Postoperatieve revalidatie Heuparthroscopie

Transcriptie

1 Postoperatieve revalidatie Heuparthroscopie

2 Colofon Dit is een uitgave van Sport Medisch Centrum Papendal Papendallaan VD Arnhem Let op: nieuw telefoonnummer! T (fysiotherapie) (algemeen/sportgeneeskunde) F I m.tijssen@smcp.nl Samenstelling: Afdeling Bewegingswetenschappen SMCP en afdeling orthopedie Rijnstate Ziekenhuis Arnhem Auteurs: Marsha Tijssen MSc - Fysiotherapeute/Bewegingswetenschapper Dr. Enrico de Visser Orthopedisch chirurg Dr. Robert van Cingel Sportfysiotherapeut en Orthopedisch Manueel Therapeut Arnhem, maart 2012 (versie 1.0)

3 Inhoudsopgave Algemene informatie revalidatie heuparthroscopie... 1 Overzichtsinformatie... 2 Labrumresectie... 2 Labrumfixatie... 2 Pincer/Camresectie... 2 Corpus liberum resectie/ligamentum teres ruptuur resectie... 3 Kapsel modificaties... 3 Microfractuur procedure... 4 Algemene revalidatie... 4 Fase Fase Fase Fase Bijlagen Vragenlijsten Kracht Specifieke testen Schematische overzichten Referenties... 35

4 Algemene informatie revalidatie heuparthroscopie Dit protocol is ontwikkeld om de postoperatieve behandeling van heuparthroscopieën te beschrijven. Het bestaat uit een kort overzicht van de revalidatie adviezen voor elke aandoening. Daarnaast is er een algemeen deel met verschillende fases. Wanneer met welke fase wordt gestart hangt af van het soort intra-articulair letsel en de bijbehorende operatieve behandeling [1-8]. Er zijn bijlagen met vragenlijsten, testen en krachtmetingen die tijdens de revalidatie gebruikt kunnen worden om de voortgang te meten. Als laatste wordt er per letsel aangegeven waarop gelet dient te worden, wanneer met welke oefeningen gestart kan worden en hoe lang de revalidatie in beslag neemt. Er dient een kanttekening te worden gemaakt: - Niet alle uit te voeren oefeningen worden vermeld. Er is voor gekozen een indicatie te geven van oefeningen die uitgevoerd kunnen worden. Uiteraard zijn er vele variaties en oefenvormen mogelijk. Belangrijke complicaties waarop na de operatie gelet dient te worden zijn [9]: Neuropraxie n. femoris, n. ischiadicum, n. pudendum of n. femoralis cutaneus lateralis Femurnek fracturen bij cam/pincer resectie Chondraal letsel/labrum letsel door apparatuur (scoop) Avasculaire necrose van de femurkop Myositis ossificans 1

5 Overzichtsinformatie Labrumresectie Belangrijk na een labrumresectie is het voorkomen van irritatie/ontsteking van het gewricht. Verder speelt de locatie, grootte en type van het letsel een belangrijke rol in het bepalen van de opbouw. De patiënten dienen 2 weken op krukken te lopen waarna er op basis van pijn belast mag worden. Daarnaast dient flexie/abductie, abductie > 25 en eindstandige flexie > 90 de eerste 2 weken vermeden te worden. Over het algemeen start Fase 1 direct postoperatief, Fase 2 na 4 weken, Fase 3 na 8 weken en Fase 4 na 12 weken. De totale revalidatie zal ongeveer 16 weken in beslag nemen. Labrumfixatie Belangrijk bij het hechten van het labrum is om irritatie/ontsteking van het gewricht te voorkomen. Daarnaast dient de fixatie te herstellen. Er moet aandacht zijn voor het voorkomen van een tendinitis van de flexoren van de heup. De eerste 6 weken dient er op krukken gelopen te worden, waarbij vanaf week 4 de belasting licht opgevoerd mag worden. Bij het hechten van het labrum dient de eerste 2 weken de flexie beperkt te worden tot 90, de abductie tot 25. De rotaties dienen binnen de pijngrens gemobiliseerd te worden. Over het algemeen start Fase 1 direct postoperatief, Fase 2 na 6 weken, Fase 3 na 8-10 weken en Fase 4 na weken. De totale revalidatie zal ongeveer 20 weken in beslag nemen. Pincer/Camresectie Belangrijk hierbij is om compressie/trekkrachten op het gewricht te voorkomen in verband met eventuele femurhals fracturen. Tevens dient er aandacht te zijn voor het voorkomen van een tendinitis van de flexoren van de heup. Er zal 6 weken partieel 2

