Financiële verhouding Rijk en gemeenten

Transcriptie

1 Financiële verhouding Rijk en gemeenten Freek Verbakel; gemeente Amersfoort VNG Expertisecentrum Gemeentefinanciën Mei 2014

2 Inleiding Financiële verhouding Rijk en gemeenten Inkomstenbronnen van gemeenten Financieel beheer bij gemeenten Overlegstructuren binnen de financiële verhouding Gesprek met gemeenten

3 Aantal gemeenten (1) Per 1 januari gemeenten Afgelopen 40 jaar aantal gemeenten met ruim 500 verminderd Nederland is enige land in Europa waarin ieder jaar het aantal gemeenten afneemt

4 Aantal gemeenten (2)

5 Plaats in het bestel Drie bestuurslagen: Rijk, provincie, gemeente Autonome taken en taken in medebewind Overdragen bevoegdheden aan regio of samenwerkingsverband Belangrijkste terreinen waar keuzevrijheid is: verkeer RO en bouwen welzijn en maatschappelijke ondersteuning beheer openbare ruimte cultuur

6 Financiële verhouding Wettelijk kader: Gemeentewet en Financiëleverhoudingswet Gemeentewet regelt inkomsten uit heffingen Financiële-verhoudingswet is kader voor algemene uitkering gemeentefonds en specifieke uitkeringen Drie inkomstenbronnen: theorie versus praktijk

7 Inkomstenbronnen gemeenten 2013 Gemeentefonds Specifieke uitkeringen Gemeentelijke heffingen Diversen o.a. subsidies Overige eigen middelen (OEM) Totaal inkomstenbronnen ,0 miljard 10,3 miljard 8,6 miljard 7,2 miljard 8,2 miljard 52,3 miljard

8 Inkomstenbronnen 1990 Verhoudingen 62% 28% 10% Eigen middelen Gemeentefonds Specifieke uitkeringen

9 Inkomstenbronnen 2013 Totaalinkomsten 52,3 miljard Gemeentefonds 16% 34% Specifieke uitkeringen 14% Heffingen 16% 20% Diversen, o.a. onderwijsinkomsten, bijdragen EU + Provincies Overige inkomsten

10 Eigen inkomsten gemeenten Gemeentelijke belastingen Heffingen en rechten Overige eigen inkomsten

11 Gemeentelijke belastingen Gesloten systeem: alleen heffing als opgenomen in Gemeentewet of andere wet Niet gekoppeld aan tegenprestatie Belangrijkste belasting is onroerendezaakbelasting Daarnaast onder andere toeristenbelasting, parkeerbelasting en hondenbelasting

12 Opbrengst gemeentelijke belastingen (mln euro) 2013 Onroerendezaakbelastingen 3598 Parkeerbelasting 645 Toeristenbelasting 162 Precariobelasting 114 Overige belastingen 266 Totaal belastingen 4785

13 Heffingen en rechten Gekoppeld aan tegenprestatie: opbrengsten mogen alleen gebruikt worden voor het doel waarvoor ze worden geheven Tarieven mogen niet hoger zijn dan kostendekkend Belangrijkste heffingen zijn rioolrechten, afvalstoffenheffing en reinigingsrechten Daarnaast onder andere bouwleges, secretarieleges (paspoorten, rijbewijzen, vergunningen)

14 Opbrengsten gemeentelijke heffingen en rechten (mln euro) 2013 Reinigingsheffing 1766 Rioolrechten 1462 Bouwleges 436 Secretarieleges 291 Totaal heffingen en rechten 3955

15 Lokale lasten Gemeentelijke belastingen en heffingen vormen ongeveer 3,5% van de totale belasting- en premieopbrengst van het Rijk De opbrengst uit lokale heffingen stijgen in 2013 met gemiddeld 2,9% Door afschaffing gebruikersdeel OZB daalden de inkomsten uit lokale heffingen in 2006 met 9%

