LNV CONSUMENTENPLATFORM DIERENWELZIJN, WILLEN WE DAT WETEN?

Transcriptie

1 LNV CONSUMENTENPLATFORM DIERENWELZIJN, WILLEN WE DAT WETEN? Op 10 juni 2005 sprak het LNV Consumentenplatform over het thema Dierenwelzijn. Het ministerie van LNV legde de deelnemers de volgende vragen voor: 1. Hoe verdeel je de verantwoordelijkheid over de partijen? 2. Wat draagt open communicatie over het houden van dieren bij aan acceptatie van de veehouderij? 3. Hoe ga je in het beleid om met mogelijk tegenstrijdige consumentenwensen? De bijeenkomst bestond uit twee delen: een lunchprogramma, ook bedoeld voor nietleden van het LNV Consumentenplatform, met een video en presentaties, gevolgd door de vergadering zelf. Lunchprogramma: Voorafgaand aan de feitelijke bijeenkomst hebben de leden van het Consumentenplatform een boekje ontvangen, dat is samengesteld om hen in staat te stellen zich goed voor te bereiden op de bijeenkomst. Dit boekje bevat gebundelde informatie, die via een gericht vooronderzoek is verkregen. Het boekje geeft informatie over: Het beleidsdossier veehouderij en dierenwelzijn. Trends, feiten en cijfers over de veehouderij en dierenwelzijn. Het representatieve opinieonderzoek onder consumenten. De panelbijeenkomsten met consumenten. De interviews met de diverse stakeholders. De informatie uit dit boekje is opgenomen op de website van het ministerie van LNV, onder de link Consumentenplatform, op de pagina Dierenwelzijn. 1

2 Van de gehouden consumentenpanels is een impressie op video gezet, die aan de deelnemers van het lunchprogramma is getoond. Video consumentenpanels De videofilm geeft een weergave van twee consumentenpanels van elk acht personen. In de panels zijn verschillende consumentencategorieën vertegenwoordigd, zoals leden van Natuurmonumenten, ouders van jonge kinderen, gepensioneerden en prijsbewuste consumenten. In de film is goed te zien welke beelden consumenten hebben van de veehouderij en van dierenwelzijn. Consumenten geven antwoord op de vraag aan welke informatie behoefte is, of en op welke aspecten dierenwelzijn zou moeten verbeteren en wie hiervoor volgens hen primair verantwoordelijk is. Daarnaast is er te zien hoe de panelleden een bezoek brengen aan een varkenshouderij. Voorafgaand aan het bezoek zijn de beelden die bij de panelleden bestaan over de veehouderij, veelal beïnvloed door de berichtgeving in de media, vaak negatief. Tijdens het bezoek wordt dit in positieve zin bijgesteld. Opvallend is dat na afloop van het bezoek de negatieve beelden toch weer gedeeltelijk terugkeren. Presentatie consumentenonderzoek De resultaten van het kwantitatieve onderzoek, een telefonische enquête onder een representatieve groep consumenten, de resultaten van het kwalitatieve onderzoek, en de twee consumentenpanels vullen elkaar goed aan. Daarnaast blijkt dat de verschillen tussen de categorieën consumenten, in kennis, beelden en houding, relatief klein zijn. De meest in het oog springende bevindingen uit het consumentenonderzoek zijn: De gebrekkige kennis van de gemiddelde consument over de veehouderij en het dierenwelzijn. De overwegend negatieve beelden, die bestaan over de veehouderij en dierenwelzijn, volgens zeggen als gevolg van de berichtgeving in de media. De wantrouwende wijze waarop informatie over de veehouderij wordt beoordeeld. De gedachte bij de consument dat de eigen invloed gering is, gekoppeld aan een terugkerend gevoel van machteloosheid. 2

