NOTA BURGERPARTICIPATIE GEMEENTE CUIJK Juli 2012

Transcriptie

1 NOTA BURGERPARTICIPATIE GEMEENTE CUIJK Juli 2012 INLEIDING EN AANLEIDING Burgerparticipatie Inwoners, ondernemers, instellingen en andere organisaties (verder in deze nota inwoners genoemd) direct invloed laten uitoefenen op gemeentelijk beleid. Dat is waar burgerparticipatie om draait. Met deze nota Burgerparticipatie willen we onder andere meer structuur aanbrengen in de organisatie van de burgerparticipatie in de gemeente Cuijk. De definitie van burgerparticipatie die we in deze nota hanteren luidt als volgt: Burgerparticipatie betreft het geheel aan methoden om inwoners, ondernemers en organisaties bij het gemeentelijk beleid te betrekken. Het gaat daarbij zowel om de consultatie op het moment dat er nog beleidsruimte is, als om het formele traject conform de Algemene Wet Bestuursrecht. Deze nota is bedoeld als een hulpmiddel bij het organiseren van burgerparticipatie in de gemeente Cuijk. De inhoud van deze nota is met name gevoed door de praktijkervaring van de afgelopen jaren, de discussies tijdens verschillende commissie- en raadsvergaderingen over dit onderwerp en tijdens de openbare raadsthemabijeenkomst in De directe aanleiding voor de nota wordt gevormd door de brede discussie over burgerparticipatie die ontstond na het raadplegend referendum in 2009 en het rapport van de lokale rekenkamercommissie uit Daarbij sluit de nota ook aan bij de uitgangspunten van de Wmo (Wet maatschappelijke ondersteuning): meedoen en inspraak hebben. Deelname aan de samenleving, ook voor kwetsbare burgers, is de basis van het beleid van de gemeente. Op dit moment hebben we in de gemeente Cuijk meerdere beleidsstukken waarin de mogelijkheden voor burgerparticipatie worden beschreven. Bijvoorbeeld de notitie Interactieve beleidsvorming (2001), de Inspraakverordening Cuijk 2005, de Verordening Burgerinitiatieven (2005), de Referendumverordening (2006) en de Nota Communicatie (2008). Uitwerking aanbevelingen rekenkamercommissie De lokale rekenkamercommissie heeft in 2010 onderzoek gedaan naar de organisatie van burgerparticipatie in de gemeente Cuijk. Dit onderzoek is besproken in de commissie Bestuur en vervolgens behandeld door de gemeenteraad. De rekenkamercommissie komt in haar rapport tot een aantal bevindingen. Zo stelt de commissie onder andere dat inwoners niet altijd tijdig worden betrokken bij beleidsprocessen en dat de aanbevelingen over burgerparticipatie en het interactieve proces in de nota Communicatienota niet zijn opgepakt. Volgens de rekenkamercommissie past de gemeente Cuijk naast wettelijke inspraakprocedures wel een groot aantal aanvullende participatiemogelijkheden toe, maar er zijn geen algemene spelregels voor de organisatie van deze participatieprocessen. Verder wordt volgens de rekenkamercommissie participatie vaak ad hoc ingezet en zijn de participatiemogelijkheden buiten de wettelijke inspraakprocedures niet goed ingebed in de politiek-bestuurlijke besluitvorming. Op basis van haar bevindingen doet de rekenkamercommissie in haar rapport een aantal aanbevelingen, waarvan de navolgende drie zijn overgenomen door het college van B en W: Formuleer in een gemeenschappelijke discussie met het college van B en W en inwoners een gedeelde visie over participatie en stel concrete doelstellingen vast; Stel op basis van een gezamenlijk ambitieniveau en visie, een participatienota op. Doel van deze nota is niet een dwingend kader maar een hulpmiddel voor het organiseren van participatie; 1

2 Denk bij ieder beleidsproces/concreet project goed na over de inzet van participatie en de rol hiervan in de bestuurlijke besluitvorming. Bepaal vooraf het ambitieniveau en de bestuursstijl van de inspraak en participatie in de verschillende fases van het beleidsproces. Het college van B en W en de gemeenteraad hebben naar aanleiding van het onderzoek van de rekenkamercommissie aangegeven zich aan te sluiten bij het belang van burgerparticipatie. In het collegeprogramma geeft het college immers aan: Interactieve beleidsvoorbereiding wordt verder doorontwikkeld en bij de passende vraagstukken actief toegepast. Voorafgaande aan de besluitvorming luisteren wij naar raad, wijk- en dorpsraden, belangengroepen en inwoners. Het college erkent verder dat buiten de wettelijke inspraakprocedures, de participatiemogelijkheden