Advies werkgroep Veerkrachtig bestuur

Transcriptie

1 Advies werkgroep Veerkrachtig bestuur Inleiding De werkgroep Veerkrachtig bestuur heeft zich op verzoek van de gemeenteraad in de afgelopen maanden gebogen over de bestuurlijke toekomst van Heusden. Dit heeft geresulteerd in het onderstaande advies met concrete voorstellen. Besluitvorming gemeenteraad In een extra algemene informatievergadering heeft de raad op 27 januari jl. uitvoerig stilgestaan bij de open verkenning van de onderzoekers Tops en Zouridis. Ook heeft men hierbij over concrete vervolgstappen gesproken. Dit heeft op 10 februari 2015 geleid tot een richtinggevend kader voor de bestuurlijke toekomst en het vervolgtraject. Het besluit, inclusief amendementen, luidt als volgt: Besluit gemeenteraad in te stemmen met het richtinggevende kader waarbij de overheid maximaal inspeelt op de actieve rol, betrokkenheid en eigen kracht van de 11 kernen door te investeren in schaalverdieping; hierbij de omgeving niet uit het oog te verliezen en in regionaal verband, vanuit de eigen identiteit, te blijven dansen op schalen waarbij de bestuurlijke legitimatie om continue aandacht vraagt; in te stemmen met het uitvoeren van een experiment op het vlak van schaalverdieping, waarbij met minder regels wordt gezocht naar wegen die verder reiken, de service van onze gemeente verbetert en zodoende maatschappij en overheid dichter bij elkaar te brengen; voor dit experiment een maatschappelijke consultatie te organiseren; voor de begeleiding van het vervolgtraject een werkgroep onder voorzitterschap van een raadslid in te stellen, bestaande uit een vertegenwoordiging van alle raadsfracties (8, inclusief voorzitter), collegeleden (2) en leden uit de ambtelijke organisatie (3); voorlopig af te zien van het adviesbureau Think Public om het vervolgtraject te begeleiden; de werkgroep zal in het vervolgtraject afstemming zoeken met Waalwijk en Loon op Zand. Opdracht werkgroep In de werkgroep Veerkrachtig bestuur zitten de volgende personen: J. Levink CDA en voorzitter van de werkgroep D. Rijnders CDA C. van den Brandt Gemeentebelangen M. van Esch DMP F. van der Lee Heusden Transparant A. Buijs Heusden Een T. Blankers VVD M. de Wild PvdA H. Vonk D66 W. van Engeland Wethouder M. van de Poel Wethouder E. de Graaf Griffier C. Selman Griffier interim H. van der Ven Gemeentesecretaris H. de Kort Beleidsmedewerker M. Smits Beleidsmedewerker 1

2 De voorzitter is door de leden van de werkgroep gekozen. Hierbij is de afspraak gemaakt dat er vanuit de fractie die de voorzitter levert, een extra lid aan de werkgroep wordt toegevoegd. Als werkgroep zijn wij vervolgens aan de slag gegaan met het raadsbesluit van 10 februari 2015 als richtinggevend kader. Verder hebben we uit eerdere beraadslaging binnen de raad geconcludeerd dat er consensus bestaat over de volgende opvattingen: geen fusie; tevreden met de huidige bestuurlijke structuur en wijze van opereren; de huidige bestuurlijke wijze van opereren als uitgangspunt gebruiken; afhankelijk van de opgave, is samenwerking op verschillende schalen noodzakelijk. Vanuit het raadsbesluit en gegeven deze consensus hebben wij ons in het vervolgtraject op de onderstaande opdracht gefocust: Opdracht werkgroep vanuit de eigen kracht van de 11 kernen wordt bezien hoe verder inhoud kan worden gegeven aan schaalverdieping. Op welke creatieve manier bereiken we onze inwoners en de bedrijven in onze gemeente en de regio? Op welke manier kunnen we hen hierbij faciliteren? vanuit de huidige bestuurlijke situatie en de eigen identiteit wordt bezien op welke wijze Heusden naar de toekomst toe, in regionaal verband, het meest optimaal kan blijven dansen op verschillende schalen. Op welke creatieve manier organiseren we efficiënt de informatiestroom en de democratische besluitvorming? volgens het principe van een groeimodel en vanuit de beginselen van veerkrachtig bestuur wordt bezien waar zaken verbeterd en geoptimaliseerd kunnen worden, ook op het gebied van de democratische legitimatie. Op