3 Dierenwelzijn wordt vooral geassocieerd met ruimte en buiten. Dierenwelzijn moet volgens de consumenten verbeteren Een hoog dierenwelzijn leidt volgens veel consumenten tot een product dat gezond is. Extra informatie op het etiket over de productiewijze wordt als nuttig ervaren. De consumenten geven aan meer diervriendelijke producten te gaan kopen als hierover, bijvoorbeeld via het etiket, meer informatie wordt gegeven. Veel consumenten geven aan liever niet geconfronteerd te willen worden met verontrustende details over dierenwelzijn (functionele onwetendheid). Als gekozen kan worden tussen regulier of diervriendelijk geproduceerde dierlijke producten is de bereidheid om een meerprijs te betalen beperkt. Men zegt minder te gaan kopen als er alleen nog maar hoger geprijsde diervriendelijke producten verkocht worden. De overheid, in dit geval het ministerie van LNV, wordt als eerst verantwoordelijke partij gezien om dierenwelzijn te verbeteren. Discussie Als we onderscheid maken tussen burgermening enerzijds en consumentengedrag anderzijds, is soms een spanningsveld zichtbaar. In discussies komt iedere keer terug dat de consument als burger een goed en veilig product vanzelfsprekend vindt. De vraag is of het juist is, zoals vaak wordt verondersteld, dat de consument uitsluitend geïnteresseerd is in prijs. Misschien is ze juist wel geïnteresseerd in het ontwikkelen van kwaliteitssystemen (omschakelen naar meer kwaliteit samen met de sector). Hierbij kan etikettering een rol spelen. Omdat consumenten aangeven iets meer te willen betalen voor dierenwelzijn maar biologisch te duur te vinden kan hierbij worden gedacht aan een zogenaamd middensegment. Dit middensegment zit tussen de huidige reguliere producten en de biologische producten in, ook wat betreft de prijs. De vraag is of hiervoor op de Nederlandse markt ruimte is of dat de prijsbewuste consument domineert. Of moeten we meer in contact treden met de buitenlandse consument, nu we vooral voor de buitenlandse markt (bijvoorbeeld Duitsland) 3

4 produceren? Zou dat meer effect hebben? De grootste verbetering ligt misschien wel bij deze consument. Uit het uitgevoerde consumentenonderzoek blijkt dat de consument welwillend tegenover een tussensegment product staat. Het lijkt er op dat in dit geval het consumenten- en burgergedrag identiek is. De Nederlandse consument geeft aan waarde te hechten aan goede betrouwbare productinformatie. Een recent onderzoek van Euromonitor, onder een representatieve groep Europese consumenten, geeft overigens hetzelfde beeld. De opstelling van de gemiddelde Europese consument op het punt van etiketinformatie in relatie tot koopintentie is bij een tussensegment op hoofdlijnen gelijk aan de opstelling van Nederlandse consument. Dit verhoogt de levensvatbaarheid van dit segment. Besloten bijeenkomst van het Consumentenplatform: Discussie dierenwelzijn Naar aanleiding van de voorgaande presentaties, de video en de discussies wordt een inventarisatie gehouden onder de deelnemers van het Consumentenplatform, wat viel het meeste op? De negatieve beelden keerden na de confrontatie met de werkelijkheid met een zekere hardnekkigheid terug. Mensen doen kennelijk niet wat ze zeggen. Anders zou er minder vlees gegeten worden. De definitie van dierenwelzijn ontbreekt vrijwel. De mensen weten niet wat dierenwelzijn is of hoe het in elkaar zit. Ook in de interviews met de stakeholders (toch vakmensen) wordt het begrip dierenwelzijn vooral in algemene termen benoemd, niet in detail. Dit vertroebelt niet alleen hier maar ook onder professionals de discussie. Zo bestaat het risico dat het leven van een dier wordt beschouwd als een mensenleven. Belangrijk is te bespreken waar we het eigenlijk over hebben. Aan de definitie van dierenwelzijn is in de gedragswetenschappen al wel veel gedaan. Denk bijvoorbeeld aan pathologie en gedragsverstoringen. Er is al veel uitgezocht over 4