in de gemeente Cuijk niet optimaal zijn ingebed in de politiek-bestuurlijke besluitvorming en dat er moet worden toegewerkt naar een professionele werkwijze op het gebied van participatie. Mede op basis van de door de rekenkamercommissie aanbevolen gemeenschappelijke discussie over inspraak en participatie met de gemeenteraad en inwoners (januari 2012) wordt in deze nota een visie op burgerparticipatie geformuleerd. In reactie op de aanbeveling waarin de rekenkamercommissie aangeeft dat de kosten voor burgerparticipatie vooraf begroot zouden moeten worden, heeft B en W het standpunt ingenomen dat de resultaten van burgerparticipatie per definitie niet in geld uitgedrukt kunnen worden. De afweging bij burgerparticipatie wordt vooral beïnvloed door factoren als de gevoeligheid van het onderwerp, de invloed op de betrokken inwoners, de mate van betrokkenheid en invloeden uit het verleden. Het college van B en W constateert dat er steeds meer aandacht is voor interactieve beleidsontwikkeling bij bestuurders, ambtenaren en inwoners. De behoefte om de spelregels goed vast te leggen wordt hierdoor alleen maar groter. Daarmee wordt de inzet van burgerparticipatie minder ad hoc. Collegeprogramma Naast de hiervoor geciteerde passage uit het collegeprogramma , benadrukt het college van B en W ook elders in haar programma dat burgerparticipatie een belangrijk thema is en blijft: We kiezen ervoor om nadrukkelijk te werken aan bestuurlijke vernieuwing en cultuurverandering. Cuijk is van ons allemaal, dus betrekken wij onze inwoners, instellingen, verenigingen en bedrijven op een actieve wijze bij ons werk. Wij bieden hen de mogelijkheid om maximale invloed uit te oefenen op de beleidsvoorbereiding en de voorbereiding van plannen en streven naar een maximaal draagvlak. Daarmee voedt ook het huidige collegeprogramma de voedingsbodem voor deze nota Burgerparticipatie. VISIE OP BURGERPARTICIPATIE Mede naar aanleiding van de bestuurlijke discussies over burgerparticipatie en de uitkomsten van de raadsthemabijeenkomst over dit onderwerp, is de gemeente Cuijk gestart met de verdere (door)ontwikkeling van beleid op het gebied van burgerparticipatie. Uitgangpunt voor burgerparticipatie is wat ons betreft vanzelfsprekend de burger. Daarbij houden wij in ons achterhoofd dat de kloof tussen inwoners enerzijds en (lokale) overheid anderzijds kleiner moet worden. Bestuurders willen voeling behouden met hun inwoners. En juist het wijder worden van deze kloof heeft bijgedragen aan het ontstaan van de behoefte aan burgerparticipatie. Feit is echter ook dat niet zozeer de kloof moet worden gemanaged, maar juist de brug. Niet het verschil tussen de visie van bestuurders en inwoners moet worden benadrukt, maar het verband moet worden gezocht. Daarnaast kan worden gesteld dat het ontstaan van de behoefte aan burgerparticipatie ook voortkomt uit het feit dat inwoners mondiger zijn geworden, en dat inwoners ook betrokkenheid voelen bij hun eigen leefomgeving en daar graag invloed op uit willen oefenen, niet alleen in eigen straat of wijk, maar ook bij hun gemeente. 2

3 Een inwoner zal over het algemeen wel sneller initiatief nemen als hij kan participeren bij een traject over de inrichting van zijn eigen wijk met buurtbudgetten, dan bij een traject over bijvoorbeeld de Strategische Visie op Cuijk in het jaar Burgerparticipatie bij buurtbudgetten is dan ook een echt burgerinitiatief. De gemeente stelt de kaders en verstrekt het geld; de inwoners bepalen de inrichting van hun eigen wijk. Zo bekeken wordt burgerparticipatie misschien wel eens verward met burgerinitiatief. Het beleid (de kaders) is al bepaald, maar het initiatief tot inrichting (uitvoering) wordt ondersteund. In deze zin willen wij naast burgerparticipatie dan ook sterk inzetten op burgerinitiatief. Wij denken dat inwoners zelf prima weten hoe zij hun zaken willen regelen. De gemeente verstrekt dan de kaders en ondersteunt het initiatief (financieel). Bij deze trajecten is naar onze mening de betrokkenheid van inwoners het grootst. Inwoners zitten niet per definitie te wachten op het meebepalen van beleid. Als dat wel zo is, dan zijn er veel mogelijkheden om invloed op dit beleid uit te oefenen. En met de vaststelling van deze nota worden deze mogelijkheden alleen maar groter. Concluderend kunnen we stellen dat wij bij het betrekken van