Rekenen aan de Stad. Jelte Boeijenga, Gert Middelkoop, Jan Brouwer

Transcriptie

1 Rekenen aan de Stad Jelte Boeijenga, Gert Middelkoop, Jan Brouwer

2 Bouwen en ontwikkelen voor 2008 Beperkt aantal betrokken partijen Overzichtelijk tijdbestek Vastomlijnd plan

3 Bouwen en ontwikkelen na 2008 Talloos veel betrokken partijen Langere, onzekere tijd Met onbekende uitkomst

4 Maar geld maakt nog steeds de stad. Aan het eind van de dag moet de rekening nog steeds worden betaald. In die nieuwe werkelijkheid kan de kennis over hoe het geld rolt niet geconcentreerd blijven bij de financieel specialisten. We de kennis en inventiviteit van al die betrokkenen rondom dat nieuwe bouw- en ontwikkelproces nodig. Maar dan moeten zij wel begrijpen op welke manier geld de stad maakt.

5 Twee voorbeelden

6

7 Transformatie naar kwaliteit, Bureau Middelkoop, december 1999

8 41,7% Grondcurve Grondquote 33,3% 25% VON-prijs

9 Vrijstaande woning op 400 m2 Opbrengsten (VON prijs) Totale kosten realisatie Residuele grondwaarde De grondquote van deze prijscategorie is / = 41,7% Herenhuis op kavel van 250 m2 Opbrengsten (VON prijs) Totale kosten realisatie Residuele grondwaarde Voor deze woning geldt echter ook de quote van 41,7%. Het gevolg is dat gulden aan de grond moet worden betaald terwijl er maar gulden is. Door de te hoge grondprijs ontstaat bij de ontwikkelaar een verlies van gulden

10 50% 45% Grondquote (Verkoopprijs/Residu) 40% 35% 30% 25% Patio, 1,5 laag Vrijstaande w oning 2-1 kap Rijtjesw oning 5,4 m1 Rijtjesw oning 6,0 m1 Rijtjesw oning 4,8 m1 Rijtjesw oning 4,2 m1 20% Patiow oning in hoge dichtheid (Sporenburg) 15% Verkoopprijzen x gulden 18

11

12 GELD EN DE STAD V. 1.0

13 De inkomsten uit bouwgrondexploitaties vormden de afgelopen jaren een flinke inkomstenbron. Let wel: aan de uitgavenkant staat dezelfde post onder ruimtelijke ordening. Die is bijna net zo groot. Netto hielden de gemeenten er niet heel veel aan over - gemiddeld althans. Diegenen die dat wel deden, waren wel kwetsbaar voor ontwikkelingen op de vastgoedmarkt. In het verleden hadden veel gemeenten nog aandelen in energiebedrijven. Hier werd jaarlijks dividend voor uitgekeerd. In 2008 en 2009 hebben veel gemeenten hun aandelen echter verkocht. Dat leverde in één keer veel geld op. Bouwgrondexploitaties Gemeentefonds 16% Geld en Nuts 6% Retributies zijn heffingen voor het gebruik van bepaalde voorzieningen, bijvoorbeeld het riool. Wettelijk mogen de heffingen niet hoger zijn dan de werkelijke kosten. Retributies 7% NL STAD 3209 / inw 7% Belastingen 31% Wet Werk en Bijstand en de Wet Sociale Werkvoorziening Gemeenten hebben zeer beperkte middelen om inkomsten te vergroten: ze kunnen alleen de belastingen verhogen. Het grootste deel is OZB. Onder andere hondenbelasting, precariobelasting, toeristenbelasting vullen dit aan. Bouwgrondexploitaties vormen de grootste post binnen de uitgaven aan ruimtelijke ordening. De aankoop van grond en het bouwrijp maken hiervan vormen grote uitgaven. Dit geld wordt later - als het goed is althans - weer terugverdiend met de uitgifte van grond. Maar de kost gaat wel voor de baat uit en dat kan een risico zijn. Uitgaven aan stadsvernieuwing, en volkshuisvesting vormen de overige posten. De aanleg en het onderhoud van wegen, straten en pleinen vormen de reguliere uitgaven. Bij grote ruimtelijke en/of infrastructurele projecten kan deze post flink groter worden. Ruimtelijke Ordening 20% 9% Verkeer, Vervoer en Waterstaat Kosten van het ambtelijke en politieke apparaat. Rente Bestuur 1% 6% 8% 3% NL STAD 3147 / inw Algemeen 3% 2% Algemene, niet nader gespecificeerde kosten. Openbare Orde EZ 9% 7% Bijvoorbeeld de brandweer. Cultuur en Recreatie Onderwijs Bibliotheken, bijdragen aan musea, cultuursubsidies, natuurbescherming, sportvoorzieningen, etc. Via het gemeentefonds krijgen gemeenten jaarlijks een bijdrage van het rijk. Gemeenten zijn vrij om te bepalen waar ze dat aan uitgeven. Afgesproken is dat wanneer het rijk minder uitgeeft, het gemeentefonds ook omlaag gaat. En andersom ook natuurlijk. Ook wanneer dat halverwege het jaar blijkt. Samen de trap op en trap af wordt dat genoemd. 30% 4% BTW comp. fonds Specifieke Uitkeringen + overige inkomsten Uit het compensatiefonds worden gemeenten gecompenseerd voor de BTW die zij betalen over uitbesteed werk (afvalverwerking bijvoorbeeld). Hiermee wordt bevorderd dat gemeenten (en provincies) een evenwichtige keuze maken tussen zelf doen en uitbesteden van werk. Zonder compensatie zou het uitbesteden van werk vaak veel duurder zijn. De specifieke uitkeringen komen van verschillende ministeries voor de uitvoering van specifieke taken. De uitvoering van de Wet Werk en Bijstand en de Wet Sociale Werkvoorziening voor het ministerie van sociale zaken en werkgelegenheid nemen met 14% een groot deel voor hun rekening. Ook incidentele bijdragen aan een ruimtelijk project vallen onder de specifieke uitkeringen. Riolering en afvalverwijdering nemen samen tweederde van de kosten voor hun rekening. Deze worden grotendeels gefinancierd uit de retributies. Volksgezondheid en Milieu Overige kosten betreffen bijvoorbeeld ambulancevervoer, bijdragen aan verpleegtehuizen, centra voor jeugd en gezin. 29% Sociale voorzieningen De uitvoering van de Wet Werk en Bijstand en de Wet Sociale Werkvoorziening vormen samen een groot deel van de sociale voorzieningen. Naast deze uitkeringen in opdracht van het rijk hebben gemeente ruimte voor overig beleid. Voorbeelden zijn het gemeentelijk minimabeleid, voorzieningen voor gehandicapten en bijdragen aan kinderdagopvang.

