Aartsbisdom Mechelen-Brussel Vicariaat Onderwijs Diocesane Pedagogische Begeleiding Secundair Onderwijs

Transcriptie

1 Aartsbisdom Mechelen-Brussel Vicariaat Onderwijs Diocesane Pedagogische Begeleiding Secundair Onderwijs Vademecum Frans (2008) 1 Situering van het vak In zijn talenbeleidsnota De lat hoog voor talen in iedere school. Goed voor de sterken, sterk voor de zwakken onderstreept de minister het belang van de talen in de huidige maatschappij. De nota besteedt ruim aandacht aan de kwaliteit van het Vlaamse talenonderwijs. De eindtermen worden indien nodig aangepast en aangevuld met linguïstische competenties zoals beschreven in het Europees referentiekader voor talen. De nota beklemtoont ook talensensibilisering vanaf het kleuteronderwijs, initiatie Frans, beter Frans in het lager onderwijs, en verwijst vreemde talen in de B-stroom, het KSO, TSO en BSO. Er wordt gestreefd naar een beter evenwicht tussen taalvaardigheden en taalstructuren, en naar een vlottere overgang in het talenonderwijs van de basisschool naar het secundair onderwijs. Een doordacht voorstel voor meertalig onderwijs in Vlaanderen onder de vorm van 10 CLIL-projecten (Content and Language Integrated Learning) wordt in de nota uiteengezet. De geplande initiatieven van deze tekst worden gerealiseerd. De eindtermen Nederlands en moderne talen worden indien nodig aangepast en zullen waarschijnlijk vanaf het schooljaar ingevoerd worden. De resultaten van de eerste peiling Frans (lezen, luisteren en schrijven) in de A- stroom van het secundair onderwijs zijn ondertussen bekend. (Zie Er worden inspanningen gedaan voor een vlotte overgang van het basis naar het secundair onderwijs, ook voor Frans (zie Clef d Or). Enz. 1.1 Leerplannen De leerplannen kunnen gedownload worden: Doorlichtingverslagen In de doorlichtingverslagen wordt gepleit voor een meer leerlinggerichte eerder dan een leerstofgerichte benadering. Men vestigt de aandacht op het belang van zelfstandig werken en leren. Een positief aanmoedigend leerklimaat draagt bij tot het welbevinden van de leerlingen op school. Leerinhouden worden bij voorkeur niet te theoretisch aangebracht. Doe-activiteiten, vaardigheden en competenties moeten voldoende worden aangeboden en ingeoefend. (Competentieontwikkelend leren: kennis, geïntegreerd en in samenhang met inzicht, vaardigheden en attituden.) De horizontale en verticale samenhang moet gegarandeerd worden door een goed werkende vakgroep. Er blijft een sterke coördinatie nodig bij de benaderingswijze en de aanpak binnen het onderricht moderne vreemde talen (horizontale samenhang). Overleg van de leraren Frans met de collega s Nederlands, Engels en Duits is dus onontbeerlijk. /index.htm

2 Dit overleg gebeurt horizontaal, binnen een klas of graad, maar ook verticaal, van 1 tot 6. De vakgroep zou ook moeten waken over een gelijkgerichte visie op evaluatie. In sommige afdelingen moet de studierichtinggebonden (beroepsgerichte) component voldoende aan bod komen. Ook de lessen Frans kunnen bijdragen tot de realisatie van de vakoverschrijdende eindtermen. De doorlichting dringt aan op een vlotte overgang tussen basisonderwijs en secundair onderwijs en pleit voor samenwerking tussen scholen en leraren van beide niveaus. Het is voor de leraren MVT van het secundair onderwijs van groot belang goed te weten wat de leerlingen vanuit de basisschool kennen over taalsystematiek in het Nederlands. Immers, taalbeschouwing in het basisonderwijs is sterk geëvolueerd. Dit heeft uiteraard gevolgen voor het vreemdetalenonderwijs het SO en in het bijzonder voor Frans in het eerste jaar Professionalisering 2.1 Visietekst