Bijlage 1: Handleiding voor begeleiders 3. Bijlage 2: Vragenlijst voor effectevaluatie 83. Bijlage 3: Vragenlijst voor procesevaluatie 97

Transcriptie

1 Bijlagen Bijlage 1: Handleiding voor begeleiders 3 Bijlage 2: Vragenlijst voor effectevaluatie 83 Bijlage 3: Vragenlijst voor procesevaluatie 97 Bijlage 4: Opvolgingsdocument goed-gevoel-acties 101 Bijlage 5: Opvolgingsmap 103 Bijlage 6: Vervolgopdrachten (zie apart bestand/aparte map)

2

3 Bijlage 1: Handleiding voor begeleiders 3

4

5 Rapport 'Op weg naar een goed gevoel - Deel 2 - Bijlage 1 Steigers Op weg naar een goed gevoel Handleiding voor begeleiders om via groepssessies de veerkracht te versterken bij doelgroepwerknemers uit de sociale economie Bijlage 1 bij Deel 2 van het rapport Steigers Op weg naar een goed gevoel 5

6 Rapport 'Op weg naar een goed gevoel - Deel 2 - Bijlage 1

7 Rapport 'Op weg naar een goed gevoel - Deel 2 - Bijlage 1 INHOUD Inleiding 9 VOORAF 7 1 Doel 11 2 Materialen 11 3 Voorbereiding 11 4 Aan de slag 11 SESSIE 1 Werken rond draaglast en het ontdekken van draagkracht 11 1 Doel Werken rond Draaglast Het ontdekken van draagkracht 15 2 Materialen 16 3 Voorbereiding 16 4 Aan de slag 17 5 Overzicht sessie 1 32 SESSIE 2 Op naar meer goed gevoel 29 1 Doel 33 2 Materialen 33 3 Voorbereiding 34 4 Aan de slag 35 5 Overzicht sessie 2 45 Literatuurlijst 47 Bijlagen 49 7

8 Rapport 'Op weg naar een goed gevoel - Deel 2 - Bijlage 1

9 Rapport 'Op weg naar een goed gevoel - Deel 2 - Bijlage 1 Inleiding Binnen het project Sociale EconomIe en GEzondheidspRomotie (StEIGERs) van het Steunpunt Welzijn, Volksgezondheid en Gezin werd binnen UGent een interventie ontwikkeld om mentale gezondheid (veerkracht) te bevorderen bij doelgroepwerknemers uit de sociale economie (m.n. sociale en beschutte werkplaatsen). Er wordt getracht de doelgroepwerknemers meer controle te laten krijgen over hun eigen geestelijke gezondheid (empowerment). Concreet wordt via groepssessies gewerkt aan het ontwikkelen, versterken en behouden van een goed gevoel. Als ondersteuning bij deze groepssessies wordt volgende handleiding aangeboden. Deze handleiding is gebaseerd op de uitwerking van De goed-gevoel-stoel, een interventie ter verhoging van de veekracht bij mensen in kansarmoede, van VIGeZ en CEDES (Vlaams Agentschap Zorg en Gezondheid, n.d.). Bepaalde stukken zijn gelijkaardig terwijl anderen meer afgestemd zijn op de doelgroep (m.n. doelgroepwerknemers uit sociale en beschutte werkplaatsen). Verschillende tips en ideeën worden aangereikt om samen met de groep op weg te gaan naar een goed gevoel. De interventie bestaat uit twee groepssessies (2 halve dagen met 1 week tussen de sessies). Binnen de eerste sessie staat de draaglast van de deelnemers centraal. Voordat gezocht kan worden naar oplossingen voor problemen is het nodig om de huidige problemen van de deelnemers in kaart te brengen en hiervoor erkenning en begrip te tonen. Hierbij kunnen zowel problemen op het werk als problemen uit het privéleven van de deelnemer besproken worden. De deelnemer mag de aard van het probleem dat hij of zij ter sprake wil brengen in de de groep zelf beslissen. Ook kunnen begeleiders vooraf beslissen welke soort problemen de focus vormen tijdens de sessies. De cultuur van de organisatie speelt hierbij een belangrijke rol. Wanneer gekozen wordt voor problemen op het werk is het belangrijk om als begeleider vooraf aandacht te besteden aan de samenstelling van de groepen. Hierbij wordt aangeraden om personen die moeilijk kunnen samenwerken niet samen te laten deelnemen aan de sessies. Op die manier kunnen zij vrij spreken tijdens de sessies. Tijdens de eerste sessie wordt ook de draagkracht van de deelnemers besproken. De huidige copingstrategieën van de deelnemers worden in kaart gebracht op een ludieke manier (via een spel). Op die manier wordt hun situatie positief gekaderd. De tweede sessie is opgebouwd rond het opstellen van goed-gevoel-acties. Er wordt een individueel actieplan opgesteld voor elke deelnemer. De sessies verschillen inhoudelijk daar binnen sessie één het verleden en heden besproken wordt terwijl in sessie twee de toekomst centraal staat. Tijdens de eerste sessie worden de moeilijkheden waarmee de doelgroepwerknemer geconfronteerd werd en zijn of haar reacties hierop in kaart gebracht. Op die manier beseft de deelnemer wat zijn manier van handelen is (=copingstrategie). Sessie twee zet een stap naar gedragsverandering. Tijdens sessie twee wordt een plan of een intentie opgesteld om je gedrag te gaan veranderen. Er worden met andere woorden plannen gemaakt om andere copingstrategieën te gebruiken bij het oplossen van moeilijke situaties. De sessies kunnen aangeboden worden in blokken van ongeveer vier uur. Er wordt aangeraden de sessies te geven met twee begeleiders. Op die manier kan indien nodig individuele begeleiding geboden worden aan de deelnemers. Als de begeleider opmerkt dat een deelnemer het moeilijk heeft, dient hij of zij de persoon hierover aan te spreken tijdens de pauze. Indien nodig kan doorverwezen worden naar professionele hulpverlening. De plaats waar de sessies georganiseerd worden is ook belangrijk. Zo is een eetzaal minder aangewezen doordat andere doelgroepwerknemers daar kunnen binnen komen. Het 9

10 Inleiding Rapport 'Op weg naar een goed gevoel - Deel 2 - Bijlage 1 aantal deelnemers per groep kan variëren van 6 tot 10 personen waarbij een groep van 8 personen als ideaal wordt beschouwd. Daarnaast is het belangrijk de keuze tot deelname steeds vrij te laten. Bovendien is het raadzaam om de vorming te organiseren in een vertrouwde groep (m.a.w. de deelnemers dienen elkaar vooraf te kennen) zodat de deelnemers durven praten en elkaar gericht tips en steun kunnen geven. De vier protectieve factoren voor geestelijke gezondheid vormen de rode draad doorheen de sessies. Het zijn vier manieren om problemen aan te pakken of met andere woorden vier copingstrategieën; hulp en steun zoeken, jezelf beschermen, jezelf goed doen en jezelf graag zien. Via de sessies wordt voor elke persoon duidelijk welke copingstrategieën hij of zij al goed beheerst en welke nog verder uitgewerkt kunnen worden. Idealiter worden de vier strategieën samen toegepast bij het oplossen van problemen. Op die manier verhoogt de kans dat het probleem op een positieve en conctructieve manier opgelost wordt en je bijgevolg een beter gevoel bekomt. Tijdens de laatste sessie worden goed-gevoel-acties gekozen die aansluiten bij de vier copingstrategieën. Op die manier wordt een plan opgesteld met acties die de doelgroepwerknemer in de toekomst wil stellen indien problemen ontstaan. Opvolging van deze acties of doelen is nodig aangezien een intentie tot gedragsverandering niet noodzakelijk een effectieve verandering in gedrag met zich meebrengt. De actiepunten kunnen sociale economie bedrijven opgevolgd worden via het Persoonlijk OntwikkelingsPlan (POP) van de doelgroepwerknemer. Binnen de nieuwe decreten maatwerk en lokale diensteneconomie werd namelijk beslist dat alle initiatieven in de sociale economie een Persoonlijk OntwikkelingsPlan (POP) zullen moeten opstellen voor hun doelgroepwerknemers (BDO, 2012). In de opvolgingsmap zijn handvaten terug te vinden omtrent deze opvolging. Zo worden per mogelijk actiepunt tips aangeboden, voor bijvoorbeeld de POP-coach, die concreet aangeven hoe het actiepunt uitgewerkt kan worden. Ook werden de keuzeborden, die gebruikt werden tijdens de laatste sessie, opgenomen in de opvolgingsmap. Samen met de doelgroepwerknemer kunnen hieruit nieuwe goed-gevoel-acties gekozen worden. Veel succes! 10

11 Rapport 'Op weg naar een goed gevoel - Deel 2 - Bijlage 1 VOORAF Wat we willen bereiken tijdens het individueel introductiemoment: - De deelnemer weet dat de interventie bestaat uit twee praatsessies waarin gewerkt wordt aan een goed gevoel - De deelnemer uit zich positief over het volgen van de goed gevoel sessies - De deelnemer voelt zich in staat om de sessies te volgen - Uitnodiging (bijlage 1) (onderaan de uitnodiging is de mogelijkheid voorzien voor de begeleider of de medewerker van de sociale dienst om zijn/haar telefoonnummer te noteren) - Lees de tips over motivationeel interviewen in deze handleiding. Tijdens een individueel introductiemoment (bijvoorbeeld tijdens de gesprekken die kaderen in het PersoonlijkOntwikkelingsPlan of POP) wordt het doel en de inhoud van de sessies uitgelegd (door de begeleiders of medewerkers van de sociale dienst) en wordt de doelgroepwerknemer overtuigd om deel te nemen. Hierbij is het belangrijk om aan te geven dat het geen individuele therapie is maar wel een vorming in groep. Het is een actieve werkvorm waarbij samen op zoek gegaan wordt naar manieren om je beter te voelen. Meer bepaald worden vier manieren aangeleerd om problemen op een positieve en constructieve manier op te lossen waardoor een beter gevoel ontstaat. Enerzijds zal informatie gegeven worden door de begeleider die de sessies geeft en anderzijds dienen de deelnemers opdrachten uit te voeren om hun persoonlijke situatie in kaart te brengen. Op die manier kan elke deelnemer op het einde van de vorming persoonlijke tips ontvangen over het omgaan met moeilijke situaties. Hierbij is het belangrijk om de persoon aan te moedigen om alle sessies te volgen zodat er voldoende tijd is om een proces te doorlopen. De uitnodiging (bijlage 1) dient afgegeven te worden. Ook kan motivationele gespreksvoering (Miller & Rollnick, 2002) toegepast worden om de werknemer te overtuigen om deel te nemen en te laten inzien dat hij of zij in staat is om de sessies te volgen. 11

12 Vooraf Rapport 'Op weg naar een goed gevoel - Deel 2 - Bijlage 1 Motivationeel interviewen omvat vier basisprinicpes die als volgt toegepast kunnen worden: 1. Wees empathisch De begeleider dient te luisteren naar de persoon en begrip te tonen voor zijn/haar situatie en twijfels om deel te nemen zonder te beoordelen of veroordelen. Dit kan de begeleider doen door te herhalen wat de persoon zei (bv. ik hoor dat je het moeilijk hebt). Op die manier voelt de persoon zich begrepen door de begeleider. De begeleider moet de visie van de persoon niet goedkeuren maar wel met respect luisteren. 2. Bespreek de ambivalentie De begeleider dient ambivalentie op te roepen bij de persoon. De kans op deelname verhoogt immers indien de persoon discrepantie ervaart tussen zijn huidige gevoelens of gedrag en zijn persoonlijke doelen. Dit kan de begeleider doen door te vragen naar hetgeen de persoon wil veranderen in de toekomst (bv. wil je je beter gaan voelen in de toekomst?). Hierdoor ziet de persoon in dat hij/zij zich momenteel niet goed voelt maar dit wil veranderen in de toekomst. De begeleider dient aan te geven dat de sessies hierbij kunnen helpen. 3. Meegaan met weerstand De begeleider dient mee te gaan met de weerstand. Als de persoon weerstand vertoont mag de hulpverlener hier niet tegen in gaan. Weerstand is een signaal dat de begeleider het anders moet aanpakken. Dit kan de begeleider doen door het volgen van de sessies niet op te leggen aan de persoon maar de keuze tot deelname open te laten. 4. Ondersteunen van eigen-effectiviteit De begeleider dient de eigen-effectiviteit van de persoon te ondersteunen. Dit wil zeggen dat de begeleider erin moet geloven dat de persoon de sessies kan volgen en dat de persoon met andere woorden in staat is om te werken aan een betere mentale gezondheid. Als iemand anders gelooft in jou, ga je het zelf immers ook sneller geloven. Via volgende zin op de uitnodiging degenen die de sessies al gevolgd hebben, vertelden ons zelfs dat het zorgt voor meer goed gevoel vanbinnen wordt ook getracht de werknemer te overtuigen om deel te nemen aan de sessies. Ik wil je uitnodigen om via enkele gesprekken samen op zoek te gaan naar manieren om je beter te voelen. Het is een vorming in groep, samen met je collega s die ook willen meedoen. Het is geen individuele therapie. We gaan je vertellen hoe je een probleem goed kan oplossen zodat je je beter gaat voelen. We gaan informatie geven maar ook worden opdrachten en spelletjes gedaan om jouw situatie te ontdekken. Op die manier kunnen we je op het einde van de vorming persoonlijke tips geven die zeggen hoe jij in de toekomst kan omgaan met een moeilijke situaties. De gesprekken gaan door op je werk want ook jouw bedrijf vindt het belangrijk dat je je goed voelt. Alles wat we tijdens de gesprekken vertellen aan elkaar blijft binnen 12