6 belast mogen worden met 2 krukken, waarvan vanaf week 4 een geleidelijke opbouw gemaakt kan worden. Bij het mobiliseren van de heup dient te eerste 2 weken de flexie beperkt te blijven tot 90. Over het algemeen start Fase 1 direct postoperatief, Fase 2 na 6 weken, Fase 3 na 8-10 weken en Fase 4 na weken. De totale revalidatie zal ongeveer 20 weken in beslag nemen. Corpus liberum resectie/ligamentum teres ruptuur resectie Het belangrijkste is het voorkomen van irritatie/ontsteking van het gewricht. De eerste 6 weken zal partieel belast mogen worden met een opbouw vanaf 4 weken. De nadruk ligt op het voorkomen van een tendinitis van de flexoren. De ROM mag op geleide van pijn opgebouwd worden. De eerste 2 weken mag de flexie niet verder dan 90, de abductie niet verder dan 25. De rotaties mogen de eerste 4 weken op geleide van pijn opgebouwd worden. Over het algemeen start Fase 1 direct postoperatief, Fase 2 na 6 weken, Fase 3 na weken en Fase 4 na weken. De totale revalidatie zal ongeveer 20 weken in beslag nemen. Kapsel modificaties Het belangrijkste is om te voorkomen dat er grote trekkrachten op het kapsel plaats vinden. Welke bewegingen niet uitgevoerd mogen worden, hangt af van de locatie waar de modificaties van het kapsel hebben plaats gevonden. Aangenomen dat er sprake is van een anterieure modificatie gelden de volgende standaarden. De flexie is beperkt tot 90 voor 2 weken, de exorotatoren/endorotatoren/extensoren/abductoren dienen niet gemobiliseerd te worden gedurende de eerste 3 weken. De extenstoren/abductoren mogen dan gemobiliseerd worden. Na 4 weken mag alles gemobiliseerd worden. Er dient 4 weken op krukken gelopen te worden. Bij oefentherapie moet de nadruk liggen op aansturing, zonder eindstandige AROM. 3

7 Over het algemeen start Fase 1 direct postoperatief, Fase 2 na 6 weken, Fase 3 na 10 weken en Fase 4 na 14 weken. De totale revalidatie zal ongeveer 20 weken in beslag nemen. Microfractuur procedure Hierbij is het heel belangrijk dat het chondraal weefsel tijd krijgt om te herstellen onder geringe belasting. Er dient 6-8 weken op krukken gelopen te worden met geringe belasting van het been. De flexie dient de eerste 2 weken beperkt te worden tot 90. Daarna mag de volledige ROM gemobiliseerd worden. Over het algemeen start Fase 1 direct postoperatief, Fase 2 na 7 weken, Fase 3 na 11 weken en Fase 4 na 17 weken. De totale revalidatie zal ongeveer 30 weken in beslag nemen. Algemene revalidatie Fase 1 Doelen van Fase 1: - Verminderen van pijn/zwelling/ontstekingsreactie - Bevorderen herstellend vermogen weefsel - Verbeteren PROM binnen gegeven restricties - Voorkomen musculaire inhibitie/neuromusculaire training van heupmusculatuur Let op: - Er zijn specifieke belastingsinstructies (zie overzicht per aandoening) - Er zijn (mogelijk) specifieke ROM restricties (zie overzicht per aandoening) - Flexoren van de heup met mate belasten - Herkenbare heuppijn mag de eerste 2-6 weken verwacht worden 4

8 Tijdens Fase 1 dient er gebruik te worden gemaakt van krukken, minimaal 2 weken onbelast (afhankelijk van operatie en indicatie chirurg). Tijdens het lopen met krukken dient de voet de grond te raken om te voorkomen dat de iliopsoas musculatuur continu actief is [4]. Deze musculatuur dient zoveel mogelijk ontzien te worden om een tendinitis te voorkomen [9]. Na de door de chirurg vastgestelde periode mag er op geleide van pijn belast worden. Belangrijk is om het litteken te verzorgen en eventuele verklevingen te voorkomen door middel van bindweefselmassage. Vaak is het voldoende de patiënt dit zelf aan te leren zodat deze het zelfstandig thuis kan uitvoeren. Pijn in de lies wordt gezien als gevolg van heupproblematiek [10]. Als gevolg van de operatie is het normaal dat er nog enkele weken sprake is van liespijn. Dit is voor de patiënt vaak herkenbare pijn. Deze wordt postoperatief echter met name veroorzaakt door zwelling en biologisch herstel. Pijn in de bil en laterale zijde van heup wijst vaak op klachten van de lage rug of bekken. Controleer bij intake ook altijd de mobiliteit van de lage rug (LWK) en bekken [4]. De heup mag vanaf de tweede week na de operatie rustig worden gemobiliseerd binnen de pijngrens. Mobilisaties bij voorkeur zijn [4]: 5

9 Inferior glide/tractie Dit kan uitgevoerd worden met de heup in MLPP (Maximum Loose Packed Position) of 90* flexie. - MLPP: de onderzoeker omvat met beide handen de enkel van de patiënt en brengt het been in MLPP. Er wordt een rustige tractie uitgevoerd - 90* flexie: de onderzoeker flecteert de heup naar 90* flexie waarbij de knie ook 90* geflecteerd wordt. Het onderbeen van de patiënt ligt op de schouder van de onderzoeker. De onderzoeker omvat het bovenbeen met beide handen en geeft manueel tractie. 6

