Dyslexieprotocol. Oranje Nassau School Geldermalsen. Oktober 2012

Transcriptie

1 Dyslexieprotocol Oranje Nassau School Geldermalsen Oktober

2 Dyslexieprotocol: stappenplan voor groep 1 Stap Moment in leerjaar Actie door de leerkracht Toetsen alle leerlingen: In kaart brengen van: Extra toetsen risicoleerlingen Welke toets? Bron Streefdoel 1 Aanvang groep 1 september Beginsituatie vastleggen: maken groepsoverzicht vanuit observaties vorig leerjaar 2 oktober Tussenmeting 1 (leerlingen met risicosignalen) Analyse 1 Toets Beginnende Geletterdheid Niveau: minimaal 3 oktober - januari Interventieperiode 1: Aanbod verrijken voor leerlingen die onvoldoende opsteken van het aanbod aan geletterde activiteiten; MAP Fonemisch Bewustzijn; extra instructietijd; extra oefentijd; specifieke interventie (pre-teaching) 2 x per week 15 minuten (kleine kring) 4 januari Hoofdmeting 1 Invullen signaleringslijst Invullen signaleringslijst - Screeningsinstrument van het expertisecentrum Nederlands: protocol leesproblemen en dyslexie Expertise Centrum Nederlands Voldoende Woordenschattoets Toets Beginnende Geletterdheid Niveau: minimaal 5 januari-april Interventieperiode 2: Aanbod verrijken voor leerlingen die onvoldoende opsteken van het aanbod aan geletterde activiteiten; MAP Fonemisch Bewustzijn; extra instructietijd; extra oefentijd; specifieke interventie (pre-teaching) 2 x per week 15 minuten (kleine kring) 6 april/mei Tussenmeting 2 Rijmtoets Rijmtoets Toets Beginnende Geletterdheid Niveau: minimaal 2

3 7 mei/juni Interventieperiode 3: Aanbod verrijken voor leerlingen die onvoldoende opsteken van het aanbod aan geletterde activiteiten; MAP Fonemisch Bewustzijn; extra instructietijd; extra oefentijd; specifieke interventie(pre-teaching) 2 x per week 15 minuten (kleine kring) 8 juni Hoofdmeting 2 (n.a.v. toetsresultaten en observaties wordt een groepsoverzicht gemaakt voor de volgende groep) Invullen signaleringslijst - Screeningsinstrument van het expertisecentrum Nederlands: protocol leesproblemen en dyslexie Expertise Centrum Nederlands Voldoende Woordenschattoets Woordenschattoets Beginnende geletterdheid Vooruitgang m.b.t. vorige meting Taal voor kleuters Taal voor kleuters Taal voor kleuters, E1 Niveau: minimaal 3

4 Dyslexieprotocol: stappenplan voor groep 2 Stap Moment in leerjaar Actie door de leerkracht Toetsen alle leerlingen: In kaart brengen van: Extra toetsen risicoleerlingen Welke toets? Bron Streefdoel 1 Aanvang groep 2 augustus/ september Beginsituatie vastleggen: n.a.v. groepsoverzicht groep 1 wordt het eerste groepshandelingsplan gemaakt 2 september/ januari Interventieperiode 1: Gericht aanbod verrijken voor leerlingen met een onvoldoende fonemisch bewustzijn middels Schatkist en MAP Fonemisch Bewustzijn; extra instructietijd; extra oefentijd; specifieke interventie (pre-teaching) 3 x per week 15 minuten (kleine kring) 3 oktober Tussenmeting 1 4 januari Hoofdmeting 1 Invullen signaleringslijst (Invented spelling) Woordenschattoets Synthesetoets 2 Analyse 1 Synthesetoets 1 Rijmtoets 1 Invullen signaleringslijst (Invented spelling) Woordenschattoets Synthesetoets 2 Analysetoets 2 Rijmtoets 2 Toets Beginnende Geletterdheid - Screeningsinstrument van het expertisecentrum Nederlands: protocol leesproblemen en dyslexie Toets Beginnende Geletterdheid Expertise Centrum Nederlands Niveau: minimaal Voldoende Niveau: minimaal Taal voor kleuters Taal voor kleuters Taal voor kleuters M2 Niveau: minimaal 5 januari-april Interventieperiode 2: Gericht aanbod verrijken voor leerlingen met een onvoldoende fonemisch bewustzijn middels Schatkist en MAP Fonemisch Bewustzijn; extra instructietijd; extra oefentijd; specifieke interventie (pre-teaching) 3 x per week 15 minuten (kleine kring) 4

5 6 april/mei Tussenmeting 2 Synthese 2 Letterkennis 2 Analyse 2 Rijmtoets 2 Toets Beginnende Geletterdheid Niveau: minimaal 7 mei/juni Interventieperiode3: Gericht aanbod verrijken voor leerlingen met een onvoldoende fonemisch bewustzijn middels Schatkist en MAP Fonemisch Bewustzijn; extra instructietijd; extra oefentijd; specifieke interventie (pre-teaching) 3 x per week 15 minuten (kleine kring) 8 juni Hoofdmeting 2 (n.a.v. toetsresultaten en observaties wordt een groepsoverzicht gemaakt voor de volgende groep) Woordenschattoets Woordenschattoets Toets Beginnende Geletterdheid Invullen signaleringslijst - Screeningsinstrument o.a. Invented spelling van het expertisecentrum Nederlands: protocol leesproblemen en dyslexie, Expertise Centrum Nederlands Vooruitgang m.b.t. vorige meting Voldoende groep 2 Taal voor kleuters Taal voor kleuters Taal voor kleuters, E2 Niveau: minimaal 5

6 Dyslexieprotocol: stappenplan voor groep 3 Stap Moment in leerjaar Actie door de leerkracht Toetsen alle leerlingen: In kaart brengen van: Extra toetsen risicoleerlingen Welke toets? Bron Streefdoel 1 Aanvang groep Beginsituatie vastleggen: Overdracht vanuit de vorige groep; groepsplan maken 2 3 Aanvang groep oktober/ november November (na ongeveer 8-10 weken onderwijs) Interventieperiode 1A: extra instructietijd; extra oefentijd; specifieke interventie; minimaal 60 min. per week Hoofdmeting 1 (Herfstsignalering VLL) Fonologisch bewustzijn Fonologisch bewustzijn -Beginnende geletterdheid Toetspakket voor groep 3 Synthesetoets 3 -Herfstsignalering Grafementoets -letters benoemen -letters benoemen -Herfstsignalering -letters schrijven -letters schrijven Fonemendictee -Herfstsignalering Woorden lezen -Herfstsignalering Tekst lezen Methode VLL Methode VLL Methode VLL Methode VLL Niveau: minimaal Norm: zie toets Norm: zie toets Norm: zie toets Norm: zie toets 4 Novemberfebruari Interventieperiode 1B: extra instructietijd; extra oefentijd; specifieke interventie; minimaal 60 min. per week 5 Januari-februari (nadat alle letters zijn aangeboden) Hoofdmeting 2 -letters benoemen -letters schrijven -letters benoemen -letters schrijven : alle leerlingen DMT kaart 1 en 2 -Grafementoets Niveau: minimaal -Fonemendictee Niveau: minimaal -Technisch lezen, Groep 3 Niveau: minimaal 6

7 -AVI- M3 Minimaal M3 Woordenschat Woordenschat -Woordenschat, Groep 3 Niveau: minimaal Lees- en spellingproces via analyse toetsresultaten en observaties Spelling Spelling -Spelling groep 3, M3 Niveau: minimaal 6 Februari april Interventieperiode 2A: extra instructietijd; extra oefentijd; specifieke interventie; minimaal 60 min. per week 7 April Tussenmeting -letters benoemen -Grafementoets Vooruitgang t.o.v. -DMT kaart 1 en 2 Vooruitgang t.o.v. Op kaart 1 minimaal niveau: -AVI-M3 Min. M3 - tekst lezen Lees- en spellingproces via analyse toetsresultaten en observaties Spelling -Spelling Groep 3: M3 Vooruitgang t.o.v. 8 April juni Interventieperiode 2B: extra instructietijd; extra oefentijd; specifieke interventie; minimaal 60 min. per week 9 Juni Hoofdmeting 3 (n.a.v. toetsresultaten en observaties wordt een groepsoverzicht gemaakt voor de volgende groep) - Grafementoets 100% goed en vlot -letters benoemen -Technisch lezen Groep 3 DMT kaart 1, 2 en 3 Niveau: minimaal -AVI-E3 AVI-E3 Lees- en spellingproces via analyse toetsresultaten en observaties Woordenschat -Woordenschat Groep 3 Niveau: minimaal Spelling: Spelling: -Spelling Groep 3 Niveau: minimaal 7