In de loop van het schooljaar verscheen de nieuwe tekst Een visie op het onderwijs in moderne vreemde talen die de tekst van 1997 actualiseert. Essentieel is de centrale doelstelling van het onderwijs in moderne talen niet veranderd: je leert een moderne vreemde taal om een instrument te verwerven waarmee je in die taal kunt communiceren. Enkele hoofdgedachten Kennis en vaardigheden: een communicatief samenspel De leerlingen zijn taalvaardig wanneer ze feitelijke kennis ( weten dat ) en kennis van processen en procedures ( weten hoe ) spontaan in verschillende authentieke communicatieve situaties (weten wanneer, waarom en waar) kunnen inzetten. Bv.: de weg vragen en uitleggen. De leerling kent de nodige woordenschat en grammaticale structuren. Hij weet hoe en dergelijke dialoog verloopt. Hij weet hoe hij zich moet wenden tot een onbekende. Woordenschat en grammatica zijn functioneel: de leerling leert de woordenschat en structuren die nodig zijn om de taaltaken te kunnen uitvoeren. Hij leert ook zelf kennis opbouwen (observatie in context, overzicht of lijst, inoefenen in communicatieve activiteiten). Interculturele competentie Een competentie is een samenspel van kennis, vaardigheden en attitudes in een context. Interculturele competentie: aspecten van de vreemde leef- en werkwereld kennen (kennis), intercultureel kunnen communiceren (vaardigheid), de andere cultuur begrijpen en respecteren (attitude). Het Europees referentiekader voor moderne vreemde talen (ERK) Het ERK beschrijft de competenties die nodig zijn om te kunnen communiceren en geeft daarbij horende domeinen en situaties. De descriptoren van het ERK bieden heel wat mogelijkheden:

3 - 3 het concreet vertalen van de leerplandoelstellingen, hulp bij de lespraktijk, houvast voor evaluatie. Het programma DIALANG en het Europees taalportfolio kunnen gebruikt worden voor zelfevaluatie van leerlingen. Groeien in taalvaardigheid Voor kennis, vaardigheden en interculturele competentie onderscheidt men 3 fasen: de reproductie, de transfer (inzien en begrijpen) en de communicatief-creatieve fase (het geleerde materiaal gebruiken in nieuwe en concrete situaties). Evaluatie Uitgangspunt van de evaluatie blijven uiteraard de leerplandoelstellingen, die als taaltaken geformuleerd zijn. Bij betrouwbare evaluatie zullen de vaardigheden dan ook duidelijk zwaarder doorwegen. Evaluatie is geïntegreerd in het leerproces. Daarom moet er ruimte zijn voor feedback voor de leerling, peer-,co- en zelfevaluatie, en moet er aandacht zijn voor het proces. Evaluatie kan verschillende vormen aannemen die behoren tot de autonomie van de school. Evaluatie: samenspel van kennis en vaardigheden Bij het beoordelen van de vaardigheden brengt de leraar naast de vaardigheidscriteria ook lexicale rijkdom en grammaticale correctheid in rekening. Declaratieve kennis wordt ook in beknopte vaardigheidstaken geëvalueerd. De volledige visietekst kun je raadplegen bij de vakdocumenten op de site van de DPB Mechelen-Brussel: Verder kies je: DPB SO Vakdocumenten Frans Je vindt er ook een artikel van professor Gerard Westhof over het Europees referentiekader, voorbeelden van communicatief-creatieve opdrachten en geïntegreerde opdrachten en toetsen. 2.2 Onderzoekscompetentie De onderzoekscompetentie maakt deel uit van de specifieke eindtermen van de moderne vreemde talen in de derde graad ASO (studierichtingen met component moderne talen). Het gaat om SET nrs 16, 17 en 18, te vinden helemaal achteraan in de leerplannen. De onderzoekscompetentie is aan de polen gebonden en moet worden gerealiseerd binnen de vakken van die polen. De SET hebben betrekking op het specifiek gedeelte van de opleiding, in dit geval de moderne vreemde talen. Alle SET moeten bereikt worden binnen de pool MVT, dit betekent dat alle SET moeten bereikt worden in alle MVT vakken samen. Onderzoekscompetentie betekent dat de leerling bekwaam moet zijn een concrete onderzoeksvraag te analyseren, er een onderzoeksmethodologie voor te kiezen en deze methodologie toe te passen. Hij moet verder de onderzoeksresultaten interpreteren en