13 Rapport 'Op weg naar een goed gevoel - Deel 2 - Bijlage 1 de groep. Het wordt dus niet doorgegeven aan de begeleiders op je werk. Anderen die de sessies al gevolgd hebben, vertelden ons zelfs dat het zorgt voor meer goed gevoel vanbinnen. Dus als je wil mag je dit ook proberen (op basis van de reacties van de persoon kan je de basisprincipes van motivationeel interviewen toepassen). De vorming bestaat uit verschillende delen (m.n. twee delen). Het zou goed zijn als je naar beide delen kan komen. Op die manier is er genoeg tijd om alles goed te bespreken. De gesprekken zijn gratis en als je nog vragen hebt kan je altijd bij mij terecht. Op deze uitnodiging vind je alle informatie. 13

14 Rapport 'Op weg naar een goed gevoel - Deel 2 - Bijlage 1

15 Rapport 'Op weg naar een goed gevoel - Deel 2 - Bijlage 1 SESSIE 1 Werken rond draaglast en het ontdekken van draagkracht - De deelnemers begrijpen dat we tijdens deze bijeenkomsten zullen werken aan het versterken van een goed gevoel - De deelnemers begrijpen dat het moeilijk is om te werken aan een goed gevoel als je bezig bent met overleven (overleven verwijst hierbij naar de basisbehoeften zoals werk, onderdak, eten en drinken) - De deelnemers vatten dat een goed gevoel kan beïnvloed worden - De deelnemers begrijpen wat draaglast is - De deelnemers verwoorden hun eigen draaglast - De deelnemers voelen erkenning voor hun draaglast - De deelnemers weten wat draagkracht is - De deelnemers begrijpen dat ze kunnen reageren op draaglast door hulp en steun te zoeken, zichzelf te beschermen, zichzelf graag te zien en zichzelf goed te doen - De deelnemers leggen uit dat hulp en steun zoeken, jezelf beschermen, jezelf graag zien en jezelf goed doen nodig is om je draagkracht verder uit te bouwen - De deelnemers verwoorden hun eigen draagkracht - De deelnemers beseffen dat zijzelf ook draagkracht hebben doordat ze hulp en steun zoeken bij problemen, zichzelf beschermen, zichzelf graag zien en zichzelf goed doen - De deelnemers zien in welke copingstrategieën ze nu hanteren en aan welke ze nog kunnen werken - De deelnemers geven aan wanneer en hoe zijzelf hulp en steun zoeken, zich beschermen tegen een verhoging van hun draaglast, zichzelf graag zien en zichzelf goed doen - De deelnemers hebben er vertrouwen in dat ze een concrete planning kunnen maken over hoe ze betere copingsstrategieën kunnen gebruiken - De deelnemers voelen erkenning voor hun draagkracht - De deelnemers weten dat mensen uit hun omgeving hun niet negatief bekijken indien ze hulp en steun zoeken, zichzelf beschermen, zichzelf graag zien en zichzelf op een positieve en gezonde manier belonen (m.n. zichzelf goed doen) 15

16 Rapport 'Op weg naar een goed gevoel - Deel 2 - Bijlage 1 SESSIE 1 Werken rond draaglast en het ontdekken van draagkracht - De plaat met het logo (bijlage 2) in A3-formaat (deze plaat moet maar 1 keer geprint worden want kan in de 2 sessies telkens opnieuw opgehangen worden) - De WAAW-code (bijlage 3) in A4-formaat voor elke deelnemer - Praatplaat draaglast (bijlage 4) in A3-formaat voor elke deelnemer (en een versie voor jezelf) - 1 balpen voor elke deelnemer - Praatplaat draagkracht (bijlage 5) in A3-formaat voor elke deelnemer (en een versie voor jezelf) - Kaatjes met voorbeelden van moeilijke situaties (bijlage 6) voor elke deelnemer - Bingospel*: Tekstballonnen (bijlage 7) op gekleurde bladen in A4-formaat afgedrukt voor elke deelnemer (en een versie voor jezelf) Blauwe tekstballonnen hulp en steun zoeken Rode tekstballonnen jezelf beschermen Groene tekstballonnen jezelf goed doen Gele tekstballonnen jezelf graag zien - Enkele lijmstiften - 1 grote kartonnen doos - Vier kleine doosjes - Bingoplaat (bijlage 8) afgedrukt in A4-formaat *Knip alle tekstballonnen uit en orden ze per kleur. Steek de tekstballonnen van dezelfde kleur in één doosje. Tekstballonnen met eenzelfde tekstje kun je bijeenhouden met een paperclip. Zorg ook voor lege tekstballonnen van elke kleur zodat de deelnemers ook zelf reacties kunnen noteren die niet voorkomen in de bestaande tekstballonnen. Voor deze bijeenkomst moet je dus vier doosjes meenemen met tekstballonnen. Voorzie daarnaast voor de begeleider een afgedrukte versie van elk van de A4-knipbladen in de juiste kleur. Zorg ook voor enkele A4-versies van elke kleur (niet uitgeknipt) om te verdelen onder de deelnemers. Op die manier kunnen de deelnemers de tekstballonnen beter lezen en een keuze maken. Steek deze vier doosjes met tekstballonnen samen met de knipbladen van de begeleider, bingoplaat en lijmstiften in de kartonnen doos. Door deze attributen in een doos te verstoppen, wek je de nieuwsgierigheid van de deelnemers. Bij de aankondiging van het bingospel kan je de doos openmaken en de bingo-plaat hierop hangen. Je deelt daarna de tekstballonnen uit aan de deelnemers, die ze op hun eigen praatplaat vastkleven. Meer info over het spel vind je hieronder. De voorbereiding voor dit spel lijkt een hele klus, maar de activiteit zelf maakt het echt de moeite waard! - Neem de leidraad goed door, zodat je die grondig beheerst. 16

17 Rapport 'Op weg naar een goed gevoel - Deel 2 - Bijlage 1 SESSIE 1 Werken rond draaglast en het ontdekken van draagkracht - Ga vroeg naar het lokaal. Zet alles zo goed mogelijk klaar voor de groep er is (tafel en stoelen). Probeer een gezellige aanblik te creëren en zorg dat je als begeleider iedereen in de groep goed kan zien. - De plaat met het logo in A3-formaat krijgt een duidelijke plaats in het lokaal. - Vlak voor de vergadering begint, verwelkom je iedereen persoonlijk bij het binnenkomen in het lokaal. Wees steeds authentiek en stel je gelijkwaardig op tegenover iedereen. - Neem voor jezelf pen en papier mee om notities te maken (noteer bijvoorbeeld de namen van de deelnemers). - De doos voor het bingospel blijft nog ongeopend, maar de deelnemers mogen ze wel al zien. Tip voor de begeleider: Voorkom dat je voortdurend in je nota s moet kijken en tekstjes moet aflezen. Indien nodig kan je enkele sleutelwoorden noteren op je eigen hulpblad en praatplaat. Wees hierover gerust open tegenover de groep. Het is ook maar menselijk dat je een geheugensteuntje nodig hebt! STAP 1: IJS BREKEN Kennismaken Doel: Alle groepsleden aan elkaar voorstellen en iedereen op zijn gemak stellen. Heet iedereen kort welkom. Geef het doel van de vorming aan en stel vervolgens jezelf voor. Als de groep je nog niet kent, neem je de tijd voor een uitgebreidere voorstelling (vb. vertellen hoe het komt dat je daar zit: op uitnodiging, een bepaalde aanleiding niet te ingewikkeld maken) en zeg je heel blij te zijn deze sessies te mogen meemaken met deze groep. Doe vervolgens een kennismakingsrondje. Iedereen zegt zijn naam en één gegeven (bv. woonplaats of hoe lang je al werkt bij het bedrijf). Ook als groepsleden elkaar kennen, doe je een rondje zodat ook jij ze leert kennen. Geef ook aan dat hun bedrijf het belangrijk vindt dat zij zich goed voelen. Maar wijs er nu al op dat alles wat in de groep gezegd wordt binnen de groep blijft en niet aan de begeleiders verteld wordt. Welkom allemaal. We zijn vandaag samen gekomen om een vorming te volgen waarin we samen op zoek gaan naar manieren om ons beter te voelen. Deze vorming werd gemaakt omdat veel mensen het moeilijk hebben en het is belangrijk dat we weten hoe we moeten omgaan met moeilijke situaties zodat we ons snel terug beter kunnen voelen. Ik stel voor dat ik eerst mezelf even voorstel. Ik ben vandaag naar hier gekomen om deze vorming te geven. Ik werk niet in een sociale of beschutte werkplaats maar ik kom al een tijdje hier. Ik kan nog veel leren van jullie. Ik kom deze vorming geven op jullie werk omdat ook de begeleiders op het werk het belangrijk vinden dat jullie zich goed voelen. Maar alles wat we in deze groep vertellen blijft binnen de groep. Het wordt niet aan de begeleiders op het werk doorgegeven. 17

18 Rapport 'Op weg naar een goed gevoel - Deel 2 - Bijlage 1 SESSIE 1 Werken rond draaglast en het ontdekken van draagkracht Laten we nu een korte kennismaking doen. Jullie kennen elkaar waarschijnlijk allemaal omdat jullie samenwerken. Het zou toch fijn zijn als ook ik jullie namen ken dus laten we even een rondje doen. Iedereen mag zijn naam en één gegeven over zichzelf zeggen (bv. waar je woont of hoelang je hier werkt). Tip voor de begeleider: Noteer alle namen op een blad zodat je de lijst kan gebruiken tijdens de sessie. Je mag openlijk aangeven dat je het moeilijk vindt direct zoveel namen te onthouden. Op die manier toon je aan dat je moeite wil doen om hen te leren kennen. STAP 2: THEMA INLEIDEN Intro en erkenning last Doel: De methodiek bekendmaken bij de deelnemers en erkenning geven voor de situatie van mensen uit de groep, zonder echter te stigmatiseren of de expert uit te hangen. De mensen in de groep zijn de experts. Materiaal: De plaat met het logo (bijlage 2) in A3-formaat Leid kort in dat we de komende sessies zullen werken aan een goed gevoel. Geef aan dat je begrijpt dat de groepsleden het vaak moeilijk hebben. Toon respect voor de dagelijkse realiteit van deze mensen. Zoals jullie misschien al weten, zijn we vandaag samen gekomen om te werken aan een goed gevoel. In het leven hebben we het vaak moeilijk en daarom willen we ons graag beter voelen. Tip voor de begeleider: De uitgeschreven conversaties zijn slechts voorbeelden. Belangrijk is de begeleiding op je eigen manier en volgens je eigen stijl aan te pakken. Op die manier voorkom je onecht of betuttelend over te komen. 18

