BZL-groeipad BEGELEID ZELFSTANDIG LEREN. Algemeen. Diocesane Pedagogische Begeleiding Bisdom Gent Werkgroep BZL

Transcriptie

1 BEGELEID ZELFSTANDIG LEREN Diocesane Pedagogische Begeleiding Bisdom Gent Werkgroep BZL BZL-groeipad Algemeen Er is veel beweging in de opvattingen over leren. De accentverschuiving van kennisverwerving naar vaardigheidstraining is op de scholen zowat gemeengoed geworden. In de belangstelling staat nu het actief leerproces van de individuele leerling. Hoe kan hij/zij samen met anderen leervaardigheid opbouwen om later zelfstandig nieuwe leertechnieken te verwerven en nieuwe vaardigheden te ontwikkelen? De aanpak en de werkwijzen om leerlingen zo ver te brengen, hebben op dit ogenblik vele namen: hoekenwerk, contractwerk, actief leren, activerend leren, zelfsturend leren, zelfgestuurd leren, autonoom leren, zelfstandig leren, zelfverantwoordelijk leren, begeleid zelfstandig leren, competentie-ontwikkelend leren, enzovoort. Geïntegreerde opdrachten, projectwerk en opdrachten voor persoonlijk werk of groepswerk lijken soms de krachtigste leeromgeving te zijn of de beste leerkansen te bieden. Al deze veranderingen vragen natuurlijk een aangepaste evaluatie. Er zijn talrijke publicaties van visieteksten, documentatie van experimenten, voorbeelden van goede praktijk en tips en aanbevelingen voor een concrete aanpak. Onderstaand BZL-groeipad wil de lezer in kort bestek een antwoord geven op de vragen : hoe is de school, het studiegebied, de vakgroep, de leerkracht, de leerling bezig met opvattingen over leren? Welke stappen zijn al gezet? Wat kan er nog gebeuren om verder te gaan? Dit document is dus een instrument voor een eerste voorzichtige oriëntering. Het beweert in geen geval een precieze graadmeter van het BZL-gehalte te zijn. Het is bedoeld als bescheiden startpunt voor verder nadenken en overleg. BZL gaat immers over alle aspecten van leren en is zo veelomvattend, dat het niet zonder een intensief leerproces van een team gerealiseerd kan worden. BZL lijkt het best te lukken in motiverende vakkenoverschrijdende projecten, maar het spreekt vanzelf dat de BZL-principes in alle lessen moeten doordringen, zodat ze een evenwicht vormen met traditionele manieren van leren. Het zal daarom in de toekomst absoluut nodig zijn flexibeler met de structuren van klassen en leerjaren om te springen. 1

2 Gebruiksaanwijzing Het groeipad beschrijft concrete activiteiten van leerlingen en leraren, waaruit blijkt dat er aan BZL wordt gewerkt. De leerlingenactiviteiten 1 die links onder elkaar staan opgesomd, zijn de uiteindelijke streefdoelen. De lerarenactiviteiten rechts tonen hoe BZL geleidelijk of in fasen kan worden opgebouwd. Het groeipad lees je dus best horizontaal. Met de stijgende complexiteit van links naar rechts is ook een groeiende zelfstandigheid van de leerlingen of een dalende graad van lerarensturing verbonden. De volgorde van de vertikaal opgesomde leerlingenactiviteiten zegt niets over hun onderling belang of over de aanbiedingsvolgorde. De thema s (onderwerpen, leerinhouden, leeractiviteiten, werkvormen, media, evaluatie, plaats & tijd, persoonlijk werk, feedback, leerstrategieën, leerdoelen) zijn in het onderwijs sterk met elkaar verstrengeld en werden hier soms wat kunstmatig uit elkaar gehaald om in het groeipad verschillende perspectieven te hebben. De fasering van de groeiende beheersingsgraad van BZL-competenties is niet zo maar aan een bepaald leerjaar of aan één van de drie graden op school toe te wijzen. Het tempo waarmee opeenvolgende beheersingsgraden worden bereikt, kan van individu tot individu en van klassengroep tot klassengroep verschillen. Het groeipad suggereert een stapsgewijs lineair verloop, maar groei van leercompetenties gebeurt ook concentrisch. Het is belangrijk op de verworvenheden van het basisonderwijs voort te bouwen en op de verwachte leercompetenties van het voortgezet onderwijs voor te bereiden. Met beslissen, meebeslissen, laten kiezen, laten beslissen, laten meebeslissen wordt natuurlijk bedoeld dat de leerling bewust leert kiezen binnen het kader dat de leerkracht heeft bepaald met het oog op groei naar zelfstandigheid. Het gaat hier niet om een willekeurige vrijheid. 1 LIES SERCU, Begeleid zelfstandig leren in het talenonderwijs: klein beginnen en groeien, Nova et Vetera,LXXXiiiste jg. Nr. 3, p