inwoners bij de ontwikkeling en uitvoering van beleid goed willen beoordelen in hoeverre de inwoner (van een gemeente, wijk of straat et cetera) zelf wil participeren. Wij zullen deze initiatieven vanzelfsprekend actief stimuleren. Welke onderwerpen lenen zich wel/niet voor participatie? Bij de ontwikkeling van (nieuw) beleid komt de vraag of het betreffende onderwerp zich voor burgerparticipatie leent snel op tafel. Bij de verdere borging van burgerparticipatie binnen de ambtelijke organisatie willen wij gaan werken met de Participatieladder (zie pagina 7) en het Afwegingskader Burgerparticipatie van het Instituut voor Publiek en Politiek (bijlage I). Via dit stroomschema wordt op een uniforme wijze voor de behandelend ambtenaar duidelijk of en zo ja op welke wijze het beleidsonderwerp geschikt is voor een burgerparticipatietraject. Duidelijk is in elk geval dat het betreffende beleid nog voldoende ruimte moet bieden voor uiteenlopende opties. Als wet- en regelgeving van hogere overheden, eerder beleid of regelgeving van de eigen overheid, of financiële of andere beperkingen geen mogelijkheden meer geven voor verschillende reële beleidsalternatieven, dan is burgerparticipatie bij dit onderwerp onwenselijk. Meedenkende inwoners moeten echte keuzes kunnen maken. Verder moet het (beleids)onderwerp voor individuele inwoners of tenminste voor een bepaalde categorie daaruit direct van belang en ook begrijpelijk zijn of minstens begrijpelijk kunnen worden gemaakt. Technisch bestuurlijke onderwerpen, zoals de relatie tussen raad en college, internorganisatorische onderwerpen als bijvoorbeeld de structuur en werking van het ambtelijke apparaat en juridische en/of financiële problemen, zijn in het algemeen niet geschikt voor burgerparticipatie. Uitgangssituatie en ervaringen Hoe is de participatiecultuur binnen de ambtelijke en bestuurlijke organisatie van de gemeente Cuijk? In elk geval is er de afgelopen jaren sprake van veel verschillende participatietrajecten. Daarnaast worden de wettelijk verplichte vormen van inspraak onder de aandacht van onze inwoners gebracht. Verder bestaan er diverse participatieplatformen en structurele inspraak- en participatiemogelijkheden, waarmee goede ervaringen zijn opgedaan. Terugkijkend op de toepassing van burgerparticipatie de afgelopen jaren, kunnen we stellen dat burgerparticipatie in de gemeente Cuijk op een aantal vaste uitgangspunten is gebaseerd: Er wordt zoveel mogelijk gebruik gemaakt van bestaande participatieplatformen als klankborden en gesprekspartners namens inwoners en ondernemers; Er worden altijd inspraakmogelijkheden gegeven wanneer dat wettelijk vereist is; 3

4 Er wordt gezorgd voor heldere informatie over de mogelijkheden en onmogelijkheden van inspraak bij een project of beleidsterrein; Inwoners en organisaties voor wie het onderwerp relevant is worden bij de beleidsontwikkeling en projecten zoveel mogelijk betrokken voordat de besluitvorming plaatsvindt. INSPRAAK- EN PARTICIPATIEMOGELIJKHEDEN Zoals hiervoor aangegeven kent de gemeente Cuijk diverse structurele (en wettelijke) inspraaken participatiemogelijkheden en meerder participatieplatformen. Hierbij kan bijvoorbeeld worden gedacht aan: De notitie Interactieve Beleidsvorming (2001) De notitie Interactieve Beleidsvorming biedt een scala aan participatie-instrumenten dat kan worden ingezet om burgerparticipatie te initiëren of ondersteunen. De Verordening Burgerinitiatieven Cuijk (2005) De Verordening Burgerinitiatieven biedt inwoners de mogelijkheid bepaalde thema s op de agenda van de gemeenteraad te plaatsen. De Inspraakverordening Cuijk (2005*) (*) Artikel 2 van de Inspraakverordening (Onderwerp van Inspraak) luidt als volgt: 1. Elk bestuursorgaan besluit ten aanzien van zijn eigen bevoegdheden of inspraak wordt verleend bij de voorbereiding van gemeentelijk beleid. 2. Inspraak wordt altijd verleend indien de wet daartoe verplicht. 