19 Rapport 'Op weg naar een goed gevoel - Deel 2 - Bijlage 1 SESSIE 1 Werken rond draaglast en het ontdekken van draagkracht Symbool stoel Als symbool om het thema in te leiden wordt de stoel gebruikt (bijlage 2). Hierbij wordt uitgelegd dat eerst enkele basisvoorwaarden (bv. onderdak, werk, eten en drinken) vervuld moeten zijn voordat gewerkt kan worden aan een goed gevoel. Er wordt aangehaald dat deze basis al aanwezig is bij de doelgroepwerknemers aangezien zij een structuur in hun leven hebben doordat ze komen werken, ergens wonen, eten en drinken kunnen kopen, etc. Op deze manier wordt hun situatie positief gekaderd. Ook wordt aangehaald dat er verschillende manieren zijn om te werken aan een goed gevoel. Deze worden op de figuur weergegeven door de vier gekleurde poten. Met deze tekening ga ik uitleggen wat het doel is van deze gesprekken. Voordat we kunnen werken aan een goed gevoel moeten we een goede basis hebben (verwijs hierbij naar de witte onderste balk). Hiermee bedoelen we zaken zoals kunnen gaan werken, een plaats hebben om te wonen, eten en drinken hebben, etc. Dat zijn dingen die jullie hebben, dus jullie hebben een goede basis. Dan zien we op de figuur ook de gekleurde poten. Die verwijzen naar de manieren waarop we kunnen gaan werken aan een goed gevoel. Dit klinkt voor jullie nu nog raar maar in onze volgende gesprekken gaat dit duidelijk worden. Tip voor de begeleider: Mensen appreciëren het als begeleiders eerlijk zijn. Als je zelf niet uit een vergelijkbare situatie komt, mag je dat gerust toegeven. Probeer zeker niet de expert te spelen, maar vertel ze wel dat je uit je ervaringen met deze groepen weet wat mensen uit deze groepen mee moeten dragen. Goed gevoel = te kort Maak duidelijk dat ook deze groep wel eens een goed gevoel heeft. Bevestig dat dat goed gevoel echter vaak van korte duur is bij mensen die grote zorgen hebben. Geef enkele voorbeelden van situaties die kunnen zorgen voor een goed gevoel, maar waarbij het goede gevoel te snel weer wegzakt (vb. even naar de stad gaan met vrienden is leuk, maar terug naar huis gaan is niet fijn als je je alleen voelt). We hebben allemaal natuurlijk eens een goed gevoel. Maar als we veel zorgen hebben duurt zo n goed gevoel niet lang. Het is bijvoorbeeld fijn om even te praten met een vriend of vriendin maar als je daarna thuis komt en je voelt je terug alleen, is je goed gevoel al weg. 19

20 Rapport 'Op weg naar een goed gevoel - Deel 2 - Bijlage 1 SESSIE 1 Werken rond draaglast en het ontdekken van draagkracht Goed gevoel verlengen Ga in op het verlengen en versterken van dit goede gevoel. Geef aan dat iedereen een goed gevoel verdient dat langer duurt. Vertel dat de meeste hulpverleners hieraan werken door problemen te verminderen. Leg uit dat dit heel belangrijk is, maar dat je ondertussen ook al aan een goed gevoel kan werken. Licht toe dat wij een methode hebben om je ook nu al af en toe beter te voelen. Daarom zijn we hier. We vinden dat jullie het verdienen om dat goed gevoel langer vast te houden. De meeste hulpverleners zeggen dat je eerst je problemen moet oplossen en daarna kan werken aan een goed gevoel. Dat is waar, maar ook als je veel problemen hebt zijn er manieren om je toch beter te voelen. En daar gaan we samen naar op zoek. Doel van de sessies Licht het doel van de bijeenkomsten toe: het goed gevoel begrijpen en leren hoe dat kan worden beïnvloed. Benadruk dat de groep hierbij kan helpen. Geef ten slotte mee dat er 2 bijeenkomsten voor nodig zijn. Vraag of iedereen dat ziet zitten. Via 2 bijeenkomsten gaan we samen op zoek naar manieren om ons beter te voelen. Nadien kunnen jullie zelf beoordelen of jullie er iets mee zijn. Zien jullie dat zitten (groep laten bevestigen)? Oké, dan beginnen we er aan! STAP 3: DE WAAW-CODE Doel: Via een gesprekscode (de WAAW-code) wordt een veilig kader gecreëerd voor de groepsleden. Materiaal: - De WAAW-code (bijlage 3) in A4-formaat voor elke deelnemer Deze WAAW-code staat voor: We luisteren naar elkaar; we praten niet door elkaar Alle mensen zijn gelijkwaardig; wij roddelen niet over anderen Alles wat in vertrouwen verteld wordt, blijft binnen de groep We steunen mekaar door dik en dun, niets kan dat veranderen In deze stap wordt de WAAW-code aan iedereen uitgedeeld (bijlage 3). De begeleider overloopt deze afspraken en geeft aan dat wanneer deze regels gerespecteerd worden, de sfeer in de groep WAAW is! Vraag aan de groep tot slot of jullie als groepsbegeleiders de toelating krijgen om die WAAW-code te bewaken voor de groep. Geef hierbij een voorbeeld. Zo kan je het volgende aanhalen: als jullie allemaal door elkaar praten, zal ik ingrijpen. Niet omdat ik jullie niet graag heb, maar omdat het belangrijk is om iedereen om de beurt te laten spreken. 20

21 Rapport 'Op weg naar een goed gevoel - Deel 2 - Bijlage 1 SESSIE 1 Werken rond draaglast en het ontdekken van draagkracht Wanneer de deelnemers zich houden aan de WAAW-code hebben de anderen ook het gevoel dat ze erkenning krijgen voor hetgeen ze vertellen in de groep. Alles wat jullie vertellen tijdens deze gesprekken moet binnen deze groep blijven. Het wordt ook niet verteld aan jullie begeleiders op het werk. Ik ben hier om samen met jullie te praten over hoe jullie zich voelen. Om ervoor te zorgen dat alles binnen de groep blijft hebben we een soort code gemaakt zodat we hier altijd aan terugdenken (geef iedereen een blad met de code). Het werd de WAAW-code genoemd en elke letter verwijst naar een afspraak die we willen maken. Is het voor jullie oké als ik ons af en toe herinner aan deze code? Als iedereen bijvoorbeeld door elkaar praat zal ik ingrijpen omdat het belangrijk is om iedereen om de beurt te laten spreken. STAP 4: DRAAGLAST, EEN ONZICHTBARE RUGZAK DIE JE ALTIJD BIJ HEBT Doel: Verduidelijken wat draaglast is en ieder groepslid laten nadenken over zijn/haar eigen rugzak Materiaal: - Praatplaat draaglast (bijlage 4) in A3-formaat voor elke deelnemer en één balpen voor elke deelnemer Praatplaat Om te beginnen deel je de praatplaat over draaglast uit (bijlage 4). Licht toe dat dit een tekening is, die helpt om over iets te praten in groep. Vertel dat deze praatplaat gaat over de (onzichtbare) rugzak die mensen meedragen. Maak aan alle deelnemers duidelijk dat deze praatplaat over zorgen en problemen gaat, over de last die op de schouders rust. Geef hierbij aan dat het belangrijk is om eerst onze problemen te bespreken voordat we deze kunnen oplossen en dus op zoek kunnen gaan naar een goed gevoel. Vertel hierbij dat het normaal is dat je je eens niet goed voelt en dat er moeilijke situaties op onze wegen komen. Het kan wel helpen om erover te praten zodat je de last niet alleen moet dragen. Ook kan aangehaald worden dat het niet gemakkelijk is om te praten over je problemen maar dat het wel knap is dat de deelnemers er vandaag zijn en dat ze het willen proberen. Vraag de deelnemers aan de hand van de tekeningen wat draaglast zoal kan zijn. Laat ze voorbeelden geven en vul eventueel aan. Let goed op of iedereen het begrepen heeft. Voordat we kunnen gaan werken aan een beter gevoel is het belangrijk om eerst eens na te denken over de problemen die we hebben en over de dingen die ervoor zorgen dat we ons niet goed voelen. Het is normaal dat we ons eens niet goed voelen en dat er moeilijke situaties op onze wegen komen. Het kan wel helpen om erover te praten zodat je de last niet alleen moet dragen. Het is niet zo gemakkelijk om te praten over je problemen maar het is knap en moedig dat jullie hier vandaag zijn en dit samen willen proberen. Hiervoor krijgt iedereen een tekening waarop verschillende dingen staan die ervoor kunnen zorgen dat we ons niet goed voelen. In het midden van de tekening zien jullie een rugzak staan. Die verwijst naar de onzichtbare last die wij hebben, naar de problemen die wij hebben. Dit noemen we onze draaglast. Lees maar eens wat er op de tekening staat of bekijk de prentjes en zeg me gerust als het niet duidelijk is. Ik geef jullie hiervoor even de tijd en dan gaan we verder aan de slag met deze plaat. 21

22 Rapport 'Op weg naar een goed gevoel - Deel 2 - Bijlage 1 SESSIE 1 Werken rond draaglast en het ontdekken van draagkracht Tip voor de begeleider: Om te verduidelijken wat draaglast is, kan het helpen om het beeld te visualiseren en de rugzak werkelijk uit te beelden alsof je hem zelf draagt en moeite doet om niet door te grond te zakken. Opmerking: De praatplaat van de oorspronkelijke goed-gevoel-stoel bevat ook het thema inkomen. Dit thema werd niet expliciet opgenomen binnen de praatplaat die gebruikt wordt voor implementatie binnen de sociale economie aangezien andere thema s, gerelateerd aan de werkcontext, toegevoegd werden. Het thema inkomen sluit wel aan bij de aanwezige thema s vrije tijd (bv. onvoldoende inkomen om hobby s te kunnen doen) en gezondheid (bv. onvoldoende inkomen om de arts te betalen). Als begeleider mag je het thema inkomen op deze manier verder duiden. Opmerking: Op de praatplaat worden voorbeelden aangehaald om de situaties concreter te maken voor de doelgroepwerknemers. Indien je als begeleider vooraf weet dat de leden leesmoeilijkheden hebben, kan je de voorbeelden afdekken en mondeling toelichten. Opdracht Deel vervolgens balpennen uit en geef alle deelnemers de opdracht pijlen te trekken van de herkenbare problemen op de praatplaat naar de rugzak in het midden. Pas deze werkwijze eerst op jezelf toe zodat de manier van werken duidelijk wordt voor de deelnemers. Die rugzak wordt dan hun rugzak, gevuld met de draaglast waar zij mee zitten in hun leven. Even stilte laten zodat iedereen zijn/haar pijlen kan trekken. Ga na of iedereen aan het werk gaat en help eventueel mensen individueel op gang. Ik ga iedereen een balpen geven. Het is de bedoeling dat jullie kiezen welke dingen voor jou zorgen dat je het moeilijk hebt en dat je een pijl trekt naar de rugzak. Want de rugzak staat symbool voor jouw situatie. Bijvoorbeeld: ik woon in een drukke straat en dat vind ik niet fijn (trek zelf een pijl van de tekening over de drukke straat naar de rugzak). Hierdoor krijg je zelf een beter zicht op je problemen of je draaglast en dat is nodig om later te kunnen werken aan een beter gevoel. Pauze (eventueel) Is iedereen klaar? Zeg dan dat er een pauze volgt. Vertel alvast dat na de pauze iedereen aan het woord komt over de draaglast die in de rugzak zit. Groepsleden kunnen hierop reageren en ook de begeleider kan via deze methode nagaan of de deelnemers de opdracht begrepen hebben en inspelen op hetgeen ze vertellen. Geef ook aan dat er uiteraard enkel gesproken wordt over dingen waarover ze echt willen spreken. Niet alles wat op de praatplaat staat, moet aan bod komen. Als iedereen klaar is gaan we nu een korte pauze doen. Na de pauze mag iedereen vertellen over zijn draaglast. Je moet alleen maar vertellen wat je zelf wil. STAP 5: UITWISSELING IN GROEP OVER DRAAGLAST 22

23 Rapport 'Op weg naar een goed gevoel - Deel 2 - Bijlage 1 SESSIE 1 Werken rond draaglast en het ontdekken van draagkracht Doel: De deelnemers moeten het gevoel hebben dat er oprecht naar hun verhaal geluisterd wordt. Dat is een eerste stap naar controle over het eigen goed gevoel. De erkenning voor hun draaglast is belangrijk, ze moeten het gevoel hebben dat die niet zomaar aan de kant wordt geschoven. Pas dan kunnen ze die tijdens de volgende sessie voor een stuk loslaten en nadenken over draagkracht. Bespreking Kondig aan dat er een rondje volgt waar iedereen zijn verhaal over draaglast kan vertellen. Geef opnieuw aan dat niemand zich verplicht moet voelen iets te delen, iedereen bepaalt zelf zijn grenzen. Licht ook toe dat je af en toe misschien vragen zult stellen. Kader dit en maak duidelijk dat het is om het verhaal tot zijn recht te laten komen. Nu gaan we iedereen om de beurt aan het woord laten om te vertellen over zijn of haar draaglast. Je mag zelf kiezen wat je vertelt, je moet niet alles vertellen wat je op je plaat geschreven hebt. Af en toe zal ik zelf een vraag stellen aan jullie. Niet omdat ik nieuwsgierig ben, maar omdat we jouw verhaal zo goed mogelijk willen begrijpen. Vraag één van de deelnemers om te starten. Stel hem/haar volgende vraag: Waar heb je pijlen getekend?. De keuze van de eerste persoon die aan het woord komt is belangrijk. Vraag niet degene die het meeste praat eerst zodat de andere deelnemers ook voldoende tijd hebben om aan bod te komen. Vraag ook niet aan degene die moeilijk kan spreken in groep om te starten maar kies de middenweg. Laat alle deelnemers één voor één aan het woord komen. Stel vragen als mensen niet op gang komen en wees vooral empathisch en luister actief. De pijlen moeten niet steeds helemaal juist zijn en perfect aansluiten bij het verhaal. Help de deelnemers gewoon hun verhaal zo volledig mogelijk te brengen. Wanneer een persoon het moeilijk vindt om zijn situatie te vertellen kan je aangeven dat de persoon op zijn verhaal moet kijken maar er niet helemaal emotioneel op in moet gaan. Via de praatplaat over draaglast leren de deelnemers om op een nieuwe manier te praten over hun problemen. Wanneer een deelnemer aan het woord is, moeten de andere deelnemers vooral luisteren zodat erkenning voor de draaglast van de persoon ontstaat. Bedank elke deelnemer na zijn/haar verhaal oprecht. Tip voor de begeleider: Houd de tijd goed in het oog en leid de groep subtiel. Iedereen moet ongeveer evenveel spreektijd krijgen. Vaak nemen sommige mensen opvallend het voortouw en houden anderen zich op de achtergrond. Creëer ook voor deze laatste de nodige tijd en ruimte om hun verhaal te doen. Help mensen te komen tot een volledig en samenhangend verhaal. Faciliteer het leerproces, zonder de rol van de deskundige in te nemen. 23

24 Rapport 'Op weg naar een goed gevoel - Deel 2 - Bijlage 1 SESSIE 1 Werken rond draaglast en het ontdekken van draagkracht Dank en pauze Dank alle deelnemers voor hun bereidheid hun verhaal te brengen. Bevestig dat je gezien hebt dat iedereen een zware rugzak moet meedragen. Geef aan dat ze hiermee na de pauze toch aan de slag zullen gaan en dat jullie gaan kijken hoe je kan werken aan meer goed gevoel (halfweg voorzie je een pauze, mogelijk is dat iets verder in het programma). Nu we allemaal ons verhaal verteld hebben, wil ik jullie al heel hard bedanken. Ik ben echt onder de indruk van dit gesprek, van de openheid waarmee we met elkaar hebben kunnen spreken. Ik zie ook dat jullie allemaal een serieuze rugzak meedragen. Dat is niet eenvoudig. Dat is zwaar. Toch denk ik dat we na de pauze hiermee aan de slag kunnen en werkelijk kunnen zien hoe we aan meer goed gevoel kunnen werken, zelfs al hebben we zo n rugzak, zelfs al hebben we zoveel draaglast. Tip voor de begeleider: Hou rekening met de vooropgestelde pauzes binnen het bedrijf. Voor de werknemers is het vaak duidelijker wanneer hun structuur (bv. tijdstip van pauze) behouden blijft. Indien de vooropgestelde pauze van het bedrijf niet samenvalt met deze pauze, sla je deze pauze over en ga je meteen naar het volgend onderdeel over draagkracht. STAP 6: WAT IS DRAAGKRACHT? Doel: Het begrip draagkracht introduceren en de relatie met draaglast verduidelijken Materiaal: - Ingevulde praatplaten over draaglast (bijlage 4) Licht het begrip draagkracht toe. Verwijs naar de praatplaat over draaglast en toon dat je weet dat de deelnemers het soms heel zwaar kunnen hebben. Licht dan toe dat de wetenschap leert dat draaglast ook een positief effect kan hebben: problemen maken het mensen moeilijk, maar tegelijk word je er heel sterk van. Leg uit dat sterk zijn in de wetenschap draagkracht wordt genoemd. M.a.w. draagkracht is de kracht waarmee je je eigen rugzak draagt. Zoals ik juist zei hebben we bij de vorige opdracht besproken hoe zwaar we het soms hebben/ wat voor ons moeilijkheden en problemen in ons leven zijn. Dit hebben we gedaan met de plaat met de rugzak (toon de praatplaat over draaglast). We noemden dit onze draaglast. Het zijn problemen die we meedragen. Maar ook al hebben jullie deze problemen, toch staan jullie elke dag op, gaan jullie werken en doen jullie verder. Dat wil zeggen dat we sterk zijn en dat wordt onze draagkracht genoemd. Het is de kracht waarmee we die rugzak dragen. Dus je hebt de draaglast (je rugzak met problemen) en de draagkracht (de kracht waarmee je die rugzak draagt; je reacties op problemen). Ik ga nu even jullie praatplaten over draaglast van de vorige keer terug uitdelen want deze hebben we dadelijk nodig. 24

25 Rapport 'Op weg naar een goed gevoel - Deel 2 - Bijlage 1 SESSIE 1 Werken rond draaglast en het ontdekken van draagkracht STAP 7: VOORBEREIDEN BINGOSPEL Doel: De groepsleden weten dat ze met een zelfonderzoek zullen zoeken naar ieders draagkracht. Elk groepslid schrijft of tekent een eigen voorbeeld van een moeilijke situatie en licht de situatie toe. Samen met de begeleider bekijkt de groep ook de reacties op de situatie. Materiaal: - Praatplaat draagkracht (bijlage 5) in A3-formaat voor elke deelnemer - Kaartjes met voorbeelden van moeilijke situaties (bijlage 6) uitgeknipt voor elke deelnemer Opdracht Introduceer het zelfonderzoek en licht de eerste opdracht toe. Verduidelijk dat jullie tijdens deze sessie aan de hand van een zelfonderzoek zullen zoeken naar ieders draagkracht. Licht de opdracht toe en deel de praatplaat van draagkracht uit (bijlage 5). De deelnemers moeten één concreet probleem uit het eigen leven zoeken, waarover ze willen vertellen in deze groep. Haal aan dat er verschillende moeilijke situaties zijn waarbij sommigen zwaarder zijn dan anderen (bv. je bus missen is ook een moeilijke situatie maar is minder zwaar dan geweld binnen je relatie). Om de deelnemers tegen zichzelf te beschermen wordt aangeraden om te focussen op niet te private of te moeilijke situaties. Misschien willen de deelnemers wel hun moeilijkste problemen delen maar aangezien de gesprekken doorgaan op het werk, samen met hun collega s, is het delen van zulke problemen minder aangewezen. Na de sessies dienen de deelnemers nog samen te werken en op een positieve manier met elkaar om te gaan. Om de deelnemers te helpen bij de keuze van een voorbeeld van een moeilijke situatie werden kaartjes gemaakt (bijlage 6). Op deze kaartjes staan concrete voorbeelden van moeilijke situaties (bv. ruzie met partner, ruzie met collega, stress op het werk, stress thuis door de opvoeding van de kinderen). Toon deze kaartjes en deel ze uit aan de deelnemers die zich herkennen in de voorbeelden. Zorg ook voor lege kaartjes zodat eigen voorbeelden ook opgeschreven of getekend kunnen worden. De keuze van dit voorbeeld is zeer belangrijk aangezien dit voorbeeld doorheen de hele sessie gebruikt wordt. Het is ook mogelijk om de deelnemers één probleem te laten kiezen uit hun praatplaat over draaglast (m.a.w. één van de pijlen kiezen). Bij de keuze van het voorbeeld van een moeilijke situatie zijn volgende aandachtspunten belangrijk: - Kies een moeilijke situatie die je hebt meegemaakt als volwassene (niet uit je kindertijd) - Zoek één concreet voorbeeld (geen hele periode) - Kies geen recent probleem (dat is te zwaar) En naar die draagkracht gaan we nu zoeken samen. Dat is de volgende stap die we moeten zetten om een goed gevoel te bekomen. Hiervoor hebben we een nieuwe plaat bij (toon de praatplaat over draagkracht). In het midden moet je een moeilijke situatie schrijven of tekenen die je laatst hebt meegemaakt. Bijvoorbeeld: vorige week had ik ruzie met mijn vriend (schrijf dit in het midden van jouw plaat zodat de deelnemers dit zien). Elke persoon zoekt dus één bepaalde gebeurtenis waarover je wil vertellen in deze groep (tweede praatplaat uitdelen terwijl de groep nadenkt over een voorbeeld). Ik wil hierbij wel nog vertellen dat er verschillende moeilijke situaties zijn waarbij de ene situatie al moeilijker is dan de andere (bv. je bus missen is ook een moeilijke situatie maar is minder zwaar dan geweld binnen je relatie). Je mag zelf kiezen welke moeilijke situatie je gaat opschrijven maar omdat we deze later gaan bespreken met de groep kies je misschien beter voor een situatie die niet te zwaar is voor jou. Om jullie te helpen bij de keuze van een voorbeeld hebben we kaartjes gemaakt met daarop voorbeelden van moeilijke situaties 25

26 Rapport 'Op weg naar een goed gevoel - Deel 2 - Bijlage 1 SESSIE 1 Werken rond draaglast en het ontdekken van draagkracht (toon de kaartjes). Je kan ook terug kijken naar je plaat met de rugzak en daaruit één probleem kiezen. Volgende zaken zijn ook belangrijk bij de keuze van je voorbeeld: - Kies een moeilijke situatie die je hebt meegemaakt als volwassene (niet uit je kindertijd) - Zoek één concreet voorbeeld (geen hele periode) - Kies geen recent probleem (dat is te zwaar) Tip voor de begeleider: Geef een voorbeeld uit je eigen leven om aan te tonen wat je bedoelt met die concrete gebeurtenis of dat concrete probleem. Indien een deelnemer aangeeft moeilijk te kunnen spreken in groep over een bepaald probleem, kan aangegeven worden om een minder ernstig probleem te kiezen en de techniek in je hoofd toe te passen op andere, moeilijkere situaties. Die gebeurtenis komt in het midden van de praatplaat. Laat de deelnemers even rustig nadenken en vraag ze om het voorbeeld in het kader op de praatplaat te schrijven of te tekenen. Zeg dat ze elkaar mogen helpen. Ik vraag jullie nu om in het kader jouw voorbeeld te schrijven (één of enkele steekwoorden is voldoende) op te tekenen. We kunnen mekaar daarbij ook helpen (niet veronderstellen dat iedereen kan schrijven!). Als iedereen zijn/haar voorbeeld heeft, kunnen we starten. Rondje Dan start het zelfonderzoek. Kondig dit aan en licht toe dat nu iedereen om de beurt zijn/haar voorbeeld vertelt. Daarbij stel je steeds twee vragen: wat is er gebeurd? en welke reactie was er bij jou te zien?. Vervolgens doe je kort een rondje waarbij elke persoon de twee vragen probeert te beantwoorden. Het is zeer belangrijk dat de tweede vraag beantwoord wordt voordat de volgende persoon aan het woord komt. Als de persoon geen antwoord kan geven op de tweede vraag, dient de persoon een ander voorbeeld te kiezen. De volgende stap van de oefening (m.n. het kiezen van tekstballonnen) is dan namelijk minder toepasselijk. Ook dient de begeleider ervoor te zorgen dat de deelnemer meer dan één reactie kan vinden (bv. ik ben naar het café geweest en ik heb moeder gebeld). Bovendien zijn niet alleen de reacties die direct na de moeilijke situatie getoond werden belangrijk maar ook degenen die later op de dag of de volgende dag getoond werden. Doordat de deelnemers hun reacties op hun moeilijke situatie hier al vertellen is het makkelijker om deze later te plaatsen binnen de tekstballonnen. Voor hun kan de vertaalslag van hun verhaal en ervaringen naar de tekstballonnen moeilijk zijn en doordat wij op dit moment al zicht hebben op hun reactie, in die moeilijke situatie, kunnen we hen helpen bij het kiezen van tekstballonnen. Als een deelnemer toch moeite heeft om zijn situatie met de groep te delen kan je aangeven dat hij/zij na de sessie zijn/haar verhaal mag delen met de begeleider. Doe dit enkel als je ziet dat de persoon het echt moeilijk heeft om zijn/haar verhaal te vertellen. Probeer alle deelnemers gerust te stellen zodat ze hun verhaal vertellen om het doel van de sessie te bewaken. 26

27 Rapport 'Op weg naar een goed gevoel - Deel 2 - Bijlage 1 SESSIE 1 Werken rond draaglast en het ontdekken van draagkracht Heeft iedereen zijn moeilijke situatie in de kader geschreven of getekend?dan mag nu iedereen om de beurt zijn voorbeeld vertellen. Hierbij is het belangrijk om te vertellen wat er gebeurd is en welke reactie je toen getoond hebt (wat je toen gedaan hebt). Tip voor begeleider: Bij deze stap is actieve begeleiding noodzakelijk. Help mensen indien nodig individueel om tot een concreet voorbeeld, een grijpbare gebeurtenis te komen. Het risico bestaat dat ze hun halve leven in het kadertje zetten. Dat is niet echt werkbaar voor deze opdracht. Ook bij het verwoorden van de eigen reactie(s) op de gebeurtenis kunnen deelnemers stilvallen: ze denken dat ze geen reactie vertoond hebben. Stel tijdens het rondje bijkomende vragen om toch reacties op het spoor te komen, en vervolgens de reacties verder uit te diepen. Belangrijk is dat je voor dit zelfonderzoek niet enkel de eerste uren na de gebeurtenis onder de loep neemt, maar ook de reacties op langere termijn bestudeert. Op die manier kom je meerdere soorten reacties tegen. Denk erom: eventjes op een stoel gaan zitten om te bekomen van slecht nieuws, weglopen als je partner met geweld dreigt of niet reageren als je met verwijten overladen wordt, zijn ook reacties! Dank Dank alle deelnemers voor hun eerlijkheid. Licht nog even toe dat er nu een aantal situaties op tafel liggen uit het leven zoals het is. En dat daar na de pauze een prettig zelfonderzoek op zal worden toegepast. Bedankt voor jullie verhalen. Na de pauze gaan we beginnen met het bingospel. Tip voor de begeleider: Hou rekening met de vooropgestelde pauzes binnen het bedrijf. Voor de werknemers is het vaak duidelijker wanneer hun structuur (bv. tijdstip van pauze) behouden blijft. Indien de vooropgestelde pauze van het bedrijf niet samenvalt met deze pauze, sla je deze pauze over en ga je meteen naar het volgend onderdeel van het bingospel. 27

28 Rapport 'Op weg naar een goed gevoel - Deel 2 - Bijlage 1 SESSIE 1 Werken rond draaglast en het ontdekken van draagkracht STAP 8: BINGOSPEL MET TEKSTBALLONNEN Doel: Je zoekt naar de draagkracht van de deelnemers. Samen met de groepsleden en begeleiders zoeken naar reacties van mensen, ook naar reacties die ze zelf nog niet opmerkten. Materiaal: Bingospel: Tekstballonnen (bijlage 7) op gekleurde bladen in A4-formaat afgedrukt voor elke deelnemer Blauwe tekstballonnen hulp en steun zoeken Rode tekstballonnen jezelf beschermen Groene tekstballonnen jezelf goed doen Gele tekstballonnen jezelf graag zien Zorg ook voor lege tekstballonnen van elke kleur zodat de deelnemers ook zelf reacties kunnen noteren die niet voorkomen in de bestaande tekstballonnen. Enkele lijmstiften 1 grote kartonnen doos Vier kleine doosjes Bingospel uitleggen Haal de bingodoos boven en leg het zelfonderzoek aan de hand van het bingospel uit. Bij het zelfonderzoek staan de situaties op de praatplaten centraal. Leg uit dat mensen op vele manieren reageren op moeilijke situaties. Op de tekstballonnen van het bingospel staan allerlei reacties van mensen die in een moeilijke situatie zijn terechtgekomen (bijlage 7). Doel van het spel is op zoek te gaan naar reacties die bij hun eigen voorbeeld passen. Lees de verschillende reacties voor. Als de deelnemers deze reactie ook toonden tijdens hun situatie mogen ze die tekstballon met een lijmstift op hun praatplaat kleven. Er zijn vier soorten reacties, vandaar vier kleuren tekstballonnen. Bij het kiezen van tekstballonnen kunnen de deelnemers reageren op elkaars voorstellen. De begeleider dient steeds na te gaan of de deelnemers het doel van het spel begrijpen en duiding geven waar nodig. We hebben nu allemaal ons eigen voorbeeld gezocht. Het staat daar voor ons, in het kadertje op onze tweede praatplaat. Nu zijn we klaar voor een tweede stap. Ziet iedereen dat zitten? (Zet de doos met daarin de attributen voor het bingospel op tafel en maak hem open. Plak nu het bingoblad op de doos.) Kennen jullie het spelletje Bingo? Wij gaan iets doen dat er op lijkt. Ik heb hier allerlei reacties van mensen die in een moeilijke situatie terechtgekomen zijn (laat de verschillende potjes met tekstballonnen zien). Ik ga ze één voor één overlopen, en als die reactie bij jouw voorbeeld past, als dat ook jouw reactie was toen, dan geef je een teken. Deze reactie mag je dan op je blad kleven (verdeel de lijmstiften over de tafel). Let op: het kan goed zijn dat jij niet één reactie had, maar meerdere tegelijk of na elkaar (Bijvoorbeeld: toen mijn vriend en ik vorige week ruzie hadden, heb ik: een vriendin gebeld en ik ben een wandeling gaan maken. Daarom kies ik volgende 2 tekstballonnen Ik zoek steun bij iemand uit mijn omgeving en ik beweeg of ga sporten ). Er zijn 4 soorten reacties. Die zitten hier allemaal in deze doosjes. In elk doosje zitten de reacties van hetzelfde type bij elkaar. Over de kleuren moet je nu nog niet nadenken, dat gaan 28

29 Rapport 'Op weg naar een goed gevoel - Deel 2 - Bijlage 1 SESSIE 1 Werken rond draaglast en het ontdekken van draagkracht we later in het spel uitleggen. Je moet niet meerdere tekstballonnen kiezen. Het kan dat je één reactie getoond hebt. Tip voor de begeleider: Probeer dit niet té zwaar te maken, maar maak gebruik van het ludieke element van Bingo. Ga ook steeds mee op zoek naar voorbeelden van reacties, zodat iedereen minstens enkele overlevingsreacties op zijn blad ziet staan en bij voorkeur ook nog één of meerdere gekleurde tekstballonnen. Vooraleer je de tweede stap van het zelfonderzoek beëindigt, ga je na of iedereen minimaal één gekleurde reactie bij zichzelf heeft kunnen benoemen. Bingo! Overloop vervolgens de verschillende doosjes kleur per kleur. Eerst komen de blauwe, dan de rode, dan de groene en dan de gele reacties aan bod. De volgorde van de kleuren is van belang, aangezien de laatste soort reactie de moeilijkste is. De werkwijze is voor elke kleur identiek; eerst worden alle verschillende reacties (in de vorm van tekstballonnen) van eenzelfde kleur voorgelezen en dan kiezen de deelnemers reacties (in de vorm van tekstballonnen) die bij hun voorbeeld passen. Om de reacties voor te lezen kan je de bladen gebruiken met de niet-uitgeknipte tekstballonnen. Ook kan je enkele bladen met niet-uitgeknipte tekstballonnen uitdelen onder de deelnemers zodat ze makkelijker kunnen meelezen terwijl jij voorleest. De uitgeknipte reacties leg je op de tafel zodat de deelnemers hieruit kunnen kiezen en vervolgens op hun plaat kunnen kleven. We gaan beginnen met de blauwe tekstballonnen. Ik lees eerst de reacties voor (lees alle blauwe reacties voor) en deze reacties liggen hier op de tafel ook. Als je denkt dat er bij jouw voorbeeld één of meer van deze blauwe reacties passen, neem je dat kaartje en plak je dat op je plaat. Deze werkwijze herhaal je voor de andere drie kleuren (rood, groen en geel). 29

30 Rapport 'Op weg naar een goed gevoel - Deel 2 - Bijlage 1 SESSIE 1 Werken rond draaglast en het ontdekken van draagkracht STAP 9: NABESPREKING PRAATPLAAT DRAAGKRACHT Doel: Aan de hand van de praatplaten met de tekstballonnen maken deelnemers duidelijk dat iedereen reageert en dus draagkracht heeft. Iedereen stelt met andere woorden acties om een goed gevoel te bekomen. Materiaal: -Bingoplaat (bijlage 8) afgedrukt in A4-formaat Resultaat bespreken Bespreek de praatplaten: iedereen heeft tekstballonnen, dus iedereen reageert, iedereen toont reacties als er zich problemen voordoen. Benadruk dat dit niet vanzelfsprekend is, maar wijst op kracht: draagkracht. Toon hierbij de bingoplaat (bijlage 8). Ziezo. Kijk nu eens naar het resultaat. Als je naar de tafel kijkt, zie je nu overal tekstballonnen en ook verschillende kleuren. Dat is een goed teken, een teken dat jullie heel veel reacties hebben als er zich problemen voordoen. Dat klinkt vanzelfsprekend, maar dat is het niet! Wie zo n zware rugzak heeft, die zou wel eens door zijn knieën kunnen gaan en totaal niet meer reageren. Maar kijk, iedereen heeft minstens één tekstballonnetje, minstens één reactie gehad. Iemand die reageert, heeft kracht. Want een reactie vraagt energie. Ieder tekstballonnetje is eigenlijk een voorbeeld van draagkracht. Een teken dat je leeft en dat je je niet gewonnen geeft of laat doen. Dus: het antwoord op de vraag heb jij draagkracht? is ja. Misschien zag je dat nog niet vooraf en zie je het nu pas. Wij hebben hier allemaal draagkracht. En dat is iets om heel trots op te zijn! Kleuren Geef aan dat er verschillende kleuren reacties zijn. Hierbij is het belangrijk om mee te delen dat de deelnemers hun kleuren niet mogen vergelijken met elkaar. Iedereen heeft namelijk zijn eigen verhaal en eigen sterktes. Zoals jullie waarschijnlijk al gezien hebben, hebben de tekstballonnen verschillende kleuren. Hierover gaan we in de volgende sessie meer vertellen. Al de gekleurde tekstballonnen zijn reacties, het zijn activiteiten die ons een beter gevoel geven (groep voorbeelden laten geven van hun eigen blad en dan vragen of ze daar inderdaad een beter gevoel van kregen). Het is belangrijk dat jullie elkaars kleuren niet vergelijken. Iedereen heeft zijn eigen manieren waarop hij reageert op problemen en zijn eigen sterktes. Concludeer dat het zelfonderzoek leert dat mensen reageren en dus draagkracht hebben en actief zoeken naar een goed of toch beter gevoel. Kondig ook aan dat het deze goed-gevoel-acties zijn die we volgende keer bewuster zullen proberen uit te bouwen. 30

31 Rapport 'Op weg naar een goed gevoel - Deel 2 - Bijlage 1 SESSIE 1 Werken rond draaglast en het ontdekken van draagkracht Uit dit spel kunnen we dus besluiten: dat we straffe mensen zijn met draagkracht en dat wij eigenlijk zonder het te beseffen al heel actief bezig zijn met het zoeken naar een goed of toch een beter gevoel. We moeten dat alleen nog bewuster proberen uit te bouwen! En daar gaan we volgende keer mee verder. Dank Bedankt voor jullie inzet. STAP 10: AFRONDEN Doel: Concrete afspraken maken en materialen bijhouden of meegeven aan de deelnemers. Afspraken Ga na of iedereen het ziet zitten om volgende keer terug te komen. Geef ook aan dat jij het belangrijk vindt om in deze groep samen te vechten voor meer goed gevoel, omdat iedereen dat verdient. Maak verder concrete afspraken voor de volgende bijeenkomst: dag, uur en plaats. Ga na of iedereen er kan geraken (bv. geen verlof). Vaak helpt het om deelnemers tussentijds te herinneren aan de bijeenkomst (vb. een telefoontje door de begeleider of de medewerkers van de sociale dienst). Materialen Verzamel alle WAAW-codes, praatplaten en hulpplaten terug. Vraag de deelnemers hun naam op de plaat te schrijven, omdat ze er volgende keer weer mee zullen werken. En dat helpt om de platen volgende keer gemakkelijker terug te verdelen. Tot volgende keer! We zijn nu aan het einde van onze sessie. Vandaag hebben we besproken wat maakt dat we het moeilijk hebben en hoe we reageren op problemen. Volgende keer is onze laatste keer en dan gaan we samen op zoek naar acties die we kunnen stellen om ons beter te voelen. Zien jullie het zitten om volgende keer terug te komen? Ik vind het heel belangrijk dat we samen op zoek kunnen gaan naar manieren om ons beter te voelen (geef dag, uur en plaats). Zal ik jullie platen bijhouden tot volgende keer? Kunnen jullie jullie naam erop schrijven dan vinden we ze volgende keer sneller terug. 31

32 Rapport 'Op weg naar een goed gevoel - Deel 2 - Bijlage 1 SESSIE 1 Werken rond draaglast en het ontdekken van draagkracht Stap 1: ijs breken - Kennismaken Stap 2: thema inleiden - Intro en erkenning last - Symbool - Goed gevoel = te kort - Goed gevoel verlengen - Doel van de sessies Stap 3: de WAAW-code Stap 4: draaglast, een onzichtbare rugzak die je altijd bij hebt - Praatplaat - Opdracht - Pauze (eventueel) Stap 5: uitwisseling in groep over draaglast - Bespreking - Dank en pauze Stap 6: Wat is draagkracht? Stap 7: Voorbereiden bingospel - Opdracht - Rondje - Dank Stap 8: Bingospel met tekstballonnen - Bingospel uitleggen - Bingo! Stap 9: Nabespreking praatplaat draagkracht - Resultaat bespreken - Kleuren - Dank Stap 10: Afronden - Afspraken - Materialen 32

33 Rapport 'Op weg naar een goed gevoel - Deel 2 - Bijlage 1 SESSIE 2 Op naar meer goed gevoel - De deelnemers kennen de vier soorten reacties of copingstrategieën die kunnen zorgen voor een goed gevoel (hulp en steun zoeken, jezelf beschermen, jezelf graag zien en jezelf goed doen) - De deelnemers beschrijven de nood aan het toepassen van copingstrategieën - De deelnemers zien in welke copingstrategieën ze nu hanteren en aan welke ze nog kunnen werken - De deelnemers hebben er vertrouwen in dat ze een concrete planning kunnen maken over hoe ze betere copingstrategieën kunnen gebruiken - De deelnemers voelen erkenning voor hun mening en ideeën over copingstrategieën - De plaat met het logo (bijlage 2) in A3-formaat - De WAAW-code (bijlage 3) - Ingevulde praatplaten (bijlage 4 en 5) van de vorige sessie - De verschillende toonplaten over draagkracht eenmaal afgedrukt in A4-formaat in de juiste kleur (bijlage 9): Blauwe toonplaat hulp en steun zoeken Rode toonplaat jezelf beschermen Groene toonplaat jezelf goed doen Gele toonplaat jezelf graag zien - De stoel in A3-formaat (bijlage 10): hieraan worden de pootlezers bevestigd - De verschillende pootlezers over draagkracht eenmaal afgedrukt in A4-formaat in de juiste kleur (bijlage 11): Blauwe pootlezer hulp en steun zoeken Rode pootlezer jezelf beschermen Groene pootlezer jezelf goed doen Gele pootlezer jezelf graag zien - De verschillende keuzeborden met goed-gevoel-acties voor het individu geprint in A3-formaat in de juiste kleur (bijlage 12): Keuezebord goed-gevoel-acties hulp en steun zoeken Keuzebord goed-gevoel-acties jezelf beschermen Keuzebord goed-gevoel-acties jezelf goed doen Keuzebord goed-gevoel-acties jezelf graag zien - De goed-gevoel-acties op kaartjes geprint in A4-formaat in de juiste kleur (bijlage 13)*: Kaartjes goed-gevoel-acties hulp en steun zoeken Kaartjes goed-gevoel-acties jezelf beschermen Kaartjes goed-gevoel-acties jezelf goed doen Kaartjes goed-gevoel-acties jezelf graag zien - 1 balpen voor elke deelnemer - Werkplaat voor het individu afgedrukt in A3-formaat (bijlage 14) (en een versie voor jezelf) - Kaartje met de stoel en de 4 pijlers als geheugensteun (bijlage 15) 33

34 SESSIE 2 Op naar meer goed gevoel Rapport 'Op weg naar een goed gevoel - Deel 2 - Bijlage 1 *Knip alle kaartjes uit en orden ze per kleur. Steek de kaartjes van dezelfde kleur in één doosje. Kaartjes met eenzelfde tekstje kun je bijeenhouden met een paperclip. Zorg ook voor lege kaartjes van elke kleur zodat de deelnemers ook zelf acties kunnen noteren die niet voorkomen in de bestaande kaartjes. Voor deze bijeenkomst moet je dus vier doosjes meenemen met kaartjes. Voorzie daarnaast voor de begeleider een afgedrukte versie van elk van de A4-knipbladen in de juiste kleur. Zorg ook voor enkele A4-versies van elke kleur (niet uitgeknipt) om te verdelen onder de deelnemers. Op die manier kunnen de deelnemers de kaartjes beter lezen en een keuze maken. Steek deze vier doosjes met kaartjes samen met de knipbladen en lijmstiften in de kartonnen doos. Door deze attributen in een doos te verstoppen, wek je de nieuwsgierigheid van de deelnemers. Meer info vind je hieronder. De voorbereiding lijkt een hele klus, maar de activiteit zelf maakt het echt de moeite waard! - Vooraf probeer je je notities van vorige keer opnieuw te lezen, zodat de levensverhalen en namen van de deelnemers helder in je geheugen zitten. - Ga vroeg naar het lokaal en zet alles zo goed mogelijk klaar voor de groep er is. - De plaat met het logo in A3-formaat krijgt een duidelijke plaats in het lokaal. - Vlak voor de vergadering begint, verwelkom je iedereen persoonlijk bij het binnenkomen in het lokaal. Je geeft iedereen zijn/haar eigen praatplaten terug en een WAAW-code. - Er is waarschijnlijk niet voldoende tijd om tijdens deze bijeenkomst bij elk van de vier soorten reacties (poten) goed-gevoel-acties te zoeken. Daarom wordt er alvast gestart met die poten die volgens de begeleiders - in overleg met de groep - op dit moment nog het minst uitgebouwd zijn. Waarschijnlijk kan je in deze sessie bij twee of drie poten goed-gevoel-acties bespreken. Vorm je dus vooraf als begeleider een idee over welke poten volgens jou nog het minst stevig zijn. Dan kan je daar, als de groep akkoord gaat, meer tijd voor maken. - Iedere deelnemer krijgt zijn praatplaten mee naar huis na deze laatste sessie. 34

35 Rapport 'Op weg naar een goed gevoel - Deel 2 - Bijlage 1 SESSIE 2 Op naar meer goed gevoel STAP 1: WELKOM EN OPFRISSING Doel: Groepsleden welkom heten en de materie van vorige keer opfrissen. Materiaal: - De WAAW-code (bijlage 3) voor elke deelnemer - Ingevulde praatplaten (bijlage 4 en 5) van de vorige sessie Welkom Verwelkom iedereen. Opfrissing Herhaal kort de krachtlijnen van de vorige sessie. Doorloop de WAAW-code met de groep (bijlage 3) en haal vervolgens de praatplaat over draaglast (bijlage 4) weer boven. Licht het begrip draaglast kort toe en bevestig dat iedereen in deze groep een zware rugzak met zich meedraagt. Bekijk dan de praatplaat over draagkracht (bijlage 5) opnieuw. Leg uit wat tijdens sessie één werd gedaan en vertel dat uit het zelfonderzoek blijkt dat iedereen hier ook draagkracht heeft. Herhaal ook kort dat dit betekent dat de groep allerlei reacties had op die moeilijke situaties, dat er gereageerd werd. Ten slotte kondig je aan dat iedereen op het einde van deze sessie zijn eigen platen mee zal krijgen. Welkom op onze tweede sessie. Herinneren jullie zich nog de WAAW-code van vorige keer? Die ga ik nu eerst terug uitdelen zodat jullie ook vandaag dit niet vergeten. Het is belangrijk om te weten dat hetgeen jullie in deze groep vertellen ook binnen de groep moet blijven. Ik ga kort herhalen wat we in de vorige sessie gedaan hebben. In ons eerste gesprek hebben we besproken welke moeilijkheden wij hebben in ons leven. Hiervoor hebben we de plaat over draaglast gebruikt (toon de plaat en geef iedereen zijn/haar eigen plaat terug). We hebben gemerkt dat iedereen een rugzak met problemen heeft. Dat is onze draaglast. Ook hebben we besproken hoe we reageren op problemen. Hiervoor hebben we de plaat over draagkracht gebruikt (toon de plaat en geef iedereen zijn/haar eigen plaat terug). We hebben gemerkt dat iedereen reageert op zijn problemen, deze wil oplossen en zich zo beter wil voelen. Op het einde van de vorming krijgen jullie jullie eigen platen mee naar huis zodat jullie elk een overzicht hebben van je eigen draaglast en draagkracht. Tip voor de begeleider: Neem zelf je notities van de vorige keer door vooraleer je deze sessie start. Het signaal dat je geeft door het verhaal van elke deelnemer nog te kennen - en dat te tonen - is enorm krachtig en van belang voor het vertrouwen en de veiligheid in de groep. Sessie 2 35

36 SESSIE 2 Op naar meer goed gevoel Rapport 'Op weg naar een goed gevoel - Deel 2 - Bijlage 1 Geef een toelichting bij de tweede sessie. De reacties die een goed gevoel kunnen bezorgen worden vandaag van dichterbij bekeken. Geef aan dat jullie zullen onderzoeken welke soorten reacties er zoal zijn en hoe je die reacties verder kan uitbouwen om te zorgen voor meer goed gevoel in ieders leven. De reacties die ons een goed gevoel geven gaan we vandaag verder bekijken. We gaan samen acties kiezen die we in de toekomst willen gaan doen om ons beter te voelen. STAP 2: DE 4 SOORTEN GEKLEURDE REACTIES Doel: De vier soorten reacties, die kunnen zorgen voor een goed gevoel, leren kennen en benoemen. Materiaal: - Ingevulde praatplaat draagkracht (bijlage 5) - De verschillende toonplaten over draagkracht eenmaal afgedrukt in A4-formaat in de juiste kleur (bijlage 9): Blauwe toonplaat hulp en steun zoeken Rode toonplaat jezelf beschermen Groene toonplaat jezelf goed doen Gele toonplaat jezelf graag zien Intro Geef aan dat zal worden onderzocht hoe het zit met de reacties die ons een goed gevoel bezorgen. Leg uit dat bij het bingospel vorige keer duidelijk werd dat er vier kleuren tekstballonnen waren (verwijs ook naar de praatplaten over draagkracht bijlage 5). Licht toe dat dit niet toevallig is, maar dat menswetenschappers ontdekt hebben dat er vier soorten reacties zijn die ons een goed gevoel kunnen opleveren. Vandaag gaan we dus samen op zoek naar acties of activiteiten die we kunnen doen om ons beter te voelen. In de vorige sessie hebben we het bingospel gedaan en toen hadden de kaartjes 4 kleuren. Weten jullie dit nog? Kijk maar eens naar jullie platen. Daar hangen kaartjes op in verschillende kleuren. Hier is een reden voor. Ze hebben hierover onderzoek gedaan en hebben ontdekt dat er 4 soorten activiteiten zijn die ons een beter gevoel kunnen geven en daarom zijn er 4 kleuren. 36