3 Leerlingenactiviteit als uiteindelijk doel Onderwerpen einddoel: beslissen over onderwerpen (thema s) waarbinnen aan leerdoelen wordt gewerkt Leerinhouden einddoel: beslissen over bepaalde leerinhouden (binnen de gegeven mogelijkheden van het leerplan en de eindtermen) einddoel: beslissen over het materiaal voor oefening, studie, enz. Leeractiviteiten einddoel: beslissen over de leeractiviteiten in de klas (veel of weinig schrijftaken, ICT, discussie, enz.) lerarenactiviteit fase 1 fase 2 fase 3 onderwerpen voor een taak voor de hele klas, voor een groepstaak in de klas, voor een persoonlijk werk leerinhouden voor opdrachten voor persoonlijk werk aangeboden mogelijkheden Uitdrukkelijk vermelden van het beoogde leereffect van de leeractiviteiten Laten controleren van het effect leerinhouden voor opdrachten voor persoonlijk werk, voor uitbreiding of verdieping van leerdoelen, voor vakkenoverschrijdende projecten, voor leeruitstappen aangeboden mogelijkheden Laten beslissen welk materiaal te gebruiken Laten bespreken van werking en effect van leeractiviteiten Daarna laten kiezen uit verschillende leeractiviteiten Laten beslissen over het onderwerp van het persoonlijk werk Laten beslissen over leerinhouden voor uitbreiding of verdieping van leerdoelen, voor vakkenoverschrijdende projecten, voor leeruitstappen Laten beslissen welk materiaal te gebruiken Laten beslissen over oefenen of niet leeractiviteiten na bespreking van werking en effect Laten beslissen over leeractiviteiten 3

4 Werkvormen einddoel: beslissen over werkvormen in de klas (klassikaal of onder leiding van leraar, in paren of individueel, kleine groepjes of grotere groepjes) einddoel:beslissen binnen groepswerk over wie welke rol opneemt Media einddoel: beslissen over gebruik van media als informatiebron, hulpmiddel voor tekstconstructie, communicatiemiddel en presentatiehulpmiddel Evaluatie Einddoel: mee beslissen over evalueren Uitdrukkelijk vermelden van het beoogde leereffect van de verschillende werkvormen Laten controleren van het effect Rollen in groepswerk uitdrukkelijk vermelden, laten ontdekken Werking van deze rollen laten oefenen (leider, rapporteur, tijdsbewaker, enz.) Laten bespreken van werking en effect van de verschillende werkvormen Laten kiezen uit de verschillende werkvormen na bespreking van werking en effect Laten kiezen wie welke rol in een groepswerk op zich neemt Werking en effect laten Laten kiezen uit de verschillende werkvormen na bespreking van werking en effect Laten beslissen over de passende werkvorm Laten beslissen wie welke rol in een groepswerk op zich neemt Werking en effect laten Laten oefenen en verder trainen van efficiënt en kritisch gebruik van gedrukte, geprojecteerde, versterkte en digitale media (leerboeken, rekenmachines, woordenboeken, bibliotheek, pers, televisie, internet) voor verzameling, verwerking en verwerving van kennis Laten oefenen en verder trainen van efficiënt en kritisch gebruik van tekstverwerking, specifieke software en internetcommunicatie Geleidelijke groei van complexiteit van de opdrachten Sturing in kleine stappen Onmiddellijke feedback Laten nadenken over mogelijkheden en beperkingen van de media Sturing in grotere stappen Laten beslissen over gebruik van media Laten nadenken over mogelijkheden en beperkingen van de media Bewust maken van de verschillende functies (formatief, summatief, diagnosticerend,sanctionerend, oriënterend, ) van goede evaluatie (levensecht, participatief, gevarieerd, over attitudes, onmiddellijke feedback,, ) Trainen van vormen van peerevaluatie, zelfevaluatie, coevaluatie en portfolio Laten participeren in en kritisch evalueren van verschillende evaluatievormen Verfijnen van vormen van peer-evaluatie, zelfevaluatie, co-evaluatie en portfolio Laten mee beslissen over evalueren (evaluatievorm, evaluatiecriteria, gewicht van onderdelen, frequentie, ) 4

