Aanbestedingen zo zit dat!

Transcriptie

1 D A T U M P A G I N A 0 White paper Serie Acquisitie in Re-integratie deel 3 Aanbestedingen zo zit dat! Versie december 2008

2 D A T U M P A G I N A 1 Wat kunt u er wel en niet van verwachten? Aanbestedingen zo zit dat! 1 Een aanbesteding is de procedure waarbij een opdrachtgever bekend maakt dat hij een opdracht wil laten uitvoeren en bedrijven vraagt om een offerte in te dienen. In die offertes staat onder andere welke prijs het bedrijf voor de uitvoering van de opdracht vraagt. Op een vooraf bepaalde datum worden de inschrijvingen gesloten en selecteert de opdrachtgever het bedrijf dat de opdracht krijgt. Het verlenen van de opdracht aan een van de inschrijvers wordt gunning genoemd. Het doel van het aanbestedingsbeleid is primair om concurrentie te verkrijgen en om alle geïnteresseerde partijen een gelijke kans te geven de opdracht te verkrijgen. Algemeen De opdracht kan zijn: een 'werk', zoals het bouwen van een tunnel; een 'dienst', bijvoorbeeld het uitvoeren van een reintegratieopdracht; een 'levering', zoals het leveren van koffieautomaten. Bij aanbesteding gaat het meestal om relatief grote opdrachten. Bij kleinere opdrachten wordt meestal een beperkt aantal leveranciers of aannemers uitgenodigd om een offerte te doen. Dit noemt men wel 'onderhands aanbesteden'. Aanbesteden wordt ook als een manier gezien van kostenbesparing (bijvoorbeeld wanneer verschillende kleine opdrachten kunnen worden samengevoegd). Aanbesteding wordt vooral door overheidsinstanties toegepast. Daarvoor zijn twee redenen: Overheidsinstanties verlenen vaak grote opdrachten (bijvoorbeeld wegenaanleg). Overheidsinstanties moeten hun uitgaven publiek verantwoorden. Door een heldere aanbestedingsprocedure toe te passen, kunnen ze aannemelijk maken dat ze de opdracht integer aanbesteden, niet een te hoge prijs betalen. De procedure voor aanbesteding voor de overheid is vastgelegd in wet- en regelgeving. Wetgeving De wetgeving over aanbesteden is afkomstig van de Europese Unie (aanbestedingsrichtlijnen). Deze richtlijn is vertaald in nationale wetgeving, die in sommige gevallen een nadere invulling daarvan kan zijn. De Europese richtlijnen zijn echter al behoorlijk gedetailleerd. Gunning De term gunning wordt gebruikt voor de laatste fase van een aanbesteding. De inschrijver die voldoet aan de inschrijvingsvereisten en/of de gunningcriteria krijgt de opdracht gegund. Een gunning is in principe gelijk aan een opdrachtbevestiging, al bestaat soms de mogelijkheid dat de andere inschrijvers bezwaar kunnen maken. De gunningcriteria kunnen vrij eenvoudig zijn, zoals de laagste prijs, of ingewikkelder zoals de economisch meest voordelige aanbieding en andere constructies. In dat laatste geval gaat het om de prijs voor de uitvoering van de opdracht maar ook om bijvoorbeeld de kosten van onderhoud in de daarop volgende jaren. De inschrijvingsvereisten kunnen onder andere vermelden dat de inschrijver moet kunnen aantonen dat de sociale premies en belastingen betaald zijn, dat de inschrijver gelijksoortige projecten -naar tevredenheid- heeft uitgevoerd in de voorgaande jaren en een bepaalde omzet in de branche behaald heeft in de afgelopen jaren. Het is de aanbesteder vrij om de inschrijvingsvereisten en gunningcriteria op te stellen, al moet wel gezorgd worden dat er niet onnodig veel inschrijvers uitgesloten worden door te hoge eisen. 1 Deze paper betreft de situatie m.b.t. aanbestedingen in Nederland van zogenaamde diensten, waartoe behoren re-integratie, arbo, inburgering, detachering e.d.