10 Posterior glide - Het been van de patiënt is gebogen in 90* flexie. De onderzoeker geeft posterieure longitudinale druk via de knie. Mobiliseren anteflexie pas starten na 4 weken [1, 2]. Rotaties en abductie kunnen, afhankleijk van de aandoening, na 2 weken gestart worden. Na 4 weken dient er nadruk te zijn op het mobiliseren van flexie, extensie en endorotatie (afzonderlijk) om adhesies te voorkomen [1, 2]. De volgende mobiliserende (rek) oefeningen kunnen reeds de dag na de operatie uitgevoerd worden [4]. Patiënt behoort binnen de pijngrens te blijven: 7

11 Bekken kantelen 3 x per dag 1 minuut Zit op stoel met de voeten gesteund. Maak de rug om en om hol en bol. Zoek daarin de eindgrens op. De heup mag geen extra klachten geven en u dient dus binnen de pijngrens te blijven. Voeten draaien ruglig 3x per dag 1 minuut Draai de voeten vanuit de heupen zover mogelijk naar buiten en naar binnen. In een rustig tempo om en om herhalen. 8

12 Rocking 3x per dag 5 herhalingen Zet zoveel mogelijk gewicht op het niet-geopereerde been. Duw de billen zover mogelijk naar achteren en leun voorzichtig voorover TOT de pijngrens. Er mag geen pijn in de heup gevoeld worden. Voorwaarde voor deze oefening is dat de littekens gesloten zijn en niet meer lekken. Het kan dus zijn dat deze oefening pas na 1 week mogelijk is. Ankle pumps 3 x per dag 1 minuut Laat de benen gestrekt liggen. Beweeg de voeten om en om heen en weer: tenen optrekken en zover mogelijk wegduwen. 9

13 Endorotatie/Exorotatie in buiklig 3x per dag 1 minuut Vanuit buiklig de knie buigen tot 90* flexie. Met rustige bewegingen het onderbeen naar binnen/buiten bewegen tot aan de pijngrens. Heel slides 3x per dag 10 herhalingen Begin in ruglig met gestrekte knieën. Laat de hak van het geopereerde been over de grond glijden en trek deze zover mogelijk naar de bil (zonder hulp van de handen). Zorg voor een gladde ondergrond of gebruik desnoods een handdoek/papier om het glijden te vergemakkelijken. 10

14 Vanaf dag 1 postoperatief mag cyclische belasting (hometrainer) opgestart worden op geleide van pijn. Dit mag geleidelijk aan uitgebouwd worden tot 1 uur na 6 weken. De weerstand dient laag te blijven. Advies is om het zadel van de fiets relatief hoog te zetten. Tevens mogen isometrische oefeningen van de gluteaal musculatuur (mn gluteus medius), hamstrings, quadriceps en transversus abdominis opgestart worden [4]. Advies 3x per dag 10 x 10 seconden per oefening. Vanaf week 2 mogen ook isometrische oefeningen van de flexoren, adductoren, abductoren, endorotatoren en exorotatoren opgestart worden. Advies 3x per dag 10 x 10 seconden per oefening. Flexoren van de heup rustig belasten in verband met mogelijk vergrote kans op tendinitis. Gedurende onbelaste periode oefeningen uitbreiden naar actieve ROM eventueel met weerstand en op geleide van pijn. Gezien onbelaste situatie zijn gesloten keten oefeningen moeilijk te realiseren en vandaar vooral open keten integreren. Alles op geleide van pijn en correct uitvoering [7]. Mogelijke oefeningen zijn: 11

15 3 Way leg raises Begin in buiklig. Span buik- en bilspieren aan en til het aangedane been op. Begin in zijlig. Span buik- en bilspieren aan en til het aangedane been op. Begin in zijlig. Span buik- en bilspieren aan en til het aangedane been op. Breng het naar achter met de voet naar exorotatie gedraaid. Til het been vanuit die positie punt op en laat het weer zakken. 12

16 Double leg bridges Begin in ruglig. Span transversus abdominis aan en bilmusculatuur. Breng het bekken omhoog van de bank af. Short lever hip flexion Vanuit zit (eventueel met handen gesteund) bovenbeen optillen van de bank. 13

17 Bird dog Vanuit handen en knieënstand buik- en bilmusculatuur aanspannen en been extenderen. Eventueel in combinatie met heterolaterale arm. Side lying clams Begin in zijlig met opgetrokken knieën. Span buik- en bilmusculatuur aan en breng de bovenliggende knie naar boven. Voeten blijven op elkaar gesteund [6, 7]. Progressie: laat bovenbenen op elkaar liggen en breng onderbeen omhoog. De oefeningen is ook uit te voeren met het bovenliggende been in lichte abductie. 14

18 Criteria voor start Fase 2: - PROM 75% van de gezonde zijde - Correcte aansturing heupmusculatuur, met name gluteus medius - Volledige steunname op het geopereerde been is mogelijk - Geen toename van pijn gedurende oefeningen 15