3. Geen inspraak wordt verleend: a. ten aanzien van ondergeschikte herzieningen van een eerder vastgesteld beleidsvoornemen; b. indien bij of krachtens wettelijk voorschrift afdeling 3.4 van de Algemene wet bestuursrecht van toepassing is; c. indien zulks bij of krachtens wettelijk voorschrift is uitgesloten; d. indien sprake is van uitvoering van hogere regelgeving waarbij het bestuursorgaan geen of nauwelijks beleidsvrijheid heeft; e. inzake de begroting, de tarieven voor gemeentelijke dienstverlening en belastingen als bedoeld in hoofdstuk XV van de Gemeentewet; f. indien de uitvoering van een beleidsvoornemen dermate spoedeisend is dat inspraak niet kan worden afgewacht; g. indien het belang van inspraak niet opweegt tegen het belang van de verantwoordelijkheid van de gemeente voor kwetsbare groepen in de samenleving. De Referendumverordening Cuijk (2006) Op lokaal niveau kunnen zowel raadplegende referenda, als raadgevende referenda worden gehouden indien de gemeenteraad daartoe besluit. Bij het raadplegende referendum ligt het initiatief bij de gemeenteraad; bij het raadgevende zijn inwoners initiatiefnemer. De nota Communicatie (2008) In de nota Communicatie wordt de mogelijkheid geboden inwoners mee te nemen in het proces van beleidsontwikkeling en uitvoering. Daarbij wordt wel aangegeven dat een bewuste keuze voor een bepaalde vorm van participatie ook kan betekenen dat wordt gekozen voor geen participatie. Daarnaast worden in de nota Communicatie handreikingen gedaan voor het versterken van de interactie en participatie. 4

5 Belangrijke participatieplatformen: In deze nota wordt vooral gesproken over inwoners, maar als het gaat om burgerparticipatie bedoelen we nadrukkelijk ook participatie vanuit ondernemers, bedrijven, instellingen, organisaties en diverse platformen en verenigingen. In dat opzicht is het wenselijk om inwoners en ondernemers te stimuleren om in georganiseerd verband zich te laten vertegenwoordigen of zelf als vertegenwoordiger zich hierbij aan te sluiten. Een voorbeeld van belangrijke participatieplatformen: De wijk- en dorpsraden Ondernemersvereniging Industriële Kring ZLTO Participatieraad Klantenpanel Buurtbudgetten (participatie van burgers in de leefbaarheid van hun dorp of wijk) De Participatieraad Klantenpanel Dienstverlening Klankbordgroepen Ten slotte organiseert de gemeente regelmatig openbare informatie-, inloop- en participatiebijeenkomsten, zijn college- en raadsvoorstellen voorzien van een communicatie- en participatieparagraaf en vinden structurele overleggen plaats met belangengroepen op het gebied van bijvoorbeeld ondernemen (OvC), sport (sportverenigingen) en cultuur (gezamenlijk Cuijkse gilden). RANDVOORWAARDEN Het college en de gemeenteraad hebben beide een eigen verantwoordelijkheid voor het betrekken van inwoners bij het gemeentelijk beleid. In het algemeen zorgt het college voor de beleidsvoorbereiding en -uitvoering en is de gemeenteraad verantwoordelijk voor het stellen van kaders en de controle op hoofdlijnen. Maar als het om participatie gaat kan de gemeenteraad als volksvertegenwoordiging ook zelf gebruik maken van participatie. Dit gebeurt nu al door bijvoorbeeld de raadsthemabijeenkomsten. Daarnaast heeft de gemeenteraad een projectgroep gevormd die de vergaderstructuur bespreekt. De manier waarop inwoners betrokken kunnen worden bij de besluitvorming is hier ook één van de onderwerpen van gesprek. De wijze waarop de gemeenteraad haar functie als volksvertegenwoordiging, kadersteller en controleur van het college kan en wil vervullen op het gebied van burgerparticipatie kan worden gelinkt aan de vergaderstructuur van de raad en de wensen die zij op dit gebied hebben. De gemeenteraad en het college hebben met elkaar afgesproken dat er voor grotere projecten of aanpassingen van beleid gewerkt gaat worden met startnotities. Dit wil zeggen dat de raad vooraf een plan van aanpak van het college ontvangt waarin de kaders worden aangegeven voor de uitvoering van dit project of thema. In dit plan van aanpak nemen we een onderdeel burgerparticipatie op waarin wordt aangegeven in welke mate en op welke wijze inwoners, ondernemers of belangengroepen betrokken worden bij de ontwikkeling. Door dit vooraf aan te geven kan de raad haar controlerende taak uitvoeren en hierover meedenken. Na de vorming van het beleid of project presenteren we aan de raad wat er daadwerkelijk gedaan is op het gebied van participatie. In de bestaande format voor het raadsvoorstel geeft het onderdeel communicatie de mogelijkheid om het participatietraject toe te lichten. Het uitgangspunt van het college is dat burgerparticipatie actief wordt toegepast. De uitgangspunten voor ontwikkeling van beleid op dit gebied zijn vooral technisch. 5

6 Dat wil zeggen dat er praktische handvatten ontwikkeld worden waar de ambtelijke organisatie mee aan de slag kan en die als aanknopingspunt kunnen dienen voor de verdeling van verantwoordelijkheden tussen college en raad en de communicatie hierover. Concreet betekent dit dat in de praktijk zowel het college van B en W als de gemeenteraad de mogelijkheid hebben als stimulator van het participatiebeleid op te treden. In elk geval moeten de hierna volgende vragen beantwoord worden: Wie is de aanjager van het participatiebeleid? Het college, de burgemeester of de raad? Wie bewaakt de implementatie van de participatienota/het vastgestelde beleid? Heeft het vastgestelde beleid gevolgen voor de stijl van de raadsvergaderingen? Om de (participatie)initiatieven die van buiten komen ook daadwerkelijk te kunnen managen, is vooraf afstemming met de interne planning nodig. De beleidsambtenaar die beleidsmatig verantwoordelijk is voor het betreffende onderwerp, moet zichzelf een aantal vragen stellen. Is er voldoende geld en ambtelijke tijd beschikbaar binnen het project? Is de organisatie voldoende toegerust voor burgerparticipatietrajecten? ROLLEN, SPELREGELS EN COMMUNICATIE Bij participatie geldt nooit: baat het niet dan schaadt het niet. Een mislukt traject kan nog jarenlang de verhouding tussen bestuur en inwoners verzuren. Wij achten het van belang dat de verschillende partijen verschillende rollen hebben. De rol van het college is een andere dan die van de raad; de ambtelijke organisatie heeft zijn eigen rol (dienstbaar aan de inwoners en dienstbaar aan het bestuur). Ook de inwoners kunnen diverse rollen vervullen: vertegenwoordiger van een organisatie, spreekbuis van een straat, onpartijdig adviseur. Bij deze rollen horen spelregels. De belangrijkste zijn: heldere afspraken over het participatieniveau op basis van de participatieladder over wat er met de inbreng van inwoners gebeurt en hoe besluiten worden teruggekoppeld. Denk bij ieder beleidsproces/concreet project goed na over de inzet van participatie en de rol hiervan in de bestuurlijke besluitvorming. Bepaal vooraf het ambitieniveau en de bestuursstijl van de inspraak en participatie in de verschillende fases van het beleidsproces. Een van de lastigste vragen om te beantwoorden is wanneer precies het participatietraject start. College en gemeenteraad hebben transparantie hoog in het vaandel staan, maar vooral als communicatie naar de raad vroegtijdig is, kan de vraag ontstaan of (groepen) inwoners vooraf of achteraf betrokken zouden moeten worden. Voor allebei is iets te zeggen, waardoor een situatie ontstaat waarin er altijd een partij aan het kortste eind trekt. Voor het college is het uitgangspunt dat de raad als eerste geïnformeerd wordt. Waar mogelijk wordt gelijktijdig of kort hierna minimaal het informeren van betrokken inwoners ingezet (stap 1 van de participatieladder). Essentieel hierin is het managen van verwachtingen ; bij het informeren moet meteen duidelijk kunnen worden gemaakt in welke fase het traject zich bevindt en of er nog sprake zal zijn van een andere participatierol (andere trede op de ladder) en zo ja, wanneer. Inmiddels is ingevoerd als processtap in de ambtelijke organisatie: zowel bij raadsstukken als bij collegestukken wordt standaard de vraag gesteld over communicatie en participatie en is het vast onderdeel geworden van het besluitvormingsproces richting raad en college. In principe kan het dus niet voorkomen dat er geen aandacht besteed wordt aan participatie. 6

7 SELECTIECRITERIA PARTICIPATIEAANPAK Bij het bepalen van de manier waarop de burgerparticipatie wordt toegepast kunnen verschillende selectiecriteria gehanteerd worden: Wat is het doel van het traject? Draagvlak voor beleid vergroten: Het doel is zoveel mogelijk inwoners informeren en raadplegen over het beleid. De gemeente wil de kans op weerstand tegen een concreet plan verminderen door aan het begin mensen te laten meedenken. Zo kan de gemeente in een vroeg stadium rekening houden met de wensen van inwoners. Niemand moet kunnen zeggen: Mij is hierover niets gevraagd. Verhogen kwaliteit van beleid: Het hoofddoel is om het beleid met nieuwe ideeën, suggesties en visies van inwoners te verrijken. Dan komen meestal gesloten vormen van burgerparticipatie in aanmerking. Die vormen maken het mogelijk om sterk gemotiveerde en op diversiteit geselecteerde inwoners bij