welke creatieve manier kan dit worden georganiseerd? voor de uitvoering wordt gebruik gemaakt van de beschikbare informatie uit reeds opgeleverde rapportages en de aanwezige kennis van bestuurders en raadsleden; er wordt een scheiding aangebracht tussen het verzoek van GS en de opdracht van de werkgroep waarbij wordt onderkend dat er een relatie (en mogelijke spanning) tussen beiden bestaat. Aanpak De rol en taakopvatting van de gemeentelijke overheid veranderen. De vraag naar meerwaarde van gemeenten neemt enerzijds toe en is anderzijds moeilijker realiseerbaar. Met de invoering van de Jeugdwet, de nieuwe WMO en de Participatiewet hebben gemeenten er een groot aantal taken bij gekregen. Die intensivering van ondersteuning loopt gelijk op met een terugtrekkende beweging van de overheid. De gedachte dat de overheid niet altijd en in alle gevallen volledige hulp en ondersteuning hoeft te bieden wordt steeds breder gedragen. Verder gaan de transitie in het sociaal domein en de verschuiving naar een participatiesamenleving gepaard met grote bezuinigingen. Inwoners krijgen en nemen een steviger rol waar het gaat om hun eigen leefomgeving, hetzij door zelf taken op te pakken en initiatieven te nemen, hetzij door mee te beslissen. Vanuit dit perspectief hebben we er naar gestreefd om de opdracht nader uit te werken in de vorm van concrete actiepunten. Dit hebben we gedaan vanuit onze overtuiging dat er zodoende sneller zichtbaar resultaat wordt geboekt waardoor de betrokkenheid met het maatschappelijk veld wordt vergroot. Juist door op korte termijn kleine successen te boeken ontstaat er enthousiasme en een sneeuwbaleffect. Dit vormt zowel in maatschappelijk als bestuurlijk opzicht een stimulans om de verschillende thema s gaandeweg en al lerende verder uit te bouwen. 2

3 Verder hebben wij ervoor gekozen om in dit stadium geen maatschappelijke consultatie over de volledige breedte uit te voeren. Naar onze mening is het efficiënter om voor een specifieke opgave/opdracht tot maatschappelijke consultatie over te gaan en deze, waar mogelijk, te koppelen aan de concrete actiepunten. Bovendien schept een dergelijke arbeidsintensieve consultatie verwachtingen waarvan op dit moment onvoldoende duidelijk is of deze waargemaakt kunnen worden. Schaalverdieping Voor een goed contact tussen Heusdenaren -inwoners, ondernemers, verenigingen en instellingen- en gemeente vormt schaalverdieping volgens ons het belangrijkste thema. We hebben dit thema binnen de onderstaande context benaderd: de kloof tussen burgers en de politiek lijkt alsmaar groter te worden; als overheid willen we Heusdenaren meer betrekken bij het lokale bestuur; het lijkt erop dat er ook in Heusden burgerinitiatieven bestaan die de gemeente onvoldoende bereiken. Vanuit deze invalshoek doet zich de vraag voor hoe Heusdenaren het beste in contact kunnen komen met de politiek? ten gunste van het algemeen belang willen we lokale initiatieven de ruimte geven en eventueel faciliteren. Schaalverdieping vraagt om een open houding van de overheid. In plaats van regisseren moeten we meer gaan faciliteren. In denken moet burgerparticipatie transformeren naar overheidsparticipatie. De basis hiervoor hebben we een aantal jaren geleden verwoord in onze slogan; Dromen. Doen. Heusden. Vanuit de bovengenoemde context hebben we de focus op het gebied van schaalverdieping als volgt geformuleerd: in een vroeg stadium van de planvorming ideeën bij onze inwoners ophalen en onze eigen ideeën kenbaar maken. Vervolgens bij de concrete planvorming terug koppelen wat er met de ideeën is gedaan en waarom ze wel of niet zijn overgenomen. Ook moeten we initiatieven van Heusdenaren omarmen. Juist door een open houding te tonen en lokale initiatieven te faciliteren doet de kracht van de lokale samenleving zijn werk; gebruik maken van klankbordgroepen die bestaan uit Heusdenaren die zich betrokken voelen bij een bepaald project of thema. Deze Heusdenaren, die het algemeen belang boven het eigen belang stellen, kunnen zowel