8 Dyslexieprotocol: stappenplan voor groep 4 Stap Moment in leerjaar Actie door de leerkracht Toetsen alle leerlingen: In kaart brengen van: Extra toetsen risicoleerlingen Welke toets? Bron Streefdoel 1 Aanvang groep Beginsituatie vastleggen: Overdracht vanuit de vorige groep; groepsplan maken Aanvang groep oktober/ november oktober/ november okt./nov.- jan./febr. Interventieperiode 1A: extra instructietijd; extra oefentijd; specifieke interventie; minimaal 60 min. per week Tussenmeting 1 Korte tussentijdse effectmeting; eventueel bijstelling van handelingsplan Spelling: -DMT kaart 1, 2 en 3 -Vooruitgang t.o.v. Niveau: min. AVI-E3 AVI-E3 Spelling Groep 3, E3 -incidenteel: PI-dictee Pearson Interventieperiode 1B: extra instructietijd; extra oefentijd; specifieke interventie; minimaal 60 min. per week -Vooruitgang t.o.v. 5 Januari/februari Hoofdmeting 1 -DMT kaart 1, 2, 3 Niveau: minmaal -AVI AVI-M4 Spelling: Spelling: -Spelling Groep 4, M4 Niveau: minmaal Lees- en spellingsproces: via analyse toetsresultaten en observaties 8

9 6 Jan./febr. april Interventieperiode 2A: extra instructietijd; extra oefentijd; specifieke interventie; minimaal 60 min. per week 7 april Tussenmeting 2 Korte tussentijdse effectmeting; eventueel bijstelling van handelingsplan. -DMT kaart 1, 2, 3 Niveau: minmaal -AVI- M4 -AVI- M4 Lees- en spellingproces: via analyse toetsresultaten en observaties Spelling: -Spelling Groep 4 (M4) -Vooruitgang t.o.v. 8 April/mei/juni Interventieperiode 2B: extra instructietijd; extra oefentijd; specifieke interventie; minimaal 60 min. per week 9 mei/juni Hoofdmeting 2(n.a.v. toetsresultaten en observaties wordt een groepsoverzicht gemaakt voor de volgende groep) -DMT kaart 1, 2, 3 Niveau: minmaal -AVI -AVI-E4 -Vooruitgang t.o.v. Lees- en spellingproces: via analyse toetsresultaten en observaties Spelling: Spelling: -Spelling Groep 4, E4 Niveau: minmaal Begrijpend lezen: Begrijpend lezen: Begrijpend lezen Groep 4, E4 Niveau: minmaal 9

10 Dyslexieprotocol: stappenplan voor groep 5 Stap Moment in leerjaar Actie door de leerkracht Toetsen alle leerlingen: In kaart brengen van: Extra toetsen risicoleerlingen Welke toets? Bron Streefdoel 1 Aanvang groep Beginsituatie vastleggen: Overdracht vanuit de vorige groep; groepsplan maken Aanvang groep oktober/ november oktober/ november okt./nov.- jan./febr. Interventieperiode 1A: extra instructietijd; extra oefentijd; specifieke interventie; minimaal 60 min. per week Tussenmeting 1 Korte tussentijdse effectmeting; eventueel bijstelling van handelingsplan Spelling: -DMT kaart 1, 2 en 3 -Vooruitgang t.o.v. Niveau: min. AVI-E4 AVI-E4 Spelling Groep 4, E4 -incidenteel: PI-dictee Pearson Interventieperiode 1B: extra instructietijd; extra oefentijd; specifieke interventie; minimaal 60 min. per week -Vooruitgang t.o.v. 5 Januari/februari Hoofdmeting 1 -DMT kaart 1, 2, 3 Niveau: minmaal -AVI AVI-M5 Begrijpend lezen: Begrijpend lezen: -Begrijpend lezen Groep 5, M5 Niveau: minimaal Spelling: Spelling: -Spelling Groep 5, M5 Niveau: minmaal Lees- en spellingsproces: via analyse toetsresultaten en observaties 10