3 D A T U M P A G I N A 2 In Nederland is de Richtlijn vertaald in het BAO (Besluit aanbestedingsregels voor overheidsopdrachten) en het BASS (Besluit aanbestedingsregels Speciale Sectoren). Een voorstel voor een nieuwe aanbestedingswet werd in september 2006 met algemene stemmen aangenomen door de Tweede Kamer, maar sneuvelde op 8 juli 2008 in de Eerste Kamer. Europese aanbestedingen Een Europese aanbesteding is een aanbesteding volgens bepaalde Europese richtlijnen. Deze verplichten Europese overheden om overheidsopdrachten die een bepaald bedrag te boven gaan uit te schrijven via de procedure van een Europese aanbesteding. Richtlijnen In de EU-richtlijnen wordt onderscheid gemaakt tussen verschillende soorten contracten, zoals getoond in de volgende tabel: Soort contract Werken Leveringen Diensten Voorbeelden Infrastructuur, bruggenbouw, scholenbouw, vervaardigen nieuwbouw Voertuigen, hard- en software, radartoestellen, medische apparatuur Financiële diensten, opleidingen en trainingen, verzekeringen, reclame, communicatie, vervoer Voorheen bestond er voor elk soort contract een aparte richtlijn, maar sinds 2004 zijn die gecombineerd tot richtlijn 2004/18/EG. Die richtlijn geldt voor werken, leveringen en diensten voor nationale, regionale en lokale overheden, met uitzondering van enkele specifieke sectoren. Er is een afzonderlijke richtlijn voor werken, leveringen en diensten aan de specifieke sectoren gas-, water- en energievoorziening, vervoer, postdiensten, winning van brandstoffen, en havenof luchthavenfaciliteiten (nutsbedrijven) (richtlijn 2004/17/EG). Deze geldt bijvoorbeeld voor de bouw van de vijfde landingsbaan op Schiphol of de levering van gasbuizen. Deze richtlijn vervangt de oude richtlijn 93/38/EEG. Uitgangspunten Het uitgangspunt is dat elke aanbieder in de hele EU een eerlijke kans heeft om een opdracht te verwerven. Als een stadsbestuur in Italië bijvoorbeeld een tunnel wil laten bouwen, mogen ze die opdracht niet onderhands aan een plaatselijke aannemer geven. De beginselen zijn: objectiviteit - elk bedrijf moet op de hoogte kunnen zijn van de te vergeven opdrachten. transparantie - de procedures en regels moeten vooraf duidelijk zijn non-discriminatie - er moeten objectieve selectiecriteria worden toegepast. Wanneer is Europese aanbesteding verplicht Deze verplichting geldt voor de nationale overheid (centrale overheid) gemeenten, provincies en waterschappen (decentrale overheid) publiekrechtelijke instellingen (Universiteiten, ZBO's) water- en energievoorziening, vervoer etc (speciale sectoren) De procedure kan worden toegepast op: opdrachten voor bouwwerken en infrastructurele werken (bijvoorbeeld de aanleg van bruggen en wegen). leveringen van goederen, bijvoorbeeld aanschaf van brandweerapparatuur

4 D A T U M P A G I N A 3 uitvoeren van diensten, bijvoorbeeld het uitvoeren van onderzoek, het drukken van een folder of het maken van een reclamespot Drempelwaarden Voor verschillende soorten opdrachten gelden verschillende drempelbedragen. Voor de centrale overheid is Europese aanbesteding al bij lagere drempelbedragen verplicht dan voor andere instanties. Deze drempelbedragen gelden van 1 januari 2008 tot en met 31 december 2009: Werken Leveringen Diensten Speciale sectoren Centrale overheid Decentrale overheid Aanbestedingsvormen Er zijn verschillende soorten aanbestedingen. De meest gebruikte zijn: openbare aanbesteding: algemene bekendmaking - iedereen kan direct een inschrijving doen. niet-openbare aanbesteding: deze wordt aangekondigd, waarna partijen zich kunnen inschrijven, meestal op basis van een aantal algemene kenmerken; daarna volgt een selectie, waarbij minimaal 5 partijen geselecteerd worden. Deze partijen krijgen een volledig bestek en doen een inschrijving, waarna de opdracht gegund wordt. Minder zichtbaar door het semiopenbare karakter zijn: onderhandse aanbesteding: hierbij is de inschrijving mogelijk op uitnodiging voor tenminste 2 of 3 daartoe uitgenodigden. enkelvoudige uitnodiging: in onderling overleg wordt overeenstemming bereikt over de prijs en de te leveren prestatie. Nieuwere vormen, maar nauwelijks gebruikelijk zijn: concurrentie gerichte dialoog (CGD): de opdracht wordt aangekondigd, waarna partijen zich kunnen inschrijven, daarna volgt een selectie, waarbij minimaal 3 partijen geselecteerd worden. Deze partijen worden uitgenodigd voor de dialoog. Na afronding van de dialoog krijgen de overgebleven partijen een bestek en doen een inschrijving, waarna de opdracht gegund wordt. onderhandelingsprocedure met bekendmaking: de opdracht wordt aangekondigd, waarna partijen zich kunnen inschrijven. Daarna selecteert de aanbestedende dienst minimaal 3 kandidaten, die worden uitgenodigd om een offerte in te dienen. De aanbestedende dienst kan onderhandelen over de voorwaarden met de verschillende concurrenten. onderhandelingsprocedure zonder bekendmaking: de overheid vraagt minimaal drie inschrijvers een offerte in te dienen. De overheid kan onderhandelen over de voorwaarden met de verschillende concurrenten. Gunningcriteria en selectiecriteria Bij aanbestedingen worden selectiecriteria gebruikt om te kijken welke bedrijven de opdracht zouden kunnen uitvoeren, dat wil zeggen daartoe (het best) in staat zijn. Gunningcriteria zijn niet gericht op kenmerken van de inschrijvende bedrijven, maar op kenmerken van de offerte, daarmee worden de gunningcriteria toegepast om vast te stellen welke offerte de laagste prijs heeft, dan wel de economisch meest voordelige aanbieding (of: economisch meest voordelige inschrijving). Selectiecriteria zijn onder andere (voor Europese procedures bestaat een beperkte lijst met toegestane typen criteria):