19 Geadviseerd wordt om na afloop van Fase 1 een aantal vragenlijsten in te laten vullen. Krachtmetingen en specifieke testen voor de heup zijn in dit stadium niet betrouwbaar. Fase 2 Doelen van Fase 2: - Bevorderen herstellend vermogen weefsel - Herwinnen volledige ROM (passief) - Herstellen normale looppatroon - Herwinnen kracht Let op: - Flexoren van de heup met mate belasten - Geen plyometrie uitvoeren - Geen geforceerde rek uitvoeren In Fase 2 mag de hele ROM gemobiliseerd worden en dient ook de volledige PROM hersteld te worden. Er mag gemobiliseerd worden in de pijngrens. Tevens mogen mobilisaties met gecombineerde flexie/endorotatie en flexie/exorotatie opgestart worden om adhesies te voorkomen. De oefentherapie mag uitgebreid worden met belaste oefeningen. Begin met gesloten keten met nadruk op correcte gluteus medius activatie. Tevens veel aandacht voor rompstabiliteit en stabiliteit van het been in stand. Opbouw maken naar open keten oefeningen. Blijf rekening houden met mogelijke tendinitis flexoren. Mogelijke oefenvormen zijn: Side stepping Loop zijwaarts in squathouding met dynaband om enkels 16

20 Een variatie kan gemaakt worden door in plaats van zijwaarts, voor- en achterwaarts te lopen. Rear kick en Side kick Gebruik voor deze oefeningen een dynaband of pulley. Span buik- en bilspieren aan en breng het aangedane been naar achter (rear kick) of naar de zijkant (side kick). 17

21 Lunges Maak een grote stap voorwaarts en zak door beide knieën waarbij het gewicht grotendeels op het voorste been staat. Wissel dit af. Step up Ga met het aangedane been op een step staan. De voet is uitgedraaid. Stap nu op de step en probeer heup, knie en voet in 1 verticale lijn te houden. Naast deze oefeningen worden ook planks, side planks, one leg bridges, bird dogs, one leg squats etc. geadviseerd. Het looppatroon dient te worden hersteld naar normaal. Tevens mag de cyclische belasting (cardio-vasculaire belasting) opgevoerd worden (hometrainer met weerstand, crosstrainer). 18

22 Er mogen nog geen loopvormen/joggen/sprongvormen uitgevoerd worden! Criteria voor start Fase 3: - Volledige PROM - Pijnvrij en normaal looppatroon - Heupflexie kracht 60% van normaal (= andere zijde) via Hand Held Dynamometer (HHD) - Heup adductoren/abductoren/exorotatoren/endorotatoren en extensiekracht 70% van normaal (= andere zijde) via HHD - Kracht gluteus medius 70% van normaal (= andere zijde) via HHD - Correct facilitatie heupmusculatuur in belaste oefeningen Geadviseerd wordt voor de overgang naar fase 3 ook een aantal vragenlijsten in te laten vullen. Specifieke testen voor de heup zijn in dit stadium niet betrouwbaar. Fase 3 Doelen van Fase 3: - Herstellen kracht-uithoudingsvermogen heupmusculatuur - Herstellen cardio-vasculair uithoudingsvermogen - Optimaliseren neuromusculaire controle/propriocepsis/balans heup Let op: - Flexoren van de heup met mate belasten - Geen ongecontroleerde rek uitvoeren in eindstand - Geen teamsporten uitvoeren Verdere opbouw maken in oefentherapie met open en gesloten keten oefeningen. Veel nadruk op ver gevorderde rompstabiliteit en stabiliteit in stand. Blijf rekening houden met mogelijke tendinitis flexoren. 19

23 Er mag gestart worden met voor/achterwaartse en zijwaartse loopscholing. Tevens mag er gestart worden met agility training en opbouw naar hardlopen. Er mag nog geen plyometrische belasting worden uitgevoerd of sportspecifieke belasting. Criteria start Fase 4: - Volledige pijnvrije ROM - Heup flexie kracht 70% van normaal (= andere zijde) via HHD - Heupadductoren/abductoren/extensoren/endorotatoren/ exorotatoren 80% van normaal (= andere zijde) via HHD - Start gemaakt met diverse loopvormen en correcte uitvoering daarvan - Rompstabiliteit goed Geadviseerd wordt voor de overgang naar fase 4 ook een aantal vragenlijsten in te laten vullen. Specifieke testen voor de heup zijn in dit stadium niet betrouwbaar. Fase 4 Doelen van Fase 4: - Kracht heupmusculatuur (alle richtingen) 90% van normaal (= andere zijde) via HHD - Sportspecifieke oefenvormen uitvoeren zonder pijn - Terugkeer naar sport bewerkstelligen In deze fase ligt de nadruk op de terugkeer naar sport. Er mag gestart worden met plyometrie en de oefentherapie wordt hierop aangepast. Wanneer plyometrische activiteiten goed uitgevoerd kunnen worden en de ROM, kracht en propriocepsis voldoende zijn mag gestart worden met contact activiteiten. Dit kunnen contactsporten zijn, maar ook vallen/stoten. 20

