Opbrengstgericht Werken () DATAMUUR Werken met groepsplannen HANDREIKING Opbrengstgericht Werken Ad Kappen Mariet Förrer
Buiten het downloaden zijn alle rechten op dit product voorbehouden aan: Postbus 85246 3508 AE Utrecht e-mail info@schoolaanzet.nl www.schoolaanzet.nl
Opbrengstgericht Werken () DATAMUUR Werken met groepsplannen Opbrengstgericht Werken Ad Kappen, Steunpunt Onderwijszorg Enschede Mariët Förrer, (CPS, onderwijsontwikkeling en advies)
INHOUDSOPGAVE Opbrengstgericht Werken Datamuur met groepsplannen Inleiding Starten op schoolniveau Werken met de datamuur als start voor het opstellen van een groepsplan Werken met groepsplannen Bijlagen: Bijlage 1: Uitwerking kwaliteitskaart opbrengstgericht werken op schoolniveau Bijlage 2: Voorbeeld schoolplan technisch en begrijpend lezen - Leesverbeterplan Enschede Bijlage 3: Voorbeeld uitwerking kwaliteitskaart opbrengstgericht werken op groepsniveau - Leesverbeterplan Enschede
DATAMUUR werken met groepsplannen 1. Inleiding Scholen hebben als doel het maximale uit een leerling te halen. Een leerling moet kunnen presteren naar zijn cognitieve- mogelijkheden en zich hierin gewaardeerd en erkend voelen. Door uit te gaan van de onderwijsbehoeften van kinderen, kunnen leerkrachten vaststellen wat nodig is om kinderen zich optimaal te laten ontwikkelen. Onderwijsbehoeften geven aan: Wat kan dit kind in de komende periode bereiken, welke doelen streven we na? Wat is ervoor nodig om dit kind de doelen te laten bereiken? Bij het werken met de datamuur en het groepsplan wordt in eerste instantie uitgegaan van de instructiebehoeften. De instructiebehoefte van een leerling geeft aan welke mate van instructie en hoeveel leertijd een kind nodig heeft om de gestelde doelen te behalen. Leerlingen verschillen van elkaar. Om het maximale uit alle leerlingen te halen is differentiatie nodig. Bij het onderwijzen van de basisvaardigheden weten we dat convergente differentiatie het meest effectief is. Dit betekent dat we voor alle leerlingen in de groep in ieder geval geformuleerde fundamentele doelen willen bereiken. Differentiatie vindt met name plaats in de hoeveelheid tijd en de instructie en begeleiding door de leerkracht. Deze handreiking beschrijft hoe datamuren en groepsplannen als hulpmiddelen gebruikt kunnen worden om opbrengstgericht en planmatig te werken aan geformuleerde doelen. Een datamuur 1 is een hulpmiddel om leerlingen met vergelijkbare instructiebehoeften in een groep in kaart te brengen en te clusteren. Op een datamuur worden de leerlingen op basis van toetsresultaten ingedeeld in drie subgroepen: De instructieonafhankelijke leerlingen, zij volgen verkorte instructie De instructiegevoelige leerlingen, zij volgen de basisinstructie De instructieafhankelijke leerlingen, zijn volgen verlengde instructie. Om een datamuur te kunnen maken is dus een groepsoverzicht met gegevens nodig. De datamuur is in feite een tussenstap tussen het groepsoverzicht van de vorderingen van de leerlingen en het groepsplan. Het groepsplan is een beschrijving van het onderwijsaanbod voor een bepaalde periode. Het beschrijft welke aanpak en interventies de leerkracht uitvoert om de doelen te bereiken. Het groepsplan is van toepassing op alle leerlingen in de groep. Net als op de datamuur is de totale groep in het groepsplan geclusterd in drie subgroepen. Voorwaarden voor het werken met datamuren en groepsplannen In deze handreiking ligt het accent op de didactische behoeften van leerlingen: Welke instructie en begeleiding hebben de leerlingen nodig om de doelen te bereiken? De groep als geheel is hierbij het uitgangspunt. Het doel is kinderen zo lang mogelijk mee te laten doen met de groep om hen te laten profiteren van de instructie en interactie in de groep. 1 De datamuur (data wall) is ontwikkeld door Michael Fullan (University of Toronto, Canada). In Nederland is het gebruik van de datamuur verder ontwikkeld in het Leesverbeterplan Enschede in samenwerking met CPS. 7
Het werken met datamuren en groepsplannen draagt bij aan het creëren van een omgeving waarin alle leerlingen actief en betrokken leren, zich optimaal kunnen ontwikkelen, goede leerprestaties behalen en zich gewaardeerd voelen in deze ontwikkeling 2. Daarvoor is het ook nodig dat: Leerkrachten in staat zijn een goed pedagogisch klimaat te realiseren. Naast didactische behoeften hebben leerlingen ook pedagogische behoeften. Alle leerlingen presteren beter wanneer ze zich welbevinden in de groep en wanneer ze in een goede relatie met de leerkracht en de andere leerlingen hun competentie en zelfstandigheid kunnen ontwikkelen. Het pedagogisch vakmanschap van de leerkracht is altijd het kader waarbinnen het werken met datamuren en groepsplannen plaatsvindt. Er zijn in elke groep ook leerlingen die specifieke pedagogische behoeften hebben. Dat heeft vaak te maken met hun gedrag: het gaat bijvoorbeeld om leerlingen die druk en ongeconcentreerd zijn of leerlingen met kenmerken van autisme. Ook deze leerlingen profiteren van een gedifferentieerde instructie, maar voor hen is vaak nog meer nodig. Vooral de interactie met de leerkracht speelt daarbij een rol. Leerkrachten voldoende vaardigheden bezitten op het gebied van klassenmanagement. Daarbij gaat het om handelingen van de leerkracht, die te maken hebben met plannen, voorbereiden, organiseren, begeleiden en evalueren van onderwijsleersituaties. Leerkrachten kunnen beschikken over betrouwbare gegevens over de ontwikkeling van de leerlingen. Het gaat hierbij met name om toetsgegevens, aangevuld met observatiegegevens en informatie van leerlingen en ouders. Leeswijzer: Opbouw van deze handreiking Het werken met datamuur en groepsplannen is altijd een zaak van de school als geheel. In deze handreiking gaan we eerst in op de afspraken die op schoolniveau gemaakt moeten worden voordat gewerkt kan worden met datamuren en groepsplannen. Daarna komt aan de orde hoe met datamuren en groepsplannen gewerkt kan worden. Daarnaast gaan we in op de aandacht voor zorgleerlingen en voor leerlingen met specifieke pedagogische en/of didactische behoeften bij het werken met datamuren en groepsplannen. Opbrengstgericht werken is altijd gericht op het verbeteren van onderwijsinhoud. In deze handreiking is de onderwijsinhoud het taal/leesonderwijs. 2 Förrer, M. & Schouten, E. (2009). Klassenmanagement in de basisschool. Amersfoort: CPS 8
DATAMUUR werken met groepsplannen 2. Starten op schoolniveau Opbrengstgericht werken start altijd op schoolniveau. Datamuren en groepsplannen worden gemaakt per groep, maar zijn altijd gebaseerd op afspraken op schoolniveau. We spreken altijd van onze leerlingen, onze prestaties en onze school. De start op schoolniveau begint met het maken van afspraken: op welke manier wil de school opbrengstgericht werken aan effectief leesonderwijs? Het onderstaande schema biedt daarvoor een kader. DIMENSIES EFFECTIEF LEESONDERWIJS 95% van de leerlingen behaalt de geformuleerde einddoelen 1. Leesinhoudelijk Wat wordt onderwezen? 2. Onderwijskundig Hoe wordt onderwezen? Mondelinge Taal en woordenschat Fonemisch bewustzijn Letterkennis Aanvankelijk technische lezen Voortgezet technisch lezen Stillezen en leesmotivatie Begrijpend lezen Tijd voor lezen Leerlijnen en leerinhoud Kwaliteit van het aanbod: methoden en materialen Convergente differentiatie Directe instructiemodel Leerkrachtvaardigheden (modelen) Klassenmanagement 3. Effectief innoveren Deze derde dimensie heeft te maken met beide bovenstaande dimensies In het schema is te zien dat de school eerst afspraken moet maken over de doelen die zij met de leerlingen willen bereiken en daarna moet nagaan hoe drie dimensies daaraan kunnen bijdragen: De leesinhoudelijke dimensie: wat moeten we onderwijzen om de doelen te bereiken? De onderwijskundige dimensie: hoe moeten we onderwijzen om de doelen te bereiken? Innoveren en borgen: hoe moeten we in de school samenwerken om de doelen te bereiken? 9
Bij het maken van teamafspraken zijn de volgende vragen richtinggevend: Wat is ons doel? Liggen we op koers? Wat gaan we nu doen? Wat is ons doel? Allereerst worden op teamniveau afspraken gemaakt over de doelen die het team wil bereiken. Belangrijk bij opbrengstgericht werken, is het formuleren en uitspreken van hoge verwachtingen over de prestaties van de leerlingen. Leidende gedachte hierbij is dat leerlingen goede resultaten kunnen behalen als ze goed onderwijs krijgen. De leerkracht doet ertoe! Dat betekent dat we ons bij het maken van afspraken op schoolniveau richten op het versterken van de competenties van de professionals in de school. Het gaat daarbij niet alleen om didactische competenties, maar ook om pedagogische competenties. Liggen we op koers? Op basis van de leerlingresultaten en de gestelde doelen bepaalt het team of het opbrengstgericht werken op koers ligt. Daarbij kijken we zowel naar de leesinhoudelijke als de onderwijskundige dimensie. Bij de leesinhoudelijke dimensie kijken we naar: Mondelinge taal en woordenschat Fonemisch bewustzijn Letterkennis Aanvankelijk technisch lezen Voortgezet technisch lezen Stillezen en leesmotivatie Begrijpend lezen Het uiteindelijke doel van het leesonderwijs is dat leerlingen teksten met begrip kunnen lezen. Een voorwaarde hiervoor is dat leerlingen vaardig zijn op het gebied van technisch lezen en woordenschat. Bij de analyse van de resultaten van leerlingen is het belangrijk dat we geen plan van aanpak opstellen op basis van eerste indrukken, maar van een degelijke analyse van het leesproces op de hele school. Een school kan bijvoorbeeld niet tevreden zijn over de resultaten op het gebied van begrijpend lezen. Veranderingen in het begrijpend leesonderwijs zijn dan niet altijd de oplossing. Er moet ook dan ook gekeken worden naar de kwaliteit van het onderwijs in technisch lezen en woordenschat. Bij deze dimensie kan de school de volgende vragen stellen: Is er sprake van een doorgaande lijn? Zijn er heldere tussendoelen per groep geformuleerd? Is er in alle groepen structureel aandacht voor mondelinge taal en woordenschat? Is er sprake van een gerichte aanpak in groep 1 en 2 gericht op fonemisch bewustzijn en letterkennis? Wordt de basisstof van de methode voor aanvankelijk technisch lezen helemaal behandeld in groep 3? Wordt structureel aandacht besteed aan voortgezet technisch lezen? Wordt structureel aandacht besteed aan stillezen en leesmotivatie? Komt een beperkt aantal begrijpend luisteren en begrijpend leesstrategieën in alle groepen aan de orde? 10
Bij de onderwijskundige dimensie kijken we naar: De tijd voor lezen Leerlijnen en leerinhouden Kwaliteit van het aanbod: methoden en materialen Convergente differentiatie Het directe instructiemodel Leerkrachtvaardigheden, zoals hardop denken, modelen, feedback geven Klassenmanagement In het kader van de datamuur en het groepsplan zijn met name de tijd en het differentiatiemodel doorslaggevende factoren. Bij deze dimensie kan de school de volgende vragen stellen: Staat er voldoende tijd voor lezen op het rooster? Wordt de tijd voor lezen effectief besteed? Beschikt de school over goede methoden en materialen? Kennen de leerkrachten de leerlijnen en de opbouw van de leerstof? Kunnen de leerkrachten de leerstof plannen? Wordt convergente differentiatie toegepast? Beheersen de leerkrachten het directe instructiemodel en wordt het toegepast? Beheersen de leerkrachten competenties op het gebied van instructie en organisatie? De onderwijskundige dimensie hangt nauw samen met de pedagogische dimensie en klassenmanagement. In dat kader zijn de volgende vragen aan de orde: Hebben de leerkrachten positieve verwachtingen met betrekking tot het leren lezen en spreken ze deze ook uit? Bieden de leerkrachten leerlingen uitzicht op succes met lezen? Ondersteunen en motiveren leerkrachten kinderen bij het lezen als dat nodig is? Stimuleren de leerkrachten geloof in eigen kunnen en plezier in eigen mogelijkheden? Helpt de leerkracht kinderen bij het zoeken van verklaringen voor succes en falen met het lezen en zoekt hij/zij met leerlingen naar productieve attributies? Zijn er uniforme- afspraken binnen team over regels en routines? Zijn er afspraken binnen het team over de inrichting van de school en van het lokaal? Zijn er afspraken binnen het team over zelfstandig werken, uitgestelde aandacht, zelfverantwoordelijkheid van de leerling? Bij de innovatieve dimensie spelen de volgende factoren een rol: Het gehele systeem leert Een ketenbenadering gebaseerd op pressure and support Een open cultuur met als basis not to blame or to shame De directeur als onderwijskundig leider De rol van de interne begeleider en de taalcoördinator Professionalisering van de leerkrachten: scholing en begeleiding. Bij deze dimensie kan de school de volgende vragen stellen: Worden de onderwijsopbrengsten op teamniveau besproken en geanalyseerd? Neemt de directeur de noodzakelijke maatregelen om het schoolplan op het gebied van lezen uit te voeren? Besteedt de directeur het merendeel van zijn tijd aan onderwijsinhoudelijke taken, zoals klassenconsultaties, teamvergaderingen, scholingsbijeenkomsten? Bewaakt de directeur de prioriteit voor lezen? 11
Is er sprake van een heldere taakverdeling en samenwerking tussen de directeur en de interne begeleider of taalcoördinator? Is er sprake van een integrale scholing, afgestemd op de ontwikkelingen binnen de school? Worden de leerkrachten op de werkvloer begeleid? Is er sprake van leren van en met elkaar binnen het team? Wat gaan we doen? Na de analyse van de leesinhoudelijke en de onderwijskundige dimensie, kan de school een plan van aanpak opstellen, gebaseerd op de PDCA-cyclus. 12
DATAMUUR werken met groepsplannen Werken met de datamuur als start voor het opstellen van een groepsplan Wat is een datamuur Een datamuur is een hulpmiddel om leerlingen met vergelijkbare instructiebehoeften in een groep in kaart te brengen en te clusteren. Op de datamuur krijgen de data, de toetsresultaten van de hele groep, een gezicht. Het woord muur in de naam geeft aan dat het goed werkt om een grote versie van een datamuur op te hangen of te projecteren en er met collega-leerkrachten over te praten. Het wordt dan een muur van gegevens die uitgangspunt is voor een gesprek over de inhoud en organisatie van het onderwijs. Op een datamuur worden de leerlingen op basis van toetsresultaten ingedeeld in drie subgroepen: De instructieonafhankelijke leerlingen, die een verkorte instructie krijgen De instructiegevoelige leerlingen, die basisinstructie krijgen De instructieafhankelijke leerlingen, die verlengde instructie krijgen. Instructieonafhankelijke leerlingen (Cito niveau A-B): verkorte instructie Dit zijn de vlotte leerlingen die zich goed ontwikkelen. Het zijn de goede en zeer goede lezers die op de toetsen boven niveau scoren. Deze leerlingen hebben vaak aan een verkorte instructie genoeg om zelfstandig aan het werk te kunnen gaan. Bij deze leerlingen is het van belang hen voldoende uit te dagen en activiteiten aan te bieden op een hoger niveau. Instructiegevoelige leerlingen (Cito niveau C): basisinstructie Deze leerlingen vormen meestal de grootste groep. Het zijn de leerlingen die zich met de basisinstructie van de leerkracht, de begeleide oefening en de zelfstandige verwerking doorgaans goed ontwikkelen. Het zijn de leerlingen die bij toetsing op niveau scoren. Instructieafhankelijke leerlingen (Cito niveau D-E): verlengde instructie Dit zijn de leerlingen die op de toetsen onder niveau scoren. Zij hebben meer tijd nodig en zijn afhankelijk van verlengde instructie en begeleiding door de leerkracht om hun ontwikkeling goed te laten verlopen. In het groepsplan krijgen deze leerlingen per week ongeveer een uur verlengde instructie en oefentijd met de leerkracht. 13
Schema Groep 4 t/m 8 Voortgezet technisch lezen Woorden lezen DMT A/B Woorden lezen DMT C Woorden lezen DMT D/E Tekst lezen AVI boven niveau Instructieonafhankelijk Verkorte instructie Instructieonafhankelijk Verkorte instructie Instructiegevoelig basis instructie Leerlingen: Leerlingen: Leerlingen: Tekst lezen AVI op niveau Instructiegevoelig Basisinstructie Instructiegevoelig Basisinstructie Instructiegevoelig basis instructie Leerlingen: Leerlingen: Leerlingen: Tekst AVI onder niveau Instructieafhankelijk Verlengde instructie Instructieafhankelijk Verlengde instructie Instructieafhankelijk Verlengde instructie Leerlingen: Leerlingen: Leerlingen: Datamuren in het team De intern begeleider introduceert de datamuur bij de leerkrachten. De leerkrachten vullen op basis van de toetsresultaten die in het groepsoverzicht staan de datamuur in. De datamuur helpt bij het maken van het groepsplan, gebaseerd op instructiebehoeften en leertijd. In de cellen van de datamuur vullen we de namen van de leerlingen in. We kijken eerst naar het AVIniveau van de leerling. Is het AVI-niveau op, boven of onder beheersing? Vervolgens kijken we naar de score van de DMT en zien we in welke cel we de naam van de leerling kunnen invullen. In het team worden gesprekken gevoerd rond de datamuren van de verschillende groepen. Zo wordt duidelijk dat het gaat om een gezamenlijke verantwoordelijkheid van de school: dit zijn onze resultaten, het gaat om onze kinderen, het gaat om onze school. DATAMUUR A-B C D-E Instructie onafhankelijk Instructie gevoelig Instructie afhankelijke Verkorte instructie Basis instructie Verlengde instructie 14
Datamuren en effectief onderwijs Werken met datamuren past binnen de werkwijze van effectief onderwijs waarbij de convergente differentiatie uitgangspunt is. Met alle leerlingen in de groep willen we minimaal de gestelde doelen realiseren. We onderkennen dat leerlingen verschillen in de tijd die ze nodig hebben om de gestelde doelen te bereiken. 15
16
DATAMUUR werken met groepsplannen Werken met groepsplannen Wat is een groepsplan? Een groepsplan omvat een beschrijving van het onderwijsaanbod aan alle leerlingen in de groep voor een bepaalde periode. Deze periode kan variëren van vier weken tot een half jaar. Een groepsplan is doelgericht, met hoge verwachtingen ten aanzien van alle leerlingen, om te komen tot betere resultaten. Een groepsplan omvat altijd de volgende onderdelen: doelen, inhoud, instructie, organisatie (tijd!) en evaluatie. Belangrijk in het groepsplan is het plannen van de leerstof gekoppeld aan de effectieve leertijd. Een groepsplan is altijd dynamisch van opzet, een bijstelling op basis van observatie en tussentijdse methodegebonden toetsen is gewenst. Het groepsplan wordt opgesteld door de leerkracht. Werken met groepsplannen Op groepsniveau wordt ook cyclisch gewerkt aan de verbetering van de resultaten van de leerlingen. De cyclus voor opbrengstgericht werken op groepsniveau is gebaseerd op de cyclus handelingsgericht werken (1-Zorgroute, Clijsen, 2007) en kan er in grote lijnen als volgt uitzien: Plan Overnemen van de drie instructiegroepen uit de datamuur: verkort, basis, verlengd Formuleren van doelen voor de komende periode Formuleren van de inhoud, het aanbod Formuleren van instructie en de methodiek Formuleren van organisatie Formuleren van de wijze van evalueren Specificeren van bovenstaande voor instructieafhankelijke (D-E) leerlingen binnen het groepsplan. Dit betekent geen andere invulling maar een precieze uitwerking. (zie volgende hoofdstuk) Do Uitvoeren van het groepsplan en verzamelen van gegevens over de ontwikkeling van leerlingen Check Verzamelen van leerlinggegevens in een groepsoverzicht Analyse en verklaring van de gegevens Checken of de interventies uit de afgelopen groepsplanperiode het gewenst effect hebben gehad. Was het handelen van de leerkracht effectief? Act Formuleren van consequenties voor het handelen van de leerkracht en de werkwijze in de groep voor de komende periode. Welke interventies zijn noodzakelijk of gewenst? Hoe kunnen de leerlingen geclusterd worden? Wat zijn de instructiebehoeften van leerlingen? Welke leerlingen hebben specifieke aandacht nodig? Formuleren van noodzakelijke of gewenste aanpassingen in de pedagogische ondersteuning van een kind. 17