5 D A T U M P A G I N A 4 omzet (vaak wordt een omzeteis gesteld dat een bedrijf in de afgelopen jaren, b.v. 3 jaar, een bepaald minimum omzet heeft behaald); het ondertekenen van een verklaring rechtmatigheid inschrijving (een zogenaamd model-k verklaring), dit wordt sinds de bouwfraude gebruikt om de eigenaren of bestuursvoorzitters van bedrijven persoonlijk verantwoordelijk te kunnen stellen als blijkt dat er ongeoorloofd met andere inschrijvers is overlegd; afwezigheid van juridische antecedenten door een bedrijf of eigenaren daarvan (zie wet BIBOB) ervaringen van het bedrijf met vergelijkbare opdrachten financiële draagkracht of solvabiliteit kwantiteit en/of kwaliteit van het personeelsbestand van een bedrijf het beschikken over bepaalde technische hulpmiddelen (b.v. machines) door het inschrijvende bedrijf Gunningcriteria zijn onder meer: prijs kwaliteit van de aangeboden goederen of diensten leveringsvoorwaarden (b.v. leveringstermijn) voldoen aan extra criteria of extra wensen, b.v. milieucriteria of aanbieden van stageplaatsen of plaatsen voor werklozen (ook wel social return on investment genoemd). Het verschil tussen selectiecriteria en gunningcriteria hangt samen met dat tussen een nietopenbare en een openbare procedure (zie hierboven). In een niet-openbare procedure worden eerst de selectiecriteria toegepast (waarmee dan b.v. de vijf beste bedrijven worden geselecteerd). In een later stadium, nadat de geselecteerde bedrijven een offerte hebben ingediend, worden de gunningcriteria toegepast op die offertes. In een openbare procedure worden beide typen criteria op één moment toegepast. In dat laatste geval kunnen de selectiecriteria alleen nog positief (een bedrijf voldoet eraan) of negatief (een bedrijf voldoet er niet aan) zijn. Het is verplicht om, in ieder geval bij de gunningcriteria, aan te geven welk deel van de beoordeling (vaak aangegeven met punten of percentages) bepaald wordt door welk criterium. Jurisprudentie Verschillende arresten van het Europees Hof van Justitie hebben een directe doorwerking in de aanbestedingsprocedures. Sommige essentiële vragen over de reikwijdte van het 'Europees Aanbestedingsrecht' liggen op het moment (eind 2007) voor de rechter. Een belangrijk voorbeeld is de vraag welke procedures zijn toegestaan bij opdrachten onder de drempelwaarden. De Europese Commissie heeft op dit punt soms een andere mening dan het Europees Hof en is van mening dat bijna alle overheidsopdrachten (ook de zeer vele soms zeer kleine opdrachten) aanbesteed moeten worden. De rechter heeft zich in de afgelopen jaren onder andere moeten uitspreken over: Openbaar vervoer Thuiszorg (en keuzevrijheid voor mensen die recht hebben op thuiszorg) Sociale doelen bij aanbestedingen (zoals milieu, inzet van werklozen) Gebruik van onderaannemers het gebruik van allerlei gunningcriteria en selectiecriteria Aankondigingen opdrachten Nederlandse overheden (aanbestedingskalender) Publicaties De Europese aanbesteding wordt gepubliceerd in het Publicatieblad van de EU. Deze zijn online te raadplegen op De meeste Nederlandse overheden publiceren zowel hun nationale als hun Europese aanbestedingen op

6 D A T U M P A G I N A 5 Achtergrond informatie Meer informatie over EU aanbesteding is te vinden op en het platform voor overheidsinkopers PIANOdesk Re-integratiePartner Re-integratiePartner biedt op verschillende manieren ondersteuning bij zowel de keuze voor aanbesteden als de uitvoering van een inschrijving (reactie op een aanbesteding). Zie hiervoor: