Planning Actieplan coöperatieve werkvormen. Planperiode Schooljaar 2016-2017 Versie 1 Datum 7-9- 2016 1. Algemene gegevens Opdrachtgever Bert Hardeman Organisatie- of resultaatgebied Visie en beleidsvorming (1) Leiderschap en management (2) Personeel (3) Cultuur en klimaat (4) Middelen en voorzieningen (5) Waardering door klanten (7) Waardering door personeel (8) Waardering door de maatsch. (9) Resultaten en opbrengsten (10) Management primaire processen (6a) Management secundaire processen (6b) Werkgroepcoördinator Bert Hardeman Overige werkgroepleden Judith de laat- Mooij Startdatum 18 augustus 2016 Streefdatum afronding 1 juli 2017 2. Uitgangssituatie Aanleiding In ons schoolplan 2015-2019 hebben we bij het didactisch handelen de conclusie getrokken dat de leerkrachten geen activerende didactiek toepassen. Ze betrokken tijdens de instructie en verwerking van de les de kinderen niet actief genoeg. Tijdens de audit die in het najaar van 2015 is uitgevoerd is ook geconcludeerd dat de betrokkenheid van kinderen in de les beter kan. Beginsituatie We hebben in ons lesmodel het werken met de wisbordjes al geïntegreerd. Nu willen we een stap verder gaan door ook coöperatieve werkvormen in veel lessen toe te passen. Dit vinden we nodig om de betrokkenheid van de kinderen te verhogen. Daarnaast zien we het ook als een middel om gestructureerd samen te werken en met/ van elkaar te leren. Als team zullen we ook aandacht moeten besteden aan de samenwerkingsvaardigheden van de kinderen.
3. Resultaten Algemene doelstelling - Op 1 juli 2017 passen de leerkrachten een activerende didactiek toe waarbij ze gestructureerd gebruik maken van coöperatieve werkvormen. Coöperatief leren is dan een onderdeel van de directe instructie. Resultaten - Op 1 februari 2017 hebben we als team een keuze gemaakt voor 6 coöperatieve werkvormen die we in elke groep toepassen. Per periode van 4 weken introduceren we twee werkvormen - Op 1 juli 2017 zijn leerkrachten in staat een door het team gekozen set van coöperatieve werkvormen toe te passen. - Op 1 juli 2017 zien we dat de kinderen meer betrokken zijn bij de les. - Op 1 juli 2017 zien we dat de kinderen de coöperatieve werkvormen kunnen gebruiken en daarmee ook samen kunnen werken. Randvoorwaarden - In de vergaderingen tijd inplannen voor het bespreken van dit onderwerp en het maken van keuzes rond de werkvormen. - In de lesson study bijeenkomsten de gekozen werkvormen ook opnemen in het samen voorbereiden van de lessen. 4. Aanpak Fasering - Periode tot 1 februari 2017: keuze van de werkvormen. - Introductie ervan in het team en de groepen, waarbij ook aandacht is voor de leerkrachtvaardigheden: a. goed kunnen samenwerken met collega s om te komen tot een gezamenlijke kijk op coöperatief leren b. het kennen van de gekozen werkvormen om het coöperatief leren zo vorm te kunnen geven. - Periode na 1 februari 2017: structureel werken met coöperatieve werkvormen bij verschillende vakken. Taken en verantwoordelijkheden De beide actieteamleden zorgen voor de informatie over de coöperatieve werkvormen. Tevens zorgen ze voor de uitvoering van de planning. Communicatie en rapportage Communicatie naar ouders via de nieuwsbrief. Communicatie naar de MR tijdens de vergaderingen. Afspraken die we maken noteren we in de besluiten- en actielijst (BAL- lijst) zodat alle leerkrachten deze kunnen toepassen. Eigenaarschap voor het doornemen van deze BAL- lijst ligt bij de leerkrachten. 5. Planning Activiteiten, wie, geschatte duur en datum gereed Activiteit Wie Geschatte duur Datum gereed Introductie coöperatief leren/ coöperatieve werkvormen m.b.v. PowerPoint Judith 45 minuten 18-8-2016 Keuze werkvorm 1 en 2 gericht op het toepassen in tweetallen: Team 20 minuten 18-8-2016 Introduceren/ integreren van werkvorm 1-2 inclusief pictogrammen in de groepen. Keuze werkvorm 3 en 4 gericht op het toepassen in tweetallen Als team met elkaar de benodigde leerlingvaardigheden bespreken als aandachtspunt in de lessen. Introduceren/ integreren werkvorm 3-4 inclusief pictogrammen in de groepen. Team 35 minuten 15-9-2016 Team 40 minuten 25-10-2016 2