37 Rapport 'Op weg naar een goed gevoel - Deel 2 - Bijlage 1 SESSIE 2 Op naar meer goed gevoel Opdracht Start met de blauwe reacties. Vraag wie een blauwe reactie voor zich heeft liggen. Laat de deelnemers met blauwe tekstballonnen ze even voorlezen. Benadruk dat deelnemers mogen samenwerken, zodat deelnemers die niet kunnen lezen geassisteerd worden door een buurman of -vrouw. Nadat alle reacties werden voorgelezen, vraag je wat gemeenschappelijk is aan deze verschillende reacties. Help de deelnemers in het zoeken en formuleer zelf het antwoord als de groep het niet vindt. Leg de blauwe toonplaat (bijlage 9) op de tafel, zodra de reactie is benoemd. We gaan beginnen met de blauwe kaartjes. Wie heeft een blauw kaartje op zijn plaat? Lees je dit even voor? (doe dit bij elke persoon die een blauw kaartje heeft). Jullie mogen gerust samenwerken. Deze blauwe reacties zijn allemaal verschillend en toch hebben ze één kenmerk dat hetzelfde is (als een groepslid dit zelf kan formuleren, ga je daar natuurlijk op in; als dat niet kan, vervolg je zelf het verhaal). Er zijn twee woorden die heel veel terugkomen: hulp en steun. Want wat doe je telkens: je zoekt steun of hulp bij anderen waarvan je denkt dat ze je vooruit gaan helpen of begrijpen. Dat is de eerste soort reactie: hulp en steun zoeken (toon de blauwe toonplaat hulp en steun zoeken en leg die midden op de tafel). Nu gaan we kijken naar de rode kaartjes. Wie heeft een rood kaartje en leest dit even voor? (doe dit bij elke persoon die een rood kaartje heeft). Wat hebben deze kaartjes gemeenschappelijk? (als een groepslid dit zelf kan formuleren, ga je daar natuurlijk op in; als dat niet kan, vervolg je zelf het verhaal). Het zijn allemaal reacties waarbij ze zichzelf, de kinderen of familie beschermen en op die manier ervoor zorgen dat er in de toekomst niet nog iets erg gaat gebeuren. Deze kaartjes gaan dus over jezelf beschermen (toon de rode toonplaat en leg die op tafel). Dan gaan we naar de groene reacties. Wie heeft een groen kaartje en leest dit even voor? (doe dit bij elke persoon die een groen kaartje heeft). Waar gaan deze kaartjes over? (als een groepslid dit zelf kan formuleren, ga je daar natuurlijk op in; als dat niet kan, vervolg je zelf het verhaal). Het zijn leuke dingen, dingen die je goed doen. Daarom noemen we de groene kaartjes jezelf goed doen (toon de groene toonplaat en leg die op tafel). Als laatste hebben we de gele reacties. Wie heeft een geel kaartje en leest dit even voor? (doe dit bij elke persoon die een geel kaartje heeft). Waar gaan deze kaartjes over? (als een groepslid dit zelf kan formuleren, ga je daar natuurlijk op in; als dat niet kan, vervolg je zelf het verhaal). Dit zijn eigenlijk de moeilijkste dingen om te doen want het speelt zich af in je hoofd. Het zijn gedachten en gevoelens. Het zijn reacties waaruit blijkt dat je jezelf aanvaardt en dat jezelf graag ziet. Daarom noemen we de gele kaartjes jezelf graag zien (toon de gele toonplaat en leg die op tafel). 37

38 SESSIE 2 Op naar meer goed gevoel Rapport 'Op weg naar een goed gevoel - Deel 2 - Bijlage 1 Conclusie Wijs naar de vier toonplaten en zeg dat er vier soorten reacties werden gevonden die in de toekomst voor een goed gevoel kunnen zorgen. Benoem de vier reacties nog een keer heel duidelijk. Voilà, nu liggen ze op de tafel. De 4 soorten reacties die ons een goed gevoel kunnen geven als we ze toepassen. Hulp en steun zoeken, jezelf beschermen, jezelf goed doen en jezelf graag zien. Tip voor de begeleider: Deze tweede stap mag je vlot doorlopen, zo kan je voldoende tijd besteden aan de kern van deze sessie, namelijk de goed-gevoel-acties (stap 4-5-6). Mogelijk benoemden de deelnemers de vier reacties zelf al tijdens de eerste sessie en dan kan je er tijdens deze tweede sessie vanzelfsprekend snel overheen gaan. STAP 3: DE STOEL Doel: Inzicht in de stoel en de vier poten (bijlage 2), die verwijzen naar de vier soorten reacties. Aan de hand van de reacties (tekstballonnen) die de deelnemers gekozen hebben (tijdens het bingospel) en vervolgens op hun praatplaat over draagkracht (bijlage 5) bevestigd hebben, wordt zichtbaar welke poten van hun stoel al goed of net niet goed uitgebouwd zijn. Het zelfbeeld van de persoon kan verhoogd worden wanneer de persoon opmerkt dat hij of zij al bepaalde copingstrategieën hanteert. Materiaal: - De plaat met het logo (bijlage 2) in A3-formaat - Ingevulde praatplaat draagkracht (bijlage 5) van de vorige sessie - De stoel in A3-formaat (bijlage 10) - De verschillende pootlezers over draagkracht eenmaal afgedrukt in A4-formaat in de juiste kleur (bijlage 11): Blauwe pootlezer hulp en steun zoeken Rode pootlezer jezelf beschermen Groene pootlezer jezelf goed doen Gele pootlezer jezelf graag zien Jullie hebben waarschijnlijk al allemaal deze figuur (wijs naar het symbool) zien ophangen. Deze geeft symbolisch de 4 reacties weer die kunnen zorgen voor een goed gevoel. Het is een stoel en de 4 poten verwijzen naar onze 4 reacties want die hebben we ook alle 4 nodig om stevig te staan in het leven en ons goed te kunnen voelen. Dus om ons goed te voelen hebben we 4 elementen nodig: je moet hulp en steun zoeken, jezelf beschermen, jezelf goed doen en jezelf graag zien (vraag of de deelnemers nog weten waarvoor elke kleur staat (neem de toonplaten even weg) en plak vervolgens de pootlezers (bijlage 11) op de tekening met de stoel in A3-formaat (bijlage 10)). Het is dus een symbool, een tekening, die ons herinnert aan onze gesprekken. Deze tekening kunnen we hier in het bedrijf ergens ophangen (bv. in de eetzaal). 38

39 Rapport 'Op weg naar een goed gevoel - Deel 2 - Bijlage 1 SESSIE 2 Op naar meer goed gevoel Op die manier denken jullie nog eens terug aan deze gesprekken en aan het werken aan een goed gevoel. We moeten dus aan 4 poten werken om ons beter te kunnen voelen. Op jouw plaat over draagkracht van de vorige sessie kan je zien welke kleuren je hebt (toon jouw eigen plaat over draagkracht als voorbeeld). Je zal waarschijnlijk niet alle kleuren op je plaat hebben. Dit is normaal want elke persoon is anders en reageert anders op problemen. Het ideale zou zijn als alle kleuren terugkomen op je plaat. Hieraan gaan we vandaag werken. STAP 4: DE STOEL STEVIGER MAKEN MET GOED-GEVOEL-ACTIES Doel: De deelnemers zien dat aan de poten van de stoel kan gewerkt worden aan de hand van de goed-gevoel-acties. De deelnemers toonden al onbewust reacties op de draaglast in hun leven, maar leren hier hoe ze bewuster goed-gevoel-acties kunnen inbouwen in hun leven. Leg uit hoe die poten steviger kunnen gemaakt worden. Bevestig dat de stoel maar een beeld is en niet echt bestaat, maar geef aan dat die vier poten wel aandachtspunten zijn die je kan beïnvloeden. Licht toe dat deelnemers hun poten kunnen verstevigen door aan de slag te gaan met goed-gevoel-acties. Het zijn activiteiten die passen bij elke poot. De deelnemers dienen activiteiten te kiezen bij de kleuren die nog niet voorkomen op hun praatplaat over draagkracht. We gaan nu samen bekijken welke activiteiten we kunnen doen om ons beter te voelen. Het moeten activiteiten zijn die horen bij de 4 kleuren. Wij noemen dat de goed-gevoel-acties. Kijk eens naar je plaat over draagkracht. Kies nu acties in de kleuren die je nog niet hebt (als je alle kleuren al hebt op je praatplaat over draagkracht kies je acties bij de kleur of kleuren die je het minste hebt). Het ideale is namelijk dat je acties uit de 4 kleuren toepast. Op die manier zal je sneller en langer een goed gevoel bekomen. 39

40 SESSIE 2 Op naar meer goed gevoel Rapport 'Op weg naar een goed gevoel - Deel 2 - Bijlage 1 STAP 5: BRAINSTORM GOED-GEVOEL-ACTIES Doel: De deelnemers krijgen ideeën om aan de slag te gaan met één of meerdere poten. Ze kiezen zelf voor goed-gevoel-acties die hen aanspreken en zijn gemotiveerd om met die acties te werken. Materiaal: - De verschillende keuzeborden met goed-gevoel-acties voor het individu geprint in A3- formaat in de juiste kleur (bijlage 12): Keuzebord goed-gevoel-acties hulp en steun zoeken Keuzebord goed-gevoel-acties jezelf beschermen Keuzebord goed-gevoel-acties jezelf goed doen Keuzebord goed-gevoel-acties jezelf graag zien - De goed-gevoel-acties op kaartjes geprint in A4-formaat (en uitgeknipt) in de juiste kleur (bijlage 13): Kaartjes goed-gevoel-acties hulp en steun zoeken Kaartjes goed-gevoel-acties jezelf beschermen Kaartjes goed-gevoel-acties jezelf goed doen Kaartjes goed-gevoel-acties jezelf graag zien - 1 balpen voor elke deelnemer - Werkplaat voor het individu afgedrukt in A3-formaat (bijlage 14) Intro Leg de vier keuzeborden (bijlage 12) op tafel en licht toe dat we met deze keuzeborden op zoek gaan naar goed-gevoel-acties. Leg uit dat er vier keuzeborden zijn (één voor elke poot) waarop al ideeën staan van andere groepen en waar ook eigen ideeën aan kunnen worden toegevoegd. De goed-gevoel-acties zijn concreet geformuleerd waardoor de deelnemers hier direct mee aan de slag kunnen. Licht toe dat je zal brainstormen over de keuzeborden en dat de deelnemers hieruit activiteiten kunnen kiezen om mee aan de slag te gaan. Op deze papieren staan goed-gevoel-acties (leg de 4 papieren op tafel). Deze activiteiten staan per thema (hulp en steun zoeken, jezelf beschermen, jezelf graag zien en jezelf goed doen) en je herkent de kleuren waarschijnlijk al. Op deze papieren staan ideeën die andere groepen ons hebben gegeven. Maar er is ook plaats om je eigen ideeën op te schrijven. Tip voor de begeleider: Deze stap is de belangrijkste van de tweede sessie. Besteed dan ook voldoende tijd aan de brainstorm. 40

41 Rapport 'Op weg naar een goed gevoel - Deel 2 - Bijlage 1 SESSIE 2 Op naar meer goed gevoel Werkplaat Geef elke persoon een eigen werkplaat (bijlage 14). Verduidelijk dat op deze plaat de acties geplakt (en geschreven) mogen worden die de persoon in de toekomst wil gaan doen om zo een beter gevoel te bekomen. De acties op de 4 keuzeborden worden ook aangeboden via kaartjes (bijlage 13). De deelnemers mogen kaartjes (of acties) kiezen en deze op hun werkplaat kleven. Ook zijn er kaartjes waar deelnemers zelf doelen op kunnen formuleren. Elke persoon dient voor zichzelf met andere woorden bepaalde doelen te formuleren. Ondersteun de deelnemers bij het kiezen van doelen en vertrek hierbij vanuit de praatplaat over draagkracht uit sessie één. Er dient vermeden te worden dat te veel doelen gekozen worden zodat het actieplan haalbaar en uitvoerbaar blijft. Als richtlijn dient aangegeven te worden dat bij voorkeur doelen gekozen moeten worden die nog niet op de praatplaat over draagkracht terug te vinden zijn. De praatplaat over draagkracht geeft de huidige situatie van de doelgroepwerknemer weer. De kleuren geven namelijk aan welke copingstrategieën de doelgroepwerknemer al beheerst. In sessie 2 dienen copingstrategieën gekozen te worden waaraan de doelgroepwerknemer wil werken in de toekomst. Een probleem zal immers beter opgelost zijn als alle copingstrategieën (met andere woorden alle kleuren) toegepast worden. Via bijvoorbeeld een persoonlijk ontwikkelingsplan (POP) kan opgevolgd worden of de persoon deze doelen behaald heeft. Iedereen krijgt nu een eigen werkplaat. Op dit papier mag je dadelijk schrijven welke activiteiten je in de toekomst wil gaan doen. Je mag activiteiten kiezen uit deze kaartjes (leg alle kaartjes op tafel). Dat zijn dezelfde activiteiten als degenen die op de keuzeborden staan. Ook zijn er kaartjes waar je zelf nieuwe activiteiten op kan schrijven. Het is belangrijk dat je kaartjes kiest in de kleuren die nog niet op je praatplaat over draagkracht te vinden zijn. De beste situatie is namelijk dat je de vier kleuren toepast wanneer een moeilijke situatie ontstaat. Het probleem zal dan beter opgelost zijn en je zal je sneller beter voelen. We gaan samen de activiteiten eens overlopen. Laten we beginnen met de activiteiten over hulp en steun zoeken. Is dat goed voor jullie? Ik zal elke activiteit voorlezen (of laat de deelnemers voorlezen) en jullie mogen mij zeggen wat je vindt van die activiteit (vraag of de deelnemers dit ook al eens gedaan hebben, waarom wel/niet, mogelijke barrières, ). Vraag ook of de deelnemers zelf activiteiten weten die hierop lijken, die dus ook gaan over hulp en steun zoeken. Iedereen mag voor zichzelf een activiteit of activiteiten kiezen die hij de komende weken wil gaan doen. Als je gekozen hebt, kom je maar een kaartje halen (waar die activiteit op staat) en plak je deze op jouw werkplaat. Tip voor de begeleider: Bij het thema jezelf beschermen dient aangegeven te worden dat bijvoorbeeld je eigen mening zeggen steeds op een beleefde manier dient te gebeuren. Bijvoorbeeld: de instructies van de begeleider op het werk moet je wel volgen maar je mag aangeven dat je bepaalde zaken niet mag dragen voor je rug. Samen met de begeleider zal indien mogelijk aangepast werk gezocht worden. PAUZE 41

