Hoofdstuk 1 - Gezond eten met aandacht voor vetten

Transcriptie

1 Hoofdstuk 1 - Gezond eten met aandacht voor vetten Dit hoofdstuk bevat zeven vragen Hoofdstuk 1 gaat over het belang van een gezond voedingspatroon en de rol van vetten hierin. Na bestudering van dit hoofdstuk weet je meer over de betekenis van vetten voor de groei en ontwikkeling van jonge kinderen en ken je het verschil tussen verzadigd en onverzadigd vet. Ook weet je meer over de verschillende vetzuren en heb je je verdiept in de vraag: hoeveel vet hebben jonge kinderen eigenlijk nodig? Het doorlopen van dit hoofdstuk kost je ongeveer 20 minuten. Het belang van vet Vetten zijn onmisbaar in onze voeding. Ons lichaam heeft vetten nodig als bouwstenen voor organen en zenuwen. De door vetten geleverde vetzuren bepalen de architectuur (en daarmee de functie) van alle celmembranen. Het lichaam heeft elke dag vetten nodig voor de opbouw van cellen, het afweersysteem en de isolatie van de huid. Vetten zijn belangrijk voor een goede stoelgang en dragen bij aan de smaak van de voeding. Onderzoek toont aan dat vetten een belangrijke rol spelen bij de preventie en bestrijding van ziekten, zoals hart- en vaatziekten en diabetes. Bovendien zijn vetten nodig voor een goede voorziening van de vetoplosbare vitamines A, D, E en K, en essentiële vetzuren. Met name voor kinderen in de groei zijn vetten belangrijk. Onverzadigd en verzadigd Niet al het vet is hetzelfde. De verschillende type vetzuren hebben een uiteenlopend effect op de gezondheid. Op basis van hun chemische structuur worden vetten onderverdeeld in verzadigde vetzuren, enkelvoudig onverzadigde vetzuren, meervoudig onverzadigde vetzuren en transvetzuren. Vet bevat altijd een mengsel van verzadigde en onverzadigde vetzuren. Onverzadigde vetzuren zijn goede vetten, die onder meer helpen het cholesterolgehalte te verlagen. Verzadigde vetzuren en transvetzuren zijn minder gezond dan onverzadigde vetten omdat zij het cholesterolgehalte in het bloed kunnen verhogen.

2 Essentieel Enkele van de meervoudig onverzadigde vetzuren noemen we essentiële vetzuren. Dat betekent dat het lichaam deze vetzuren niet zelf kan aanmaken en we ze via de voeding moeten binnenkrijgen. Dat is zeker voor kinderen belangrijk, omdat deze vetzuren nodig zijn voor de normale groei en ontwikkeling en voor een optimale gezondheid. De essentiële vetzuren waar het om gaat zijn het omega-3 vetzuur alfa-linoleenzuur (ALA) en het omega-6 vetzuur linolzuur (LA). De inname van het essentiële vetzuur ALA blijft vaak achter bij de aanbevelingen. Visvetzuren Vooral voor jonge kinderen is naast LA en ALA het visvetzuur DHA belangrijk als bouwsteen voor organen, zenuw- en hersenweefsel en hormonen. In het lichaam kan ALA worden omgezet in andere vetzuren zoals DHA en EPA. Het lichaam is echter maar in zeer beperkte mate in staat de omzetting naar DHA tot stand te brengen. DHA en EPA komen voor in (vooral vette) vis. Om die reden worden ze ook wel visvetzuren genoemd. Vetten en gezondheid Wanneer je verzadigde vetzuren in de voeding vervangt door onverzadigde vetzuren verlaag je het risico op hart- en vaatziekten en mogelijk op diabetes. Daarom is het belangrijk om jonge kinderen al vroeg gezonde eetgewoonten aan te leren. Voedingsvoorkeuren en gewoonten gaan vaak een leven lang mee. Transvetzuren Transvetzuren zijn ongezond vet, dat in kleine hoeveelheden voorkomt in melkvet en vlees en kan ontstaan door het harden van oliën en vetten. De afgelopen jaren is de hoeveelheid