We zien dat de actfase aan het eind van de eerste cyclus als het ware naadloos overgaat in de planfase van de volgende cyclus. De cyclus voor opbrengstgericht werken op groepsniveau wordt in een schooljaar meerdere keren doorlopen. Hoe vaak, is mede afhankelijk van het vakgebied en de toetsmomenten voor dat vakgebied. In groep 3 bijvoorbeeld is het aan te raden de cyclus voor het aanvankelijk technisch lezen vier maal te doorlopen: start schooljaar tot herfstsignalering, oktober tot wintersignalering, februari tot lentesignalering, april tot eindsignalering. Zorgleerlingen in het groepsplan Groepsplan en D-E leerlingen In het groepsplan worden ook de D-E leerlingen meegenomen. Zij behoren organisatorisch, pedagogisch en didactisch tot de groep. Voor hen vindt differentiatie plaats naar instructie en tijd. Zij horen bij de instructieafhankelijke leerlingen die verlengde instructie krijgen. In het groepsplan gaan we er in eerste instantie ervan uit, dat deze instructieafhankelijke leerlingen ook de basisstof kunnen leren, als wordt voldaan aan de criteria van instructie en tijd. De inspectie van het onderwijs vraagt van scholen dat zij voor D-E leerlingen handelingsplannen opstellen. De reden hiervoor is, dat voorkomen moet worden dat leerlingen gaan onderpresteren. De inspectie hecht veel waarde aan een zorgvuldige onderbouwing van de werkwijze met D-E leerlingen. In de handelingsplannen moeten dan de volgende punten worden aangegeven: De vaardigheidsscore die te verwachten is op basis van twee voorafgaande scores. Deze te verwachte score moet voldoende onderbouwd en realistisch zijn De planning van de leerstof die aan het kind wordt aangeboden De instructiebehoeften van het kind De extra leertijd die het kind krijgt De evaluatie van het aanbod. Heeft het kind de te verwachte vaardigheidsscore behaald? De meeste gegevens voor een individueel handelingsplan voor D-E leerlingen staan al in het groepsplan. De school kan een bijlage maken bij het groepsplan, waarin per kind een precieze uitwerking is gemaakt. De meeste informatie is te kopiëren uit het groepsplan, alleen de te verwachten vaardigheidscore moet worden toegevoegd. Groepsplan en specifieke pedagogische behoeften Er zijn in elke groep ook leerlingen die specifieke pedagogische behoeften hebben. Dat heeft vaak te maken hun gedag: het gaat bijvoorbeeld om leerlingen die druk en ongeconcentreerd zijn of leerlingen met kenmerken van autisme. Ook deze leerlingen doen mee met het groepsplan en profiteren van een gedifferentieerde instructie. In aanvulling daarop is voor hen is vaak nog meer nodig. Vooral de interactie met de leerkracht speelt daarbij een rol. Leerlingen met een eigen leerweg Er zijn zorgleerlingen die het aanbod tot en met groep 8 niet volledig aangeboden kunnen krijgen vanwege cognitieve en/of sociaal-emotionele belemmeringen. Uitgaande van het principe van convergente differentiatie, willen we zo veel mogelijk voorkomen dat leerlingen een eigen leerweg volgen. Een richtlijn hiervoor is dat tot en met groep 5 voor het lezen geen eigen leerweg gevolgd wordt. Een leerling wordt niet losgekoppeld van de groep (het groepsplan) want de leerling mist dan de instructie van de leerkracht, de kern van het onderwijs. De aanname is dat ook zorgleerlingen de gestelde doelen kunnen bereiken als wordt voldaan aan twee voorwaarden: instructie en tijd. Na evaluatie van het groepsplan, kan echter blijken dat een leerling toch niet de verwachte vaardigheidsscore heeft behaald. Deze leerling is geen onderpresteerder, de prestaties van deze leerling zijn conform zijn cognitieve mogelijkheden. 18
Deze leerling moet dan ook gewaardeerd en erkend worden voor zijn maximale prestaties. In de regel gaat het met name om leerlingen die op termijn naar het voortgezet speciaal onderwijs of het praktijkonderwijs gaan of leerwegondersteunend onderwijs nodig hebben in het vmbo. De inspectie gaat bij deze leerlingen uit van de volgende vragen: Heeft de school leerlingen met specifieke onderwijsbehoeften? Heeft de school voor deze leerlingen een realistisch ontwikkelingsperspectief geformuleerd? Heeft de school tussendoelen afgeleid van het ontwikkelingsperspectief, waarmee de vorderingen van deze leerlingen gevolgd kunnen worden? o In het ontwikkelingsperspectief staan het eindperspectief in termen van DLE en/of gemiddelde vaardigheidsscore. o Het eindperspectief kan worden vastgesteld op basis van een psychodiagnostisch onderzoek of op basis van uitslagen van meerdere meetmomenten. o Bij het opstellen van een ontwikkelingsperspectief ook rekening houden met de doelen op pedagogisch gebied. Volgt de school de ontwikkeling van deze leerlingen aan de hand van de tussendoelen en het ontwikkelingsperspectief? Ontwikkelen deze leerlingen zich naar verwachting? In de bovenbouw is het soms noodzakelijk voor een leerling een eigen leerweg te maken. Deze leerlingen hebben zeer intensieve instructie nodig. Voordat deze stap wordt gezet, is het essentieel externe deskundigen te raadplegen (bijvoorbeeld overleg binnen het samenwerkingsverband, met de schoolbegeleider, met de eigen orthopedagoog of psycholoog). Met de keuze voor een eigen leerweg neemt de school immers in feite een besluit over de toekomstige ontwikkeling van een kind. Het toelaten tot een eigen leerweg gebeurt alleen onder strikte voorwaarden: Inschakelen van deskundigen Analyse van de leergeschiedenis Uitvoeren van een diagnostisch onderzoek Uitvoeren van een psychodiagnostisch onderzoek Bepalen van het leerrendement en het ontwikkelingsperspectief Bepalen van bevorderende en belemmerende factoren Bepalen van de leerinhoud: maatschappelijk relevante leerstof Bepalen van organisatorische, didactische en pedagogische consequenties. Voor deze leerlingen wordt dan een individueel handelingsplan gemaakt. Dit handelingsplan plant de ontwikkeling van het kind om het vastgestelde eindperspectief te behalen. Passend leerstofaanbod Passende didactiek, onder andere zeer intensieve instructie Passende zorg en begeleiding. Ook leerlingen met een eigen leerweg blijven deel uitmaken van het groepsplan, organisatorisch en pedagogisch. Alleen vindt er voor deze leerlingen een inhoudelijke aanpassing van de leerstof plaats. Het streven van de school moet altijd gericht zijn op het hebben van hoge verwachtingen. Het streven moet erop gericht zijn om deze leerling weer in te laten stromen in het reguliere programma. Begaafde leerlingen Goede leerlingen krijgen in het groepsplan de verkorte instructie. In deze verkorte instructie wordt altijd de basisvaardigheid uitgelegd. Na de korte instructie gaan deze leerlingen zelfstandig werken. Ze kunnen de leerstof verdiept en verrijkt doorwerken en mogen ook hun eigen strategieën ontwikkelen. 19
