Mentaliseren: een veilige basis voor emotionele beschikbaarheid Erik De Belie

Mentaliseren: een veilige basis voor emotionele beschikbaarheid Erik De Belie

Wat kan je verwachten? o Emotionele ontwikkeling in verbinding o Veelzeggende beroepskeuze & emotionele deskundigheid o Mentaliseren, stress reguleren & emotionele beschikbaarheid: Anja (die laatste dans ) o Reflectiespel: MENTEMO 2012-2013 Orthopedagogiek als wetenschap 2

Emotionele ontwikkeling in verbinding 11-12-2017 3

Basisthema s emotionele ontwikkeling o Adaptatie: (co)reguleren van stress en emoties met oog op homeostase (evenwicht) o 1 ste socialisatie: op zoek naar een veilige gehechtheidsrelatie met oog op aanvaarden van ondersteuning (cf. cirkel van veiligheid) o 1 ste individuatie: unieke persoon steunen van zelfwaarde (pos. vasthouden neg. begrenzen) 11-12-2017 4

Cirkel van veiligheid 11-12-2017 5

Mentaliseren: doorvoeld inzicht als veilige basis voor emotionele beschikbaarheid 11-12-2017 6

Ik - Begeleider BINNENKANT Gedachten, gevoelens (stress), overtuigingen, verlangens & intenties BUITENKANT Gedrag en relationeel appel BUITENKANT Gedrag en relationeel appel BINNENKANT Gedachten, gevoelens (stress), overtuigingen, verlangens & intenties Overkant - Cliënt 2012-2013 Orthopedagogiek Orthopedagogiek als wetenschapals wetenschap 7 7

Stijgen van emotionele arousal: 11-12-2017 8

Emotionele beschikbaarheid begeleider: o Sensitief /responsief: aanvoelen en afgestemd reageren o Structuur: houvast en helpende grenzen o Ruimte laten: voor unieke van de persoon (wie?)/ respect voor grenzen o Mildheid: omgaan met (eigen) negatieve emoties waardoor mildheid ontstaat & andere dimensies niet besmet worden 11-12-2017 9

Emotionele beschikbaarheid cliënt: o Responsiviteit: wijze waarop cliënt reageert op aanbod: plezier? Co-regulatie? Herstel na breuk ( goed genoeg )? o Contactinitiatieven: wijze waarop cliënt zijn behoefte aan contact met een begeleider signaleert: vraag of eis? (frequentie / indringendheid / rechtstreeks - onrechtstreeks) 11-12-2017 10

Veelzeggende beroepskeuze & emotionele deskundigheid o Veelzeggende beroepskeuze: kaderend binnen een eigen levensverhaal (rugzak!) o Belang v. emotionele deskundigheid: emotioneel contact met situaties, waar niet direct een oplossing voor bestaat in staat om aanwezig te blijven bij heftige gevoelens, verwarring, onzekerheid o Veerkracht: kracht ontwikkelen in/door verteren van moeilijke ervaringen 11-12-2017 11

Veelzeggende beroepskeuze ohoe komt het dat ik (indertijd) voor dit beroep gekozen heb? Afgelegde weg? owat trekt me aan bij de mensen die ik ondersteun? 11-12-2017 12

Anja: een nieuw samengestelde cliënte Anja, een vrouw met een licht/matige V.B. en een agressieproblematiek, zit rustig aan tafel. Af en toe stelt zij een vraag. De begeleider, druk bezig met het bereiden van het avondmaal, weet intuïtief dat hij even moet antwoorden om Anja gerust te stellen. 11-12-2017 13

11-12-2017 14

Innerlijke dialoog: aandacht voor je buikgevoel o Emotionele Arousal: ontspanning dit voelt goed OK open geest o Intuïtieve kennis over Anja: een cliënte met een hoog spanningsniveau, waarbij je alert moet zijn. Zij voelt zich nu OK, maar checkt af en toe mijn beschikbaarheid o Intuïtieve kennis over zichzelf: ik begrijp Anja voldoende om haar rustig te kunnen ondersteunen en blik terug op mijn positieve ervaringen met haar 11-12-2017 15

Stil staan: aandacht voor positieve ervaring(en) o Zich meer bewust worden door het vertellen van een positief verhaal: krachtbron! o Ruimte voor erkenning & waardering & verdiepen van ervaringskennis (= eigen-wijsheid) o Inspireren van collega s: zo had ik het nog niet bekeken 11-12-2017 16

Uitdagende situatie Uitdagende situatie met cliënt (relationeel appel) 11-12-2017 17

Een uitdagende situatie: ojoost, een andere bewoner, spreekt de begeleider aan en vraagt om naar buiten te gaan. De begeleider luistert hier even naar en denkt na of dit mogelijk is. oanja veert recht, klampt de begeleider aan en begint te schelden: jij hebt nooit tijd voor mij jij laat me altijd in de steek 11-12-2017 18

Eerste reactie en inschatting Uitdagende situatie met cliënt (relationeel appel) 11-12-2017 19