3 transvetzuren in voedingsmiddelen drastisch verlaagd. De inname in Nederland ligt beneden de aanbevelingen. Transvetzuren zijn in Nederland dus geen gezondheidsissue meer. Energiebehoefte bij jonge kinderen Vetten zijn belangrijk als energieleverancier. Vet bevat per gram ruim twee keer zoveel energie als eiwitten en koolhydraten. Vooral voor baby s en kleine kinderen is dat van belang omdat zij een hoge energiebehoefte hebben, terwijl hun maaginhoud nog maar klein is. Hun voeding moet dus een hoge energiedichtheid hebben. In moedermelk wordt dan ook 50% van de energie door vetten geleverd. In de eerste 6 maanden moet 45-50% van de dagelijkse energiebehoefte bestaan uit vet. Na 6 maanden borst- of flesvoeding daalt het aanbevolen vetpercentage in de voeding naar 40 energie% en vanaf 1 jaar naar energie%. Dat is een hogere ondergrens, en dezelfde aanvaarbare bovengrens als voor volwassenen. Voor kinderen vanaf 4 jaar is de aanbeveling voor vet energie% en gelijk aan die van volwassenen. Meer informatie over vetten in de voeding vind je op Vraag 1 Jonge kinderen groeien snel en hebben een relatief hoge energiebehoefte. Wat is de rol van vetten in de voeding van jonge kinderen? a. vetten leveren energie, vitamines en essentiële vetzuren b. met vetten moet je voorzichtig zijn: sommige vetten leveren meer energie dan andere c. om gezond te leren eten is het belangrijk terughoudend om te gaan met vetten Vraag 2 Borstvoeding bevat van nature relatief veel vet. Hoeveel? a. circa 50 energie% b. tussen de 25 en 40 energie% c. tussen de 20 en 40 energie%

4 Vraag 3 De Gezondheidsraad doet aanbevelingen voor de vetinname van jonge kinderen. Wat is het advies voor kinderen van 1 3 jaar (met een gezond gewicht)? a. minimaal 20 energie% en niet meer dan 40 energie% b. minimaal 25 energie% en niet meer dan 40 energie% c. minimaal 20 energie% en niet meer dan 35 energie% Vraag 4 Wat is een kenmerk van essentiële vetzuren? a. het lichaam maakt deze vetzuren uit onverzadigde vetzuren b. het lichaam kan deze vetzuren niet zelf maken c. deze vetzuren kun je via de voeding niet binnenkrijgen Vraag 5 Welke vetten zijn gezonder: verzadigde vetzuren, onverzadigde vetzuren of transvetzuren? a. verzadigde vetzuren, want deze geven eerder een verzadigd gevoel b. onverzadigde vetzuren, want deze helpen het cholesterolgehalte te verlagen c. transvetzuren, want deze komen slechts in kleine hoeveelheden in onze voeding voor Vraag 6 Wetenschappelijk onderzoek heeft aangetoond dat er een relatie is tussen vetten in de voeding en hart- en vaatziekten. Wat betekent dit voor jonge kinderen? a. gelukkig nog niets; hart- en vaatziekten ontwikkelen zich pas op latere leeftijd b. gezonde vetten verlagen ook bij jonge kinderen het risico op hart- en vaatziekten c. om chronische ziekten zoals hart- en vaatziekten op latere leeftijd te voorkomen kunnen jonge kinderen vetten beter mijden Vraag 7 Hoe kun je ook bij kinderen het risico op hart- en vaatziekten en mogelijk op diabetes verkleinen? a. door verzadigde vetzuren in de voeding te vervangen door onverzadigde vetzuren b. door onverzadigde vetzuren in de voeding te vervangen door verzadigde vetzuren c. door verzadigde vetzuren in de voeding te vervangen door transvetzuren