gevraagd als ongevraagd advies geven. Met het instellen van een klankbordgroep gaat de overheid een overeenkomst aan waarin de spelregels vastgelegd zijn. Het is een absolute must om terug te koppelen hoe er met de adviezen is omgegaan. Dit ligt in het verlengde van de behoefte om de beginselen van de buurt bestuurt verder uit te bouwen en continue te evalueren; actiegroepen kenmerken zich meestal door een gemeenschappelijk eigen belang. Er moet nadrukkelijk bekeken worden in hoeverre het gemeenschappelijk eigen belang ook het algemeen belang kan versterken. Hierdoor vertaalt de inzet van actiegroepen zich in gratis expertise. Uiteraard geldt ook in dit kader dat een goede terugkoppeling van inzichten en besluiten het wederzijds respect enkel vergroot. Door als raad de juiste randvoorwaarden te creëren, kunnen we inwoners beter in hun kracht brengen zonder bestuurswerk overigens te willen delegeren. Schaalverdieping en dus samenwerking op lokaal niveau kent immers dezelfde principes als samenwerking in regionaal verband. Ook op lokaal niveau blijft het de uitdaging om te zoeken naar sterke allianties en slimme bondgenootschappen. 3

4 Doen We stellen voor om in de komende periode met de volgende concrete actiepunten aan de slag te gaan. Uiteindelijk blijft het een kwestie van gewoon doen. Doen 1: Geef inwoners de ruimte om gemeentelijke taken uit te voeren Inwoners die op één of andere manier zijn georganiseerd krijgen de ruimte om, naar behoefte en op basis van een burgerinitiatief, gemeentelijke taken uit te voeren (Buurt bestuurt). Hierbij denken we aan 3 tot 5 aandachtgebieden, zoals zorgtaken en groenonderhoud. Het betreft taken, opgenomen in een vooraf opgesteld plan, die men ook werkelijk kan en wil uitvoeren. De gemeente brengt hiervoor in kaart welke taken door de burgers kunnen worden uitgevoerd en welk budget hieraan gekoppeld wordt. In een gesprek worden hun ideeën gehaald en de mogelijkheden besproken. Doen 2: Laat vanuit eigen specialisme/kennis inwoners als deskundigen meepraten Bij nieuwe projecten en taken benutten we het specialisme/kennis dat bij onze inwoners aanwezig is en gebruiken dit als klankbord. Hierbij kunnen zowel inwoners en deskundigen uit ons eigen netwerk worden benaderd als ook door gebruik te maken van social media als LinkedIn. Op deze wijze wordt een netwerk opgebouwd met kennis en specialismen van onze inwoners. Dansen op verschillende schalen De rijksoverheid decentraliseert een groot aantal taken naar gemeenten. Tegelijkertijd is het besef aanwezig dat sommige gemeenten van een te geringe omvang zijn om deze taken zelfstandig uit te voeren. Minister Plasterk opperde al eens dat een gemeente van inwoners de juiste schaal heeft om alle uitdagingen het hoofd te kunnen bieden. Vanuit dit perspectief is ook door de provincie het traject (Veer)Krachtig Bestuur gestart over de interactie tussen de schaalgrootte van gemeenten en de maatschappelijke uitdagingen waarvoor gemeenten staan. De huidige maatschappelijke context vormt steeds meer een netwerkmaatschappij waarbij mensen zich verbinden in groepen waar ze individueel belang bij hebben. Geografische schaalvergroting vormt naar onze mening geen alternatief om de maatschappelijke uitdagingen waarvoor we staan het hoofd te bieden. In het huidige digitale tijdperk spelen geografisch getrokken lijnen geen rol (meer). Voor een toekomstbestendig bestuur is het daarom essentieel eenzelfde koers te volgen. Dit betekent dat we per thema bekijken welk netwerk hierbij past en creëren we win-win situaties voor betrokken partners (dansen op schalen). Om de maatschappelijke uitdagingen het hoofd te kunnen bieden is het verder van belang om sterke allianties en verbindingen te vormen met partners die er voor het thema toe doen. Dit kunnen buurgemeenten, andere overheden, bedrijven, maatschappelijke instellingen en/of inwoners zijn. Binnen een netwerkstrategie is samenwerking op verschillende niveaus cruciaal. Immers de optimale schaal waarop een opgave het meest efficiënt