11 6 Jan./febr. april Interventieperiode 2A: extra instructietijd; extra oefentijd; specifieke interventie; minimaal 60 min. per week 7 april Tussenmeting 2 Korte tussentijdse effectmeting; eventueel bijstelling van handelingsplan. -DMT kaart 1, 2, 3 Niveau: minmaal -AVI- M5 -AVI- M5 Lees- en spellingproces: via analyse toetsresultaten en observaties Spelling: -Spelling Groep 5, M5 -Vooruitgang t.o.v. 8 April/mei/juni Interventieperiode 2B: extra instructietijd; extra oefentijd; specifieke interventie; minimaal 60 min. per week 9 mei/juni Hoofdmeting 2 (n.a.v. toetsresultaten en observaties wordt een groepsoverzicht gemaakt voor de volgende groep) -DMT kaart 1, 2, 3 Niveau: minmaal -AVI -AVI-E5 -Vooruitgang t.o.v. Lees- en spellingproces: via analyse toetsresultaten en observaties Spelling: Spelling: -Spelling Groep 5, E5 Niveau: minmaal Begrijpend lezen: Begrijpend lezen: Begrijpend lezen Groep 5, E5 Niveau: minmaal 11

12 Dyslexieprotocol: stappenplan voor groep 6-8 Stap Moment in leerjaar Actie door de leerkracht Toetsen alle leerlingen: In kaart brengen van: Extra toetsen risicoleerlingen Welke toets? Bron Streefdoel 1 Aanvang groep Beginsituatie vastleggen: Overdracht vanuit de vorige groep; groepsplan maken Aanvang groep oktober/ november oktober/ november okt./nov. jan./febr. Interventieperiode 1A: extra instructietijd; extra oefentijd; specifieke interventie; minimaal 60 min. per week Tussenmeting 1 Korte tussentijdse effectmeting; eventueel bijstelling van handelingsplan Spelling: -DMT kaart 1, 2 en 3 -Vooruitgang t.o.v. Niveau: min. AVI-E5. E6, E7, E8 AVI-E5, E6, E7, E8 Spelling E5, E6, E7, E8 -incidenteel: PI-dictee Pearson Interventieperiode 1B: extra instructietijd; extra oefentijd; specifieke interventie; minimaal 60 min. per week -Vooruitgang t.o.v. -DMT alléén kaart 3 (indien nodig kaart 2 en/of 1) Niveau: minmaal 5 Januari/februari Hoofdmeting 1 Laatste meting groep 8 -AVI-M6, M7, M8 AVI-M6, M7, M8 Begrijpend lezen: Begrijpend lezen: -Begrijpend lezen M6, M7, M8 Niveau: minimaal Spelling: Spelling: -Spelling M6, M7, M8 Niveau: minmaal Lees- en spellingsproces: via analyse toetsresultaten en observaties 12

13 6 Jan./febr. april Interventieperiode 2A: extra instructietijd; extra oefentijd; specifieke interventie; minimaal 60 min. per week 7 april Tussenmeting 2 Korte tussentijdse effectmeting; eventueel bijstelling van handelingsplan. -DMT alléén kaart 3 (indien Niveau: minmaal nodig kaart 2 en/of 1) -AVI M6, M7 -AVI M6, M7 Lees- en spellingproces: via analyse toetsresultaten en observaties Spelling: -Spelling M6, M7 -Vooruitgang t.o.v. 8 April/mei/juni Interventieperiode 2B: extra instructietijd; extra oefentijd; specifieke interventie; minimaal 60 min. per week 9 mei/juni Hoofdmeting 2 (n.a.v. toetsresultaten en observaties wordt een groepsoverzicht gemaakt voor de volgende groep) -DMT alléén kaart 3 (indien nodig kaart 2 en/of 1) Niveau: minmaal -AVI E6, E7 -AVI E6, E7 -Vooruitgang t.o.v. Lees- en spellingproces: via analyse toetsresultaten en observaties Spelling: Spelling: -Spelling E6, E7, Niveau: minmaal Begrijpend lezen: Begrijpend lezen: Begrijpend lezen E6, E7 Niveau: minmaal 13