5 Hoofdstuk 2 Een gezonde kindervoeding Dit hoofdstuk bevat vier vragen Dit hoofdstuk leert je meer over een gezond eetpatroon voor jonge kinderen. Je krijgt informatie over wat een goed advies over voeding voor peuters zou moeten inhouden. Na het doornemen van dit hoofdstuk ken je de richtlijnen en adviezen van de Gezondheidsraad en het Voedingscentrum en ben je nog beter toegerust om het aanleren van gezonde eetgewoonten in de praktijk te brengen. Het doorlopen van dit hoofdstuk kost je ongeveer 20 minuten. Gezonde kindervoeding Bij kinderen is een gebalanceerde voeding van groot belang voor een normale groei en ontwikkeling. De eerste zes maanden is borstvoeding de beste voeding voor een baby. Afhankelijk van de ontwikkeling van het kind, kunnen jonge kinderen tussen de vier en zes maanden langzaam overgaan naar vaste voeding. Peuters eten met de rest van het gezin mee, maar waar moeten ouders op letten? Het aanleren van goede eetgewoonten legt de basis voor een gezonde toekomst. Richtlijnen en praktische adviezen De Gezondheidsraad geeft richtlijnen voor een goede voeding en heeft daarnaast een lijst opgesteld met aanbevolen hoeveelheden voor de verschillende vetzuren. De richtlijnen gelden voor de Nederlandse bevolking vanaf de leeftijd van 12 maanden, inclusief zwangere en lacterende vrouwen. Op basis van de rapporten van de Gezondheidsraad formuleert het Voedingscentrum praktische adviezen voor de consument. Voor kinderen van 0-4 jaar heeft het Voedingscentrum samengewerkt met de Inspectie voor de Gezondheidszorg. De adviezen zijn samengevat in de Schijf van Vijf, met vijf regels om gezond te eten en vertaald naar dagelijks aanbevolen hoeveelheden van de verschillende basisvoedingsmiddelen. De kern van de adviezen is voor iedereen gelijk (behalve voor kinderen van 0-12 maanden).

6 Wat heeft een peuter tussen de 1 en 4 jaar per dag ongeveer nodig? 2-3 sneetjes brood (liefst volkoren of bruin), besmeerd met margarine uit een kuipje (5 gram per boterham) 1-2 aardappelen of 1-2 opscheplepels rijst, macaroni of spaghetti 1-2 opscheplepels groente ( gram) 1-2 porties fruit 2-3 bekertjes melk(producten), liefst halfvol of mager ½ plak kaas ½ plak vleeswaren 50 gram gaar vis, vlees (of vleesvervanger) 15 gram vloeibare margarine, bak- en braadvet of olie voor de warme maaltijd (1 eetlepel) ½ tot 1 liter drinkvocht (bij voorkeur water), inclusief 3 dl melk Wat zijn aandachtspunten? Het is belangrijk dat een kind 3 maaltijden per dag krijgt en maximaal 4 keer iets tussendoor. Bij broodbeleg is hartig niet beter dan zoet. Kiezen voor bijvoorbeeld 20+ of 30+ kaas, een plakje ham, kipfilet, of casselerrib is prima. Als zoet broodbeleg kun je appelstroop, jam of fruit (banaan, aardbeien) adviseren. Pindakaas is ook een prima keuze, want het bevat veel goede onverzadigde vetten. Wel hebben pindakaas, chocoladepasta en chocoladehagelslag relatief veel calorieën. Variëren is dus belangrijk. Smeerleverworst wordt vaak gebruikt als broodbeleg voor kinderen. Toch is het niet goed om jonge kinderen meer dan drie boterhammen met leverworst per week te geven, omdat ze dan teveel vitamine A binnen kunnen krijgen. Vetten voor op brood en in de pan Producten met vooral onverzadigde vetzuren zijn goed voor kinderen. Maar hoe herken je goede vetten? Bij producten voor op de boterham en voor de bereiding van de warme maaltijd geldt over het algemeen: hoe zachter of vloeibaarder het vet bij kamertemperatuur is, hoe meer onverzadigde vetzuren en hoe minder verzadigde vetzuren en transvetzuren het product bevat. Een vloeibare margarine bevat dus veel onverzadigde vetzuren, terwijl een vast vet meer verzadigde vetzuren bevat.

7 Vetten en de Schijf van Vijf Door alle boterhammen te besmeren met een dun laagje margarine uit een kuipje en per persoon 1 eetlepel vloeibaar vet te gebruiken bij de bereiding van de warme maaltijd, krijgt een peuter al een groot deel van de noodzakelijke vetten binnen. Peuters kunnen beter margarine gebruiken dan halvarine. Zij hebben voor hun ontwikkeling namelijk meer vet nodig dan oudere kinderen. De meeste kuipjes in de winkel bevatten echter minder vet dan margarine. Kies voor peuters met een gezond gewicht een kuipje met zoveel mogelijk vet. Kinderen met overgewicht kunnen beter halvarine smeren. Aan halvarine en margarine en aan vloeibare margarine en bak- en braadproducten uit een knijpfles worden vitamine A en vitamine D toegevoegd. Dat geldt niet voor olie. Olie bevat vooral vitamine E. Daarom is het verstandig het gebruik van olie bij de warme maaltijd af te wisselen met een vloeibare margarine of een bak- en braadproduct uit een knijpfles. Meer informatie over voeding voor zuigelingen en peuters vind je op Vraag 1 Wanneer peuters brood gaan eten, wat is dan een goed advies: a. geef de eerste periode uitsluitend witbrood b. besmeer elke boterham met margarine c. geef op de boterham bij voorkeur hartig beleg Vraag 2 Waarom is het niet verstandig de warme maaltijd elke dag te bereiden met olie? a. dan krijg je mogelijk te weinig vitamine A en D binnen b. dan word je vetinname te hoog c. dan ontstaat er een tekort aan vitamine E

