ERGONOMIE 1. Het belang van gezond zitten Vooraleer we ons verdiepen in de werking van de Axia -stoelen, moet er even stilgestaan worden bij de biomechanica van het lichaam. Het is immers onmogelijk uit te leggen hoe de Axia werkt als we eerst niet weten waarom dit dan wel gebeurt. Vandaar eerst een klein stukje biologische voorgeschiedenis, te beginnen bij het bekken. A. HET BEKKEN Het bekken wordt gevormd door 2 heupbeenderen (os ilii) en het sacrum (heiligbeen). De verbinding wordt gemaakt door de Sacro-Iliacale gewrichten (SI-gewrichten). Vergelijk het met een oude weegschaal: de 2 schaaltjes aan de uiteinden zijn onze respectievelijke heupbeenderen. De Sacrum (heiligbeen) SI-gewrichten heupbeen balans as vormt dan ons heiligbeen en de haakjes die de schalen rechthouden zijn dan de SI-gewrichten. Aangezien het plateau van ons heiligbeen het hele gewicht draagt van onze wervelkolom, met de invloeden van de zwaartekracht hierbij, zijn onze SI-gewrichten van fundamenteel belang voor de bewegingen van ons bekken en wervelkolom. Dankzij onze SI-gewrichten is er verbinding van onze heupbeenderen met de wervelkolom! Aangezien de SI-gewrichten een plat gewrichtsvlak is, is dit zeer geschikt voor overdracht van grote compressiekrachten. Als we dus rechtstaan of bewegen, wordt de druk van het bovenlichaam via de wervelkolom geneutraliseerd op het bekken. Naast neerwaartse druk staat ons lichaam ook bloot aan zijwaartse druk. Hier is de bekkenstructuur minder op voorzien. Gelukkig hoeft de strijd tegen de krachten niet alleen gevoerd te worden en kan het bekken rekenen op de steun van ligamenten en spieren. In normale omstandigheden vangen deze de afschuifkrachten van het bekken die ontstaan door de zijwaartse druk gemakkelijk op. De ligamenten pakken de SI-gewrichten mooi in (omdat daar uiteindelijk de meeste druk komt te liggen) zodat de beweging van het bekken en de wervelkolom gegarandeerd blijft. De spieren komen de ligamenten bijstaan omdat die laatste hun taak bij statische belasting niet optimaal kunnen volbrengen en er toch afschuiving kan optreden. Vandaar het belang van een goede coördinatie van voldoende sterke spieren in rug, buik, bekken en benen. De vergelijking kan hierbij gemaakt worden van het bekken met een boog gemaakt van stenen: www.esdproducts.eu - info@esdproducts.eu T:+32(0)3 230 19 75 ergonomie_belang van het goed zitten.docx- p.1 / 6
de boog is stevig wanneer beide uiteinden niet naar opzij kunnen bewegen! B. VERSCHIL TUSSEN STAND EN ZITTEN Nu we weten wat er met het bekken gebeurt als we staan of als we bewegen, is het nu tijd om eens van nader bij te bekijken wat er zich afspeelt bij zitten. Als we staan rust het lichaamszwaartepunt op het bekken. Ons steunvlak, hier gespeeld door het sacrum, is licht naar voor gekanteld waardoor de wervelkolom in een S-kromming komt te staan. Hierdoor komt het zwaartepunt van de romp boven het steunvlak te liggen en dus ook in het verlengde van het lichaamszwaartepunt. Zoals daarnet gezien, is het bekken voorzien op die ondersteunende taak. De spieren en ligamenten zorgen er op hun beurt voor dat romp en bekken mooi in evenwicht worden gehouden. Zitten is heel andere koek. Als we gaan zitten, verandert de structuur van het bekken. Dit heeft vooral gevolgen voor het opvangen van de zwaartekracht van de romp. Die bevindt zich nu loodrecht boven de zitbeenknobbels in plaats van het heiligbeen. Concreet betekent dit dat het bekken zich in een labiel evenwicht manoeuvreert en het nu de spieren en ligamenten zijn die instaan voor het opvangen van de krachten. Zolang we met rechte romp blijven zitten, blijven rug en bekken in een neutrale positie. Jammer genoeg is dit geen natuurlijke houding. Bij langdurig zittend werk gaan we automatisch na 5 minuten onze romp laten doorhangen, omdat we niet én bewust actief onze spieren