4 erover rapporteren. Hij gebruikt hiervoor zijn verworven kennis en vaardigheden over één of verschillende kennisdomeinen. Het gaat erom leerlingen voor te bereiden op het hoger onderwijs en hen in contact te brengen met het wetenschapsdomein van de pool. Daarbij hoort de toepassing van de principes van zelfstandig leren of zelfgestuurd leren (zie 3.4 Leerautonomie in het leerplan). Concreet: via gerichte opdrachten leerlingen een onderzoeksprobleem geven van linguistische en/of literaire aard, waarrond ze informatie verzamelen, ordenen, verwerken; opdrachten voorbereiden, plannen, organiseren en evalueren, en tenslotte de resultaten presenteren en daarbij kritisch reflecteren op verscheidene standpunten. Werkvormen als teamwork en pair work zijn mogelijk en wenselijk. Belangrijk is dat er ook aangepaste evaluatiesystemen bijhoren zoals procesevaluatie, peer evaluation, enz. Het proces kan gevolgd worden aan de hand van een logboek of een groeiportfolio. Heel wat taalleraren hebben daarin al behoorlijk wat ervaring opgedaan in seminaries van de vrije ruimte. Het is echter niet voldoende dat er binnen een vakoverschrijdend thema enkele Franse teksten gelezen worden rond bv. een wetenschappelijk thema of dat de leerlingen zelfstandig werken aan een opdracht. Uitgangspunt is een (beperkte) onderzoeksvraag. De leerling verwerft informatie via een literatuuronderzoek, een enquête enz. Hij rapporteert mondeling of schriftelijk over het resultaat van zijn onderzoek. Hij reflecteert over proces en resultaat. We willen hier wel waarschuwen voor al te grote belasting voor de leerlingen (en leraren): de projecten hoeven niet al te ambitieus of grootschalig te worden om goed te zijn. Kleinere, haalbare opdrachten tijdens de lesuren Frans, waarin gaandeweg aangeleerd wordt hoe je schriftelijk rapporteert en hoe je een goede mondelinge presentatie voorbrengt verdienen de voorkeur. Wat komt daar o.a. bij kijken: een adequate powerpointpresentatie maken, bronnen vermelden, duidelijke inhoudsopgave, voetnoten enz. (zie ook de brochures Efficient rapporteren met behulp van de computer en Rapporteren: voorschriften en nuttige wenken gepubliceerd door het VSKO). Het proces van het onderzoek is waarschijnlijk belangrijker dan het resultaat. Aanbevolen vakliteratuur met uitvoerige uitleg en tips i.v.m. de te volgen procedure is het boekje Stapstenen van Bart Laureys (Uitgeverij De Boeck). Voor kritische bronnenanalyse verwijzen we o.m. naar: ml Jaarplannen en leerlijnen Een jaarplan bevat een overzicht van de leerplandoelstellingen realistisch gespreid over het schooljaar. Doel Visie concretiseren: hoe en met welke middelen wil ik de leerlingen er toe brengen dat ze op het einde van het schooljaar beter kunnen lezen, luisteren, spreken en schrijven, dat ze meer weten over de Franse cultuur, dat ze beter kunnen zelfstandig werken en kunnen samenwerken? Hoe wil ik dat de leerlingen taal leren? Het is een persoonlijk werkinstrument voor eigen gebruik; de vorm bepaalt ieder zelf. Aangepast aan de doelgroep: hangt van de klas en de leerlingengroep af. (Een jaarplan kan nuttig zijn als de leraar lang afwezig is en moet vervangen worden.)