5 wat welzijn is, de verschillen tussen veehouderijsystemen en de preferenties van dieren. Je kunt het mensen niet kwalijk nemen, maar ze zijn ook moeilijk te veranderen. De meningen van de geïnterviewde stakeholders waren mede daarom minstens zo interessant. Een aantal geeft aan dat in dit verband een rol is neer te leggen bij het ministerie in plaats van bij de consument. Het gegeven dat veel buiten Nederland goedkoper te bewerkstelligen is kun je niet negeren. Je moet internationaal kijken, je inkoopmarkt als supermarkt is de hele wereld, je afzetmarkt als producent ook. Waarop wil de Nederlandse veehouderij concurreren? Andere landen kunnen het nou eenmaal veel goedkoper. Waarom en hoe wil je het in Nederland houden. Houden we wel voldoende rekening met het historisch perspectief in de politiek. Nu wordt dierenwelzijn voorgesteld als iets dat nieuw is ontdekt, het is niet nieuw. De manier waarop de media in het consumentenonderzoek worden neergezet is verwarrend. Er is ook sprake van minstens twee soorten media, reclame in opdracht van producenten (positieve plattelandsbeelden) en journalistiek (negatief, bijvoorbeeld over een landelijke crisis). De producent verschuift het probleem naar de consument. De producent wacht af tot de consument verandert en dan volgen zij als producent. Zo is de producent het geweten van de consument. Dit is een dubbele moraal, de producent zou de consument juist moeten verleiden. Dierenwelzijn moet niet worden bepaald door de private moraal, maar door de publieke moraal. De beleidsvragen Beleidsvraag 1. Hoe verdeel je de verantwoordelijkheid over de partijen? Het internationale level playing field is een belangrijk uitgangspunt, we moeten op het Brusselse niveau inzetten om het welzijn te verbeteren. Meerdere partijen moeten worden aangesproken op hun verantwoordelijkheid: niet alleen de consument, maar ook andere partijen. Hoe ziet de gewenste verantwoordelijkheidsverdeling er uit. Wat leg je waar neer? 5

6 Discussie Verantwoordelijkheden van de consument Het Consumentenplatform blijkt kritisch over de verantwoordelijkheden die bij de consumenten kunnen worden neergelegd. Men wil dat het goed geregeld is en daarop vertrouwen. Dus wel transparant, maar gewoon goed regelen. Als de handelsbarrières binnen de EU wegvallen, komen er dan importrestricties? En zo niet, hoe is dan het onderscheid zichtbaar tussen importproducten en de rest? Het is misschien mogelijk dit op te lossen door EU-producten herkenbaar te maken, zodat het vertrouwen in Nederlandse producten en EU-producten de basis wordt. Is dit wel het juiste uitgangspunt om de consumentenkloof te overbruggen? Waarom dit uitgangspunt. We moeten er vanuit gaan dat de overheid het bedrijfsleven controleert. Dit zie je toch in geen enkele industrie? Bij de consument speelt ook: What s in it for me? Ziet de consument een betere kwaliteit of een lekkerdere smaak? Consumenten krijgen er zelf niets extra s voor terug als ze meer betalen voor welzijnsvriendelijker geproduceerd vlees. Verantwoordelijkheden van de retail Verbetering van dierenwelzijn is een gedeelde verantwoordelijkheid. Zie het voorbeeld van biologisch vlees bij de supermarkt, het segment groeit wel, maar absoluut gezien zijn het niet genoeg klanten. Het prijsverschil tussen gangbaar en biologisch is te groot. De retail is hierover in overleg met diverse partijen. Kijk naar de eisen van biologisch vlees. Misschien kunnen die iets naar beneden bijgesteld worden (lobby EU). Er is misschien ruimte voor het eerder genoemde diervriendelijke tussensegment, waarin je enkele biologische eisen verwerkt in de hoop dat de consument het reguliere segment verlaat en de overstap maakt. Dit moet je als keten gezamenlijk doen, anders is het niet te vermarkten. 6

7 Het Eurepgap global system voor groenten en fruit kan wellicht als voorbeeld dienen. Hier zijn onder meer eisen gesteld aan het gebruik van bestrijdingsmiddelen. Supermarkten hebben onderling op deze manier via Eurepgap afspraken gemaakt. Zoiets zou misschien ook wereldwijd kunnen voor dierlijke producten. Verantwoordelijkheden van de overheid Je verandert alleen wat als je het internationaal oppakt. We moeten voorkomen dat we Nederland isoleren. Nederland alleen komt er niet doorheen. De belangen van de veehouderij moeten verbeteren via de band met Brussel. Binnen Nederland komen we vaak niet verder. Juist in Brussel is de Transportrichtlijn bijvoorbeeld veranderd. Wil de consument eigenlijk niet dat de overheid het regelt? Dit lijkt dubbelop, ik betaal alles al (via de overheid) en moet dan (in de markt) nog een keer betalen. Dierenwelzijn is geen zaak van de private maar van de publieke moraal. Als land moet je een standpunt kiezen, terwijl de wedstrijd op het internationale veld gespeeld wordt. Dit is dubbel. Beleidsvraag 2. Wat draagt open communicatie over het houden van dieren bij aan acceptatie van de veehouderij? Discussie Tijdens de discussie speelde de vraag of het wel voldoende is om uitsluitend in te zetten op objectieve kennis over de veehouderij. Het gaat over vertrouwen. Er blijkt bij veel consumenten onvoldoende vertrouwen in de veehouderij in het algemeen en de oplossing die hiervoor wordt gezien is om open en eerlijk te communiceren over de sector. Aan het eind van de discussie ging er meer aandacht uit naar de manier waarop dierenwelzijn te verbeteren zou kunnen zijn. De consument kwam hier minder nadrukkelijk aan de orde. 7