blijven gebruiken én tegelijkertijd geconcentreerd gaan werken, daar dit te vermoeiend is. Met als gevolg: romp laten doorzakken geeft automatisch achteruitkanteling van het bekken! Fig 4: houdingen C. DE WERVELKOLOM Bekken gekanteld Bekken in evenwicht STRUCTUUR Tot nu toe hebben we alles bekeken vanuit het standpunt van het bekken. Toch tonen de recentste statistieken aan dat mensen met een zittend beroep vooral last hebben van de rug. Wat we tot nu toe weten is dat als men recht staat, de wervelkolom dan in een S-kromming wordt gezet. Dit wil zeggen dat het bovenste deel bol is (kyfose) en dat de onderkant van de rug hol is (lordose). www.esdproducts.eu - info@esdproducts.eu T:+32(0)3 230 19 75 ergonomie_belang van het goed zitten.docx- p.2 / 6
Het onderste deel van de wervelkolom, de staartbeenwervels, zijn vergroeid met het heiligbeen. Zoals al gezegd ligt in deze positie het zwaartepunt van de romp loodrecht op lichaamszwaartepunt. het Natuurlijk blijft die vorm niet continue behouden. We bewegen immers constant zodat ook ons lichaam zich continue moet aanpassen. Het spreekt dus voor zich dat ook onze wervelzuil daar naar aangepast is. Zoals de benaming wervelkolom al doet vermoeden, is de wervelkolom opgebouwd uit een aantal wervels. Elke wervel bestaat uit een centraal gelegen wervellichaam (corpus vertebrae) dat langs de achterzijde een wervelboog (arcus vertebrae) bezit. Samen omgeven zij het wervelgat (foramen vertebrale) waarin zich het ruggenmerg bevindt. Het wervelgat beschermt het ruggenmerg. Als we gaan bewegen, speelt vooral de wervelboog of achterzijde van de wervelzuil een belangrijke rol. De wervelboog heeft aan de linker- en rechterzijde een dwarsuitsteeksel (processus transversus) en aan de achterzijde een doornuitsteeksel (processus spinosus). Aan deze 3 uitsteeksels zijn de rugspieren gehecht waardoor ze fungeren als hefboom om de spierbewegingen over te brengen in de wervelkolom. Doordat verschillende spiergroepen op verschillende punten aangrijpen tussen de bovengenoemde uitsteeksels, zijn alle bewegingen in de romp mogelijk: voor- en achterover buigen, zijwaarts bewegen en rotatie. Tenslotte heeft iedere wervel aan de wervelboog, meer bepaald aan de dwarsuitsteeksels, nog 4 gewrichtsuitsteeksels: zowel links als rechts, boven en onder. Dit zijn schuine vlakken die 2 aan 2 een gewrichtje vormen met de wervels erboven en eronder, zodat de wervels ten opzichte van elkaar kunnen bewegen. Deze gewrichtjes worden facetgewrichten genoemd. Ze gaan elkaar in de uiterste standen (bij rotatie en/of holle rug) raken en gaan zo de beweging beperken en een deel van de belasting op de wervelkolom overnemen. Hun oriëntatie is zodanig dat deze in de juiste houding van de rug, rotatie in de onderrug tegengaan en rotatie in de bovenrug toelaten. De wervels worden onderling verbonden door een uitgebreid systeem van ligamenten. Zo zitten er ligamenten tussen de wervellichamen, tussen de wervelbogen en tussen de dwarsuitsteeksels en doornuitsteeksels. Zo is de buitenkant van de wervel goed beschermd. Rest ons nog de binnenkant. Hiervoor zorgen de tussenwervelschijven. Die bevinden zich tussen iedere twee wervellichamen Alleen tussen de eerste nekwervel en het hoofd en tussen de eerste en tweede nekwervel ontbreekt deze discus. De tussenwervelschijf dient als schokbreker en vangt voor het belangrijkste deel de stoten op die de rug ondergaat bij beweging. www.esdproducts.eu - info@esdproducts.eu T:+32(0)3 230 19 75 ergonomie_belang van het goed zitten.docx- p.3 / 6