24 Criteria afsluiting behandeling - Volledige pijnvrije ROM - Kracht 90% van normaal (= andere zijde) (alle heupmusculatuur) - Pijnvrije/negatieve uitslag anterior hip impingement test, FABER test, Resisted Straight Leg Raise Test (RSLR) - Rompstabiliteit goed - In staat om sportspecifieke activiteiten pijnvrij uit te voeren - Eventueel cybextest knie maximaal 10% krachtsverschil aangedaan niet aangedaan Hertesten 1 en 2 jaar postoperatief - Vragenlijsten afnemen - Meten en vastleggen ROM via goniometer/inclinometer - Meten en vastleggen kracht; met name gluteus medius via HHD - Meten rompstabiliteit - Meten anterior hip impingement test, Faber Test, RSLR test - Eventueel cybextest knie 21

25 Bijlagen 22

26 \ Bijlagen Vragenlijsten Er zijn helaas tot dusver geen specifieke Nederlandse vragenlijsten om de functie en beperkingen te meten van patiënten voor en na een heupscopie. Vanuit de Engelstalige literatuur zijn er 5 vragenlijsten voor heupscopie patiënten en dat zijn: - Modified Harris Hip Score (MHHS) [11] - Hip Outcome Score (HOS) [12-14] - Non-arthritic Hip Score (NAHS) [15] - Score lijst ontwikkeld door Briggs et al. (nog niet officieel gepubliceerd, zie link website) - MAHORN Hip Outcome Tool (MHOT) (zie link website) Deze vragenlijsten hebben allen hun voor- en nadelen. Het grootste nadeel is dat ze niet in het Nederlands gevalideerd zijn en dus eigenlijk niet bruikbaar zijn voor de Nederlandse populatie. Voor een overzicht van 3 van deze lijsten zie: Tijssen et al. Patient-Reported Outcome questionnaires for hip arthroscopy: a systematic review of the psychometric evidence [16]. Aangeraden wordt om onderstaande lijsten te gebruiken (nummer 1 tot 4 waarbij er een keuze kan worden gemaakt uit de 4 vragenlijsten bij nummer 4): 1. VAS 2. PSK 3. SF HOS/NAHS/Briggs/MAHORN De 5 Engelstalige vragenlijsten zijn digitaal beschikbaar via onderstaande link: 23

27 scopy%20outcome%20instruments%20oct% pdf Kracht Om kracht te meten is een isokinetische krachtmeting op een dynamometer de gouden standaard. Bij een heup zal er dan in 3 verschillende richtingen kracht gemeten moeten worden wat veel tijd vergt. Vandaar dat een Hand Held Dynanometer (HHD) uitkomst kan bieden. Alle richtingen kunnen snel met een HHD gemeten worden. De belangrijkste is de abductie kracht aangezien een verzwakking van de gluteus medius grote gevolgen heeft voor de revalidatie en hier de nadruk op moet liggen. Widler [17] heeft uitgebreid onderzocht hoe de gluteus medius het beste getest kan worden zonder te veel co-activatie van de contralaterale zijde en met de meeste mogelijkheden tot het leveren van kracht en kwam op zijligging uit. De volgende uitgangshoudingen worden geadviseerd. Twee maal oefenen en drie maal een echte meting waarbij gekozen kan worden om hoogste of gemiddelde meting als eindscore te nemen. Gebruik de Limb Symmetry Index (LSI) om eindscore te bepalen. Limb Symmetry Index: (aangedaan/niet-aangedaan) X 100 Abductie Zijlig met HHD 5cm boven laterale femurcondyl en dan kracht leveren. Flexie lig Flexie wordt gemeten met andere been in flexie en aangedane kant afhangen. Flexie zit Zittend met onderbenen afhangend van bank. Te meten been ongeveer 1cm van bank afhouden. Armen niet steunen en kracht leveren. 24

28 Adductie Zijlig op de te meten zijde. HHD 5 cm boven mediale condyl plaatsen er hoogte van adductoren en kracht leveren. Te meten been ongeveer 1 cm van bank afhouden. Exo/Endo Zoals flexie zit en dan met 5 cm boven malleoli en evt. een kussentje tussen de knieën om ab/adductie te voorkomen. Retroflexie Buiklig met HHD 5 cm boven knieholte. Zonder steun van armen been 1cm optillen van de bank en dan kracht leveren. Een nadeel van een HHD is dat je sterk genoeg moet zijn om deze stil te houden ten tijde van een meting. Het is een zeer goede mogelijkheid om vroeg in de revalidatie al kracht te kunnen meten. Het zou zinvol zijn aan het einde van de revalidatie ook een kniemeting op een dynamometer uit te voeren. Specifieke testen De volgende uitgangshoudingen worden gehanteerd voor het meten van de ROM [18-20]: Extensie Flexie Patient in buiklig met beide benen gestrekt en kussentje onder de buik. Bekken stabiliseren met riem. Onderzoeker buigt knie in 90* en tilt het been met de gebogen knie op. Andere hand stabiliseert bekken. Goniometer: draaipunt op trochanter met vaste arm op horizontale as en bewegende arm op de laterale middellijn van het bovenbeen Inclinometer: midden op de dorsale zijde van het bovenbeen Patient in ruglig en onderzoeker buigt knie en heup. Flexie meten totdat bekken contralaterale zijde meedraait en vastleggen. Eventueel nog 25