8 De rol van objectieve kennis Denk vanuit de klant. De klant koopt gewoon. Dan heb je het meer over de kwaliteit van het product dat je eet. Niet zozeer de productiewijze. Draagt meer informatie over de situatie bij aan een beter beeld? Eigenlijk zou je het vertrouwen moeten herstellen en niet als doel moeten stellen dat de mensen de details kennen. Vertrouwen herstellen kan ook een campagne zijn. Is het herstellen van het juiste beeld wel noodzakelijk? Objectieve kennis doet er minder toe. Eerder subjectieve kennis. Zoals bij een Mercedes: er wordt veel over de auto gecommuniceerd, maar niet over het productieproces. Wil je het wel overbruggen? De rol van vertrouwen Is het wel correct te stellen dat de kenniskloof een probleem is, vlees wordt toch gebruikt. Het gaat om het herstel van vertrouwen, het gaat om open en eerlijk verstrekken van informatie. Dat moet het vertrekpunt zijn. Het wantrouwen van de consument is op het systeem gericht en niet op de boer. De consument vindt de boer leuk. De burgers hebben een zeer positief beeld van de individuele boer. Waarom wordt dit niet uitgebuit? De boer is zelf altijd op het veld, en daarom niet bezig met communicatie. Wat is doelstelling om vertrouwen te verbeteren? Wat brand je (branding)? Nederlandse producten? Waarom willen we dit? PR betekent: Be good & tell it. De perceptie is nu te negatief. Dit heeft een reden. Er ligt een tijdbom onder de sector. Vroeg of laat komt de consument er achter. De balans tussen Be good en Tell it is niet in orde. De consument heeft een onderbuikgevoel dat het niet goed zit met dierenwelzijn. Consumenten kunnen makkelijk bewegen. Denk aan de Dierenbescherming. Als we dit laten zien, gaat de sector onderuit. Dus niet open communiceren, anders klapt alles in elkaar. We vinden met z n allen dat de sector nog niet op voldoende hoog niveau zit. Nu lijkt het erop dat we willen verbergen, omdat het niet goed is. Feest voor de Dierenbescherming. 8

9 De rol van open en objectieve communicatie De sector moet meer dingen laten zien en ook de slechte dingen moeten worden gecommuniceerd. Als je het verborgen houdt krijg je ook geen feed-back van de consument. Zo hou je het systeem ongewijzigd in stand. Vroeg of laat wordt dit ontmaskerd. Als je de deuren van de sector opengooit, zoekt de consument bevestiging in de negatieve beelden. Beelden worden uit context gehaald met alle risico s voor de sector, die daardoor ontstaan. Wees voorzichtig met reclame maken. Reclame staat soms bijna gelijk aan liegen. Scharreleieren laten niet zien hoe het beest gehouden wordt: alle eierdozen liegen. Als je communiceert moet je wel de waarheid vertellen. Meer vertrouwen betekent: laat het maar aan de producent over. Kennelijk is het vertrouwen in de chirurg groter dan in de boer, hoe verbeter je dat? Communicatie en vertrouwen zijn wel belangrijk, maar is het daarmee wel gezegd? De consument vraagt niet om communicatie. We moeten wel het goede antwoord klaar hebben voor als er naar dierenwelzijn wordt gevraagd. Kijk er bij open communicatie voor uit dat informatie makkelijk op een suggestieve wijze kan worden gepresenteerd met selectieve berichtgeving. Bijvoorbeeld het snavelkappen. Niemand krijgt te horen wat er gebeurt als je het niet doet. Organisaties kunnen de open communicatie gebruiken om een verkeerd signaal uit te zenden. Zoiets zouden brancheorganisaties moeten pareren (met de werkelijkheid). Dierenwelzijn verbeteren? Waarom moet het systeem veranderen? Er zijn toch EU afspraken, waar de sector zich aan moet houden. Er zijn bijvoorbeeld geen afspraken voor vleeskuikens op EU niveau. Ik als consument hoef dat niet te weten, maar vertrouw er wel op dat het aan alle eisen voldoet. 9