5 - 5 Kenmerken: wat vermelden? Het leerplannummer Leerplandoelstellingen Leerinhouden Vaardigheden (Ontwikkelingslijn voor inzichten, vaardigheden en attitudes) Facultatief: werkvormen, leermiddelen, VOET, opmerkingen Eventueel: excursies, bezoeken, taalactiviteiten, belangrijke evaluatiemomenten Het is goed een jaarplan op te stellen in samenwerking met collega s in hetzelfde jaar; in afspraak met de collega s van lagere en hogere jaren; in coördinatie met collega s van andere vakken. Leerlijnen vindt men reeds in de leerplannen. Ook in leerboekenreeksen zouden de leerlijnen moeten gerespecteerd zijn. Nochtans: de leerplannen Frans zijn open leerplannen die ons nog heel wat keuzevrijheid laten. Daarom is het goed dat de vakgroep leerlijnen opstelt. Ze kunnen een antwoord bieden op heel wat vragen. Wat kennen en kunnen de leerlingen voor Frans op het einde van het basisonderwijs? Zijn er geen herhalingen of leemtes voor de kennis van woordenschat en grammatica? Worden de vaardigheden in de verschillende graden op dezelfde manier ingeoefend? Is de continuïteit verzekerd? Zijn de overgangen tussen de graden niet te groot? Sluit Frans aan bij wat de leerlingen leren voor Nederlands? Kunnen er afspraken gemaakt worden met de collega s Engels en Duits om herhalingen te vermijden? Zijn er leerplandoelstellingen of inhouden die echt onvoldoende aan bod komen? Is er continuïteit voor zelfstandig werken en leren binnen de lessen Frans in de verschillende graden? Zijn er voldoende afspraken voor evaluatie? Kennen de leraars van de 3e graad de beginsituatie van de leerlingen in de 1e graad? Weten de leraars van de 1e graad welke de leerplandoelstellingen zijn van de 3e graad? Kennen we de didactische aanpak van de collega s? Is er uniformiteit in de gehanteerde begrippen? Wordt de realisatie van een eindwerk (of GIP) voorbereid in de voorgaande jaren? 2.4 Nascholing Surf op de website of en je vindt meteen de nascholingsinstantie, de deelnemingsprijs, de inhoud van de cursus en de data van de verschillende sessies.

6 - 6 Nascholingscentra PDCL (Pedagogisch Didactisch Centrum Leuven) Campus Heilig - Hart Heverlee Naamsesteenweg Heverlee Tel.: , fax: Vliebergh-Senciecentrum (VSC) (KULeuven) Zwartzustersstraat 2 B-3000 Leuven Tel.: 32 (0) Fax: 32 (0) CNO Campus Drie Eiken (Centrum Nascholing Onderwijs- Universiteit van Antwerpen) Universiteitsplein Wilrijk Tel.: , Fax: Nascholingscentrum Brussels Hoofdstedelijk Gewest Karel Bogaerdstraat Brussel Tel Fax Belangrijke studiedagen en initiatieven Europese dag van de talen Taaldag in Antwerpen (januari) BVLF-dag in Gent (maart) Week van de Franse film Ook interessant Leermiddelen In de nieuwe leerplannen spreekt men van de minimale vereisten die voor