elkaar te brengen en die van de nodige informatie te voorzien. Zij krijgen de tijd en de mogelijkheden om het beleidsonderwerp van alle kanten te bespreken om uiteindelijk een beredeneerd advies uit te brengen. Zelfwerkzaamheid van inwoners bevorderen: Door inwoners te laten participeren, wil de gemeente de inwoners meer bekend maken met wat de gemeente kan bieden op wijkniveau. Vooral inwoners (meer) bewust maken van het feit dat ze zelf ook oplossingen kunnen vinden voor (beleids)problemen is hierbij belangrijk. Deze participatievorm gebeurt meestal op wijkniveau. Sociale cohesie versterken: Sociale cohesie kan vergroot worden als inwoners met elkaar over beleid praten, naar oplossingen zoeken en zo elkaar goed leren kennen. Ook worden door deze participatievormen vaak moeilijk bereikbare groepen betrokken bij beleid, de gemeente en de wijk. De gemeente Cuijk wil hiermee de maatschappelijke participatie en integratie van haar inwoners bevorderen. Het versterken van de sociale cohesie komt verder ten goede aan de leefbaarheid en (sociale) veiligheid in wijken en dorpskernen. De gemeente zal in dit soort trajecten een verbinding zoeken met onder andere welzijnsorganisaties. Ideeën of informatie genereren: Het hoofddoel van participatie is om zoveel mogelijk ideeën en oplossingen vanuit verschillende perspectieven te verzamelen. Het is dan interessant om naast inwoners ook deskundigen, ondernemers, werknemers etc mee te laten doen. Naast de overheid houden bovendien ook veel andere instellingen zich bezig met burgerparticipatie (bijvoorbeeld zorginstellingen en woningbouwcorporaties). In welke beleidsfase verkeert het traject? Agendavorming: Participatie vindt plaats in de fase van agendavorming. Deelnemers dragen onderwerpen aan voor beleid. Beleidsvorming: Dit wordt ook planvorming genoemd. Deelnemers denken mee over de plannen van de gemeente en over beleidsalternatieven. Besluitvorming: Inwoners nemen zelf een beslissing (binnen het kader dat de raad stelt). 7

8 Uitvoering: Deelnemers gaan participeren bij de uitvoering van het beleid, of ze gaan meedenken over hoe de uitvoering het best georganiseerd kan worden. Evaluatie: Inwoners hebben een rol in de beoordeling van de effecten van het beleid. Wat is de gezochte mate van invloed op de participatieladder? De mate van invloed die deelnemers aan burgerparticipatie in een beleidsproces krijgen, wordt ook wel voorgesteld als een participatieladder (zie figuur 1). Het gaat dan niet alleen om de beleidsfase waarin inwoners betrokken worden, maar ook om de verantwoordelijkheid die inwoners krijgen, of anders gezegd, om de rol die ze spelen. Een besluit hierover is van belang a) omdat het bepaalt in hoeverre de raad of het college de uitkomst van burgerparticipatie dient te volgen en b) omdat het de methode van participatie mede bepaalt. Informeren: Inwoners worden geïnformeerd over een beleidsvoornemen. Raadplegen: Het politiek bestuur bepaalt in hoge mate zelf de politieke agenda voor de besluitvorming. De gemeente vraagt inwoners om hun mening, hun opvattingen over of visie op bepaalde beleidsonderwerpen. De rol van inwoners is dus die van informant. De deelname is relatief kort en weinig inspannend, de verantwoordelijkheid is licht. De vrijheid van de politiek om de resultaten te gebruiken is relatief groot. Adviseren: Figuur 1: Participatieladder Het politiek bestuur stelt de politieke agenda samen. Deelnemers krijgen informatie over een beleidsonderwerp, overleggen daarover en komen tot een advies aan het gemeentebestuur over dat onderwerp. Deelname vergt een redelijke tijdsinvestering van inwoners; bij adviesraden zelfs een substantiële. Deelnemers nemen een duidelijke verantwoordelijkheid: ze zijn aanspreekbaar op hun advies. Raad of college kunnen weliswaar (een deel van) het advies naast zich neerleggen, maar ze dienen wel uitvoerig te beargumenteren waarom ze dat doen. Coproduceren: Inwoners nemen deel aan de planvorming. Samen met beleidsambtenaren en eventueel externe deskundigen werken ze beleidsvoorstellen uit. De rol van de deelnemende inwoners lijkt op die van beleidsambtenaar. Deelnemers investeren relatief veel tijd en ze nemen ook hier een duidelijke verantwoordelijkheid: ze zijn (mede-)aanspreekbaar op de geleverde voorstellen/plannen. De politiek moet het resultaat zwaar mee laten wegen in de