16 Overige eigen inkomsten Inkomsten uit voorzieningen (musea, sportaccommodaties, kampeerterreinen) Inkomsten uit nutsbedrijven Inkomsten uit bezittingen en eigen vermogen (huurpacht, interest, dividend) Overige eigen inkomsten zijn onregelmatig verdeeld over gemeenten en per jaar sterk variërend

17 Gemeentefonds Uitkering van het Rijk In 2014 ruim 18 miljard Gemeentefonds beheerd door Minster van Financiën en Minister van BZK Besteding niet gekoppeld aan bepaald doel, maar vrij besteedbaar Groei gemeentefonds is gekoppeld aan groei rijksuitgaven

18 Omvang gemeentefonds (1) Omvang gemeentefonds wordt bepaald door toevoegingen en onttrekkingen uit hoofde van: taakwijzigingen bestuurlijke afspraken normeringssystematiek

19 Omvang gemeentefonds (2) Taakwijzigingen Artikel 2 Financiële-verhoudingswet Indien beleidsvoornemens van het Rijk leiden tot taakwijzigingen bij gemeenten moet het Rijk de financiële gevolgen in kaart brengen Rijk moet tevens aangeven via welke bekostigingswijze de financiële gevolgen voor gemeenten opgevangen kunnen worden

20 Omvang gemeentefonds (3) Normeringssystematiek Sinds begrotingsjaar 1995 Gelijk de trap op én gelijk de trap af : ontwikkeling gemeentefonds gekoppeld aan ontwikkeling rijksuitgaven Vuistregel: 20% van elke euro die het Rijk extra uitgeeft gaat naar het gemeentefonds (en omgekeerd) In verband met economische crisis afwijkende afspraken over omvang gemeentefonds

21 Ontwikkeling AU en Conjunctuur Stand septembercirculaire % 6% 4% 2% 0% -2% -4% Nominale groei Reële groei Groei BBP

22 Verdeling gemeentefonds (1) Gebaseerd op principe dat gemeenten bij gelijke tarieven een gelijkwaardig voorzieningenniveau kunnen bieden Hoofdlijnen verdeelstelsel vastgelegd in Financiëleverhoudingswet 1997 Globaal en kostengeoriënteerd: wat zijn de objectieve kosten van de gemeente? welke mogelijkheden heeft de gemeente om eigen inkomsten te genereren?

23 Groei AU Nominaal, groei van jaar tot jaar (in mln euro s) GF circulaire September Juni September December Mei September

24 Groei AU Nominaal, groei van jaar tot jaar (in procenten) GF Circulaire September ,9 2,4 0,5 3,4 - - Juni ,4 3,5 1,0 3,1 2,0 - September ,1 4,2 0,8 3,4 2,6 - December ,1 4,8 0,4 0,9 0,9 - Mei ,8 6,0 0,1 0,9 0,5 0,5 September ,9 4,2-0,9 0,3 0,8 0,1

25 Verdeling gemeentefonds (2) Drie speerpunten: centrumfunctie sociale structuur eigen belastingcapaciteit Verdeling via objectieve maatstaven G4-gemeenten ontvangen samen bijna 25% van de totale algemene uitkering

26 Algemene uitkering per inwoner Nederland gem. 906 per inwoner 2013 Gemeente* Gemeente Amsterdam Bloemendaal 559 Rotterdam Blaricum 564 's-gravenhage Waalre 590 Rozendaal Bunnik 594 Utrecht Wijdemeren 599 Groningen Bunschoten 600 Leeuwarden Maasdonk 603 Heerlen Leusden 604 Schiedam Son en Breugel 606 De Marne Haaren 608 * excl. Wadden

27 Artikel 12 Financiëleverhoudingswet Aanvullende bijdrage op algemene uitkering ten laste van collectiviteit van gemeenten Wanneer algemene middelen aanmerkelijk tekortschieten én eigen inkomsten tot redelijk peil zijn opgevoerd Er moet sprake zijn van objectieve oorzaken Aantal artikel 12-gemeenten gedaald van 21 in 1995 tot 4 in 2013 (Lelystad, Loppersum, Boarnsterhim en Millingen aan de Rijn) Financieel beslag in miljoen