8 Vraag 3 Wat kunnen peuters met een wenselijk gewicht beter gebruiken, margarine of halvarine? a. margarine uit een kuipje, want dat bevat meer vetten en dus ook meer gezonde vetten b. margarine uit een kuipje, want dat bevat meer vitamine A en D c. halvarine uit een kuipje, want dat heeft minder calorieën Vraag 4 Wat is voor een peuter een geschikt eetpatroon? a. twee keer per dag een maaltijd aan tafel en minimaal vier keer iets tussendoor b. drie keer per dag een maaltijd aan tafel en maximaal vier keer iets tussendoor c. drie keer per dag een maaltijd aan tafel en minimaal vier keer iets tussendoor

9 Hoofdstuk 3: Goede vetten en een gezond gewicht Dit hoofdstuk bevat vier vragen Hoofdstuk 3 geeft aan wat een goed advies over vetten in relatie tot lichaamsgewicht zou moeten inhouden. Na het doorlopen van dit hoofdstuk weet je meer over vetten en calorieën en kun je een positieve boodschap over vetten overbrengen, waarbij je tegelijkertijd aandacht geeft aan de problematiek rond overgewicht. Het doorlopen van dit hoofdstuk kost je ongeveer 20 minuten. Vetten en calorieën De vorige hoofdstukken hebben duidelijk gemaakt dat peuters elke dag vetten nodig hebben en dat onverzadigde vetzuren gezond zijn. Of vet verzadigd of onverzadigd is, maakt voor het aantal calorieën niet uit. Alle soorten vet leveren evenveel calorieën. Vetten bevatten per gram meer calorieën dan koolhydraten en eiwitten. Kinderen in de groei hebben vetten nodig, maar teveel vet is niet goed. Een gezond gewicht Bij een goede gezondheid hoort een gezond gewicht. Gelet op de problematiek rond overgewicht moeten veel ouders op de energie-inname van hun peuter letten. Er zijn ouders die uit angst voor overgewicht bij hun kinderen het besmeren van de boterham of het toevoegen van vloeibaar vet aan de warme maaltijd overslaan. Dat is niet verstandig in verband met de voorziening van essentiële vetzuren. Een complicerende factor in de voorlichting over vetten is dat ouders een voornamelijk negatieve associatie met vetten hebben. Uit onderzoek blijkt dat moeders vet zien als een voedingsstof waar je zo weinig mogelijk van moet eten om overgewicht te voorkomen. Voor veel gezondheidsprofessionals is het lastig om de positieve aandacht voor gezond vet te rijmen met het voorkómen van overgewicht. In een goed advies over vetten zijn onderstaande aspecten verwerkt:

10 kinderen in de groei hebben vetten nodig te veel vet is niet goed, maar een bepaalde hoeveelheid vet is wél belangrijk alle soorten vetten leveren evenveel calorieën de verschillende vetzuren hebben een verschillend effect op de gezondheid Energie en overgewicht Kinderen die gezond eten halen minimaal 25 energie% vet uit een gevarieerde gezinsvoeding. Ook kinderen met overgewicht hebben vetten nodig. Daarom is het niet verstandig vetten volledig te mijden. Overgewicht ontstaat als een kind meer calorieën binnenkrijgt dan het verbruikt. Boosdoeners zijn vaak een gebrek aan beweging, pyjamapapjes en gezoete zuivelof frisdranken. Meer informatie over een gezond gewicht voor jonge kinderen vind je op: Vraag 1 Welk voedingsadvies geef je NIET aan ouders van een kind met overgewicht? a. let erop dat het kind minder vet binnenkrijgt b. let erop dat de voeding van het kind een beperkte hoeveelheid suikerrijke producten bevat c. laat het kind vanaf 12 maanden mee eten met een gevarieerde gezinsvoeding Vraag 2 Vet in de vorm van margarine uit een kuipje voor op brood of uit een (knijp)fles voor in de pan is: a. voor elke dag b. voor af en toe c. niet voor iedereen

