INNOVATIE 4.0 NIEUWE MANIEREN VAN MANAGEN, ORGANISEREN, WERKEN EN SAMENWERKEN PROF. DR. HENK W. VOLBERDA ROTTERDAM SCHOOL OF MANAGEMENT, Fedecom Jaarvergadering 2018, De kracht van Working Apart Together, Papendal, 6 februari 2018
Het Nederlandse concurrentie- en innovatievermogen in perspectief 7-2-2018 2 Concept
NEDERLAND BEHOORT TOT DE MEEST CONCURRERENDE ECONOMIEËN VAN DE WERELD Lijst van meest concurrerende economieën: Ranking: Naam van land: 1 Zwitserland 2 Singapore 3 Verenigde Staten 4 Nederland 5 Duitsland 6 Zweden 7 Verenigd Koninkrijk 8 Japan 9 Hong Kong 10 Finland Bron: Global Competitiveness Report 2016-2017.
Een nadere specificatie van het concurrentievermogen van Nederland 7-2-2018 Bron: Global Competitiveness Report 2016-2017.
DE EUROPESE COMMISSIE NOEMT NEDERLAND EEN INNOVATIE KOPLOPER
Sectoren geordend op basis van de mate van radicale innovatie High tech voert ranglijst aan van innovatieve sectoren High tech 5% 20% 30% Energie 3% 5% 7% Agri & Food, incl. Tuinbouw 0% 0% 2% Overige dienstverlening 2% 2% -1% Overige maakindustrieën 0% 2% -4% -2%-1% Bouwnijverheid, vastgoed -5% Financiële dienstverlening, verzekering -4% 1% 6% -3% -4% Groothandel, detailhandel, -4% horeca -7% -7% Logistiek -3% -7% Life sciences & health -2% 2% -9% -6% Chemie -1% -15% -10% -5% 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% Score per sector op radicale innovatie en incrementele innovatie ten opzichte van het landelijk gemiddelde (in %) radicale innovatie incrementele innovatie disruptieve innovatie Bron: Erasmus Concurrentie en Innovatie Monitor 2017
Investeringen van bedrijfsleven in technologie nemen toe 8,0% 7,0% 6,6% 6,6% 7,0% R&D-investeringen ICT-investeringen Investeringen in R&D of in ICT (als % van de omzet) 6,0% 5,0% 4,0% 3,0% 2,0% 5,2% 5,3% 4,7% 4,1% 5,7% 4,9% 5,2% 4,6% 4,3% 3,5% 3,0% 2,2% 4,2% 3,2% 2,4% 2,2% 2,1% 2,0% 4,8% 4,3% 1,0% 0,0% 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 Jaar Bron: Erasmus Concurrentie en Innovatie Monitor 2017
DE VIERDE INDUSTRIËLE REVOLUTIE
DE VIERDE INDUSTRIËLE REVOLUTIE
FUTURE OF JOBS REPORT Netto verlies 5 m. arbeidsplaatsen Toekomst STEM functies Halfwaardetijd kennis korter 65% nieuwe beroepsfuncties
VERWACHTING VIERDE INDUSTRIËLE REVOLUTIE VERGROOT DE WERKGELEGENHEIDSEFFECTEN IN DE FINANCIËLE SECTOR Stelling "Wij verwachten dat de vierde industriële revolutie leidt tot minder werkgelegenheid bij ons bedrijf" bekeken per sector Financiële dienstverlening, verzekering 62% 23% 15% Logistiek 50% 33% 17% Energie 42% 58% 0% Life sciences & health 32% 50% 18% Overige maakindustrieën 28% 52% 20% Bouwnijverheid, vastgoed 25% 64% 11% Overige dienstverlening 22% 56% 22% Agri & Food, incl. Tuinbouw 22% 47% 31% Groothandel, detailhandel, horeca 18% 45% 38% Chemie 15% 54% 31% High tech 12% 68% 20% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Eens Oneens Weet ik niet
WAT IS SOCIALE INNOVATIE? Fasen innovatie Type innovatie Nieuwe kenniscreatie Herkennen, verwerven integreren en toepassen van kennis Technologische innovatie: R&D, ICT, technologie Sociale innovatie: management, organisatie en arbeid 25% van innovatiesucces 75% van innovatiesucces
Maar wat is nu precies de kracht van sociale innovatie? > De hefboom sociale innovatie maakt R&D investeringen effectiever 4x R&D + Sociale Innovatie Omzet uit nieuwe producten > Bedrijven met een bovengemiddeld percentage aan investeringen in R&D behalen een 25% hoger succes op innovatie > Wanneer deze investeringen gepaard gaan met voldoende aandacht voor sociale innovatie is de opbrengst 4 keer zo hoog
We zijn een mensenfabriek, zegt ondernemer Carel van Sorgen.