29 Endo Exo verder meten als zijnde flexie met compensatie bekken. Goniometer: draaipunt op trochanter met vaste arm op horizontale as en bewegende arm middellijn laterale zijde bovenbeen Inclinometer: horizontaal op het midden van bovenbeen Patient in ruglig met knie in 90* flexie en heup in 90* flexie en dan endoratatie maken. Letten op contra-laterale bekken. Patient in buiklig met heup in neutraal en knie 90* gebogen. Dan endorotatie maken Patient in zit met heup in 90* flexie en knie ook. Dan endorotatie maken Goniometer: in ruglig middelpunt op apex patella en vaste arm in 0* en bewegende arm parallel aan onderbeen. In buiklig middelpunt op apex patella en vaste arm in onderbeen en bewegende arm mee. In zit middelpunt hetzelfde. Inclinometer: in ruglig niet mogelijk! In buiklig op tuberositas tibiae. In zit 5cm boven laterale malleolus. Patiënt in ruglig met knie in 90* flexie en dan exorotatie maken. Letten op contra-laterale bekken. Patient in buiklig met heup in neutraal en knie 90* gebogen. Dan exorotatie maken Patient in zit met heup in 90* flexie en knie ook. Dan exorotatie maken Goniometer: in ruglig middelpunt op apex patella en vaste arm in 0* en bewegende arm parallel aan onderbeen. In buiklig middelpunt op apex patella en vaste arm in verlengde onderbeen en bewegende arm mee. In zit middelpunt hetzelfde. 26

30 Abductie Adductie Inclinometer: in ruglig niet mogelijk! In buiklig op tuberositas tibiae. In zit 5cm boven mediale malleolus. Ruglig met 1 hand op contralaterale SIAS en andere bij de homolaterale voet. Been naar abductie brengen. Goniometer: draaipunt op SIAS en 1 arm op transversale lijn en andere arm op bovenbeen wijzend naar patella. Inclinometer: alleen in zijlig mogelijk! Dan been optillen en meten op middellijn laterale zijde bovenbeen. Ruglig met 1 knie gebogen en voet over te meten been heen. Andere been onderdoor en dan meten. Goniometer: draaipunt op SIAS en 1 arm op transversale lijn en andere arm op bovenbeen wijzend naar patella. Inclinometer: alleen in zijlig mogelijk! Dan been laten zakken en meten op middellijn laterale zijde bovenbeen. Er zijn verschillende specifieke testen bekend voor het beoordelen van intra-articulair letsel van de heup. Van geen van deze testen is de diagnostische waarde en betrouwbaarheid goed. Aangenomen wordt dat de testen gedurende fase 1 tot en met 3 van de revalidatie niet betrouwbaar uitgevoerd kunnen worden in verband met pijn, biologisch herstel en mogelijke ROM restricties. 27

31 Geadviseerd wordt de volgende 3 testen uit te voeren (onderzoek naar de betrouwbaarheid van deze testen loopt nog): Anterior hip impingement test [21-23]: De patiënt ligt in ruglig. Breng het aangedane been naar 90* heupflexie, waarna er passief een endorotatie en adductie uitgevoerd wordt. Bij het ontstaan van de voor de patiënt herkenbare pijnklacht is deze test positief. FABER test (Flexion-Abduction-Exorotation) [21-23]: De patient ligt in ruglig. Breng het aangedane been naar abductie-exorotatie waarbij de enkel van het aangedane been direct proximaal van de contra-laterale knie geplaatst wordt. Zowel herkenbare pijn als een vermindering van de mobiliteit (afstand van knie tot aan behandeltafel) ten opzichte van de niet-aangedane zijn, zijn een positief resultaat. RSLR test [23]: De patiënt ligt in ruglig en brengt actief het been naar 45* heupflexie. De knie blijft gestrekt. De onderzoeker geeft nu manuele weerstand tegen heupflexie. Herkenbare pijn of een klik zijn een positief resultaat. Een overzicht van de testen en bijbehorende uitvoering is te vinden in: Tijssen et al. Diagnostics of femoro-acetabular impingement and labral pathology of the hip: a systematic review of the accuracy and validity of physical tests (Accepted in Arthroscopy, publicatie datum 2012) [24]. 28

32 Schematische overzichten Labrumresectie Belasting: 2 weken krukken aantippen ROM restricties: Flex: 90* x 2 weken Abd: 25* x 2 weken Ext: rustig Exo: rustig Endo: rustig Tijdsperiodes: Fase wkn Fase wkn Fase wkn Fase wkn Fase Tractie Posterior glide Mobiliseren flexie Mobiliseren abductie Bekken kantelen Exo/endo ruglig Exo/endo buiklig Rocking Ankle pumps Heel slides Isometrisch glut/4ceps/hamstrings/ transversus Isometrisch ab/ad/exo/endo/retro Hometrainer 3 way leg raises Double leg bridging Short lever hip flexion Bird dog Side lying clams Squats Fase Tractie Posterior glide Mobiliseren flexie/endo, flexie/exo Side stepping Forward stepping Rear kick/side kick Lunges Step-up Core stability (planks, side planks) Hometrainer weerstand Crosstrainer Fase Progressieve krachtoefeningen Progressief hardlopen Agility training Progressieve plyometrie Fase Sportspecifieke oefenvormen Plyometrie en agility training 29