elke moderne vreemdetaalles beschikbaar zouden moeten zijn: cd-speler, dvd-speler, cassetterecorder, woordenboeken, luistermateriaal, naslagwerken, software, ICT-accommodatie enz. Ook een vaklokaal biedt heel wat voordelen. Vlaamse educatieve uitgevers (alfabetisch gerangschikt) De meeste uitgeverijen hebben een eigen website waarop ze hun producten voorstellen. Ga eens kijken. Het kan de moeite waard zijn. Uitgeverij Averbode educatieve uitgaven (7 en poche, Récits Express, Actualquarto, ):

7 De Boeck (En Scène, Cité plus, Concorde, Cascade, Chapeau, Coup de foudre, Grammaire pratique, etc.): Die Keure Educatief (Plein feu, ): Pelckmans (Parcours, Mistral, En ligne, Ça marche, C est bien, C est mieux, Ça vous arrange?, Ça me convient!, Communication multimédia, Pour toi!, Facile, Je vous en prie, Grammaire Trajet, Exercices Trajet, Téléphoner mieux, Confiance, on est là! etc, ), (Météore, Déclic, Panache), (La joie de lire): Van In (Branché, Arcades,Arcades réseau, ): Wolters Plantyn (Etapes, Caméléon, Carte Blanche, Par étapes, C est ça!, Comme il faut, Grammaire 2000, Exercices 2000, Minigram, Exercices Minigram, Vocabulaire 2000, Verbexpert, ): Evaluatie 4.1 Gespreid of permanent evalueren Gespreid of permanent evalueren heeft voor talen het voordeel dat men de leerlingen laat aanvoelen dat men veel en vaak moet oefenen om een taal te beheersen. Eenmaal studeren voor een examen is niet effectief. Bovendien kan men de vordering van de vaardigheden meten, of zelfs de vorderingen van de leerlingen in het algemeen. Dit kan ook de motivering van de leerlingen in de hand werken. De evaluatieresultaten worden best aangewend om het onderwijs- en leerproces bij te sturen. 4.2 Evaluatievormen Leren leren en zelfgestuurd leren, activerende werkvormen, belang van attitudes en leervaardigheid, strategieën kunnen toepassen, het belang van het proces en niet alleen het product enz., hebben ook een invloed op de evaluatie. Suggesties Evaluatieroosters waarin ook het proces en de inzet worden beoordeeld. Vragenlijsten om de leerlingen aan te zetten tot reflectie over hun prestaties en aanpak en die van de medeleerlingen (zelfevaluatie en peer evaluation ). Attitudeschalen voor de leerlingen zodat ze zichzelf kunnen evalueren. Logboek als bewijs van activiteiten en voor reflectie op het leerproces. Portfolio: beste-werk portfolio of groeiportfolio met werkstukken en evaluatieroosters. Criteria voor de beoordeling van groepswerk, attitudes en vaardigheden. 4.3 Taalkundige component In de toetsen moeten de leerlingen kunnen aantonen dat ze de woordenschat en de grammatica kunnen gebruiken in nieuwe authentieke contexten. Het mag dus niet gaan om pure reproductie van vooraf ingestudeerde kenniselementen.