Als uit de evaluatie blijkt dat deze leerlingen voortdurend boven A-niveau scoren, dan moet worden bezien of we te maken hebben met een begaafde leerling. Een begaafde leerling scoort zowel goed op cognitief niveau, als op het beheersen en toepassen van leer- en werkstrategieën. Om na te gaan of sprake is van een begaafde leerling, kan het digitale handelingsprotocol hoogbegaafdheid worden gebruikt (www.dhh-po.nl). Wanneer blijkt dat een leerling werkelijk begaafd of hoogbegaafd is kan worden overgegaan tot bijvoorbeeld compacten en of versnellen. We spreken dan van verdiepte instructie. DATAMUUR Begaafde en talentvolle leerlingen A-B C D-E Verdiepte instructie Verkorte instructie Basis instructie Verlengde instructie Afname van DHH voor: - Compacten - Versnellen - Leerlijnen Verrijken Verdiepen Alleen indien noodzakelijk, zo laat mogelijk inzetten. Na inzetten van deskundigen: - Basisleerlijn - Maatschappelijke relevante leerstof - Instructie behoeften - Ontwikkelingsperspectief - Leerrendement 20
Opbrengstgericht Werken () DATAMUUR Werken met groepsplannen Bijlagen Uitwerking kwaliteitskaart op schoolniveau: Bijlage 1 Bijlage 2 Bijlage 3
BIJLAGE 1 Project Opbrengstgericht Werken Didactische groepsoverzichten groep Kwaliteitskaart Technisch en begrijpend lezen Naam school: Brin: Directeur: Datum: 2008 2009 2010 2011 2012 Aantal leerlingen 01-10 Aantal groepen Aantal medewerkers Interne begeleider Aantal minuten i.b. Taalcoördinator Aantal minuten taalcoördinator Leerlinggegevens norm 1 2 3 4 5 6 7 8 TOT Aantal leerlingen Aantal aanvragen onderzoek Aantal verwijzingen sbo Aantal verwijzingen so Aantal rugzakleerlingen Leerlingen met dyslexieverklaring 4-5% Aantal leerlingen met eigen leerweg Aantal leerlingen schakelklas Technisch lezen afname: Fonemisch bewustzijn 95% DMT A,B of C (fundamentele kwaliteit) 95% DMT A of B (streefkwaliteit) 70% DMT A+ (excellente kwaliteit) 10% DMT vaardigheidsscore (zie tabel) AVI (fundamentele kwaliteit) 95% AVI (streefkwaliteit) 70% Begrijpend lezen afname: CITO-toetsen A,B of C 85% (fund. kwaliteit) CITO-toetsen A of B (streefkwaliteit) 65% CITO-toetsen A+ (excellente kwaliteit) 10% CITO vaardigheidsscore (zie tabel) 23
Analyse van de leesinhoudelijke dimensie Is er sprake van een doorgaande lijn? Zijn er heldere tussendoelen per groep geformuleerd? Is er in alle groepen structureel aandacht voor mondelinge taal en woordenschat? Is er sprake van een gerichte aanpak in groep 1 en 2 voor fonemisch bewustzijn en letterkennis? Wordt de basisstof van de methode voor aanvankelijk lezen helemaal behandeld in groep 3? Wordt er structureel aandacht besteed aan voortgezet technisch lezen? Wordt er structureel aandacht besteed aan stillezen en leesmotivatie? Komt er een beperkt aantal begrijpend leesstrategieën in alle groepen aan de orde? ja deels neen Plan: Op korte termijn te realiseren. Plan: Op langere termijn te realiseren. 24
Analyse van de onderwijskundige dimensie Staat er voldoende tijd voor lezen op het rooster? Wordt de tijd voor lezen effectief besteed? Beschikt de school over goede methoden en materialen? Kennen de leerkrachten de leerlijnen en de opbouw van de leerstof? Kunnen de leerkrachten de leerstof plannen? Wordt convergente differentiatie toegepast? Beheersen de leerkrachten het directe instructiemodel en wordt het ook toegepast? Beheersen de leerkrachten competenties op gebied van instructie en organisatie? Zijn er uniforme- afspraken binnen team over regels en routines? Zijn er afspraken binnen het team over de inrichting van de school en van het lokaal? Zijn er afspraken binnen het team over zelfstandig werken, uitgestelde aandacht, zelfverantwoordelijkheid van de leerling? ja deels neen Plan: Op korte termijn te realiseren. Plan: Op langere termijn te realiseren. 25
Analyse van de pedagogische aanpak (onderdeel van de onderwijskundige dimensie) Hebben de leerkrachten positieve verwachtingen m.b.t. het leren lezen en spreken ze deze ook uit? Bieden de leerkrachten uitzicht op succes met lezen? Ondersteunen en motiveren leerkrachten kinderen bij het lezen als dat nodig is? Stimuleren de leerkrachten geloof in eigen kunnen en plezier in eigen mogelijkheden? Helpt de leerkracht leerlingen bij het zoeken van verklaringen voor succes en falen met lezen? ja deels neen Plan: Op korte termijn te realiseren. Plan: op langere termijn te realiseren. 26
Analyse van de innoverende dimensie Worden de opbrengsten op teamniveau besproken en geanalyseerd? Neemt de directeur de noodzakelijke maatregelen om het schoolplan op het gebied van lezen uit te voeren? Besteedt de directeur het merendeel van zijn/haar tijd aan onderwijsinhoudelijke zaken? Bewaakt de directeur de prioriteit voor lezen? (aanpakken voor een periode van minstens twee jaar het lezen) Is er sprake van een heldere taakverdeling en samenwerking tussen directeur en ib? (pressure and support) Is er sprake van een integrale scholing afgestemd op de ontwikkelingen binnen de school gericht op het behalen van de doelen van lezen? Worden de leerkrachten op de werkvloer begeleid? (intern of extern) Is er sprake van leren van en met elkaar binnen het team? (not to blame or to shame) 227 ja deels neen Plan: Op korte termijn te realiseren. Plan: op langere termijn te realiseren. 27
28
BIJLAGE 2 Voorbeeld schoolplan technisch en begrijpend lezen Leesverbeterplan Enschede Technisch lezen groep 1 en 2 Doelen Eind groep 2 Mondelinge taalvaardigheid Taal voor Kleuters 95% > niveau A-B-C Kennen van 15 letters (tempo wordt bepaald door de zwakke lezers, groep bij elkaar houden) Voor en (achter)naam schrijven Inhoud technisch lezen Schatkist nieuw Map fonemisch bewustzijn CPS Behandelen van Sesamstraat:.kapstokken aanbrengen.systematisch inpassen.hersenen op aan Prentenboeken Voorleesboeken Voor scholen met veel achterstandsleerlingen IK en KO. Alfabetboekje. Stimuleert enorm de klank-tekenkoppeling Piramide Per thema 2 letters Didactische adviezen Praten over boeken Interactief voorlezen Aandacht voor klankstructuur van woorden:.rijmen.analyse en synthese.kennen en herkennen van letters auditieve training alleen in combinatie met de letters systematisch en structureel ontwikkelen van kennis over geschreven taal rijke leeromgeving Direct-right benadering Interactie en instructievaardigheden Programmagericht ipv