33 Labrum- Fixatie Belasting: 6 weken krukken aantippen ROM restricties: Flex: 90* x 2 weken Abd: 25* x 2 weken Ext: rustig Exo: rustig Endo: rustig Tijdsperiodes: Fase wkn Fase 2 6-8/10 wkn Fase 3 8/ wkn Fase 4 12/14-20wkn Let op: - Rustig met rotaties in begin - Vermijd gevoel inklemming Fase Tractie Posterior glide Mobiliseren flexie Mobiliseren abductie Bekken kantelen Exo/endo ruglig Exo/endo buiklig Rocking Ankle pumps Heel slides Isometrisch glut/4ceps/hamstrings/ transversus Isometrisch ab/ad/exo/endo/retro Hometrainer 3 way leg raises Double leg bridging Short lever hip flexion Bird dog Side lying clams Squats Fase Tractie Posterior glide Mobiliseren flexie/endo, flexie/exo Side stepping Forward stepping Rear kick/side kick Lunges Step-up Core stability (planks, side planks) Hometrainer weerstand Crosstrainer Fase Progressieve krachtoefeningen Progressief hardlopen Agility training Progressieve plyometrie Fase Sportspecifieke oefenvormen Plyometrie en agility training 30

34 CAM/Pincer resectie Belasting: 6 weken krukken aantippen ROM restricties: Flex: 90* x 2 weken Abd: 25* x 2 weken Ext: rustig Exo: rustig Endo: rustig Tijdsperiodes Fase wkn Fase 2 6-8/10 wkn Fase 3 8/10-12/14 wkn Fase 4 12/14-20 wkn Let op: - Rustig met flexie in begin - Vermijd gevoel inklemming - Voorkomen impressiefrac tuur Fase Tractie Posterior glide Mobiliseren flexie Mobiliseren abductie Bekken kantelen Exo/endo ruglig Exo/endo buiklig Rocking Ankle pumps Heel slides Isometrisch glut/4ceps/hamstrings/ transversus Isometrisch ab/ad/exo/endo/retro Hometrainer 3 way leg raises Double leg bridging Short lever hip flexion Bird dog Side lying clams Squats Fase Tractie Posterior glide Mobiliseren flexie/endo, flexie/exo Side stepping Forward stepping Rear kick/side kick Lunges Step-up Core stability (planks, side planks) Hometrainer weerstand Crosstrainer Fase Progressieve krachtoefeningen Progressief hardlopen Agility training Progressieve plyometrie Fase Sportspecifieke oefenvormen Plyometrie en agility training 31

35 Corpus liberum/lig. Teres resectie Belasting: 6 weken krukken aantippen ROM restricties: Flex: 90* x 2 weken Abd: 25* x 2 weken Ext: rustig Exo: rustig Endo: rustig Tijdsperiodes: Fase wkn Fase /12 wkn Fase 3 10/12 14/16 wkn Fase 4 14/16-20 wkn Let op: - Rustig met rotaties in begin - Vermijd gevoel inklemming - bij lig. teres focus op trainen stabiliteit heup Fase Tractie Posterior glide Mobiliseren flexie Mobiliseren abductie Bekken kantelen Exo/endo ruglig Exo/endo buiklig Rocking Ankle pumps Heel slides Isometrisch glut/4ceps/hamstrings/ transversus Isometrisch ab/ad/exo/endo/retro Hometrainer 3 way leg raises Double leg bridging Short lever hip flexion Bird dog Side lying clams Squats Fase Tractie Posterior glide Mobiliseren flexie/endo, flexie/exo Side stepping Forward stepping Rear kick/side kick Lunges Step-up Core stability (planks, side planks) Hometrainer weerstand Crosstrainer Fase Progressieve krachtoefeningen Progressief hardlopen Agility training Progressieve plyometrie Fase Sportspecifieke oefenvormen Plyometrie en agility training 32

36 Kapselmodificatie Belasting: 6 weken krukken aantippen ROM restricties: Flex: 90* x 2 weken Abd: niet x 2 weken Ext: niet x 2 weken Exo: 10* x 4 weken Endo: 10* x 4 weken Tijdsperiodes: Fase wkn Fase wkn Fase wkn Fase wkn Let op: -Rustig mobiliseren eerste weken -Richting afhankelijk van plaats modificatie -Nadruk in revalidatie op stabiliteit heup Fase Tractie Posterior glide Mobiliseren flexie Mobiliseren abductie Bekken kantelen Exo/endo ruglig Exo/endo buiklig Rocking Ankle pumps Heel slides Isometrisch glut/4ceps/hamstrings/ transversus Isometrisch ab/ad/exo/endo/retro Hometrainer 3 way leg raises Double leg bridging Short lever hip flexion Bird dog Side lying clams Squats Fase Tractie Posterior glide Mobiliseren flexie/endo, flexie/exo Side stepping Forward stepping Rear kick/side kick Lunges Step-up Core stability (planks, side planks) Hometrainer weerstand Crosstrainer Fase Progressieve krachtoefeningen Progressief hardlopen Agility training Progressieve plyometrie Fase Sportspecifieke oefenvormen Plyometrie en agility training 33