Prestatiemaatstaf SOCIALE INNOVATIE LOONT! Prestatie-effecten sociale innovatie radicale innovatie 23% disruptieve innovatie 21% aantrekken van nieuwe klanten 12% incrementele innovatie groei van marktaandeel 7% 7% winstgroei omzetgroei rentabiliteit op eigen vermogen 4% 4% 3% 0% 5% 10% 15% 20% 25% Score op prestatiemaatstaf bij sociaal innovatieve bedrijven ten opzichte van niet sociaal innovatieve bedrijven (in %)
Prestatiemaatstaf OOK BIJ DE MEDEWERKERS GEORIËNTEERDE PRESTATIEMAATSTAVEN Prestatie-effecten sociale innovatie medewerkersoriëntatie 16% groei aantal medewerkers 8% medewerkerstevredenheid 7% enthousiasme van medewerkers 5% 0% 2% 4% 6% 8% 10% 12% 14% 16% 18% Score op prestatiemaatstaf bij sociaal innovatieve bedrijven ten opzichte van niet sociaal innovatieve bedrijven (in %)
INDUSTRIE 4.0 EN WERKGELEGENHEID Toename aantal medewerkers (als % van totaal aantal medewerkers) Mate van technologische innovatie Mate van sociale innovatie Weinig Veel Weinig -4,2% -0,7% Veel -5,8% 8,3% Bedrijven die investeren in technologische innovatie kennen een arbeidsuitstoot van 5,8%. Bedrijven die investeren in technologische innovatie én sociale innovatie realiseren een toename van het personeelsbestand van 8,3%.
Agri & food is relatief sterk technologisch georiënteerd Sectoren geordend op basis van R&Dinvesteringen High tech Agri & Food, incl. Tuinbouw -9,0% Financiële dienstverlening, verzekering -2,3% Life sciences & -1,4% health Overige maakindustrieën -2,3% Chemie Overige dienstverlening Energie Logistiek Bouwnijverheid, -4,7% vastgoed Groothandel, detailhandel, horeca 1,4% 5,8% 3,4% 6,9% 6,2% 3,6% 5,7% 4,0% 4,9% 2,6% 4,1% 3,1% 3,3% 4,3% 6,4% 3,0% 3,8% 1,1% 4,1% 4,6% 0,7% 3,6% 0,5% 0,2% 2,5% 12,0% 10,5% 17,6% R&D-investeringen ICT-investeringen Sociale innovatie -15,0% -10,0% -5,0% 0,0% 5,0% 10,0% 15,0% 20,0% Mate van technologische innovatie en sociale innovatie (in %) N.B.: - R&D-investeringen en ICT-investeringen zijn genoteerd als % van de omzet. - De mate van sociale innovatie is ten opzichte van het landelijk gemiddelde
Score op bedrijfsprestaties ten opzichte van referentiepunt (in %) TIJDELIJKE DIP IN BEDRIJFSPRESTATIES BIJ TRANSITIE 4,6% 0,0% Niet sociaal innovatief (referentiepunt) Wel sociaal innovatief 0 0,5 1 1,5 2 2,5 3 3,5 4 4,5-2,0% Mate van sociale innovatie -3,2%
Score op ervaren stress cq. enthousiasme van medewerkers ten opzichte van referentiepunt (in %) TIJDELIJKE TOENAME VAN STRESS EN AFNAME VAN ENTHOUSIASME 5,2% 2,8% 2,2% 0,0% niet sociaal innovatief (referentiepunt) -0,3% 0,1% wel sociaal innovatief -1,5% Mate van sociale innovatie ervaren stress medewerkers enthousiasme van medewerkers
Sterker accent van positieve gevoelens naar bijna of alleen maar negatieve gevoelens SCORE OP GEVOEL VAN GELUK MEDEWERKERS TEN OPZICHTE VAN REFERENTIEPUNT (IN %) EN TIJDELIJKE DIP IN HET GEVOEL VAN GELUK VAN MEDEWERKERS 0% -1% -2% 0% niet sociaal innovatief (referentiepunt) gevoel van geluk medewerkers TIJDELIJKE TOENAME VAN NEGATIEVE GEVOELENS: 0% sociaal innovatief -3% -4% Meer moedeloos/ongelukkig Meer eenzaam/afstandelijk Meer onrustig -5% Om onduidelijke redenen ongemakkelijk -6% -7% -8% -6% -8% MATE VAN SOCIALE INNOVATIE