D. RUGKLACHTEN Maar hoe ontstaat nu eigenlijk rugpijn bij zittend werk? Wel, daar zijn een aantal factoren voor verantwoordelijk. Daarnet hebben we gezien dat als we gaan zitten, het zwaartepunt van de romp boven de zitbeenknobbels komt te liggen. Dit betekent dat, als we de romp loodrecht houden, het bekken in een soort van evenwicht wordt gebracht. Maar meestal zitten we niet zo. Door de aard van het werk zit onze romp ofwel voor (lezen en schrijven) ofwel na het zwaartepunt (beeldschermwerk). Doordat we dit zwaartepunt gaan herleggen, ontstaat er een toenemend buigend moment op de wervelkolom. Hierdoor gaat de bekkenkanteling voort, tot een derde steunpunt de zitting raakt: het staartbeen. Door deze beweging kantelt het ondersteuningsvlak (het heiligbeen) van de wervelkolom volledig achterover. Dit heeft tot gevolg dat de wervelkolom bol komt te staan en de facetgewrichten worden geopend. Doordat de facetgewrichten geopend zijn, helpen deze niet meer om het rompgewicht te dragen, waardoor het totale rompgewicht op de tussenwervelschijven rust en deze een wigvorm aannemen. Door deze wigvorm krijgt de bovenliggende wervel de neiging om naar achteren af te glijden. Dit afglijden wordt voorkomen door de spieren tussen de wervels (de rotatoren) aan te spannen. Als deze situatie echter te lang aanhoudt, zoals bij langdurig zitten (statische belasting), dan ontstaat er een vergiftiging ter hoogte van de spieren. Het wisselend spannen en ontspannen van de rug- en buikspieren zorgt immers voor een goede doorbloeding van de spieren, en tevens voor een goede afvoer van afvalstoffen (melkzuren) die ontstaan tijdens spierarbeid. Als deze afwisselende beweging niet meer gebeurt, verliezen de spiertjes hun werking door de slechte bloeddoorstroming en voeding. Op langere termijn ontstaat er een letsel ter hoogte van de tussenwervelschijven. Bij beschadiging van die tussenwervelschijven treedt er een verlies van elasticiteit op en daardoor ook een vermindering van bewegingsvermogen. Doordat de tussenwervelschijven weinig of geen zenuwen of bloedvaten bevatten (en er dus geen doorbloeding is), is er een heel langzaam genezingsproces. Fig 6: zittende positie Facetgewricht staat open. Tussenwervelschijf wordt naar buiten geduwd, maar wordt tegengehouden door rotatoren. www.esdproducts.eu - info@esdproducts.eu T:+32(0)3 230 19 75 ergonomie_belang van het goed zitten.docx- p.4 / 6
2. Algemene ergonomie en gebruikswaarde van de Axia -stoel a. bekkensteun ter preventie van rugklachten b. kantelpunt c. Synchro 1/1 d. verstelbare armleggers e. instelbare gasveermechaniek f. bedieningshendels g. stoelhygiëne a. Bekkensteun ter preventie van rugklachten: Om te beginnen hebben de Axia -stoelen een bekkensteun in plaats van de gekende lendensteun. De reden hiervoor is dat één van de oorzaken van rugklachten bij zitten, ligt bij de achterwaartse kanteling van het bekken. Door de achterwaartse kanteling gaat men met een bolle rug (kyfose), in plaats van met een normale holle rug (lordose) zitten. Het zitten met een bolle rug veroorzaakt een statische belasting van de rugspieren, in het bijzonder bij de kleine rotatoren. Door statische belasting neemt de doorbloeding af en wordt het kraakbeen van de tussenwervelschijf slecht gevoed. Tegelijkertijd vergroten de rugspieren de druk op de tussenwervelschijven. Dit proces leidt aantoonbaar tot rugklachten. De oplossing moet dus gezocht worden bij het bekken en niet bij het onderste deel van de wervelkolom, beter gekend als de lenden. De volledige structuur van de wervelkolom staat in het teken van beweging. Met een lendensteun wordt die beweging belemmert of zelfs totaal geblokkeerd. Resultaat? De druk van die lendenondersteuning wordt als onaangenaam ervaren zodat mensen zich in een andere ( lees: slechte) positie gaan wringen met als gevolg dat de holle rug weer wordt vervangen door een bolle. b. Het kantelpunt Het kantelpunt van de stoel ligt ongeveer op 1/3 vanaf de voorzijde van zitting. Dit betekent dat, ongeacht de houding, de voeten niet van de grond getild worden en de bovenbenen niet afgekneld raken. Zo blijft onze zithoogte vrijwel gerespecteerd (we zakken maximaal 3 cm) en blijft de doorbloeding van de bovenbenen gevrijwaard. c. Synchro 1/1: Zoals al een aantal keer aangehaald is het belangrijkste bij een stoel een goede bekkenondersteuning en de mogelijkheid tot bewegen (dynamisch zitten). Als we die 2 factoren met elkaar willen verzoenen, kunnen we dat maar op 1 manier en dat is door een vaste zit-rughoek of synchro 1/1. 