42 SESSIE 2 Op naar meer goed gevoel Rapport 'Op weg naar een goed gevoel - Deel 2 - Bijlage 1 Overloop, na de pauze, ook de andere 3 poten op dezelfde manier. Tip voor de begeleider: Hou rekening met de vooropgestelde pauzes binnen het bedrijf. Voor de werknemers is het vaak duidelijker wanneer hun structuur (bv. tijdstip van pauze) behouden blijft. Indien de vooropgestelde pauze van het bedrijf niet samenvalt met deze pauze, sla je deze pauze over en ga je meteen naar het volgend onderdeel van het bingospel. Rondje Doe een rondje waarbij elke persoon om de beurt mag zeggen welke activiteit(en) hij of zij de komende weken gaat doen. Vraag naar mogelijke barrières om deze gedragingen te stellen en zoek samen naar manieren om deze te overwinnen. Op deze manier krijgen de deelnemers de mogelijkheid om naar elkaar te luisteren en de denkwijzen van de anderen te verkennen. Ze kunnen elkaar steunen bij het ondernemen van nieuwe acties om een beter gevoel te bekomen. Iedereen heeft nu activiteiten gekozen die hij/zij de komende weken wil gaan doen om een beter gevoel te bekomen. Nu mag elke persoon om de beurt aan het woord om zijn/haar activiteiten toe te lichten. Hierbij ga ik af en toe vragen of je denkt dat het moeilijk is om dat gedrag te stellen en waarom. Op die manier zijn jullie nog beter voorbereid om de activiteiten te gaan doen. Tip voor de begeleider: Om de laatste sessie nog interactiever te maken kunnen rollenspellen georganiseerd worden. Er kan geoefend worden om de goed-gevoel-acties uit te voeren (bv. neen durven zeggen). Hierbij is het belangrijk om steeds vooraf af te toetsen of de deelnemers hiertoe bereid zijn. (Deze tip kwam tot stand op basis van de feedback die de deelnemers gaven tijdens de procesevaluatie) 42

43 Rapport 'Op weg naar een goed gevoel - Deel 2 - Bijlage 1 SESSIE 2 Op naar meer goed gevoel STAP 6: DE STOEL IN JULLIE LEVEN Doel: De deelnemers begrijpen hoe ze aan de slag kunnen met de geselecteerde activiteiten en er worden concrete afspraken gemaakt. Ze begrijpen ook dat ze deze acties blijvend kunnen toepassen. Hierbij is het belangrijk om voldoende tijd te besteden aan de stap naar gedragsverandering. Het plan omzetten naar gedrag is immers de belangrijkste en moeilijkste stap. Er dient aangegeven te worden dat die stap moeilijk maar niet onmogelijk is. Concreet dient aangegeven te worden dat het niet makkelijk is om de vier copingstrategieën toe te passen bij het oplossen van problemen maar dat dit wel lukt mits de juiste aanpak en opvolging (zelfdeterminatietheorie). Geef aan dat hun doelen opgevolgd kunnen worden via hun PersoonlijkOntwikkelingsPlan (POP). De POP-coach ontvangt van ons concrete richtlijnen hoe jullie samen verder kunnen werken aan elke kleur. We hebben nu allemaal een of meerdere activiteiten gekozen die we de volgende weken willen gaan doen. Op die manier willen we ervoor zorgen dat we ons beter voelen en sterker in het leven staan. Thuis mogen jullie een kruisje zetten in het vierkantje als jullie de activiteit gedaan hebben (doe dit voor op je eigen werkblad). Voor verdere hulp en opvolging kunnen jullie terecht bij de POP-coach. Deze actiepunten kunnen opgenomen worden in je POP. We geven concrete richtlijnen aan de POP-coach hoe jullie samen verder kunnen werken aan de actiepunten die je gekozen hebt. Ik kan begrijpen dat het moeilijk is om de doelen die je nu hebt opgesteld echt te gaan doen. Dat is altijd een moeilijke stap. Als je gezonder wil gaan eten is het bijvoorbeeld ook makkelijk om te zeggen vanaf volgende week ga ik gezonder eten maar om het echt te gaan doen is altijd moeilijk. Daar is veel kracht voor nodig. Wanneer je je doelen gaat uitvoeren, zal je wel merken dat je problemen beter en sneller opgelost geraken en je je beter gaat voelen. Daarom is het belangrijk om deze doelen echt te gaan doen. Maar dit moet je niet alleen doen. Je begeleider op het werk gaat je hierbij helpen. Je doelen kunnen namelijk opgenomen worden in je POP. Op geregelde tijdstippen kunnen jullie met elkaar afspreken en bespreken of het gelukt is om de doelen te bereiken. De begeleider zal luisteren naar je verhaal en je helpen. 43

44 SESSIE 2 Op naar meer goed gevoel Rapport 'Op weg naar een goed gevoel - Deel 2 - Bijlage 1 STAP 7: AFRONDING EN EVALUATIE Doel: Materialen uitdelen, evaluatie afnemen en bedanken voor de medewerking. Materiaal: - Kaartje als geheugensteun (Bijlage 15) Iedereen mag zijn eigen praatplaten mee naar huis nemen. Zo heb je een overzicht van hetgeen we besproken hebben. Vergeet ook zeker je eigenwerkplaat niet mee te nemen. Nu we aan het einde zijn van onze sessies willen we ook graag weten wat jullie vonden van de gesprekken. Hiervoor willen we vragen of jullie een korte vragenlijst willen invullen (deel de vragenlijsten uit en vul ze samen met de deelnemers in). Ik wil jullie heel erg bedanken om naar de sessies te komen. Ik vond jullie een heel fijne en krachtige groep en wens jullie allemaal veel moed en kracht om de goed-gevoelacties te gaan uitvoeren. Je gaat je zeker beter voelen als je de acties gaat doen en je zal trots zijn op jezelf. We hebben nog een kaartje voor jullie zodat je de 4 soorten goed-gevoel-acties niet vergeten (bijlage 15). 44

45 Rapport 'Op weg naar een goed gevoel - Deel 2 - Bijlage 1 SESSIE 2 Op naar meer goed gevoel Stap 1: welkom en opfrissing - Welkom - Opfrissing - Sessie 2 Stap 2: de 4 soorten gekleurde reacties - Intro - Opdracht - Conclusie Stap 3: de stoel Stap 4: de stoel steviger maken met goed-gevoel-acties Stap 5: brainstorm goed-gevoel-acties - Intro - Werkplaat - PAUZE - Rondje Stap 6: de stoel in jullie leven Stap 7: afronding en evaluatie 45

46 Rapport 'Op weg naar een goed gevoel - Deel 2 - Bijlage 1

47 Rapport 'Op weg naar een goed gevoel - Deel 2 - Bijlage 1 Literatuurlijst BDO. (2012). POP in de sociale economie. Opgehaald 3 december, 2014, van Mommen, J., Hublet, A., Maes, L., Deforche, B., & De Bourdeaudhuij, I. (2015). Steigers Op weg naar een goed gevoel: Implementatie en evaluatie van een interventie om veerkracht te verhogen bij doelgroepwerknemers uit de sociale economie. Leuven: Steunpunt Welzijn, Volksgezondheid en Gezin. Miller, W.R., & Rollnick, S. (2002). Motivational interviewing: preparing people for change. The Guildford Press, New York, 428. Vlaams Agentschap Zorg en Gezondheid. (n.d.). De goed-gevoel-stoel. Opgehaald 20 november, 2014, van 47

48 Rapport 'Op weg naar een goed gevoel - Deel 2 - Bijlage 1

49 Rapport 'Op weg naar een goed gevoel - Deel 2 - Bijlage 1 Bijlagen Bijlage 1: Uitnodiging Bijlage 2: Plaat met het logo Bijlage 3: WAAW-code Bijlage 4: Praatplaat draaglast Bijlage 5: Praatplaat draagkracht Bijlage 6: Kaartjes met voorbeelden van moeilijke situaties Bijlage 7: Tekstballonnen op gekleurde bladen Bijlage 8: Bingoplaat Bijlage 9: Toonplaten over draagkracht op gekleurde bladen Bijlage 10: Stoel in A3-formaat Bijlage 11: Pootlezers over draagkracht op gekleurde bladen Bijlage 12: Individuele goed-gevoel-acties op keuzeborden in de juiste kleur Bijlage 13: Individuele goed-gevoel-acties op kaartjes in de juiste kleur Bijlage 14: Individuele werkplaat Bijlage 15: Kaartje (geheugensteun) 49

50 Rapport 'Op weg naar een goed gevoel - Deel 2 - Bijlage 1

51 Rapport 'Op weg naar een goed gevoel - Deel 2 - Bijlage 1 Bijlagen Bijlage 1-1: Uitnodiging Wij nodigen je uit! Om samen op weg te gaan naar een goed gevoel Wat is het? Iedereen verdient een goed gevoel. Ook jij! En daarom organiseren we een vorming om samen op zoek te gaan naar manieren om ons beter te voelen. Het is een vorming in groep, samen met collega s die ook willen meedoen. De vorming bestaat uit 2 delen. We gaan je vertellen hoe je een moeilijke situatie goed kan oplossen zodat je je beter gaat voelen. Bijvoorbeeld: Wat moet ik doen als ik ruzie heb met mijn partner? Wat moet ik doen als ik mij niet goed voel op mijn werk? We geven informatie en er worden ook samen opdrachten gedaan. Op het einde van de vorming krijg je tips die zeggen hoe jij in de toekomst kan omgaan met moeilijke situaties zodat je je beter voelt. De gesprekken gaan door tijdens je werkuren want ook jouw bedrijf vindt het belangrijk dat je je goed voelt! Personen die de sessies al gevolgd hebben, vertelden ons zelfs dat ze zich beter voelden na de vorming! 51

52 Bijlagen Rapport 'Op weg naar een goed gevoel - Deel 2 - Bijlage 1 Waar en wanneer? Waar: Op je werk Wanneer: In te vullen (datums van de 2 praatsessies, beginuur en einduur) - - Wat kost het? Het is GRATIS. Je hoeft dus niets te betalen. Nog vragen? Heb je nog twijfels? Of is nog niet alles duidelijk? Laat het weten!... wil je graag verder helpen. Spreek hem/haar gerust hierover aan. Je kan hem/haar ook bereiken op volgend nummer... 52

53 Rapport 'Op weg naar een goed gevoel - Deel 2 - Bijlage 1 Bijlagen Bijlage 1-2: Plaat met het logo GOED GEVOEL BASIS: werk, onderdak, eten, drinken, 53

54 Bijlagen Rapport 'Op weg naar een goed gevoel - Deel 2 - Bijlage 1 Bijlage 1-3: WAAW-code De WAAW- code We luisteren naar elkaar; we praten niet door elkaar. Alle mensen zijn gelijkwaardig; wij roddelen niet over anderen. Alles wat in vertrouwen verteld wordt, blijft binnen de groep. We steunen mekaar door dik en dun, niets kan dat veranderen. Kortom, de sfeer in onze groep is De WAAW-code is een vinding van CEDES vzw i.s.m. Welzijnsschakels. 54