HEFBOMEN VAN INNOVATIE 4.0 Mobiliseren van Institutionele Stakeholders (Overheid, Sociale Partners) Kennis (Diepte / Breedte) Organisatie (Flexibel Organiseren) Management (Dynamisch Managen) Arbeid (Slimmer Werken) Zelforganisatie Dienend leiderschap Sociale Innovatie Inzetbaarheid medewerkers Stakeholderoriëntatie Concurrentie Niveau Concurrentiepositie & Productiviteit Co-creatie door externe Netwerken en Kennisallianties
FLEXIBEL ORGANISEREN: ZELFORGANISATIE Zelforganisatie: Gevoel van medewerkers dat hun werk ertoe doet Het vermogen dat iemand zijn/haar werk succesvol uit kan voeren Perceptie van vrijheid om zelf te bepalen hoe werkzaamheden uitgevoerd worden Het hebben van een impact op wat er gebeurd op de afdeling Bron: Zhang en Bartol (2010).
Bron afbeelding: Financial Review (2015). FLEXIBEL ORGANISEREN: HOLACRACY
GRADATIES IN ZELFORGANISATIE Een medewerker is volwassen en betrouwbaar en heeft dus een onvervreemdbaar recht op maximale vrijheid en verantwoordelijkheid. Een organisatie kan zich niet verder ontwikkelen dan de ontwikkelingsfase waarin het leiderschap zich bevindt. Vrijheid en verantwoordelijk krijgt gestalte in samenwerking Plan: wie wat wanneer Proces: wijze waarop Taak: wat Doel: waarom management medewerker Zelfroosteren Zelforganiseren Zelfsturen Zelfondernemen
SCORE OP BETREFFENDE ONDERDEEL PER LEEFTIJDSCATEGORIE VAN BEDRIJVEN TEN OPZICHTE VAN HET LANDELIJK GEMIDDELDE (IN %) ZELFORGANISATIE: NAAR EEN MENSELIJKE MAAT 15,0% 13,4% 10,0% 5,0% 2,7% 1,4% 1,4% 0,5% 4,0% 0,6% 1,0% 0,4% 3,0% 2,2% 1,3% 0,6% 4,4% 0,0% -5,0% 1-20 medewerkers 21-50 medewerkers -2,8% -0,8% -0,6% 51-100 medewerkers 101-250 medewerkers -0,8% 250-1000-0,9% medewerkers -1,3% meer dan 1000 medewerkers -4,1% -5,5%-4,5% -10,0% -15,0% -14,1% -20,0% gevoel van geluk ervaren stress enthousiasme van medewerkers medewerkerstevredenheid
DYNAMISCH MANAGEN: DIENEND LEIDERSCHAP Dienend leiderschap: een op de behoefte/wensen van medewerkers gerichte leiderschapsstijl van het topmanagement. De stijl wordt gekenmerkt door o.a.; Persoonlijke ontwikkeling van medewerkers mogelijk maken en aanmoedigen; Medewerkers verantwoordelijk voor de prestaties die zij kunnen controleren; Het topmanagement durft risico s te nemen en nieuwe benaderingen toe te passen voor bestaande problemen; Het topmanagement dienen als rolmodel en zijn bereid verantwoordelijkheid te nemen. Bron: Erasmus Concurrentie en Innovatie Monitor 2016 Introductie van Google-tijd
Score op dienend leiderschap ten opzichte van landelijk gemiddelde (in %) DIENEND LEIDERSCHAP ONTBREEKT VOORAL BIJ GROTE ORGANISATIES 6% Mate van dienend leiderschap naar grootte van organisaties 4% 2% 1% 2% 2% 3% 0% -2% 1-20 medewerkers 21-50 medewerkers 51-100 medewerkers 101-250 medewerkers 250-1000 medewerkers meer dan 1000 medewerkers -4% -3% -6% -8% -10% Aantal medewerkers -8%
MENSELIJK KAPITAAL Inzetbaarheid medewerkers: het aantal potentieel alternatieve toepassingen van medewerkersvaardigheden, en de mate waarin verschillende vaardigheden van individuele medewerkers snel elders ingezet kunnen worden. Bedrijven met hoge mate van inzetbaarhied van medewerkers scoren hoger op Radicale innovatie: + 27% Disruptieve innovatie: + 18% Incrementele innovatie: + 13% Bedrijfsprestaties: + 13% Gevoel van geluk medewerkers: + 34% Enthousiasme van medewerkers: + 20% Medewerkerstevredenheid: + 16% Ervaren stress medewerkers: - 10% Bron: Bhattacharya et al. (2005).