10 Maar dat is niet zo! Of beperkt. Dierenwelzijn is in Brussel in ontwikkeling. Tegelijkertijd zijn de normen per land verschillend. In Brussel is er alleen een consensusniveau. Er is slechts één grote gemene deler. De burger vindt ruimte het meest belangrijk, maar dat komt omdat ze zichzelf als referentie nemen. In hoeverre staat diervriendelijkheid gelijk aan meer ruimte? Uit onderzoek blijkt dat kippen zich prettiger voelen bij bijvoorbeeld de beschikbaarheid van een stofbad dan bij extra ruimte. Bijna alle maatregelen om dierenwelzijn te verhogen zijn kostenverhogend, het product wordt altijd duurder. Dit is ongewenst in deze markt. Het is immers een bulkmarkt, nog steeds geen nichemarkt. Maar voor kwaliteitsproducten, met eerlijke communicatie, zijn mogelijkheden op een nichemarkt. Van daaruit kan het groter worden. Of je moet de mentaliteit van de mensen veranderen. Als je de gedachten van de mensen verandert dan kan de bulkmarkt als geheel mee veranderen. Waar je voor moet oppassen is het via wetgeving willen forceren. In Engeland moeten varkens buiten lopen. Nu is de Engelse sector in elkaar gestort. Je moet de innovatiekant op, niches of hogere segmenten om een beweging de goede kant op te krijgen. Maar wat is de goede kant op? Wat willen we eigenlijk? Beleidsvraag 3. Hoe ga je in het beleid om met mogelijk tegenstrijdige consumentenwensen? Welke partij moet inspelen op de percepties en de wensen van de burger? Tijdens de discussie stond het Consumentenplatform stil bij de wijze waarop consumentenwensen mede vorm kunnen geven aan dierenwelzijn. Bij deze laatste vraag werd nogmaals gekeken naar de rol die de overheid heeft bij het verbeteren van dierenwelzijn. Consumentenwensen en dierenwelzijn Hoe ga je om met de consument? Wat willen we communiceren? Wanneer spreek je van verbetering van dierenwelzijn? Uiteindelijk gaat het toch om de welzijnsbehoefte 10

11 van het dier zelf? We moeten een gevoel ontwikkelen wat we wel en wat we niet naar de consument communiceren. Je moet je niet laten leiden voor sentimenten van de consument. Je moet wel feitelijke verbeteringen nastreven. Alleen met meer ruimte los je het op. Maar kan dat wel? Misschien is het beter de consument alleen de kleine maatregelen te communiceren. Er is al centimeter voor centimeter vooruitgang geboekt. Klein beginnen? Dat is ook de manier waarop Nederland groot geworden is. Het moet veel rigoureuzer. Er is behoefte aan nieuwe concepten. De keuze is tussen de marktinvalshoek of het romantische concept. Wordt Nederland alleen niche? Of willen we ook een redelijk productievolume halen? Ook de biologische boer moet zijn schaal vergroten. Wij denken bij biologisch altijd aan kleine bedrijven. Schaalvergroting is lang niet altijd slechter voor het dier. Iedereen gaat er veel te standaard van uit dat een hoger dierenwelzijn ook meer kost. Maar dat hoeft niet zo te zijn. Neem de kistkalveren. Je geeft ze evenveel ruimte maar haalt de kisten weg. Dan boek je toch een kleine verbetering van het dierenwelzijn. Vergelijk het met de ontwikkeling in benzine, van lood naar loodvrij. Uiteindelijk heeft die markt via verdringing een beweging doorgemaakt richting loodvrij. Hetzelfde kan gelden als het middensegment breder navolging krijgt. Dit pleit opnieuw voor het tussensegment. Maar zorg dan wel voor een aantoonbare betere kwaliteit. Het moet ook beter smaken. De consument wil kunnen proeven dat het beter, lekkerder is. De rol van de overheid bij het verbeteren van dierenwelzijn Betrek hier ook de exportlanden bij. Maak transparant wat er al geregeld is op het gebied van dierenwelzijn. Stimuleer innovatie en overleg in de sector. De consument legt veel neer bij de overheid. Als overheid moeten we wegblijven bij wat de consument zelf zou kunnen doen. De overheid moet subsidiëren om een omslag te creëren. Moet de overheid niet juist faciliteren in plaats van subsidiëren? Maar wat is dan de rol van de overheid? 11

