als de korte sabel No. 1: de klng s echter lehter en smaller. De greep heeft een ets andere vorm: deze s voorzen van rbben, maar he'eft een gladde rug. De schede s.utgezonderd de afmetngen, dentek aan de van de korte sabel NO.1.. (Ze afb. 14) MARECRAUSSEE-SABEL h. 1. L (Rel' Tel' Lande).,, Bestemd voor het net bereden gedeelte del' marechaussee., úe klng hervan 's dentek met de, van de korte sabé NO.3. Ret gevest s van ç,
zwart gelakt hout. De stalen stootplaat maakt met de beugel een geheel. DEGEN NO.1. Voor muzkantcn del' nfantere. Ret beslag van de leren sehede s van messng (Ze afb. 15) DEGEN NO.2. Muzkanten van grenaders en jagers. Deze degen s vrjwel dentek ntet de degen No. 1. Op de stootplaat s een grenaat met hoorn bevestgd. De angel heeft geen schroefdraad bovenaan, zoals No. 1. maar s omgeklonken. KLEWANG. s bestemd voor offeeren, adjudant-onderoffceren en sergeanten-majoor del' nfantere en del' welrjders, de offceren van de mtralleurafdelngen, van de vestng-artllere, de pontonners, de torpedsten, de genetroepen en de admnstratetroepen. (Ze afb. 16) OFFCERSSABELS. De offeeren en adjudanten-onderoffcer van de bereden artllere en de mare chaussee dragen een sabel de overeenkomt met de lange sabel No.1. Deze s eehter fjner afgewerkt en de greep s bekleed met zeehondenvel en tussen de rbben met flgran omwonden. De offceren van de generale staf zjn bewapend met een sabel de n hoofdzaak overeenkomt met de lange sabel No.2; de schede hervan ljkt echter op de van de lange sabel No.3. Bj ale wapens en denstvakken s een wandel sabel n gebruk (Ze afb. 17). Ret gevest hervan s van verguld metaal of tombak. De greep heeft horzontale groeven met wt metalen draad. De beugel s bjna rechthoekg omgebogen. De schede s van wt metaal. Bj de sabel voor de offceren del' grenaders s de beugel aan de voorzjde voorzen van een gekroonde W, aan weerszjden van het gevest s tegen de stootplaat een rutvormge plaat aangebraeht; op de aan de butenzjde bevndt zch een granaat. De sabel voor de offceren del' jagers heeft een gedamasceerde klng. Nog n gebruk zjn offcerssabels van vroeger model (Ze afb. 18 en 19); de laatste komt n hoofdzaak overeen met de lange sabel No.1, maar de klng s recht. De eerstgenoemde heeft een greep van hoorn, een gevest van tombak en een schede van Berln-zlver. DE KOLONALE BLANKE W APENS KAPMES-KOLONAAL. Bestemd voor de bewapenng van de sergeanten en korporaals der nfantere. fuslers en nfantersten 1e klasse op Java; het pel- en waarnemngspersoneel. de telefonsten en hoornblazers del' vestng-artllere: de net gegradueerde nlanders del' bergartllere: de onderoffceren beneden de rang van adjudant- onderoffcer en mnderen del' genetroepen. De twee halve grepen bestaan ut noten- of sonoklng-hout.de klng en de stootplaat zjn gebruneerd. De sehede s van staal. (Ze afb. 20) 1 ()
KAVALERE-SABEL KOLONAAL. Voor bereden mltaren met de rang van adjudant-onderoffcer van ale wapens en denstvakken, voor het kader en de manschappen der kavalere en voor het Europese kader, staftrompetters en trompetters del' bereden artllere. De sabel heeft een rechte klng en een zwaar tugleren schede. MARECRAU:_~E-SABEL KOLONAAL. Tot bewaper,g van de onbereden mltaren met de rang van adjudantonderoffcer, het kader en de manschappen en de mndel' en der marechaussee en de tren. Deze sabel s een gewjzgde klewang. De klng he eft over de hele lengte dezelfde dkte en breedte. De twee greephelften zjn net zo aan de angel bevestìgd als het kapmes. De sabel s gebruneerd. De leren schede s voorzen van een lange messngen veer om het utvallen van de sabel te voorkomen. Er bestaat ook nog een mareehausseesabel O. M., met een andere greep. ARTLLERE-SABEL KOLONAAL. Voor conducteurs der gene, beneden de rang van adjudant-onderoffcer en het personeel van het korps genetroepen, beneden de rang. Deze sabel heeft dezelfde onderverdelng als het kapmes kolonaal. De klng s de van de korte sabel NO.1 van de Nederlandse Landmacht. De schede s van leer met een leren bovenband en een jzeren oorband. BLANKE W APENS DER MARNE SABEL.. n de butenste geul van dt wapen s een anker gegraveerd. Ret. gevest he eft een houten greep. De jzeren del en van het gevest worden zwar. geverfd of gelakt. De leren schede heeft een messngen oorband met knop; de van O. M. heeft bovenden een messngen haakband. (Ze afb. 21) SABEL N.M. Komt overeen met de marechausseesabel der Nederlands-ndsche landmacht. Ret wapen heeft een leren schede. KAPMES. De klng hervan s geljk met de van het ndsehe kapmes, behalve de vorm van de angel. De schede heeft een messngen oorband met knop; de van O. M. heeft bovenden een messngen haakband. (Ze afb. 22) Totzoverdebeschrjvng van de blanke wapens tot 1914. We zjn ons er van bewust -dat er nogvele leemtes zjn: vele wapens zjn slechts schetsmatg beschreven, bj sommge wapens ontbreken de afbeeldngen enz. We hopen n de toekomst een telkens dudeljker beeld te kunnen versehaffen door nauwkeurger opgave van de afmetngen der wapens en door het publceren van fotos. J. D. Jansen G. R. Rof 1 1