8 Moeilijkheidsgraad van testtypes Eindtermen en leerplannen situeren de doelstellingen voor moderne vreemde talen op drie niveaus: kennis, transfer en communicatie. Kennisniveau De vragen voor woordenschat en grammatica zijn dan letterlijk uit de leerstof van de cursus geplukt. Voor een schrijfoefening, een letterlijk dictee. Voor een invuloefening op tijden worden dezelfde zinnetjes gebruikt als die tijdens de les werden behandeld. de leerlingen reproduceren op de test de woorden en grammaticale structuren. Kennisvragen geven aan leerlingen de indruk dat ze de taal beheersen als ze de woorden juist kunnen invullen. Het terugkoppelingseffect van kennisvragen is negatief. Louter kennisvragen testen onvoldoende of de leerlingen de correcte vormen ook kunnen gebruiken. Transferniveau De leerlingen moeten de geleerde kennis (woorden, grammaticale structuren en culturele of literaire kennis) naar een andere nieuwe situatie of context transfereren. Deze situatie of context zijn best zo authentiek mogelijk. Het creatieve of communicatieve niveau De leerling bepaalt zelf de inhoud van de boodschap, zonder de hulp van de leraar. De leerling moet tonen dat hij een totaal nieuwe tekst begrijpt, lezend of luisterend. Goede examens en toetsen omvatten best verschillende testtypes: kennis, transfer en communicatief niveau, gesloten en open vragen, passieve en actieve kennistoetsen, geintegreerde opdrachten. De visitetekst zegt hierover: In het communicatieve taalonderwijs wordt best, zowel voor de kennisinhouden als voor de vaardigheden en interculturele component, van bij de start zoveel mogelijk naar opdrachten van het derde niveau toe gewerkt. Strikte reproductietaken kunnen als opstap, eventueel in een tussentijdse evaluatie, maar zijn zoveel mogelijk te mijden in een eindevaluatie. 4.5 Nieuwe visie op taken : persoonlijk werk van de leerling Er zijn de laatste jaren nieuwe inzichten op het vlak van onderwijzen en leren gegroeid: zelfsturend leren, competentieontwikkelend leren, coöperatief leren, gebruik van elektronische leeromgeving, portfolio. Dit heeft ook gevolgen voor het persoonlijk werk van de leerling: alle leeractiviteiten die de leerling zowel binnen als buiten de school verricht. Het begrip is dus veel ruimer dan wat men traditioneel als huistaak beschouwt. De opdrachten kunnen thuis, in de klas, in het open leercentrum uitgevoerd worden. Deze leeractiviteiten worden ook niet altijd individueel uitgevoerd, het kan ook om groepswerk gaan. Het moeten niet altijd opdrachten van de leraar zijn, de leerling kan ook uit eigen initiatief taken uitvoeren. Niet alleen het product van de leeractiviteit is belangrijk maar ook het proces. Persoonlijk werk in de ruime zin van het woord is zinvol omdat het de betrokkenheid en de motivatie van de leerlingen kan verhogen. De leerlingen zijn er dikwijls mee vertrouwd vanuit de lagere school. Wat de leerlingen zelfstandig verwerken onthouden ze ook meestal beter. Het kan belangrijk zijn met het oog op de overgang naar het hoger

9 onderwijs en ook in het beroepsleven wordt zelfstandigheid en zelfredzaamheid gewaardeerd. Vormen van persoonlijk werk: voorbereidingsactiviteiten (opzoeking, lectuur, documentatie, ), inoefen- en verwerkingsactiviteiten, onderzoeksactiviteiten (webquest, mondelinge of schriftelijke presentatie, ), productgerichte activiteiten (schrijfopdracht, ), reflectieactiviteiten (zelfevaluatie, peerevaluatie, portfolio, ), zelfstudieactiviteiten (elektronisch leerplatform, BZL, ). Voor de evaluatie wordt een evenwicht gezocht tussen product- en procesevaluatie. Men evalueert best kennis,vaardigheden en attitudes. 5 Beginnende leraren Elk jaar worden er voor de nieuwkomers ontmoetingsdagen ingericht, een uitstekende gelegenheid om met je vakcollega s en begeleiders zonder stress over je eerste of nieuwe ervaringen in het onderwijs van gedachten te wisselen. 6 Actualiteit In de loop van het schooljaar zal de visietekst nog in een tiental scholengemeenschappen voorgesteld worden. Indien er voldoende interesse is, zou het ook goed zijn regionale vakvergaderingen te organiseren over creatief-communicatieve opdrachten en geïntegreerde opdrachten en toetsen. Meer hierover lezen jullie in de Maandberichten. - 9 Met de beste wensen voor een succesvol schooljaar! Marleen Leroy Sint-Martinusstraat Hombeek marleen.leroy.mb@kerknet.be P.S. Raadpleeg ook de Vakdocumenten DPB SO Vakdocumenten Frans