12 Eurepgap AGF is goed gelopen zonder inmenging van de overheid. In Nederland is dit getrokken door het CBL en vrijwel in alle supermarkten. De overheid kan druk op de markt leggen en kan promoten en faciliteren. Kijk dan vooral naar de sector en supermarkten. Zie het voorbeeld uit de tuinbouw: Tasty Tom is lekkerder en biologisch. De overheid zou het proces met betrekking tot het tussensegment mede moeten faciliteren. Dit is een rol die je als overheid ook moet willen spelen. Terugkoppeling Strategische Dialoog Voedselkwaliteit Terugblik op de bijeenkomst van 12 april Het ministerie van LNV geeft het thema voedselkwaliteit verdere invulling. De interne afronding is vrijwel gereed. De einddocumentatie wordt gedurende de zomer afgerond en is na de zomer beschikbaar. Voor de bijeenkomst Voedselkwaliteit is in overleg een vorm gekozen die anders was dan anders. Niet alle deelnemers aan de bijeenkomst waren tevreden over de wijze waarop de bijeenkomst was opgezet. Door de veelheid van vormen bleek het niet eenvoudig om in het programma een weg te vinden en tot concrete resultaten te komen. Ondanks dat het programma van deze bijeenkomst niet heeft gewerkt is men het er wel over eens dat het Consumentenplatform ook op andere manieren moet worden ingezet. Terugkoppeling Platteland De uitkomsten van het Consumentenplatform zijn besproken in het sectoroverleg recreatie en toerisme met ANWB en Staatsbosbeheer en organisaties vanuit ondernemershoek. Zij onderschrijven deze aanpak en de noodzaak om hier meer samen in op te trekken. Afgesproken is om in het najaar de visies en activiteiten van zowel LNV als de andere organisaties vanuit ieders eigen verantwoordelijkheid te bespreken. 12

13 De eerstvolgende bijeenkomst van het Consumentenplatform zal plaatsvinden op 4 november Het onderwerp voor deze bijeenkomst is nog niet bekend. Het ministerie van LNV wil zo veel mogelijk thema s uit het beleid halen in een periode dat de beleidssuggesties van het Consumentenplatform beleidsbeïnvloedend kunnen zijn. Een groep medewerkers vanuit verschillende directies van LNV is de keuze van het nieuwe thema aan het voorbereiden. Zodra dit bekend is zullen de leden van het Consumentenplatform hierover worden geïnformeerd. Rondvraag Saskia Aalbers (Albert Heijn): Suggestie om Internet meer mee te nemen in de discussies in het Consumentenplatform. Internet kan gebruikt worden als belangrijk medium om te communiceren met onder andere de consument. Het internetproject Alles over eten is een goed voorbeeld. Belangrijk is dat op Internet niet alleen wordt doorverwezen, dat er dus meer dan de basisinformatie wordt gegeven. 13

14 Bijlage: Aanwezige leden Anneke Ammerlaan Jan Staman Saskia Aalbers Andrea van Gemst Arian Kamp Wouter Klootwijk Wim van Wouw Stephan Aerts Jolinde Hageman-Van Dijk Food trendwatcher en auteur kookboeken Directeur Rathenau Instituut Manager Public Affairs Nederland, Albert Heijn Voorzitter Slow Food Nederland Melkveehouder Journalist Chefkok antroposofisch Verpleeghuis Rudolf Steiner Theologische Faculteit Katholieke Universiteit Leuven Eigenaar restaurant/kwekerij De Kas Niet aanwezige leden Annie Brouwer-Korf Boudewijn de Blij Ellen Govers Teo Wams Steve Badloe Claudia Gölz Michiel Korthals Arie van der Linden Diny Schouten Burgemeester van Utrecht (voorzitter) Directeur Nederlandse Hartstichting (vice-voorzitter) Diëtiste Thuiszorg Algemeen directeur Natuurmonumenten Directeur Imamin Fresh Food Company Directeur PR-bureau Ned Work Hoogleraar Toegepaste Filosofie Wageningen UR Hoofd Kwaliteit en milieu, The Greenery Publicist Aanwezige niet-leden Annie de Veer Willem Roeterdink Judith Elsinghorst Annemie Burger Martine de Haan Joop Ehrhardt Simone de Jong Ministerie van LNV, Directie VD Ministerie van LNV, Directie VD Ministerie van LNV, Directie DL Ministerie van LNV, Directie DL Ministerie van LNV, Directie Voorlichting Adviesbureau Schuttelaar & Partners Adviesbureau Schuttelaar & Partners 14