14

15

16

17

18 Leges Burgerzaken Overige retributies Leges Bouwvergunningen Ministerie van Financiën Ministerie van Justitie Ministerie van Binnenlandse Zaken Ministerie van Economische Zaken Ministerie van VROM Ministerie van Verkeer en Waterstaat Ministerie van Jeugd & Gezin Ministerie van Volksgezondheid, Ministerie van Welzijn en Sport Overige belastingen Burgerzaken Toevoeging aan reserves Nutsbedrijven Geldleningen en -uitzettingen Riool- en afvalstoffenheffing Ministerie van Wonen Wijken en Integratie Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen Parkeerbelasting OZB Gemeentefonds Riool en Afval Bestuur Financiën Openbare Orde en Veiligheid Economische Zaken Ruimtelijke Ordening en Volkshuisvesting Verkeer, Vervoer en Waterstaat Volksgezondheid en Milieu Sociale Voorzieningen Nederland 1,1% 15% BTW Compensatiefonds Onbekend Nutsbedrijven Geldleningen en -uitzettingen Bouwgrondexploitaties Onderwijs Cultuur en Recreatie Winst Bouwgrondexploitaties Winst uit bouwgrondexploitaties Omvang bouwgrondexploitaties De vijf gemeenten met de grootste winst uit bouwgrondexploitaties Amsterdam 6,3% Zwolle 4,7% Zoetermeer 3,4% Maastricht 2,9% Leiden 2,6% De vijf gemeenten met de grootste omzet in bouwgrondexploitaties Zwolle 31% Almere 26% Zoetermeer 23% Amersfoort 21% Den Bosch 21%

19

20

21 Zwolle PERCENTAGE VRIJ TE BESTEDEN INKOMSTEN 25% 30% 35% 40% 45% 50% Den Bosch Zoetermeer 50% Groningen Amersfoort Utrecht Almere Nijmegen Maastricht Dordrecht Amsterdam Tilburg Apeldoorn Den Haag Arnhem Breda Enschede Rotterdam Haarlem Eindhoven Leiden Omvang van de begroting in euro per inwoner 40% 30% 20% 10% PERCENTAGE VAN DE INKOMSTEN DAT LOKAAL WORDT OPGEHAALD

22 GREX-RATIO: BOUWGROND ALS PERCENTAGE VAN DE ACTIVA 40% 30% 20% 10% Zoetermeer Omvang van de balans in euro per inwoner Dordrecht Utrecht Tilburg Eindhoven s-hertogenbosch Amsterdam Almere Maastricht Leeuwarden Rotterdam Zwolle In dit gebied is de boekwaarde van de te ontwikkelen grond hoger dan het eigen vermogen van de gemeente. Bij volledige afschrijving van de grond zou een negatief eigen vermogen ontstaan. Groningen Apeldoorn Breda Enschede Nijmegen Amersfoort Arnhem Hengelo s-gravenhage Leiden Haarlem 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% DEBT-RATIO: SCHULD ALS PERCENTAGE VAN DE PASSIVA

23 Gemeenten met de hoogste en laagste bedragen aan te ontwikkelen grond op de balans Trouw 19/08/2010 Gemeenten met de hoogste en laagste schulden per inwoner De Gelderlander 02/07/2011 BNDeStem 13/05/2011 vrijdag 13 mei :03 Financieel Dagblad 25/02/2010 APELDOORN De gemeente Apeldoorn verkeert in een zorgwekkende financiële situatie. De Gelderse gemeente moet een derde van haar vermogen afboeken door verliezen op het grondbedrijf. Dat concludeerde de Rekenkamercommissie Apeldoorn vrijdag. De gemeente moet 49,8 miljoen euro afboeken op haar grondreserves. Door de crisis op de woningmarkt moet ze aangekochte gronden afboeken. Nijmegen Almere Apeldoorn Amsterdam Arnhem Amersfoort Groningen Zwolle Amersfoort Tilburg Breda Nijmegen Apeldoorn Rotterdam Zwolle Haarlem / Dordrecht Groningen Eindhoven Amsterdam Arnhem Breda Enschede Almere Den Haag Leeuwarden Maastricht Enschede Leeuwarden Den Bosch Maastricht Rotterdam Den Haag Leiden Haarlem Utrecht Zoetermeer Leiden Eindhoven Tilburg Dordrecht Utrecht Den Bosch Zoetermeer

24