11 Vraag 3 Bij het beperken van de energie inname van jonge kinderen is winst te behalen, zonder dat dit ten koste gaat van de inname van essentiële vetzuren, vitamine A en D, door: a. bij smeerbeleg als smeerkaas of -leverworst de margarine op de boterham over te slaan b. geen jus de gebruiken bij de warme maaltijd c. lichaamsbeweging te stimuleren en pyjamapapjes en gezoete zuivel- of frisdranken te mijden Vraag 4 Waar moet je op letten als je een product met gezond vet wilt kiezen? a. dat er zoveel mogelijk onverzadigd en zo min mogelijk verzadigd vet in zit b. dat er zoveel mogelijk verzadigd en zo min mogelijk transvet in zit c. dat er zoveel mogelijk transvet en zo min mogelijk onverzadigd vet in zit

12 Hoofdstuk 4: Vetten en vitamines Dit hoofdstuk bevat 3 vragen Hoofdstuk 4 geeft informatie over de in vet oplosbare vitamines en laat zien waarom vitamines onmisbaar zijn voor een goede gezondheid. Wanneer je dit hoofdstuk hebt doorlopen weet je welke vitamines een relatie hebben met vetten en dat de hoeveelheden die we via de voeding binnenkrijgen niet voor iedereen, en onder alle omstandigheden voldoende zijn. Het doorlopen van dit hoofdstuk kost je ongeveer 15 minuten. Er zijn vier in vet oplosbare vitamines: vitamine A, vitamine D, vitamine E en vitamine K. De in vet oplosbare vitamines kunnen in de weefsels van het lichaam worden opgeslagen. Halvarine, margarine en bak- en braadproducten zijn een belangrijke bron van zowel vitamine A, D als E. Verder komt vitamine A vooral voor in lever. Een kleine hoeveelheid vind je ook in vis, melkproducten en eidooiers. Vitamine D zit in kleine hoeveelheden in vlees en volle melkproducten, maar vooral in vette vis. Vitamine E zit vooral in tarwekiemolie, zonnebloemolie, pitten, zaden, noten, groente en fruit. Vitamine K vind je in groene bladgroenten en plantaardige oliën. Vitamine A Vitamine A is nodig voor een goede weerstand. Daarnaast speelt het een rol bij de groei, het gezichtsvermogen en de gezondheid van huid, tandvlees en haar. Vitamine D Vitamine D is belangrijk voor sterke botten en tanden en bevordert de opname van de mineralen calcium en fosfor in het lichaam. Vitamine D speelt ook een rol bij de instandhouding van de weerstand en bij een goede werking van de spieren. De belangrijkste bron van vitamine D is het zonlicht. Vitamine D wordt onder invloed van zonlicht in de huid aangemaakt. Wie niet regelmatig buiten is, moet er zeker voor zorgen dat er voldoende vitamine D in de voeding zit. Door een kind gevarieerd te laten eten, zal hij van de meeste vitamines voldoende binnenkrijgen. Een belangrijke uitzondering hierop is vitamine D. Kinderen tot 4 jaar hebben het hele jaar door dagelijks 10 microgram vitamine D extra nodig, in de vorm van een supplement, ongeacht de hoeveelheid vitamine D in hun voeding en de tijd die ze buiten zijn.

13 Vitamine E Vitamine E speelt een rol bij de aanmaak van rode bloedcellen en het in stand houden van spier- en andere weefsels. Ook is het belangrijk voor de weerstand. Vitamine E is een antioxidant: het beschermt de cellen in het lichaam tegen vrije radicalen. Vitamine K Vitamine K is vooral belangrijk voor de bloedstolling. Vitamine K wordt voor een deel door de bacteriën in de (dikke) darm gemaakt, vanaf een leeftijd van ongeveer drie maanden. Daarnaast is aanvulling vanuit de voeding nodig. Pasgeboren kinderen krijgen na de geboorte extra vitamine K. Borst gevoede zuigelingen krijgen vanaf dag 8 tot 3 maanden na de geboorte 150 microgram vitamine K-druppels per dag. Meer informatie over vitamines vind je op Vraag 1 Welke vitamines zijn in vet oplosbaar? a. A, C, D en E b. B, D, E en K c. A, D, E en K Vraag 2 Vitamine D zorgt dat ons lichaam mineralen zoals calcium en fosfor goed kan opnemen uit de voeding en kan vastleggen in botten en tanden. Waarom is extra vitamine D met name voor jonge kinderen belangrijk? a. voor de bloedstolling b. voor sterke botten en tanden c. voor het bruin worden van de huid Vraag 3 Hoeveel extra vitamine D in de vorm van een supplement heeft een peuter van 2 jaar met een donkere huid nodig? a. 5 mcg b. 10 mcg c. 20 mcg