ontwikkelingsgericht. Organisatie / tijd Werkvormen Zorgleerlingen Aanpak van zorgleerlingen 5 uur per week Kleine kring Leerlingen, die op de Geen zelfstandige Dagelijks een methodeonafhankelijke training, aanpak en kwaliteitsuur met Lettergroeiboekje toetsen op D of E begeleiding door doelgerichte scoren leerkracht. taalactiviteiten Lettermuur Grote groep 3-5 x 15 minuten Kleine groep 3-5 x 15 minuten extra Organisatieschema Fonemisch bewustzijn IGDI-model.verkorte instructie.basisinstructie en.verlengde instructie Vaste routines Coöperatief leren Heterogeen groeperen Moeizame taalontwikkeling Laag geboortegewicht Slecht horen Afkomstig uit minder taalrijk gezin Checklist waarschuwingssignalen SNEL-toets Luinge Checklist groep 2 Kleutertoets: kennis van letters Poespas-test Voorschotbenadering: Werken met subgroepjes rond instructietafel..kleine kring.herhalen van de letters.voorbereiden voor de Grote kring.preteaching en reteaching Inschakelen van collegiaal-consulent Geen verlenging van groep 1 of 2 Heterogeen groeperen Niet afwachten, maar aanbieden 60-90 minuten extra intensieve begeleiding Ondersteuning coachen Onderwijskundig leiderschap directie Interne begeleider:.ondersteunen bij Opstellen groepsplan.klassenconsultatie.coachen en Begeleiden Schema. 29
Doelen Eind groep 2 Inhoud technisch lezen Didactische adviezen Niet afwachten, maar aanbieden Organisatie / tijd Werkvormen Zorgleerlingen Aanpak van zorgleerlingen Dagelijks in de kleine kring Ondersteuning coachen Modelen door leerkracht:.ik doet het voor.wij doen het samen.jij doet het nu Samenwerking met ouders 30
Technisch lezen groep 3 Doelen Eind groep 3 Beheersingsniveau 95% AVI-2 AVI-E3 DMT: 95% > niveau A-B-C Inhoud Methode Veilig Leren Lezen volledig behandelen Kritisch kijken Schrappen m.n. Knippen en plakken Kleuren Prioriteren Didactische adviezen Directe instructie op gebied van letter-klank koppeling Veelsporig lezen:.horen van de letter.zien van de letter.zelf zeggen Herhaald lezen en herhaald voorlezen Teksten laten lezen, niet lezen van losse woorden Auditieve training altijd in combinatie met letters Organisatie / tijd 400 minuten per week Organisatieschema groep 3 IGDI-model Verkorte instructie Basisinstructie en verlengde instructie Werkvormen Zorgleerlingen Aanpak van zorgleerlingen Heterogeen groeperen Leerlingen, die op de Één uur extra per methodeonafhankelijke week Direct-right aanpak toetsen op D of E scoren.lettergroeiboekje.lettermuur en letterchef.woordmuur.leeslijn.individueel klik-klakboekje Voorlezenkoorlezenduolezen-zelf lezen. Coöperatief leren Herhaald aanbieden Leeskilometers Lage score op fonemisch bewustzijn Zwak op Taal voor Kleuters onderdeel rijmen en auditieve synthese Verlenging groep 2 Herfstsignalering.grafementoets, mate van automatisering.lezen van nieuwe woorden Wintersignalering Maart AVI -1 Verlengde instructie (4 á 5 x per week Computerprogramma s KLANKIE Meer tijd Effectieve instructie Geen orthodidactische aanpak. Herhalen van de basisinstructie. implementeren Onderwijskundig leiderschap directie Interne begeleider:.ondersteunen bij opstellen groepsplan.klassenconsultatie.coachen en begeleiden Schema van bezoek door directie en interne begeleider Datamuur en groepsplan VOORZEGGEN, geef altijd het correcte woord, Flitsen weglaten. Direct-righ. Uitleggen aan de leerling wat de bedoeling is van een les Anderstalige leerlingen Leerlingen uit taalarme gezinnen Doortoetsen bij AVI, totdat het frustratieniveau is vastgesteld. Niet stoppen bij het eerste instructieniveau NIET om beurten laten lezen 31
Technisch lezen groep 4 Doelen groep 4 Eind groep 4 beheersingsniveau 95% AVI-5 DMT: 95% > niveau A-B-C AVI-E4 Inhoud Estafette:.Hoger inschalen, op het hoogste frustratieniveau.voorlezen-koorlezenduolezen.nadruk op teksten Lezen van meerlettergrepige woorden Lezen van teksten, weinig aandacht voor lezen op woordniveau Leestempo Veel stillezen vanaf beheersing AVI-5 Didactische adviezen Stilleesbeleid <AVI 5: duolezen Vanaf AVI 5: stillezen 2 x 15 minuten per dag.informatief.verhalen.strip Automatiseren Verhogen leessnelheid Hardop denken Demonstreren Feedback geven Helpen Voorzeggen Dagelijks routinematige aandacht Modelen door leerkracht:.ik doet het voor.wij doen het samen.jij doet het nu Organisatie / tijd Werkvormen Zorgleerlingen Aanpak Implementeren Minimaal 3 uur per week. Door de gehele school op vast tijdstip stillezen. IGDI Instructieonafhankelijk Instructiegevoelig Instructieafhankelijk Koorlezen Voorlezen Duolezen Coöperatief leren Datamuur en Groepsplan technisch lezen. IGDI Instructieonafhankelijk Instructiegevoelig Instructieafhankelijk.verkorte instructie.basis.verlengde instructie Leerlingen die op de methodeonafhankelijke toetsen op D of E scoren Lezen van meerlettergrepige woorden Leessnelheid Leesprotocol Dyslexie Groepsplan Anderstalige leerlingen Leerlingen uit minder taalrijke gezinnen Zittenblijvers Blijven hangen op een AVI-niveau. Geen eigen leerweg tot en met groep 5, tenzij. Intensieve instructie en begeleide oefening Tekst 3 x herhalen RALFI: 5 x per week Connect.klanken.woordherkenning (3 x 20 minuten) Hardop laten lezen Feedback krijgen Samenlezen Heterogeen groeperen Één uur extra per Week Computerprogramma s KLANKIE Sprintplus Betrek ouders bij aanpak. Onderwijskundig leiderschap directie.stilleesbeleid Interne begeleider:.ondersteunen bij Opstellen groepsplan.klassenconsultatie.coachen en Begeleiden Schema Datamuur en groepsplan 32
Technisch lezen groep 5-8 Doelen groep 5-8 Eind groep 5 beheersingsniveau 95% AVI-9 DMT: 95% > niveau A-B-C AVI-E6 (zes) Eind groep 6-8 DMT: 95% >niveau A-B-C Inhoud Estafette Lezen van meerlettergrepige woorden Leestempo Didactische adviezen Stilleesbeleid / BAVIlezen Automatiseren Verhogen leessnelheid Leeskilometers Voorlezen koorlezen- duolezen zelf lezen Modelen door leerkracht:.ik doet het voor.wij doen het samen.jij doet het nu Organisatie / tijd werkvormen zorgleerlingen Aanpak zorgleerlingen Minimaal 3 uur per Intensieve instructie en week. begeleide oefening Door de gehele school op vast tijdstip stillezen. IGDI Instructieonafhankelijk Instructiegevoelig Instructieafhankelijk Voorlezen Koorlezen Duolezen Coöperatief leren Datamuur en Groepsplan technisch lezen. IGDI Instructieonafhankelijk Instructiegevoelig Instructieafhankelijk.verkorte instructie.basis.verlengde instructie Lezen van meerlettergrepige woorden Leessnelheid Leesprotocol Dyslexie Geen orthodidactische materialen en aanpak Tekst 3 x herhalen RALFI: 5 x per week Connect.klanken.woordherkenning (3 x 20 minuten) Hardop laten lezen Feedback krijgen Samenlezen Implementeren Onderwijskundig leiderschap directie.stilleesbeleid Interne begeleider:.ondersteunen bij opstellen groepsplan.klassenconsultatie.coachen en begeleiden Schema Datamuur en groepsplan Heterogeen groeperen Één uur extra per Week Computerprogramma s KLANKIE Sprintplus 33