wordt uitgevoerd is erg afhankelijk van de inhoud. Vanuit dit perspectief neemt Heusden al geruime tijd deel aan veel verschillende samenwerkingsverbanden van diverse omvang en samenstelling. Het is goed om hierover met het college in contact te blijven. Drie keer per jaar, als er ruimte op de agenda s van alle informatievergaderingen wordt gereserveerd voor het geven van een korte toelichting op het verloop en inhoud van de regionale portefeuillehoudersoverleggen, is hiervoor een geschikt moment. Direct of indirect blijft het doel altijd dat het de belangen van onze inwoners en ondernemers ondersteunt. 4

5 Doen In het verlengde van eerder gemaakte keuzes en gegeven de maatschappelijke uitdagingen van dit moment is het blijven dansen op verschillende schalen de enige juiste strategie., Doen 3: Blijven dansen Om onze inwoners en ondernemers (nog) beter te kunnen bedienen, kijken we nadrukkelijk ook naar onze omgeving. Gegeven de ligging tussen s-hertogenbosch en Tilburg, maar ook vanuit de eigen cultuurhistorische identiteit doen we dit in de richting van Noordoost Brabant, Hart van Brabant maar ook dichter bij huis in De Langstraat. We maken daarom geen keuze voor één regio met vaste regiogrenzen en kiezen bewust voor het blijven dansen op verschillende schalen. Wij zien deze keuze als randvoorwaarde voor een efficiënte aanpak van de maatschappelijke uitdagingen, zeker op het gebied van de (vrijetijds)economie, mobiliteit en wonen. We blijven er alert op dat we voor de verschillende thema s op de juist schaal met de juiste partners samenwerken. De noodzaak tot samenwerken (en dus het dansen op schalen) neemt overigens alleen maar toe waardoor de democratische legitimatie om voortdurende aandacht vraagt. Democratische legitimatie De democratische legitimatie is een thema dat zich in 2 richtingen uitstrekt; 'omhoog' waarbij het gaat op de positie van de raad in relatie tot de verschillende samenwerkingsverbanden en 'omlaag' waarbij de positie van de raad richting onze inwoners centraal staat. Kortom de democratische legitimatie vormt als het ware het speelveld voor het dansen op verschillende schalen en de schaalverdieping. In bijlage I is dit schematisch weergegeven. Het is minder eenvoudig om grip te krijgen op de democratische legitimiteit en er een passende eenduidige aanpak voor aan te reiken. In vele gemeenten blijft dit item daarom voortdurend onderwerp van gesprek. Ook in Heusden moeten we de aandacht voor de democratische legitimatie vast blijven houden. Het dwingt ons zodoende na te blijven denken over de volgende vragen: In hoeverre zijn bestuurders gerechtigd/gelegitimeerd om, geredeneerd vanuit de kiezer, besluiten te nemen? In hoeverre is het belang van kiezers/inwoners voldoende in beeld? Hoe ver reikt de invloed van een raadslid/collegelid? In hoeverre kan er op raadsniveau een passend oordeel over gemeentelijke en regionale plannen/voorstellen/begrotingen worden gevormd? Zo is er in het verleden bijvoorbeeld voor gekozen om raadsleden zitting te laten nemen in het algemeen bestuur van Baanbrekers. Ondanks dat dit niet beschouwd kan worden als een voorbeeld van duaal bestuur, was het naar het oordeel van de raad nodig om invloed uit te kunnen oefenen en grip te kunnen houden op belangrijke voorzieningen voor onze inwoners. Zoals al aangegeven werkt de democratische legitimatie 2 kanten op. Richting de inwoners Het lijkt erop dat inwoners 'ons moeilijker weten te vinden. Er wordt in zijn algemeenheid gesproken over een kloof tussen burgers en overheid. In onze gemeente zien we dat bijvoorbeeld aan de achterban- en gemeenteraadsvergaderingen die vaak door dezelfde (geringe aantal) personen worden bezocht. Om de kloof tussen inwoners en openbaar bestuur te verkleinen moeten we nadrukkelijk in contact blijven met onze inwoners en ze actief gaan opzoeken. In het verleden zijn hiermee al ervaringen opgedaan in de vorm van wijkgesprekken. Dit waren vaak vrij eendimensionale bijeenkomsten in een gemeenschapshuis. Weliswaar een prima initiatief dat onder de huidige maatschappelijke omstandigheden een verdere doorontwikkeling verdient. Hierbij moeten uiteraard ook de digitale 5

