Psychotische stoornissen bij kind en jeugd Waar staan we? Floortje Scheepers, UMC Utrecht

Transcriptie

1 Psychotische stoornissen bij kind en jeugd Waar staan we? Floortje Scheepers, UMC Utrecht

2 Geschiedenis 1905 Binet IQ test 1906 Sante de Sanctis, dementia praecocissima en psychose bij mentale retardatie 1933 schizofrenie bij kinderen, Potter 1967 insanity of early life, Maudsley 1971 childhood psychosis Kanner

3 Autisme en psychose als overlappende fenomenen 1971 Kanner: autisme als vroege manifestatie van schizofrenie (< 2 jaar) Rutter en Kolvin: autisme en schizofrenie als twee aparte entiteiten Vanaf DSM III (1980) apart geclassificeerd Review Wood 2017; meer overlap dan obv kans (genetisch, social exclusion? Selten 2015) < Presentatietitel invullen > # 3

4 Normale ontwikkeling en psychose (very) early onset schizophrenia valt onder dezelfde categorie als schizofrenie op volwassen leeftijd in de DSM Echter: hallucinaties en wanen ook normaal verschijnsel in vroege ontwikkeling En Psychose in normale populatie zonder dat sprake is van stoornis < Presentatietitel invullen > # 4

5 Normaal of afwijkend 9% 7-8 jarigen hoort stemmen, 15% daarvan heeft er last van, 24% gaat niet vanzelf over (Bartels Velthuis, 2010, 2011) 7,5-17% 9-18 jarigen psychotische verschijnselen mn wanen (Kelleher 2012) 11 jaar hallucinaties risico psychose 5-16 x groter Subklinische psychotische symptomen brede psychopathologie (Leede-Smith 2013, de Wit 2014, Downs 2013) UHR 30% transitie naar Psychose (Fusar-Poli 2012) < Presentatietitel invullen > # 5

6 onderzoek Lage prevalentie: moeilijk prospectief longitudinaal onderzoek (Dynamics of Youth) Onderzoek bij hoogrisicogroepen (kinderen van), 72% as I diagnose op lft 28 jaar (Mesman 2013) (subklin sympt)16% psychotische stoornis (Ziermans 2010) Ernstigere subklinische sympt en lage intelligentie hoger risico (Ziermans 2014)

7 Ontwikkelingspsychologie en psychiatrie Brein bij geboorte: 350 gram, 2500 synapsen per neuron, na 3 jr , tot ver na 18 levensjaar 4mnd-10 jaar pruning niet functionele banen/verbindingen (volume piek prefrontale cortex en associatiegebieden 6-8 jr) Interactie aanleg + omgevingsstimulatie/deprivatie + hormonen (Koenis 2015) < Presentatietitel invullen > # 7

8 Ontwikkelperspectief vlgs Piaget Coördinatie beweging (10-12 maanden): doelgericht gedrag Tertiaire circulaire reacties (12-18 mnd): effectief gedrag Eerste denken (18 mnd-2 jaar): object constante Pre-operationele periode (2-7 jr): fantasiespel (rol taal), realiteitstoetsing nog niet autonoom Concreet-operationele fase (7-11 Jr): logisch redeneren Formeel operationele fase (vanaf 11 jaar): abstract logisch redeneren vaak samen met preoccupatie abstracte thema's en ontwikkeling identiteit < Presentatietitel invullen > # 8

9 Programma stemmenhoren voor kinderen (6-15 jaar) 6% psychotische stoornis, 19% autisme, 19% angst, 17% ADHD, 13% stemming, 13% persoonlijkheid, 6% OCD (Mayer 2017) 1/ schizofrenie op kinderleeftijd (Remschmidt 2005) < 13 jaar Hoog risico: > 10 jaar, eerstegraads familielid (schizofrenie 10x, bipolair 8x, Gottesman 1967, Craddock 2013), genetische afwijkingen (oa 22Q11 deletie, 25% hoger risico, Rees 2014) < Presentatietitel invullen > # 9

10 Natuurlijke selectie Spontane mutaties en deleties Positief effect op voortplanting of overleving verspreiding in genenpool Negatief effect verdwijnen door selectie

11 Waarom dragen we zieke genen mee? Rare copy number variants met grote effect size (verschillende penetrantie) blijven bestaan als in onalledaagse context opeens in je voordeel hemochromatose: overleving tijdens pest, geen ijzer in lymfocyten- geen groei bacterie diabetes type 1: overleving tijdens ijstijd, lager vriespunt bloed door suiker