Keuze werkvorm 5-6 gericht op het werken in groepjes Analyseren van aandachtspunten bij het leren samenwerken in de groep. Introduceren/ integreren werkvorm 5-6 inclusief pictogrammen in de groepen. Structureel werken aan de samenwerkingsvaardigheden van de kinderen in de groepjes. 22-11-2016 6. Kosten/begroting Kostenposten en begrote bedragen Kostenpost Bedrag in Totaal 0,00 3
Bijlage 1: aandachtspunten bij de implementatie van coöperatieve werkvormen. Het proces vooraf Introductie aan het schoolteam: wat is coöperatief leren, wat zijn de voordelen en wat vraagt het van mij als leerkracht. Van coöperatief leren is pas sprake als het voldoet aan de volgende basiskenmerken: positieve wederzijdse afhankelijkheid, individuele verantwoordelijkheid, directe en gelijktijdige interactie, het beschikken over sociale vaardigheden en evaluatie van het groepsproces. Coöperatief leren is een antwoord op de veranderingen in de multiculturele samenleving. Werkvormen Binnen de school moeten afspraken zijn rond coöperatief leren. Er moet planmatig een doorgaande lijn worden opgezet. Het moet duidelijk zijn welke coöperatieve werkvormen of werkwijzen worden aangeleerd. Er moet hierbij wel rekening worden gehouden, dat er werkvormen worden aangeleerd voor verschillende doelen. De volgende opbouw kan hierbij worden gehanteerd: in groep 1 wordt een aantal vaardigheden aangeleerd; deze vaardigheden worden ook in de volgende groep gebruikt als didactisch middel maar ook uitgebreid met een aantal vaardigheden, en zo verder. Op deze wijze beschikt de leerkracht van groep 8 over een arsenaal van coöperatieve werkvormen. Coöperatief leren als onderdeel van de directe instructie Directe instructie, als model voor het aanleren van nieuwe leerstof, kent zes fasen: dagelijkse terugblik, presentatie, begeleide (in)oefening, zelfstandige verwerking, periodieke terugblik en terugkoppeling. Binnen deze fasen kunnen verschillende vormen van coöperatief leren worden toegepast; daarbij moet wel rekening worden gehouden met de doelstelling van elke fase. Het is goed om een aantal coöperatieve werkvormen paraat te hebben die specifiek zijn voor een fase. Leerkrachtvaardigheden Het kennen van de leerlingen: wat zijn de achtergronden, capaciteiten, interesses? Weten wat de leerinhouden zijn. De onderwerpen vanuit verschillende perspectieven kennen. Instructiewijze en -vaardigheden kunnen ontwikkelen om de leerlingen te kunnen begeleiden in een leerproces. Goed kunnen samenwerken met collega s om te komen tot een gezamenlijke kijk op coöperatief leren. Benodigde vaardigheden kunnen aanleren en in kunnen zetten. Het kennen van voldoende werkvormen om het coöperatief leren vorm te kunnen geven. Voorbereiden en uitvoeren Bij de voorbereiding van een les waarbij coöperatief leren als werkvorm wordt gekozen, moet een leerkracht zich een aantal zaken realiseren: Wat is het doel: gericht op resultaat of het aanleren van sociale vaardigheden? Welke sociale en communicatieve vaardigheden hebben de kinderen in mijn groep al en waar moet ik extra aandacht aan besteden? De verschillen tussen de kinderen (homogene of heterogene groepen); De aard van de opdracht (niet iedere opdracht leent zich voor uitvoering binnen coöperatief leren). 4
Welke vormen voor coöperatief leren behoren tot de basisvaardigheden van de leerlingen? Hoe moet de groep worden ingedeeld? Hoe groot is deze groep? Welke rollen zijn geschikt voor deze werkvorm en deze kinderen? Welke materialen zijn nodig? Leerlingvaardigheden Om goed te kunnen samenwerken hebben leerlingen sociale en communicatieve vaardigheden nodig. Leerlingen bezitten niet alle vaardigheden maar kunnen ze wel leren. Leerlingen maken een keuze uit (zelf bedachte) vaardigheden om te oefenen en toe te passen. We onderscheiden deze basisvaardigheden: Vaardigheden die nodig zijn voor een prettige omgang (o.a. elkaar aankijken, elkaar laten uitspreken); Vaardigheden die nodig zijn voor eigen initiatief (o.a. durven inbrengen, duidelijk spreken); Gericht zijn op anderen (o.a. luisteren naar elkaar, laten uitpraten) Je houden aan afspraken (o.a. rustig praten, om de beurt praten). Zodra de leerlingen zich de basisvaardigheden enigszins eigen hebben gemaakt, kunnen voortgezette vaardigheden aan bod komen gericht op communicatie, hulpverlening, doelgericht werken en omgaan met vervelende situaties. Het