6 mogelijkheden (bv door gebruik te maken van apps) worden verkend. Samen met het college en de ambtelijke organisatie willen we de opties verder verkennen en nader uitwerken. Richting de samenwerkingsverbanden Raadsleden worden soms overladen met informatie waardoor het een uitdaging is om door de bomen het bos nog te blijven zien. Verder is het onmogelijk om op alle beleidsterreinen diepgaande kennis op te bouwen. Ondanks het besef dat loslaten past bij een eigentijdse wijze van openbaar bestuur, is een vaak gehoord geluid dat raadsleden bij een gemeenschappelijke regeling of soortgelijke samenwerkingsverbanden hun controlerende en kaderstellende taak ontoereikend kunnen uitvoeren. Het verdient daarom aanbeveling op zoek te gaan naar een modus om dichter op het vuur te zitten waardoor de raad beter in staat wordt gesteld om alle regionale documenten en projecten op een juiste wijze te voeden en te beoordelen. Doen Ten aanzien van de democratische legitimatie stellen wij de volgende concrete actiepunten voor: Doen 4: Buurten in de buurt Het college en een afvaardiging van de gemeenteraad gaan buurten in de buurt. Raadsleden krijgen hierbij een actieve rol met ambtelijke ondersteuning op het gebied van communicatie. Het is van belang dat stakeholders/deskundigen uit de verschillende kernen worden verleid om hierbij aanwezig te zijn. Denk hierbij bijvoorbeeld aan het bestuur van de buurtvereniging, ondernemersvereniging, directeur basisschool, huisarts etc. Per wijk is het wenselijk om 2 à 3 raadsleden af te vaardigen. Voorafgaand aan het buurten in de buurt kan worden gestart met een rondrit of wandeling door de wijk, gevolgd door een wijkgesprek 2.0 (nieuwe formule). Om de media-aandacht te vergroten wordt gedacht aan bundeling van de gesprekken in de 'week (of maand) van buurten in de buurt'. Doen 5: Verkennen en uitwerken digitale mogelijkheden Samen met het college en de ambtelijke organisatie de digitale mogelijkheden (bv door gebruik te maken van apps) verder verkennen en nader uitwerken in concrete acties ter ondersteuning aan Doen 1, Doen 2 en Doen 4. Doen 6: Oprichten werkgroep voor monitoren begrotingen en jaarstukken Er wordt een werkgroep opgericht die zich buigt over de begrotingen en jaarstukken van de verschillende samenwerkingsverbanden. Indien gewenst kan aan het college en/of het samenwerkingsverband om een nadere toelichting worden gevraagd. Een dergelijke werkgroep kan de raad ook adviseren over de (door het college) geformuleerde zienswijzen op conceptbegrotingen en -jaarstukken. Op deze manier kan behandeling rechtstreeks in een besluitvormende raadsvergadering plaatsvinden. 6

7 Democratische Legitimatie Dansen op verschillende schalen Doen Decentralisatie rijkstaken Provincie start traject (Veer)Krachtig Bestuur Netwerkmaatschappij Belangen van onze inwoners en ondernemers ondersteunen Geografische schaalvergroting geen alternatief Vorming van sterke allianties en verbindingen Doen 3: Blijven dansen In contact blijven met inwoners. Digitale mogelijkheden verkennen. Dichter op het vuur zitten bij samenwerkingsverbanden. Loslaten. Bestuurders voldoende gelegitimeerd door kiezer? Belang kiezer voldoende in beeld? Invloed bestuurder? Vermogen om te beoordelen. Doen Doen 4: Buurten in de buurt. Doen 5: Verkennen en uitwerken digitale mogelijkheden Doen 6: Werkgroep voor monitoren begrotingen en jaarstukken Schaalverdieping Doen Kloof tussen burgers en politiek wordt groter Heusdenaren meer betrekken bij lokaal bestuur Lokale initiatieven de ruimte geven Vooraf ideeën ophalen Klankbordgroepen met betrokken Heusdenaren Actiegroepen vormen gratis expertise Initiatieven Heusdenaren omarmen Uitbouwen beginselen de buurt bestuurt Doen 1: Geef inwoners de ruimte om gemeentelijke taken uit te voeren Doen 2: Laat vanuit eigen specialisme/kennis inwoners als deskundigen meepraten Bijlage I 7