FLUCTUATIE IN BEROEPSGROEPEN
Co-creatie door Externe Netwerken en Kennisallianties > Slimme organisaties kennen hun sterkten èn zwakten > Co-creatie met toeleveranciers, klanten en kennisinstellingen > Kritische stakeholders bevorderen vernieuwing en innovatiesucces Bron: Erasmus Concurrentie en Innovatie Monitor 2016
CO-CREATIE EN INCLUSIEVE BESTURINGSMODELLEN: KENMERKEN RIJNLANDSE MODEL& ANGELSAKSISCHE MODEL Gecoördineerde markteconomieën Vrije markteconomieën Rijnlands gemeenschap denken Grote rol overheid, werknemers en financiële instellingen Netwerk georiënteerd Samenwerkingsverband tussen alle betrokken partijen Gericht op langere termijn Intensief wederzijds contact (vertrouwen) Angelsaksisch efficiëntie denken Beperkte rol overheid, werknemers en financiële instellingen Marktgeoriënteerd Maximalisatie van aandeelhouderswaarde Gericht op kortere termijn Oppervlakkig contact (contracten)
DE TOENAME VAN HET ANGELSAKSISCHE MODEL IN NEDERLAND (TOP 100 BEDRIJVEN) > Extrinsieke motivatie > Aandeelhoudersoriëntatie > Korte-termijn focus Bron: Bezemer, Van den Bosch & Volberda, 2012
Rentabiliteit Activa GEVOLGEN AANDEELHOUDERSWAARDE ORIËNTATIE 8 7 6 5 4 3 2 1 Aandeelrendement 20 18 16 14 12 10 8 6 4 2 0 Geen focus op aandeelhouderswaarde Focus op aandeelhouderswaarde 0 Geen focus op aandeelhouderswaarde Focus op aandeelhouderswaarde Bron: Bezemer, Van den Bosch & Volberda, 2012
Gestandaardiseerd effect van focus op betreffende stakeholder op prestatiemaatstaf (als % van de som van gestandaardiseerde effecten per prestatiemaatstaf) RADICALE INNOVATIE VEREIST EEN BEPERKTE KLANT ORIËNTATIE 70% 64% 60% 50% 40% 40% 41% 49% 44% 30% 30% 20% 20% 19% 10% 0% -10% -20% 8% 0% radicale innovatie -4% incrementele innovatie bedrijfsprestaties -12% Prestatiemaatstaf klanten medewerkes concurrenten aandeelhouders 100%: som van gestandaardiseerde effecten van de oriëntatie op verschillende stakeholders op de betreffende prestatiemaatstaf
DE INNOVATIESCHIJF: HOE INVESTEERT U.. 0,20 R&D 0,20 Dienend leiderschap 0,20 Co-creatie en Inclusieve besturing 0,20 Vaardigheden medewerkers 0,20 Zelforganisatie
DE INNOVATIESCHIJF: HOE INVESTEERT U....in crisistijd? 0,10 R&D 0,00 Dienend leiderschap 0,00 Co-creatie en Inclusieve besturing 0,00 Vaardigheden medewerkers 0,00 Zelforganisatie