aanleren van vaardigheden kan een (sub)doel zijn van coöperatief leren. Specifiek bij het werken in groepjes: Rollen Ieder lid van de groep krijgt een rol, dit is van belang is voor een goede samenwerking binnen de groep. Voorbeelden: Rollen die de vorming van het groepsgebeuren ondersteunen (o.a. organisator, beurtverdeler, stiltebewaker); Rollen die het functioneren van de groep ondersteunen (o.a. uitlegger, schrijver, aanmoediger, observator, taakkapitein); Rollen die de integratie van het geleerde ondersteunen (o.a. samenvatter, controleur, materialenbaas). Het is belangrijk dat de rollen regelmatig rouleren in de groepen zodat de leerlingen verschillende kwaliteiten kunnen ontwikkelen. De verschillende rollen worden gedoseerd aangeleerd zodat de bedoeling bij de kinderen duidelijk is. Er kunnen rollenkaartjes worden gemaakt met een pictogram en/of een beschrijving van de bijbehorende taak. 5
Bijlage 2: achtergrondinformatie over coöperatief leren. Inleiding Coöperatief leren is een werkwijze om de kwaliteit van het onderwijs te vergroten. Ook een werkwijze die aansluit bij onze visie. Aan coöperatief leren kan een aantal vaardigheden gekoppeld worden. Leerlingen kunnen van elkaar leren. niet alleen kennis maar ook vaardigheden. Dit is een mooie kans om samen te werken met behulp van elkaars talenten. Leerlingen leren veel van voordoen, samendoen en nadoen (modelling). Leerlingen brengen hun gedachten onder woorden, leren argumenteren (burgerschap), passen hun waarheid aan door nieuwe inzichten en verbindingen. Er is een onderscheid in onbewust samenwerken en bewust samenwerkend leren. Kinderen willen graag samenwerken. Wanneer een leraar een vrije samenwerkingsopdracht geeft, kiezen leerlingen vaak een vriendje of vriendinnetje om in tweetallen aan de taak te werken. Samenwerkend leren is een bewust in te zetten instrument voor de leraar om bijvoorbeeld samenwerkingsvaardigheden aan te leren. Een leraar pakt samenwerkend leren gestructureerd aan, waardoor het meer diepgang en kwaliteit krijgt. Samenwerkend leren kan in tweetallen, maar ook in viertallen. Een belangrijke randvoorwaarde voor samenwerkend leren is een goed pedagogisch klimaat. Andersom werkt het ook: samenwerkend leren draagt bij aan een goed pedagogisch klimaat. Voordat men begint aan het samenwerkend leren is het goed om afspraken te maken over: de manier van praten (volume, respect), over de rolverdeling en de verwachtingen van de groep en individueel groepslid. U kunt per opdracht een samenwerkingsvaardigheid centraal stellen (zie ook punt 4). De leraar zorgt er bovendien voor dat hij voor zichzelf helder heeft, waarom hij de leerlingen wil leren samenwerken. En, wat denkt hij te verwachten of te bereiken met de kinderen. De vijf basiskenmerken helpen om samenwerkend leren een plaats te geven binnen de groep. Vijf basiskenmerken 1. Positieve wederzijdse verantwoordelijkheid. De leerlingen moeten het gevoel hebben elkaar nodig te hebben bij de samenwerkingsopdracht. Zij weten dat ze elkaar nodig hebben om een activiteit met succes uit te kunnen voeren. De leerlingen hebben een groepsdoel en dat doel kan alleen maar bereikt worden, wanneer elk groepslid een bijdrage levert. Een leraar kan dit resultaat bereiken door een taakverdeling te hanteren. Elk groepslid heeft een taak, die nodig is voor het bereiken van het eindresultaat. Het is de bedoeling dat kinderen materiaal en informatie delen. 2. Individuele verantwoordelijkheid. De leerlingen weten dat ze ook individueel verantwoordelijk zijn. Elke leerling in de groep moet na afloop kunnen vertellen hoe het proces verlopen is en wat zijn eigen bijdrage is geweest aan het eindresultaat. 3. Directe interactie. De opdracht is zo geformuleerd dat deze de leerlingen uitnodigt om veel te praten. Door veel te praten wisselen de leerlingen kennis, ideeën en informatie uit. Bovendien ontdekken zij dat ze samen meer weten dan alleen. Het is belangrijk dat alle leerlingen aan de beurt komen. Hierover kunnen werkafspraken gemaakt worden. 6