besluitvorming en dient veel aandacht te geven aan terugkoppeling naar de deelnemers over het effect van hun inbreng. Meebeslissen: Besluitvorming wordt mede aan de betrokkenen gedelegeerd. Het politiek bestuur verbindt zich aan deze besluiten. Inwoners nemen zelf beslissingen binnen het kader dat de raad stelt. Dat is het geval bij referenda en bij territoriale delegatie van raadsbevoegdheden aan deelraden, wijkof dorpsraden, of functionele delegatie aan sector- of categorale raden. Soms spreekt men ook wel van beslissingen van inwoners als buurt-, dorps- of wijkbewoners zelf bestemmingen mogen geven aan een buurt-, dorps- of wijkbudget. De raad geeft dan gecontroleerd en onder strikte voorwaarden bevoegdheden aan een groep inwoners. 8

9 Vanzelfsprekend moeten dan zaken als representativiteit (in de zin van gelegitimeerde vertegenwoordiging), verantwoording en controle, goed zijn geregeld. Wat is de omvang van de doelgroep? De groepsgrootte zegt iets over de samenstelling van de participatiedoelgroep. We spreken van drie groepsgroottes, waarbij de getallen van de eerste twee categorieën als indicatie gezien moeten worden. Over het algemeen: Tot 15 mensen: Deelnemers worden geselecteerd en uitgenodigd om te participeren. De gemeente zoekt mensen met een bepaalde expertise of achtergrond. Vaak wordt gezocht naar een diverse groep, maar het kan ook juist de bedoeling zijn om alleen een bepaalde doelgroep te laten meedenken (bijvoorbeeld jongeren, ouderen, etc). Denk aan een klankbordgroep die in het leven wordt geroepen om mee te werken aan de totstandkoming van nieuw beleid op een specifiek terrein en waarin vooral mensen uit het werkveld participeren. Tot 50 mensen: Hier komen meer open werkmethoden (zonder selectie vooraf) aan bod. Echter, een groep tot 50 mensen kun je ook nog als gemeente zelf selecteren en uitnodigen als het doel is om een bepaalde groep uit de samenleving te laten participeren of een groep van een bepaalde samenstelling bij elkaar te brengen. Denk bijvoorbeeld aan de inwoners van een wijk in het geval van locatiegebonden ontwikkelingen. Participatie is (vrijwel) exclusief voor de wijkbewoners, maar niet iedereen zal meedoen. Onbeperkt aantal deelnemers: Hier kan iedereen meedoen. De mogelijkheid tot participatie wordt breed gecommuniceerd. Je weet niet wie mee zal doen en wie niet. Ook de hoeveelheid mensen die uiteindelijk deelneemt aan het participatietraject is onbekend. Vaak is het wel zo dat mensen die meedoen meestal al geïnteresseerd zijn in het onderwerp. Denk hierbij aan het onderzoek hoe de gemeente er in 2030 uit zou moeten zien. Wat is de duur van het traject? Structureel: De participatiewerkvorm wordt als onderdeel van het werk van de gemeente geïntroduceerd in de gemeente. Inwoners die deelnemen, nemen gedurende een langere tijd deel aan verschillende participatietrajecten. Denk hierbij aan de leden van de participatieraad. Incidenteel kort lopend: De participatiemethode wordt eenmalig toegepast op een concreet beleidsonderdeel. Het kan variëren van één avond tot ongeveer twee maanden. Denk bijvoorbeeld aan een eenmalige inspraakronde via een openbare informatieavond. Incidenteel langer lopend: De participatiemethode wordt eenmalig gebruikt, maar de methode zelf vraagt een wat langere tijd van actieve participatie. Deelnemers moeten zich langer dan twee maanden inzetten voor de gemeente, maar het is wel duidelijk begrensd in de tijd. Denk aan een door de raad ingestelde werkgroep die op meerdere momenten in het traject bij elkaar komt. AFSPRAKEN EN PLANNING BURGERPARTICIPATIE Het beter en daarmee structureel inbedden van burgerparticipatie in de ambtelijke organisatie vraagt discipline van de ambtelijke organisatie en van het bestuur. 9