37 Microfractuur procedure Belasting: 6-8 weken krukken aantippen ROM restricties: Flex: 90* x 2 weken Abd: 25* x 2 weken Ext: rustig Exo: rustig Endo: rustig Tijdsperiodes: Fase wkn Fase wkn Fase wkn Fase wkn Let op: -Voorzichtig belasten -Belasting langzaam opbouwen Fase Tractie Posterior glide Mobiliseren flexie Mobiliseren abductie Bekken kantelen Exo/endo ruglig Exo/endo buiklig Rocking Ankle pumps Heel slides Isometrisch glut/4ceps/hamstrings/ transversus Isometrisch ab/ad/exo/endo/retro Hometrainer 3 way leg raises Double leg bridging Short lever hip flexion Bird dog Side lying clams Squats Fase Tractie Posterior glide Mobiliseren flexie/endo, flexie/exo Side stepping Forward stepping Rear kick/side kick Lunges Step-up Core stability (planks, side planks) Hometrainer weerstand Crosstrainer Fase Progressieve krachtoefeningen Progressief hardlopen Agility training Progressieve plyometrie Fase Sportspecifieke oefenvormen Plyometrie en agility training 34

38 Referenties 1. Enseki, K.R., R. Martin, and B.T. Kelly, Rehabilitation after arthroscopic decompression for femoroacetabular impingement. Clin Sports Med. 29(2): p , viii. 2. Enseki, K.R., et al., The hip joint: arthroscopic procedures and postoperative rehabilitation. J Orthop Sports Phys Ther, (7): p Garrison, J.C., M.T. Osler, and S.B. Singleton, Rehabilitation after arthroscopy of an acetabular labral tear. N Am J Sports Phys Ther, (4): p Griffin, K.M., Henry, C.O., Byrd, J.W.T., Rehabilitation after hip arthroscopy. Journal of Sports Rehabilitation, : p Griffin, K.M., Rehabilitation of the hip. Clin Sports Med, (4): p , viii. 6. Stalzer, S., Wahoff, M., Scanlan, M., Draovitch, P., Rehabilitation after hip arthroscopy. Operative Techniques in Orthopaedics, : p Stalzer, S., M. Wahoff, and M. Scanlan, Rehabilitation following hip arthroscopy. Clin Sports Med, (2): p , x. 8. Voight, M.L., Robinson, K., Gill, L., Griffin, K., Postoperative rehabilitation guidelines for hip arthroscopy in an active population. Sports Physical Therapy, 2010: p Ilizaliturri, V.M., Jr., Complications of arthroscopic femoroacetabular impingement treatment: a review. Clin Orthop Relat Res, (3): p Martin, H.D., S.A. Shears, and I.J. Palmer, Evaluation of the hip. Sports Med Arthrosc. 18(2): p Potter, B.K., et al., Correlation of Short Form-36 and disability status with outcomes of arthroscopic acetabular labral debridement. Am J Sports Med, (6): p Martin, R.L., B.T. Kelly, and M.J. Philippon, Evidence of validity for the hip outcome score. Arthroscopy, (12): p

39 13. Martin, R.L. and M.J. Philippon, Evidence of validity for the hip outcome score in hip arthroscopy. Arthroscopy, (8): p Martin, R.L. and M.J. Philippon, Evidence of reliability and responsiveness for the hip outcome score. Arthroscopy, (6): p Christensen, C.P., et al., The nonarthritic hip score: reliable and validated. Clin Orthop Relat Res, 2003(406): p Tijssen, M., et al., Patient-Reported Outcome questionnaires for hip arthroscopy: a systematic review of the psychometric evidence. BMC Musculoskelet Disord. 12: p Widler, K.S., et al., Assessment of hip abductor muscle strength. A validity and reliability study. J Bone Joint Surg Am, (11): p Bierma-Zeinstra, S.M., et al., Comparison between two devices for measuring hip joint motions. Clin Rehabil, (6): p Holm, I., et al., Reliability of goniometric measurements and visual estimates of hip ROM in patients with osteoarthrosis. Physiother Res Int, (4): p Pua, Y.H., et al., Intrarater test-retest reliability of hip range of motion and hip muscle strength measurements in persons with hip osteoarthritis. Arch Phys Med Rehabil, (6): p Burnett, R.S., et al., Clinical presentation of patients with tears of the acetabular labrum. J Bone Joint Surg Am, (7): p Philippon, M.J., et al., Outcomes following hip arthroscopy for femoroacetabular impingement with associated chondrolabral dysfunction: minimum two-year follow-up. J Bone Joint Surg Br, (1): p Troelsen, A., et al., What is the role of clinical tests and ultrasound in acetabular labral tear diagnostics? Acta Orthop, (3): p Tijssen, M., van Cingel, R., van Melick, N., de Visser, E.,, Diagnostics of femoro-acetabular impingement and labral pathology of the hip: a systematic review of the accuracy and validity of physical tests. Accepted. Arthroscopy,

40