Stationslocaties met allure vakmanschap Wat hebben de stations Helmond, Groningen Europapark en Doetinchem met elkaar gemeen? Ze getuigen stuk voor stuk van ambitie en vakmanschap. Ambitie van de gemeenten, vakmanschap van de ontwerpers. Het zijn succesvolle voorbeelden die laten zien dat gemeenten steeds meer gewend raken om zelf de regie te nemen. Mede dankzij de procesbegeleiding van Movares slagen zij erin hun ambities waar te maken.
In de Helmondse spoorzone is de ambitie bijna tastbaar. De metamorfose van een klein, grauw station tot een volledig gemoderniseerde spoorzone is dan ook ingrijpend. Station Groningen Europapark kreeg op de Dag van de architectuur zowel van de vakjury als van het publiek de eerste prijs als mooiste gebouw van 2013. Doetinchem heeft de ambitie de poort naar de Achterhoek te worden. Deze voorbeelden illustreren dat er nieuwe iconografie en eigentijdse transformaties van het stationsbeeld mogelijk zijn en al volop gerealiseerd worden. Ambitie Gemeente Helmond is zelf opdrachtgever voor de bouw van het stationsgebouw, wat uniek is in Nederland. Ook verzorgt de gemeente zelf alle aanbestedingen. Jakob Baalman, senior projectmanager gemeente Helmond: Wij beschouwen het station als dé entree van de stad en daarom reikten onze ambities verder dan het basisstation waar ProRail in kan voorzien. Wie in februari 2014 uitstapt op Helmond Centraal, komt de stad binnen op een wel heel mooie locatie met een transparante en uitnodigende uitstraling met diverse functies voor de reiziger. Er bovenop zitten Tien jaar geleden schakelde gemeente Helmond Movares in voor de zogenoemde SpoDo-subsidieaanvraag (Spoorse Doorsnijdingen) voor een onderdoorgang onder het spoor. Die financiering werd toegekend en uitgereikt door minister Peijs, en daarbovenop kregen we een extra subsidie van Provincie Noord-Brabant. Deze financiële middelen boden een uitgelezen kans om het hele stationsgebied in één keer aan te pakken, vertelt Baalman. Ik heb een verzoek ingediend bij de Provincie, bij het SRE (Stads Regio Eindhoven) en bij de EFRO (Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling ). Dat legde ons geen windeieren. Met de toezegging van in totaal acht subsidies zijn we samen met Movares anders naar het project gaan kijken. Dankzij een integrale gebiedsvisie kunnen we nu een onderdoorgang (met een breedte van 30 meter en drie rijbanen met aan beide zijden een strook van 8 meter voor langzaam verkeer), een busstation, een nieuwe fietsenstalling met ruimte voor tweeduizend fietsen en een compleet nieuw stationsgebouw met voorplein bouwen dat ook nog een van de duurzaamste stations van Nederland is. Helmond Stedelijke vernieuwing spoorzone Helmond in in uitvoering Opdrachtgever: Gemeente Helmond Architect: Paul van der Ree 16 winter 2013
WINTER 2013 17
Snel schakelen Er zat een enorme tijdsdruk op het project doordat een groot deel van de financiering bestond uit subsidies. Leo van Rooij, projectmanager Movares: De gemeente dacht beperkte bewegingsruimte te hebben. Zij had een duidelijke visie op de spoorzone, maar wist niet dat zij ook zelf het voortouw kon nemen om bijvoorbeeld een volledig nieuw stationsgebouw te bouwen. Wij hebben hen op de mogelijkheden gewezen; gemeente Helmond schakelde vervolgens heel snel. Hun ambitie en durf is enorm. Movares heeft de procesbegeleiding gedaan en projectarchitect Paul van der Ree heeft vanuit één totaalvisie alle gebouwen ontworpen en in samenhang daarmee de spoorpassage en de langzaamverkeersbrug. Ook heeft Movares voor het totaal de (spoortechnische) installaties verzorgd. De gemeente heeft de openbare ruimte ontworpen. Baalman: In totaal hebben we deelopdrachten gegund aan maar liefst 130 partijen. Zelf de regie houden is cruciaal: strak sturen op planning en kosten en op het juiste tijdstip schakelen. Het is een intensief project, maar ik ben meer dan trots op het resultaat. Informatie: helmond.nl/spoorzone.html Spring maar achterop... Fietsgebouw voor 2000 fietsen, deels ondergronds Binnenkort een van de duurzaamste stations van ons land, met onder andere zonnecellen op het sedum dak en een grijswatercircuit 18 winter 2013
Een station wordt mooi door een goed ontwerp en door een goede stedebouwkundige inpassing Mooi stationspaviljoen in ruime groene stadstuin Groningen Europapark Opdrachtgever: Gemeente Groningen Architect: Nienke van de Lune Karakteristiek voor het gebouw is de grote titanium stationskap met een overspanning van 36 meter WINTER 2013 19