14 Toelichting op het Dyslexieprotocol Oranje Nassau School Zorgniveau 1 Om goed lees en spellingsonderwijs te waarborgen moet de leerkracht rekening houden met de verschillen in de klas. Hiervoor gelden de volgende afspraken: Er is voldoende tijd ingeroosterd voor het leesonderwijs voor de hele groep (zie taalpilots), en extra tijd voor de zwakste lezers (verlengde instructie en leeskwartier) We hanteren streefdoelen voor lezen en spelling Er wordt gewerkt met het interactieve gedifferentieerde directe instructiemodel (IGDI-model), die als volgt is opgebouwd: 1. Start van de les (terugblikken en voorkennis activeren) 2. Benoemen van het leerdoel (vergroot de betrokkenheid van de zwakke en gemiddelde leerling) 3. Nieuwe inhouden aanbieden (demonstreren/voordoen, uitleggen wat maar ook hoe, concrete voorbeelden geven, hardop denken) 4. Begeleide oefening van vaardigheden (interactief oefenen, korte duidelijke opgaven geven, vragen stellen of de instructie begrepen is) 5. Individuele verwerking met regelmatige feedback, (risicoleerlingen krijgen verlengde instructie en begeleide inoefening,ongeveer 10 minuten) 6. Evaluatie (inhoudelijk afronden van de les, terugkomen op het lesdoel) Binnen het IGDI-model gelden afspraken over zelfstandig werken: 1. Er wordt gebruik gemaakt van een stoplicht 2. De les is voorspelbaar en is visueel uitgewerkt op het bord (tijdsaanduiding) 3. De leerkracht is voorspelbaar (kinderen weten wat ze gaat doen en wanneer de leerkracht langs komt tijdens een ronde) 4. Extra instructie vindt plaats aan de instructietafel 5. Er is voldoende materiaal aanwezig om verder te kunnen 6. De leerkracht heeft een goede organisatie in de klas, hanteert de regels over zelfstandig werken consequent en bespreekt ze regelmatig met de kinderen. Een goede lees- en spellingsles kent de volgende kenmerken: 1. Er is sprake van een vlot tempo 2. De leerkracht doet voor (doet hardop denkend nieuwe vaardigheden en de daarbij behorende strategieën voor) 3. Alle leerlingen worden betrokken gehouden, door wisselende werkvormen, voor-koor-door principes, goede zithouding, bijwijzen, actieve houding van de leerkracht, het vooraf aangeven van het doel etc. 4. Goed gebruik van het digibord 5. Er wordt direct feedback gegeven op fout gelezen of geschreven woorden 6. Elke les wordt geëvalueerd 14

15 Zorgniveau 2: We spreken van zorgniveau 2 als binnen de klas het onderwijsaanbod geïntensiveerd wordt. Binnen de groep zijn er leerlingen die behoefte hebben aan extra herhaling van de leerstof en het aanbieden van de leerstof in kleine stapjes. We hebben hier het volgende over afgesproken: Interventieperiode Kinderen met een lage C score en D of E score krijgen extra leertijd en verlengde instructie De leerkracht geeft de verlengde instructie De leerkracht bepaalt op basis van toetsgegevens (methodegebonden en methode ongebonden) waar de leerling instructie op nodig heeft (bijv. woord of tekstniveau of spellingvaardigheid) en past de instructie hierop aan. Tijdens de verlengde instructie herhaalt de leerkracht (indien nodig) de instructie in kleine stappen. Daarna volgt de begeleide inoefening, waarbij de leerkracht veel zelf voordoet en de leerlingen zelf oefenen en veel directe, concrete feedback krijgen van de leerkracht De leerkracht maakt voor de leerlingen die verlengde instructie hebben gehad een bewuste keuze in de zelfstandige verwerking van het werkboek. (Wat kan achterwege gelaten worden?) In de klas worden de computerprogramma s Veilig leren lezen, Spelling in beeld, Bloon en Flits ingezet om de leertijd te vergroten Ouders worden bij het leerproces van hun kind betrokken. (thuis leeskilometers maken bijv.) Zorgniveau 3: Als uitbreiding van instructie- en oefentijd niet voldoende is, (de lage D en E kinderen) zal er intensief met de kinderen gewerkt moeten worden. Hiervoor komen de kinderen in aanmerking die zeer zwak scoren of na een interventieperiode met extra begeleiding op zorgniveau 2 onvoldoende vooruit zijn gegaan. Hiervoor gelden de volgende afspraken: 1. De intensieve interventie is geen vervanging van de gewone spelling- of leesles 2. De leertijd wordt met minimaal 1 uur per week uitgebreid (bijv. 3 keer 20 minuten) 3. Kinderen krijgen extra instructie en begeleide inoefening van de leerkracht aan de instructietafel 4. Extra leer- en instructietijd wordt o.a. gerealiseerd door: 4 keer een leeskwartier op de middag ( uur) 5. Zeer zwakke lezers volgen het interventieprogramma Connect. (3 keer 20 minuten met maximaal 4 leerlingen) 6. Zeer zwakke spellers volgen het interventieprogramma Taal in Blokjes (3 keer 20 minuten met maximaal 4 leerlingen). Ook in de klas wordt Taal in blokjes gebruikt 7. De effecten van de intensieve hulp worden gemeten tijdens de tussenmetingen of standaard toetsmomenten (). Op basis van de toetsresultaten wordt gekeken of de intensieve hulp vervolgd moet worden. 15