5 Plaats & Tijd einddoel: beslissen over waar en wanneer een opdracht wordt uitgevoerd Gelegenheid bieden om te leren kiezen of een opdracht in de klas, in de bibliotheek, in het vaklokaal, in het olc, thuis of elders wordt uitgevoerd Laten inschatten hoeveel tijd er nodig is en wanneer er binnengeleverd kan worden Laten overwegen en kiezen of een opdracht in de klas, in de bibliotheek, in het vaklokaal, in het olc, thuis of elders wordt uitgevoerd Laten inschatten en beslissen hoeveel tijd er nodig is en wanneer er binnengeleverd kan worden Laten beslissen over waar en wanneer een opdracht wordt uitgevoerd en binnengeleverd Persoonlijk werk einddoel: beslissen over het soort persoonlijk werk, over de omvang, over de maat van de sturing, over de frequentie en de evaluatie Stapsgewijs laten uitvoeren van eenvoudige opdrachten Laten nadenken over mogelijke oplossingsprocedures en het leerproces Laten uitvoeren van complexere, omvangrijkere en meer geïntegreerde leertaken, opdrachten en projecten Laten nadenken over de beoogde competenties en bewust maken van oplossingsprocedures en van het leerproces Laten uitvoeren van complexe, omvangrijke en geïntegreerde leertaken, opdrachten en projecten Kritische bespreking van oplossingsprocedures en van het leerproces en laten nadenken over de verworven competenties Feedback einddoel: mening geven over leertaken, leerinhouden, leerresultaat en evaluatie Persoonlijk laten reageren op de leertaken, leerinhouden, het leerresultaat en de evaluatie De uitlatingen toetsen aan observaties en leerdoelen en opvallende meningen laten bespreken Persoonlijk laten reflecteren op de leertaken, leerinhouden, het leerresultaat en de evaluatie De bedenkingen toetsen aan observaties en leerdoelen en opvallende meningen laten bespreken Persoonlijk en systematisch laten reflecteren op de leertaken, leerinhouden, het leerresultaat en de evaluatie De bedenkingen toetsen aan observaties en leerdoelen, alle meningen laten bespreken. 5

6 Leerstrategieën einddoel: beslissen over de strategie om een opdracht uit te voeren en een leerdoel te realiseren Leerstrategieën laten ontdekken, uitproberen, vergelijken en beoordelen Leerstrategieën laten ontdekken, uitproberen, vergelijken en beoordelen De bruikbaarheid van leerstrategieën laten onderzoeken en bespreken Leerstrategieën bewust laten uitkiezen Laten beslissen over de beste strategie om zelf of in een groep een opdracht uit te voeren oen een leerdoel te realiseren De bruikbaarheid en voor- en nadelen van leerstrategieën laten onderzoeken en formuleren Leerdoelen einddoel: eigen leerdoelen bepalen Leerdoelen uitdrukkelijk vermelden, bespreken, Leerdoelen vermelden, laten bespreken, controleren en evalueren Leerdoelen gedeeltelijk mee laten bepalen Leerdoelen laten bespreken, Leerdoelen mee laten bepalen 6