Begrijpend luisteren groep 1-2 Doelen Eind groep 2 Mondelinge taalvaardigheid Taal voor Kleuters 95% niveau A-B-C 70% niveau A-B Kennen van 15 letters (tempo wordt bepaald door de zwakke lezers, groep bij elkaar houden) Voor en (achter)naam schrijven Aandacht voor leesbegrip Inhoud begrijpend luisteren. WAT wordt onderwezen Map fonemisch bewustzijn CPS Prentenboeken Voorleesboeken Picto s Bij begrijpend luisteren ook begrippen aanbieden, die het leerlingen mogelijk maken over taal te denken en te spreken. Beelden gebruiken van websites. De Rode Draad-bibliotheek Enschede. Leerkracht competenties: HOE wordt onderwezen Praten over boeken Interactief voorlezen Leerlingen voorspellingen laten doen. Vragen beantwoorden Vragen stellen Met elkaar over de inhoud praten Verhaal na laten vertellen Herinneren wat is voorgelezen Vooraf Tijdens Na Nabespreken Systematisch en structureel ontwikkelen van kennis over geschreven taal Rijke leeromgeving Viertaktstrategie Verhallen Denken delen uitwisselen CUVAR Direct-right benadering Interactie en instructievaardigheden. Leerkracht als model: ik doe het wij doen het jij doet het. Expliciete instructie Niet afwachten, maar aanbieden Organisatie / tijd Werkvormen Implementeren. 5 uur per week Dagelijks een kwaliteitsuur met doelgerichte taalactiviteiten Grote groep 3-5 x 15 minuten Kleine groep 3-5 x 15 minuten extra IGDI-model met Basisinstructie en verlengde instructie Vaste routines Meer tijd voor zwakke leerlingen Aandacht voor begaafde en getalenteerde leerlingen. Convergente differentiatie IGDI-model Kleine kring Woordmuur Verrijkte leeromgeving Coöperatief leren Thematisch werken Meer tijd voor zwakke leerlingen Samendoen met leerkracht. Werken met een maatje Begaafde en getalenteerde leerlingen Onderwijskundig leiderschap directie Interne begeleider:.ondersteunen bij opstellen groepsplan.klassenconsultatie.coachen en begeleiden datamuur 34
Begrijpend luisteren groep 3 Doelen Eind groep 3 85% C 65% B Lovs begrijpend lezen E3 WAT wordt onderwezen. HOE wordt onderwezen. Organisatie / tijd Werkvormen Implementeren Prentenboeken Voorleesboeken VLL is taalarm, maak gebruik van rijke taal. Prioriteren Interactief voorlezen Rode draad Websites Verhaallijn Wie-wat-waar picto s verhaalschema Directe instructie om woorden uit te leggen 2 essentiële woorden. Dit zijn de kernwoorden. Denken delen uitwisselen. Stimuleren van de dialoog tussen de kinderen. Schooltaal Standaardtaal Herhalen Uitbreiden buiten de context CUVAR Herhaald lezen en herhaald voorlezen Werken met viertaktstrategie Woordmuur Woordweb mindmap Illustraties De leerkracht als model: ik doe het- wij doen het jij doet het. Uitleggen aan de leerling wat de bedoeling is van een les: Waar gaat de tekst over? Wat weet je ervan? Praten over boeken Interactief voorlezen Verhaalschema Platen op volgorde naspelen Toepassen van de vier V s.visualiseren.voorkennis actualiseren 400 minuten per week Organisatieschema groep 3 IGDI-model Basisinstructie en verlengde instructie Convergente differentiatie Datamuur.instructieafhankelijk.instructiegevoelig.instructieonafhankelijk Begaafde en getalenteerde leerlingen. Direct-right aanpak Voorlezenkoorlezen-duolezenzelf lezen. Coöperatief leren Herhaald aanbieden Leeskilometers Audioboeken en cdroms Begaafde en getalenteerde leerlingen Thematisch werken, MI Compacten en verrijken Plusprogramma Onderwijskundig leiderschap directie Interne begeleider:.ondersteunen bij opstellen groepsplan.klassenconsultatie.coachen en begeleiden Schema van bezoek door directie en interne begeleider 35
Begrijpend luisteren groep 4 tot en met 8 Doelen groep 4 tm 8 85% C 65% B Lovs begrijpend lezen M-4 en E-4 Lovs begrijpend lezen M-5 tot M-7 Begrijpend lezen oud M-8 WAT wordt onderwezen. HOE wordt onderwezen. Organisatie / tijd Werkvormen Zorgleerlingen Begrijpend lezen: Leerlingen moeten minstens AVI-5 beheersen. Teksten voor begrijpend lezen één niveau lager Methode voor begrijpend lezen op de achtergrond. 1 x per week Nieuwsbegrip niveau AA voor groep 4 Niveau A groep 5 en 6 Niveau B groep 7 en 8 Experimenteren met 1 x per week een verhalende tekst, eenzelfde aanpak als bij nieuwsbegrip of een begrijpend lezen les uit de methode Goed Gelezen. Eén leesstrategie 5 weken centraal 7 kernstrategieën begrijpend lezen:.gebruik maken voorkennis.herkennen en gebruiken tekststructuur.jezelf monitoren tijdens het lezen.grafische schema s en organizers.visualiseren van de tekst.jezelf vragen beantwoorden.samenvatten Vlot technisch kunnen lezen Stilleesbeleid <AVI 5: duolezen, RALFI Vanaf AVI 5: stillezen 2x 15 minuten per dag Leerkracht als model: ik doe het-wij doen het jij doet het bij begrijpend lezen en toepassen van begrijpend leesstrategieen. Nieuwsbegrip: stappenplan lezen en woordhulp. Vooraf.waarom ga ik deze tekst lezen.ik verken de structuur.wat weet ik al.ik voorspel Tijdens.ik stel vragen over de tekst.ik visualiseer de tekst.ik maak een schema.wat doe ik als ik het niet snap Na.ik vat samen Tijdens voorlezen leerlingen aanmoedigen om voorspellingen te doen. Leerlingen voorspellingen laten doen. Vragen beantwoorden Vragen stellen Met elkaar over de inhoud praten Verhaal na laten vertellen Herinneren wat is voorgelezen Twee kernwoorden: Denken delen uitwisselen. Begrijpend lezen: CUVAR Woorden op het bord schrijven Minimaal 3 uur per week. Door de gehele school op vast tijdstip stillezen. Datamuur: Instructieafhankelijk: Instructiegevoelig Instructieonafhankelijk.verkort.basis.verlengd IGDI-model Begaafde en getalenteerde leerlingen. Koorlezen Voorlezen Duolezen Leerkracht als model: Ik doe het Wij doen het Jij doet het Coöperatief leren Groepsplan A-B-C In ontwikkeling Begaafde en getalenteerde leerlingen Compacten en verrijken Plusprogramma Leerlingen die op de toetsen voor begrijpend lezen op D of E scoren Leerlingen met communicatieproblemen Leerlingen met cognitieve problemen Leerlingen met gehoorproblemen Leerlingen uit weinig taalrijke milieus. Aanpak: altijd directe instructie Samendoen Preteaching Werken met een maatje Hulpboeken CITO Leerlingen met eigen leerweg: zeer intensieve instructie Leerlingen met eigen leerlijn: verdiepte instructie 36