4. Aandacht voor samenwerkingsvaardigheden. Een leraar besteedt bewust aandacht aan samenwerkingsvaardigheden (inscholing). Voordat het samenwerkend leren begint, kan een leraar bewust stilstaan bij een in te oefenen vaardigheid. Hij vertelt dat deze vaardigheid besproken wordt aan het eind van het elkaars naam gebruiken elkaar aankijken tijdens het praten vriendelijk op elkaar reageren elkaar gelegenheid geven mee te doen een inbreng durven hebben duidelijk praten, zodat andere je verstaan meewerken aan de groepsopdracht luisteren naar elkaar elkaar uit laten praten de inbreng van een andere accepteren bij je groepje blijven rustig praten en werken materiaal met elkaar delen om de beurt praten aan de taak doorwerken tot deze af is Klasbouwers In de klas hoort een sfeer te zijn waarbinnen kinderen zich veilig, gekend en prettig voelen. Wanneer ze met plezier hun dag besteden in de klas leren ze meer en zijn ze bereid om mee te doen met de les. Daarom lopen kinderen veel naar andere kinderen in de klas om opdrachten uit te voeren. Het kan zijn dat ze bepaalde informatie moeten vinden, maar ook dat ze in tweetallen praten over zaken die niets met het onderwijs te maken hebben. Bijvoorbeeld: Wat zou je op je verjaardag willen doen? Het is raadzaam om minstens twee keer per week een opdracht te geven waarbij de kinderen in de klas elkaar beter leren kennen. Teambouwers Teambouwers zijn bedoeld om de kinderen in een groepje van vier elkaar goed te leren kennen, de wil tot samenwerken te vergroten, elkaar te accepteren en om de kinderen veiliger te laten voelen in hun groepje. Veel werk wordt gedaan in het groepje. De kinderen moeten daarvoor goed met elkaar kunnen omgaan. Binnen een groepje zitten vier leerniveaus en ook dat is iets waar de kinderen aan moeten wennen. Door de klasbouwers zal dit gemakkelijker gaan verlopen. Het wordt aangeraden om elke zes weken de groepjes te wisselen en ervoor zorg te dragen dat de kinderen niet twee keer met elkaar in een groepje zitten. 7
5. Evaluatie van het samenwerken. Na een samenwerkingsopdracht kijken de leraar en leerlingen gezamenlijk naar het proces en product van het samenwerken. De evaluatie heeft een expliciete plaats en functie binnen het samenwerkend leren. De leerling moet namelijk (kunnen) reflecteren op hoe het proces verlopen is. De vragen die een leraar zou kunnen stellen zijn: Hoe is het samenwerken gegaan? Heeft iedereen zijn rol gehouden? Wat ging goed bij het samenwerken? Wat ging er minder? Wat zou je de volgende anders doen? Wat heb je van de anderen geleerd? Hoe ging het elkaar-aankijken-als-je-met-de-anderen-praatte. 8
Bijlage 3: mgelijke werkvormen: didactische structuren. Maarten Cuijper s Binnen/buitenkring Mix en ruil Tafelrondje per tweetal Mix en koppel Tweegesprek op tijd Laat zien Tweetal coach Schud en pak Tweepraat Tweevergelijk Zoek de valse Zoek iemand die Genummerde hoofden In de rij Beroemdheid Mix tweetal gesprek Beurtgooi 9
Notities n.a.v. de uitvoering van acties (voor de latere evaluatie van het plan en de acties). Datum : 18 augustus 2016 De Powerpoint presentatie in het team geweest. Deze is gedaan door Judith. Hierna zijn twee werkvormen geïntroduceerd: Tweepraat Binnenkring/ buitenkring Datum : 15 september 2016. Tijdens de teamvergadering hebben we ervaringen, tips en tops met elkaar gedeeld. In groep 3 bleek het wat lastig te zijn om de binnenkring/buitenkring goed te introduceren. Met behulp van tips van collega s kan deze collega ermee verder. Andere reacties tijdens de vergadering waren positief. Hierna zijn de volgende twee werkvormen geïntroduceerd: Tweetal coach Placemat We hebben besproken op welke manier je deze vormen in kunt zetten. In de vergadering van 25 oktober 2016 komen we op deze vormen terug. Datum : 25 oktober 2016. We hebben als team het verloop van de invoering van de gekozen werkvormen besproken. In alle groepen zijn er positieve geluiden. In groep 8 merkt men wel dat de kinderen het nog wennen vinden. Ze vinden het ook erg leuk. We zien dat kinderen meer betrokken zijn. De collega s van de groepen 1/2 A en 1/2 B melden dat ze zich afvragen of vier werkvormen voor de jongste kinderen niet genoeg is. We komen hier bij de volgende bespreking tijdens de vergadering van 22 november op terug. Tot die tijd gaan we verder met de implementatie van de vier werkvormen. In de vergadering van 22 november zullen we ook de vijfde en zesde werkvorm introduceren. 10