Hartcoherentie: resonantie 11-12-2017 20

Stijgen van emotionele arousal: 11-12-2017 21

Tolerantievenster voor stress (emotionele arousal) 11-12-2017 22

Tolerantievenster voor emotionele arousal: emotionele kleur én spanningsniveau (stress) o Groene zone ( Thinking Brain ): optimale ruimte voor (innerlijke) dialoog over jezelf en de relatie tot anderen (cliënten samenwerking) o Oranje zone ( Alarmed Brain): stijgen van stress gevoelens als kompas : angst & kwaadheid verbinding tussen hoofd en buik onder druk- energie om te reageren o Rode zone (erosie of trigger: Affected Brain ): bewustzijnsvernauwing verbinding verbroken (amygdala: gevaarcentrum low road) Overspannen: overleven (vechten vluchten actief bevriezen) Onderspannen: gevoelens van onmacht uitputting passief bevriezen 11-12-2017 23

11-12-2017 24

Eerste inschatting: buikgevoel op het verkeerde been o Emotionele arousal: stijgt naar de oranje zone. Ik voel me angstig en kwaad worden, ik kan bijgevolg niet meer helder denken en voelen (= alarmed brain). o Anja is een lastige cliënte, die niet kan verdragen dat andere bewoners appel op mij doen. Ze klampt me aan en scheldt om haar zin te krijgen (= oordelen). o Intuïtieve kennis van mezelf in relatie tot Anja: ik blik vooral terug op vroegere situaties waar een actie-reactiespiraal ontstond, die tot agressie leidde. Dit maakt me angstig en onzeker. Ik ben het contact met mijn positieve ervaringen over Anja kwijt 11-12-2017 25

Mogelijke scenario s: actie-reactiespiraal o De begeleider blijft (met moeite) rustig en zegt dat hij er wel voor haar is. Anja blijft echter doorrazen en is niet voor rede vatbaar o De begeleider zegt ferm dat Anja moet stoppen. Anja wordt nog bozer en de situatie dreigt uit de hand te lopen. Anja loopt briesend buiten o (Stress) x 3 (of 4)= (Stress)² 11-12-2017 26

Coachen: van ventileren naar reflecteren Open geest: Ventileren Vitaliseren Waarderen Spiegelen Empathie Reflectieve vragen stellen Reflecteren Emotionele Beschikbaarheid

11-12-2017 28

Onderzoeker: starten van reflectie over cliënt, jezelf en jullie relatie o Aanvoelen en reguleren van emotionele arousal o Nieuwsgierig: bewust worden van wat je al weet, maar in het vuur van de strijd soms vergeet (eigen-wijsheid) op zoek gaan naar nieuwe kennis om jezelf en je cliënt beter te begrijpen (= reflectie) o Kunnen verdragen van niet-weten, twijfel, onzekerheid, als uitnodiging om (samen) op zoek te gaan o Epistemisch vertrouwen: vertrouwen in de authenticiteit en persoonlijke relevantie van informatie die anderen aanreiken 11-12-2017 29

Reflecteren in proces 11-12-2017 30

Ademruimte Uitdagende situatie met cliënt (relationeel appel) 11-12-2017 31

Ademruimte: op verhaal komen door je verhaal (mee) te delen o Hoe verlies ik mijn energie (energie-zuigers: oranje/rood)? Aan wat merk ik dit (lichaamssignalen, denken, voelen, doen )? o Op welke manieren vind ik rust? Hoe tank ik bij? Werk/thuis samen/alleen 11-12-2017 32

Helpende beeldvorming Helpende beeldvorming Uitdagende situatie met cliënt (relationeel appel) 11-12-2017 33

Helpende beeldvorming: nieuwsgierig naar binnen én naar buiten kijken (onderzoeker) o Hoe kan ik het gedrag en appel van Anja begrijpen? o Wat doet dat met mij en met haar context? o Wat heeft Anja nu nodig om terug tot rust te komen? o Hoe reageert Anja op mijn emotionele beschikbaarheid (respons)? Hoe begrijp ik deze reactie? 11-12-2017 34

Helpende beeldvorming: centrale hypothese Anja is omwille van een vroeger trauma hyperalert en heeft moeite om haar stress en stemming te reguleren (adaptatiefase). Het feit dat Joost me aanspreekt triggert haar verlatingsangst (1 ste socialisatie) en daarom klampt ze zich vast aan mij. In plaats van haar angst te tonen, begint ze te schelden en is ze niet meer voor rede vatbaar. Zo probeert ze de relatie te controleren. Door dit te weten, kan ik de spanning beter bij haar laten. Ik voel ik me zelf rustiger en zekerder. Zo kan ik doordacht en doorvoeld reageren. 11-12-2017 35

Wat heb ik nodig? Wat heb ik nodig? Helpende beeldvorming Uitdagende situatie met cliënt (relationeel appel) 11-12-2017 36

Wat heb ik nodig om te reageren? (reflecteren over eigen noden) o Emotionele verbinding met mezelf, team, cliënten o Aandacht voor weerstanden : uitnodiging tot verdere verkenning/ondersteuning o Veerkracht/herstel: inspiratie én moed om vol te houden en terug op je plooi te komen o Focus in het hier en nu oog voor toekomst 11-12-2017 37

11-12-2017 38