Doelen groep 4 tm 8 WAT wordt onderwezen. HOE wordt onderwezen. Organisatie / tijd Werkvormen Zorgleerlingen Veel stillezen vanaf beheersing AVI-5.2x per week verhalen.2x per week informatieve teksten.1x per week stripverhalen Interactief voorlezen Rode draad Steeds vragen: -Waar gaat de tekst over? -Wat weet je al van het onderwerp? Herhaald lezen en herhaald voorlezen Woordmuur Woordweb Mindmap Illustraties Uitleggen aan de leerling wat de bedoeling is van een les: Waar gaat de tekst over? Wat weet je ervan? Praten over boeken Interactief voorlezen Leerkracht als model Veel verschillende onderwerpen aanbieden Fictie en non-fictie Herhaald aanbieden in verschillende context Hardop denken Demonstreren Feedback geven Helpen Voorzeggen Dagelijks routinematige aandacht Werken met woordenboeken Moeilijke woordenschrift Computer Standaardtaal en schooltaal Begrijpend lezen niet geïsoleerd, maar toepassen bij alle vakken. Grensoverschrijdend in principe in alle lessen. Leesstrategieën naast het bord Fictie en non-fictie Werken met tweelingboeken 37
Doelen Eind groep 3 WAT wordt onderwezen. HOE wordt onderwezen. Organisatie / tijd Werkvormen Implementeren Kinderen verantwoordelijk maken voor moeilijke woorden.vragen stellen.voorspellen Leerlingen voorspellingen laten doen. Vragen beantwoorden Vragen stellen Met elkaar over de inhoud praten Verhaal na laten vertellen Herinneren wat is voorgelezen Vooraf.waarom ga ik deze tekst lezen.ik verken de structuur.wat weet ik al.ik voorspel Tijdens.ik stel vragen over de tekst.ik visualiseer de tekst.ik maak een schema.wat doe ik als ik het niet snap Na.ik vat samen Leerkracht als model Veel verschillende onderwerpen aanbieden Fictie en non-fictie Herhaald aanbieden in verschillende context. 38
Begrijpend luisteren groep 4 tot en met 8 Doelen groep 4 tm 8 85% C 65% B Lovs begrijpend lezen M-4 en E-4 Lovs begrijpend lezen M-5 tot M-7 Begrijpend lezen oud M-8 WAT wordt onderwezen. HOE wordt onderwezen. Organisatie / tijd Werkvormen Zorgleerlingen Begrijpend lezen: Leerlingen moeten minstens AVI-5 beheersen. Teksten voor begrijpend lezen één niveau lager Methode voor begrijpend lezen op de achtergrond. 1 x per week Nieuwsbegrip niveau AA voor groep 4 Niveau A groep 5 en 6 Niveau B groep 7 en 8 Experimenteren met 1 x per week een verhalende tekst, eenzelfde aanpak als bij nieuwsbegrip of een begrijpend lezen les uit de methode Goed Gelezen. Eén leesstrategie 5 weken centraal 7 kernstrategieën begrijpend lezen:.gebruik maken voorkennis.herkennen en gebruiken tekststructuur.jezelf monitoren tijdens het lezen.grafische schema s en organizers.visualiseren van de tekst.jezelf vragen beantwoorden.samenvatten Veel stillezen vanaf beheersing AVI-5.2x per week verhalen.2x per week informatieve teksten Vlot technisch kunnen lezen Stilleesbeleid <AVI 5: duolezen, RALFI Vanaf AVI 5: stillezen 2x 15 minuten per dag Leerkracht als model: ik doe het-wij doen het jij doet het bij begrijpend lezen en toepassen van begrijpend leesstrategieen. Nieuwsbegrip: stappenplan lezen en woordhulp. Vooraf.waarom ga ik deze tekst lezen.ik verken de structuur.wat weet ik al.ik voorspel Tijdens.ik stel vragen over de tekst.ik visualiseer de tekst.ik maak een schema.wat doe ik als ik het niet snap Na.ik vat samen Tijdens voorlezen leerlingen aanmoedigen om voorspellingen te doen. Leerlingen voorspellingen laten doen. Vragen beantwoorden Vragen stellen Met elkaar over de inhoud praten Verhaal na laten vertellen Herinneren wat is voorgelezen Twee kernwoorden: Denken delen uitwisselen. Begrijpend lezen: CUVAR Minimaal 3 uur per week. Door de gehele school op vast tijdstip stillezen. Datamuur: Instructieafhankelijk: Instructiegevoelig Instructieonafhankelijk.verkort.basis.verlengd IGDI-model Begaafde en getalenteerde leerlingen. Koorlezen Voorlezen Duolezen Leerkracht als model: Ik doe het Wij doen het Jij doet het Coöperatief leren Groepsplan A-B-C In ontwikkeling Begaafde en getalenteerde leerlingen Compacten en verrijken Plusprogramma Leerlingen die op de toetsen voor begrijpend lezen op D of E scoren Leerlingen met communicatieproblemen Leerlingen met cognitieve problemen Leerlingen met gehoorproblemen Leerlingen uit weinig taalrijke milieus. Aanpak: altijd directe instructie Samendoen Preteaching Werken met een maatje Hulpboeken CITO Leerlingen met eigen leerweg: zeer intensieve instructie Leerlingen met eigen leerlijn: verdiepte instructie 39
.1x per week stripverhalen Interactief voorlezen Rode draad Woorden op het bord schrijven Steeds vragen: -Waar gaat de tekst over? -Wat weet je al van het onderwerp? Herhaald lezen en herhaald voorlezen Woordmuur Woordweb Mindmap Illustraties Uitleggen aan de leerling wat de bedoeling is van een les: Waar gaat de tekst over? Wat weet je ervan? Praten over boeken Interactief voorlezen Leerkracht als model Veel verschillende onderwerpen aanbieden Fictie en non-fictie Herhaald aanbieden in verschillende context Hardop denken Demonstreren Feedback geven Helpen Voorzeggen Dagelijks routinematige aandacht Werken met woordenboeken Moeilijke woordenschrift Computer Standaardtaal en schooltaal Begrijpend lezen niet geïsoleerd, maar toepassen bij alle vakken. Grensoverschrijdend in principe in alle lessen. Leesstrategieën naast het bord Fictie en non-fictie Werken met tweelingboeken Kinderen verantwoordelijk maken voor moeilijke woorden 40
BIJLAGE 2 Voorbeeld uitwerking kwaliteitskaart Werken op groepsniveau Leesverbeterplan Enschede Datamuur en groepsplan: instructietijd Groep Verkorte instructie Groep Basisinstructie Groep Verlengde Instructie niveau A-B C D-E Doel Minimaal 3 AVI-niveaus Minimaal 3 AVI-niveaus Minimaal 3 AVI-niveaus Pedagogische aanwijzingen WAT: inhoud Materiaal Verwachte vaardigheidsscore voor D en E leerlingen Algemeen en specifiek Algemeen en specifiek Algemeen en specifiek Stillezen Woorden lezen Teksten lezen Map fonemisch bewustzijn Stillezen Woorden lezen Teksten lezen Map fonemisch bewustzijn RALFI Woorden lezen Teksten lezen Map fonemisch bewustzijn Methode aanvankelijk lezen Methode voorgezet lezen Methode aanvankelijk lezen Methode voorgezet lezen Methode aanvankelijk lezen Methode voorgezet lezen Kwaliteitskaarten Kwaliteitskaarten Kwaliteitskaarten Klassen Regels en routines Regels en routines Regels en routines management HOE: instructie Verkorte instructie Basisinstructie Verlengde instructie Tijd Kwaliteitskaart Kwaliteitskaart Kwaliteitskaart leerkracht Modelen Modelen Modelen Leerstof Streefkwaliteit Streefkwaliteit Fundamentele kwaliteit planning Coaching en Pressure and support Pressure and support Pressure and support begeleiding Directeur als Directeur als Directeur als onderwijskundig leider onderwijskundig leider onderwijskundig leider evaluatie Wanneer Wat Wanneer Wat Wanneer Wat 41