Groningen Europapark Dagelijks maken zo n zesduizend reizigers gebruik van station Groningen Europapark. Een van hen is Ineke van Gent, NS directeur Regio Noordoost. Dit is mijn station, zegt ze trots. De combinatie van maatschappelijke functies is heel sterk voor een relatief klein station en alles is zeer doordacht ontworpen: het station oogt ruim en licht, het is sociaal veilig - ook in de nacht - en het is duurzaam door de groene buffer en doordat het toekomstvast ontworpen is. Als een station niet in één keer goed wordt neergezet, komt al snel de roep tot verandering. Duurzaamheid heeft voor mij te maken met materiaalkeuze, maar zeker ook met de houdbaarheidsdatum. Bovendien is dit gewoon een heel mooi station. Er zouden wat mij betreft in de toekomst commerciële functies toegevoegd mogen worden en, mijn groene hart mist de zonnepanelen nog op het dak. Stoer en elegant Als enige treinstation in Nederland heeft Groningen Europapark een titanium kap. Dit duurzame materiaal geeft het station een stoer en elegant uiterlijk. Architect Nienke van de Lune van Movares heeft tien jaar samen met de gemeente Groningen aan het project gewerkt, vanaf de eerste verkenning van de sporen lay-out en ligging van het station tot aan de bouw. Van de Lune: In het hele proces fungeerde de gemeente als aanjager, heeft veel aandacht besteed aan de openbare ruimte en de bebouwing aansluitend op het station. Movares had de rol van projectmanager: we hebben de gemeente door het proces heen geloodst, op mogelijkheden gewezen hoe zij het beste kon omgaan met de vele stakeholders, hoe zij de projectonderdelen kon aanbesteden en hebben de raakvlakken gemanaged. Zeker op het gebied van architectuur helpt dit: als je de raakvlakken goed in beeld hebt en managet, komt je ontwerp beter uit de verf. Gemeente Groningen verwacht dat het station door de uitstraling en verblijfskwaliteit als aanjager voor verdere gebiedsontwikkeling gaat functioneren. Plank in het weiland Van Gent: Ik vind het prettig dat de samenwerking tussen de gemeente, ProRail en NS zo goed is verlopen. Ook bijzonder is het dat de diverse regionale vervoerders gebroederlijk naast elkaar gebruik maken van het station. Een station wordt mooi door een goed ontwerp en door een goede stedebouwkundige inpassing. Movares en de gemeente mogen met recht trots zijn! Dankzij een gezamenlijke ambitie is de zogenoemde plank in het weiland waar alles mee begon uitgegroeid tot het mooiste station van 2013. Informatie: - gemeente.groningen.nl/europapark/station-europapark - movares.nl/station-europapark-is-het-mooistegebouw-van-2013 20 winter 2013 Ineke van Gent
Poort naar de Achterhoek Tot voor kort miste station Doetinchem de uitstraling en de functionaliteit van een regionaal sterk en comfortabel vervoersknooppunt. Samen met de gemeente heeft Movares een complete gebiedsvisie ontwikkeld. De transformatie naar een goed functionerend, veilig en prettig gebied is in volle gang. De lijn Doetinchem Arnhem is in de spits de drukst bereden regionale spoorlijn van Nederland. Nadat een aantal fabrieken rond het spoor was gesloopt, bestond de spoorzone uit niet veel meer dan een zandvlakte met daarin een verweesd station, aldus Peter Drenth, wethouder ruimtelijke ordening, verkeer, sport en beheer openbare ruimte. Reizigers stapten gedesoriënteerd uit de trein. Voor ons aanleiding om de spoorzone een kwaliteitsimpuls te geven. In 2006 zijn we begonnen met de eerste plannen voor gebiedsontwikkeling: de bouw van kantoren aan de zuidkant, een nieuwe ontsluitingsweg met een bomenrij, gratis parkeerplaatsen op de oude fabrieksterreinen en in januari start de bouw van een woongebied. Al in de vroege planfase heeft Movares zowel gemeente Doetinchem als NS geadviseerd en beider belangen behartigd. In een aantal werkateliers met gemeente en Provincie is het raamwerk opgesteld voor de complete spoorzone met daarin alle routes en hoofdstructuren vanuit voetgangers, fietsers, bus en auto. Stedebouwkundige Marloes Huijsmans: Door zo goed mogelijk mee te denken met de gemeente en NS, kunnen we adviseren vanuit de inhoud. Met de reiziger als ijkpunt voor kwaliteit. Gebiedsvisie Met het oog op alle ontwikkelingen bleek de spoorzone zelf te krap. In slechts vijf maanden tijd is het ProRail, NS Stations, de Provincie en de regionale vervoerders Syntus en Arriva gelukt samen met de gemeente en met advies en begeleiding van Movares tot een complete gebiedsvisie te komen. Een extra opstelspoor moet de eerste piek van de ochtendspits richting Arnhem opvangen, het perron wordt verbreed, de looproutes verkort en veraangenaamd en de Doetinchem WINTER 2013 21
Opdrachtgever: Gemeente Doetinchem Stedebouwkundige: Marloes Huijsmans Alle partijen waren gedreven om aan de slag te gaan overgangen verbeterd. Er komen een fietsenstalling, busstation, kiss&ride en een horecavoorziening c.q. wachtruimte. Er komt een nieuw voorplein, waar de voetganger de ruimte krijgt en waar aandacht is voor een landschappelijke inrichting met veel groen. Ook de beplanting op het dak van het stationsgebouw wordt weer in ere hersteld. Plezierig samenwerken Drenth: Onze succesfactor? Alle partijen waren gedreven om aan de slag te gaan en, heel belangrijk, iedereen was bereid te schuiven in de eigen uitgangspunten. Er is steeds gekeken naar het gezamenlijk belang. Ook financieel is alles afgedekt: de Provincie heeft behoorlijke financiering vrijgemaakt, net als ProRail en de vervoerders. De intrinsieke drive is groot. Alle partijen zagen in dat het hoog tijd was om ook stations van regionale lijnen goed op orde te brengen in het kader van bereikbaarheid, robuustheid van het spoor en veiligheid. Dan ontstaat dynamiek. Informatie: doetinchem.nl/inwoner/herinrichting-station-enomgeving_42863 Movares Nederland B.V. Daalseplein 100 Postbus 2855 3500 GW Utrecht T: 030 265 5555 movares.nl Contactpersonen: Bart Slavenburg (architectuur) E: bart.slavenburg@movares.nl T: 06 22 78 47 32 Gertjan van Manen (stedebouw, planologie) E: gertjan.van.manen T: 06 51 62 44 59