14 Hoofdstuk 5: Vet in de praktijk Dit hoofdstuk bevat 1 vraag en vier opdrachten Hoofdstuk 5 gaat dieper in op vet als ingrediënt in voedingsmiddelen. Na het doorlopen van dit hoofdstuk weet je welke producten een gunstige of ongunstige vetzuursamenstelling hebben, kun je ouders tips geven voor de vetinname van hun peuter, en weet je waar je op moet letten als je een etiket bestudeert. Het doorlopen van dit hoofdstuk kost je ongeveer 40 minuten. Van belang voor kinderen Voor de groei en ontwikkeling van kinderen zijn vooral van belang: Vetten in voedingsmiddelen Vetten worden verwerkt in veel voedingsmiddelen. Ze geven producten smaak en consistentie. Omdat vet in elk voedingsmiddel uit een combinatie van verzadigde en onverzadigde vetzuren bestaat, is het belangrijk te letten op de verhouding waarin ze voorkomen. Een leverancier is verplicht om alle gebruikte ingrediënten te vermelden op het etiket. Dat gebeurt in afnemende grootte. Check het etiket Op het etiket van een voedingsmiddel vind je hoeveel kilocalorieën, vetten, koolhydraten, eiwitten en vezels per 100 gram in het product voorkomen, en soms ook de vetzuursamenstelling (verzadigde vetzuren, enkelvoudig en meervoudig onverzadigde vetzuren en transvetzuren).

15 Kies gezond vet Het maken van een gezonde productkeuze is niet eenvoudig. Want welke producten bevatten de goede vetten? Producten zoals koek, snoep en chips bevatten meestal vooral verzadigde vetzuren. Ook in kaas en vleessoorten kunnen veel verzadigde vetzuren zitten. Olie, bereidingsvetten, margarine, halvarine, vette vis en sommige noten zijn een goede bron van onverzadigde vetzuren. Vis is gezond De visvetzuren DHA en EPA beschermen tegen hart- en vaatziekten. Veel kinderen eten echter te weinig vis; 24% van de peuters en kleuters eet zelfs nooit vis. Het is belangrijk dat peuters wennen aan de smaak van vis. Adviseer ouders om een kind bij voorkeur 2 keer per week vis te geven, waarvan 1 keer vette vis. Voorbeelden van vette vis zijn haring, zalm, makreel of sardines Vraag 1 Welke producten zijn rijk aan essentiële vetzuren? Gebruik voor het beantwoorden van de vraag de informatie op a. olie, sauzen en margarines b. melk, yoghurt en roomboter c. kaas, kwark en paté Vraag 2 Wat bevat de grootste hoeveelheid verzadigde vetzuren? Gebruik voor het beantwoorden van de vraag de informatie op a. een boterham met 48+ kaas b. een boterham met pindakaas c. een boterham met kip/kerriesalade

16 Vraag 3 Welke voedingsmiddelen zijn een belangrijke bron van vitamine A? Ga voor het beantwoorden van deze vraag naar en lees de informatie over vitamine A. a. margarine, lever en vis b. broccoli en avocado c. granen, noten en zaden Vraag 4 Waarom is vis gezond? a. vis bevat vooral verzadigde vetzuren b. vis bevat gezonde visvetzuren en vitamine D c. vis zet verzadigde vetzuren in het lichaam om in onverzadigde vetzuren Vraag 5 Als een peuter een boterham met hartig beleg wil eten, wat is dan een goed advies? Gebruik voor het beantwoorden van de vraag de informatie op a. kies bijvoorbeeld voor margarine en sandwichspread b. kies als een peuter kaas wil alleen jonge kaas en margarine c. kies smeerkaas en laat de margarine weg