12 Common variants met small effect size draagt iedereen in meer/mindere mate met zich mee omdat je ze in alledaagse context nodig kunt hebben om te overleven psychiatrische ziekten diabetes type 2 Epigentica hier heel erg van belang

13

14 Epigenetica 2003 Duke University Agouti muizen dik en blond. Aanpassing voeding tijdens zwangerschap: klein en bruin (DNA methylering aan/uit zetten) 2004 M Meaney Ratjes veel aandacht van moeder na geboorte (ook als verwisseld) goed omgaan met stress. Ratjes die dit niet waren psychotisch /angstig Onderzoek invloed trauma op DNA methylering (Boks 2015)

15 Psychiatrische ziekten ontsporing van een normaal evolutionair fenomeen (common genes) Ontsporing door buitensporige prikkel (trauma) Te heftige reactie op normale prikkel (overgevoelig systeem) of chronische prikkel Te weinig rem op het systeem

16 Vroeg kinderlijk trauma (te heftige prikkel) Verhoogd kans op psychose (Varese 2012, Janssen 2004, Larkin & Read 2008, McGrath 2017, Lincoln 2017) Door; 1. cognitieve biases: niemand is te vertrouwen, de wereld is gevaarlijk (Klewchuk 2007). 2. beperktere hechtingsstijlen (Berry 2007, Read 2008). 3. dissociatie/vervreemding (Ross 2004) 4. Over-reactiviteit van de HPA as (Read 2001)

17 Immigratie (te heftige prikkel) Verhoogd kans op psychose (Bourque 2011, Cantor-Graae & Selten 2005) Vooral als je niet bij mensen uit je oorspronkelijke cultuur in de wijk woont (Veling 2008) Door ultieme onveilige/onoverzichtelijke situatie en social exclusion

18 Lagere cognitieve vaardigheden (te gevoelig systeem) Verhogen kans op psychose Vooral verminderde sociale vaardigheden (Brune 2005, Lo Cascio 2017) Laag performaal IQ/executieve functies/totaal IQ (Zammit 2004, Barnett 2012, Doreh 1995, Keefe 2006, Agnew-Blais 2016) Door; minder overzicht, minder herkennen patronen, minder vrienden maken en ook minder adaptief vermogen

19 Opgroeien in de stad (minder adaptief vermogen) Verhoogd kans op psychose (van Os 2001, Pedersen & Mortensen 2001) Door minder ontwikkelen van adaptief vermogen in onoverzichtelijke, onvoorspelbare, drukke stad versus rustige bekende platte land

20 Andere risicofactoren Slaapproblemen (Meyhofer 2017) Motore dysfunctie (Burton 2017) Kritiek vanuit familie vooral in ontwikkelingslanden (Wusten 2017) Cannabis (Addington 2017) < Presentatietitel invullen > # 20

21 Dimensional vs dichotomy < Presentatietitel invullen > # 21

22 < Presentatietitel invullen > # 22

23 < Presentatietitel invullen > # 23

24 Behandeling kind en jeugd Opname voorkomen of waar mogelijk met rooming in Farmacotherapie, psychoeducatie, psychotherapie (CGT, EMDR, trauma behandeling), psychosociale interventies, hervatten school Intensief ouders betrekken, gezinsbehandeling (multidisciplinaire richtlijn 2012) (F)ACT, VIP teams Preventie richten op social exclusion Headspace Nieuwe inzichten < Presentatietitel invullen > # 24

25 Nieuwe inzichten Medicatie weigeraars > 30% herstel (Conus, 2017) Te lang medicatie overgevoeligheid dopamine receptoren daarmee verhoogde kans relapse (Murray, 2017) Psychose game, virtual reality ESM (PsyMate, Goalie ) ehealth apps (TemStem...) Big data risicoprofielen Medicatie additie (visolie, immuun supressiva) DNA Biomarkers om effect te voorspellen < Presentatietitel invullen > # 25

26 Hoe train je je brein? Leren Muziek maken Fantaseren Puzzelen Mediteren

27 Een game die je met je denken aanstuurt Ontspan maar focus ook (mediteer) Stress en ontspanning geven meer psychose Meditatie trainen helpt stress en ontspanning te vermijden

28 Kijk naar het scherm zb5zk

29 Psychose als complex model Systeembiologie (interactie binnen en tussen genen, cellen, organen, omgeving), social exclusion als kernfenomeen

30 Dank voor uw aandacht