28 Decentralisaties 2015 Jeugdwet, WMO 2015, Participatiewet Sociaal deelfonds voor 3 jaar Aparte index voor loon/prijs stijgingen Middelen vanaf 2015 overgeboekt van departementale begrotingen naar deelfonds Geen uitkering aan samenwerkingsverbanden Verantwoording aan gemeenteraad

29 Sociaal deelfonds Onderbesteding: reserveren mogelijk Overbesteding: geen probleem Hulp bij huishouden en CJG-middelen niet naar deelfonds, maar blijven vrij besteedbaar

30 Specifieke uitkeringen (1) Ingesteld bij wet Rijk bepaalt omvang én besteding Wanneer? Bekostiging via eigen inkomsten niet mogelijk Kosten ongelijkmatig verdeeld over gemeenten (bekostiging via gemeentefonds niet mogelijk) Kosten ongelijkmatig verdeeld in de tijd Kosten eenmalig of met tijdelijk karakter Onvoldoende inzicht in omvang van de kosten

31 Specifieke uitkeringen (2) Grootste specifieke uitkeringen voor gemeenten in 2013: Algemene bijstand 4,1 miljard Sociale werkvoorziening 5,2 miljard Laatste decennia drastische vermindering aantal specifieke uitkeringen: in 1985 nog ruim 400, in 2012 minder dan 50 Verdere vermindering aantal specifieke uitkeringen tot maximaal 25 plus 12 grote gebundelde uitkeringen

32 Specifieke uitkeringen (3) Bundeling specifieke uitkeringen door vorming brede doeluitkeringen en overheveling naar gemeentefonds als gelden evengoed via gemeentefonds kunnen worden verdeeld Probleem niet zozeer het huidige aantal als wel de administratieve verantwoordingslasten en achterliggende gedetailleerde regelgeving SISA

33 Financieel beheer (1) Gemeenten voeren sinds 1995 stelsel van baten en lasten Regels zijn vastgelegd in Besluit Begroting en Verantwoording (BBV) BBV geeft eisen waaraan begroting, meerjarenraming, jaarrekening en jaarverslag dienen te voldoen BBV bevat ook regels over hoe om te gaan met activeren, waarderen en reserveren en regelt de informatievoorziening aan derden (Rijk)

34 Financieel beheer (2) Begroting staat centraal, is verdeeld in aantal programma s en zeven verplichte paragrafen Gemeenteraad bepaalt aantal en soort programma s Zeven paragrafen verplicht voorgeschreven: weerstandsvermogen, verbonden partijen, bedrijfsvoering, financiering, onderhoud kapitaalgoederen, grondbeleid en lokale heffingen

35 Financieel beheer (3) Sluitende begroting wettelijk verplicht Lenen mogelijk voor financiering van kapitaaluitgaven, zoals grondaankopen of aanleg van wegen De hiermee verband houdende kapitaallasten (rente, afschrijving) moeten jaarlijks gedekt worden uit beschikbare baten Verplichte activering van activa met economisch nut en niet verplichte activering van activa met alleen maatschappelijk nut

36 Overlegstructuren in de financiële verhouding Code Interbestuurlijke Verhoudingen Overhedenoverleg Bestuurlijk Overleg Financiële Verhouding

37 Gesprek met gemeenten Gemeenten soms nog zoekend Wijkteams? Andere vormen? Gemeenten overleggen veel met betrokken partijen: o.a. zorgaanbieders Leg contact met gemeenten: Hoofd sociale zaken/zorg Wijkteamcoördinator Wethouder zorg/sociale zaken

38 Huisarts en gemeente Handreiking VNG over samenwerken in de wijk Tips, trucs, aandachtspunten over en weer A dam: factsheet samenwerking met huisarts

39 Vragen? Vereniging van Nederlandse Gemeenten