1) Bekkensteun Door de hoek tussen het zitvlak en het rugpand kleiner te maken dan 90, kan het bekken niet achteruit kantelen. Doordat de hoek niet wordt gewijzigd, blijft het rugpand relatief rechtop. Dit heeft het grote voordeel dat de kijkafstand niet te groot wordt. Mocht de rughoek vergroten bij achterwaarts kantelen, zouden we de neiging hebben om onze schouders naar voor te brengen om zo dichter bij onze werkplek te zitten. Dit heeft tot gevolg dat eerst en vooral het bekken weer achterwaarts trekt zodat de www.esdproducts.eu - info@esdproducts.eu T:+32(0)3 230 19 75 ergonomie_belang van het goed zitten.docx- p.5 / 6
afschuifkrachten sterk toenemen maar ook dat de schouder- en nekspieren onder spanning komen te staan. Dit is dus zeer contradictorisch met wat we in punt a en b hebben besproken. 2) Dynamisch zitten Als we de Axia -stoelen in dynamische stand zetten, kan de gebruiker makkelijk wisselen tussen de horizontale (beeldschermwerk) en verticale (lees- en schrijfwerk) kijklijn. Het is heel belangrijk dat dit in 1 vloeiende beweging verloopt. Door de stoel op 1 draaipunt te laten kantelen, en de zithoek te laten variëren van + 5 tot 14, heeft men een bewegingstraject van ongeveer 20 dat men traploos kan doorlopen. Om eventuele schokken op te vangen is die beweging voorzien van een terugslagvertraging. Zo kan men vlot en veilig overschakelen van de ene taak naar de andere zonder dat het bekken achteruit kantelt, zonder dat de rug contact verliest met het rugpand en zonder de stoel te moeten herinstellen. Dit alles gebeurt op een zeer eenvoudige manier, via de gewichtsverdelinghendel onder het zitvlak. Met andere woorden: eenmaal de stoel ingesteld, blijft hij correct ingesteld, ongeacht de positie d. verstelbare armleggers De armleggers staan vast op het chassis van de stoel, waardoor ze niet mee bewegen bij verkanteling. Zo blijven ze altijd aansluiten bij de tafelrand en worden zo het verlengde van ons werkblad! Oa. om die reden zijn de armleggers tot ruim 31 cm in de hoogte en elk tot 9 cm in de breedte instelbaar. Hierdoor bieden ze zowel voor mensen met een smalle als brede schoudergordel voldoende ondersteuning. De armlegger ondersteunt onze armen precies op het evenwichtspunt van de onderarm, en dit punt bevindt zich iets voor de elleboog. e. Instelbare gasveermechaniek: De stoel bezit een instelbare gasveermechaniek. De instelling gebeurt op basis van het gewicht en voelt heel stabiel aan. Naarmate de stoel verder naar achter kantelt neemt de tegendruk toe en andersom. Vandaar het belang van een juiste gewichtsinstelling. f. Bedieningshendels De functiehendels bevinden zich zowel links als rechts. Ze zijn geplaatst waar je ze verwacht. Alle zitinstellingen zitten horizontaal op de stoel, zodat iedereen makkelijk een goede zithouding vindt. Enkel de gewichtsinstelling bevindt zich onderaan de stoel. Zoals daarnet gezien is een goede gewichtsinstelling van primordiaal belang. Om een duidelijk onderscheidt te maken met de andere instellingshendels, werd deze dan ook op de verticale as geplaatst. g. Stoelhygiëne Zit- en rugleuning kunnen dmv het zogenaamde klick-off - klick-on systeem gemakkelijk worden verwisseld. Zo kunnen we terecht spreken van stoelhygiëne! www.esdproducts.eu - info@esdproducts.eu T:+32(0)3 230 19 75 ergonomie_belang van het goed zitten.docx- p.6 / 6
www.esdproducts.eu - info@esdproducts.eu T:+32(0)3 230 19 75 ergonomie_belang van het goed zitten.docx- p.7 / 7