16 Een leerling mag doorgestuurd worden naar externe zorg wanneer hij tot de zwakste 10% op lezen behoort of wanneer hij tot de zwakste 16 % op lezen en de zwakste 10% op spelling. Concreet betekent dit dat leerlingen met een E score op lezen en leerlingen met een lage D score op lezen en een E score op spellen - mits vastgesteld op minimaal drie opeenvolgende meetmomenten () en na aanbod van extra begeleiding - doorgestuurd kunnen worden naar de zorg. Zorgniveau 4 In een leerling-dossier wordt het vermoeden van (ernstige) dyslexie onderbouwd door een omschrijving van de geboden hulp en de achterstand die ondanks intensieve hulp is blijven bestaan. Een externe behandelaar van een dyslexie-instituut kan op basis van het leerling-dossier en een diagnostisch onderzoek de diagnose dyslexie stellen. De leerling komt dan in aanmerking voor een behandeling. Het behandelinstituut wordt door ouders gekozen en de behandeling mag onder schooltijd plaatsvinden. Compenserende en dispenserende maatregelen voor dyslecten. Om verwarring te voorkomen wordt Taal in blokjes (buiten de groep) gestopt. Wel wordt het materiaal gebruikt als visuele ondersteuning in de klas Leerlingen met dyslexie krijgen nog steeds uitbreiding van de instructie -en oefentijd De leerkracht bespreekt met de leerling hoe er omgegaan wordt met spellingfouten in schrijfproducten (wat rekent de leerkracht wel en niet fout) De leerling wordt door de leerkracht voorbereid op een leesbeurt De leerling heeft recht op extra tijd De leerling mag gebruik maken van ondersteunende middelen zoals een spellingspiekkaart, een werkstuk of andere schrijfproducten op de computer maken, evt. een tafelkaart, vergrote versie van toetsen (lettergrootte 12) Het aantal oefeningen wordt beperkt, minder verwerkingsopdrachten hoeven maken. De leerkracht maakt een keuze welke opdrachten gemaakt moeten worden. De leerling krijgt de gelegenheid om moeilijke teksten van zaakvakken voor te bereiden (thuis of op school) voordat het in de klas aan de orde komt Het gebruik van voorleessoftware (op de computer of Daisyspeler) kan bij zeer zwakke lezers bij de zaakvakken in de bovenbouw worden toegepast. We maken er niet standaard gebruik van omdat wij het belangrijk vinden dat leerlingen zoveel mogelijk in de basisschoolleeftijd zelf actief blijven lezen. In iedere klas zijn voorleesversies van de zaakvakken aanwezig en is de voorleessoftware op de computer geïnstalleerd. Mocht een leerling een Daisyspeler willen gebruiken dan moet deze door de ouders worden aangeschaft. Uitgebreide tekstverwerkingsprogramma s zoals Kurzweil of Claroread kunnen ook door ouders zelf worden aangeschaft. Bij bepaalde vakonderdelen (bijv. topo) kan de leerling mondeling in plaats van schriftelijk overhoord worden. De leerkracht bespreekt dit van te voren met de leerling en maakt hier afspraken over. 16

17 Wanneer een leerling twee keer op het instructieniveau AVI blijft haken, dan wordt het volgende niveau getoetst om te beoordelen of de leerling dit niveau ook op instructieniveau kan lezen De entree- en eindtoets worden digitaal of met een luisterversie afgenomen. Vooraf wordt er met de leerlingen geoefend met een luisterversie. 17