10 Navolgend een overzicht van de instrumenten die wij willen inzetten om burgerparticipatie te verankeren in onze organisatie. Daarmee wordt deze nota een concreet hulpmiddel voor het organiseren van de burgerparticipatie. Onze visie zoals hiervoor beschreven hebben we vertaald naar een aantal doelstellingen. Onderstaande aanpak gaat in per 1 november De gemeenteraad neemt het besluit. In het traject van besluitvorming start de burgerparticipatie, bijvoorbeeld na vaststelling van een startnotitie. Via het Afwegingskader Burgerparticipatie (bijlage I) wordt op een uniforme wijze duidelijk of en zo ja op welke wijze het beleidsonderwerp geschikt is voor een burgerparticipatietraject. Aan de hand van de participatieladder wordt de mate van invloed bepaald die deelnemers aan burgerparticipatie in het proces krijgen (zie figuur 1). Bij beleidsontwikkeling vragen we in een zo vroeg mogelijk stadium betrokkenen (inwoners) mee te denken, tenzij artikel 2 van de Inspraakverordening zich daartegen verzet. Ideeën en voorstellen die in een interactief traject brede steun vinden nemen we serieus in overweging; wanneer ze niet overgenomen worden zullen we dat beargumenteren. Bij beleidskeuzes heeft de gemeente altijd de beslissingsbevoegdheid. De raad c.q. het college weegt bij zijn besluit de inbreng van participanten mee en heeft nadrukkelijk de taak om te beoordelen of alle belangen voldoende in beeld en meegewogen zijn en; het algemeen belang te bewaken en af te wegen naast deelbelangen. Het college is bevoegd om de participatie bij beleidsontwikkeling vorm te geven en uit te voeren, tenzij de raad vooraf aangeeft dat de raad zelf wil beslissen over de aanpak. In dat geval legt het college een plan van aanpak voor aan de raad. Het college geeft altijd bij beleidsvoorstellen aan hoe de participatie heeft plaatsgevonden, wat de resultaten waren en (beargumenteerd) wat daarmee is gedaan. Bij onderwerpen die vallen binnen het adviesrecht van bijvoorbeeld wijk- en dorpsraden of de Participatieraad overleggen we met het betreffende adviesorgaan over de wijze van participatie en nodigen we het betrokken adviesorgaan altijd uit. Wij willen om een meer gevarieerde groep inwoners te bereiken meer variatie brengen in vormen van participatie. Daarbij gaan we in ieder geval het gebruik van digitale instrumenten voor participatie verder ontwikkelen. Waar mogelijk worden plannen in overleg met direct betrokken inwoners en organisaties uitgevoerd, onder regie van de gemeente. Uitgangspunt is daarbij om samen tot de beste oplossing te komen. Wanneer overeenstemming niet mogelijk blijkt beslist het college. We gaan gericht informatie geven over burgerparticipatie in het algemeen en het burgerinitiatief in het bijzonder. Wij zullen bij voorkomende burgerinitiatieven daarover berichten via onze media. De verordening burgerinitiatief wordt op dit moment beoordeeld en eventueel aangepast (lagere drempel). Het college ontwikkelt een methode om via rechtstreekse communicatie een grote groep inwoners te spreken over wat hen bezighoudt en wat de gemeente zou moeten oppakken. Onder de noemer Burgerparticipatie. We zullen nadere afspraken maken over registratie van de wijze van participatie, de deelname en de resultaten. Een eerste evaluatie van deze nota zal in december 2013 plaatsvinden. 10

11 Concrete instrumenten: Bij het opstellen van de communicatie- en participatieparagraaf in college- en raadsvoorstellen wordt gebruik gemaakt van het in de bijlage van deze nota opgenomen stroomschema Afwegingskader Burgerparticipatie. Ook voor elk majeur project (in beheer bij het projectenbureau) wordt het stroomschema Afwegingskader Burgerparticipatie gebruikt. Bij elk beleidsproces denken we concreet na over de inzet van participatie en de rol hiervan in de bestuurlijke besluitvorming. We doen dit aan de hand van de in deze nota genoemde selectiecriteria burgerparticipatie (doel, beleidsfase, mate van invloed, omvang doelgroep, duur traject). Via de verschillende afdelingsoverleggen krijgen alle beleidsmedewerkers een (interne) training c.q. uitleg over de nieuwe manier werken. We communiceren massamediaal naar alle inwoners over deze nieuwe manier van omgaan met burgerparticipatie. Alle ons bekende overlegplatformen, structurele overleggen et cetera worden rechtsreeks geïnformeerd. Wij informeren inwoners via het Burgerjaarverslag over de vorderingen, de successen en de verbeterpunten. De inhoud en praktische uitkomsten van deze nota worden toegelicht aan raadsleden in een aparte (themabijeenkomst). Burgerparticipatie en de vorderingen die de gemeente daarin maakt wordt vast onderdeel van de agenda van het Klantenpanel. Alle communicatiemiddelen waarover de gemeente Cuijk kan beschikken worden ingezet om inwoners te attenderen op de verschillende mogelijkheden van burgerparticipatie. De digitale communicatiemiddelen en social media (waaronder Twitter) spelen hierbij een prominente rol. Gemeente Cuijk Juli