D66 INITIATIEFVOORSTEL HAAGSE REFERENDUMVERORDENING

Transcriptie

1 rv 307 RIS 91131_ D66 INITIATIEFVOORSTEL HAAGSE REFERENDUMVERORDENING 8 november 2001 Robert van Lente Albert van der Zalm Arthur van Buitenen 1

2 Inleiding Op vrijdag 28 september 2001 heeft de commissie AB/PB het voorstel tot vaststelling van een gemeentelijke referendumverordening besproken. Dit voorstel van het college van B&W tot het invoeren van een gemeentelijke referendumverordening houdt verband met het aanvaarden door de Eerste Kamer van het wetsvoorstel Tijdelijke referendumwet (Trw), die met ingang van 1 januari 2002 in werking zal treden. De gevolgen van de Trw In de Trw wordt beschreven welke besluiten na inwerkingtreding van de Trw wel en welke besluiten niet referendabel zijn. Tevens is de procedure vastgesteld op welke wijze een referendum kan worden gehouden over referendabele besluiten. Een gemeente hoeft op grond van de Trw geen gemeentelijke referendumverordening op te stellen, omdat uitputtend in de Trw is geregeld wanneer en hoe over algemeen verbindende voorschriften een raadgevend correctief referendum gehouden kan worden. Zoals ook in het genoemde collegevoorstel staat aangegeven, kunnen gemeenten er wel voor kiezen een gemeentelijke referendumverordening op te stellen. In de eerste plaats om bepaalde besluiten, die niet zijn uitgezonderd in de Trw, alsnog uit te zonderen van een referendum. Voor gemeenten zonder gemeentelijke referendumverordening, zoals de gemeente Den Haag, kan het uitsluiten van bepaalde besluiten zinvol zijn. Het gaat dan met name om besluiten, die betrekking hebben op rechtspositionele zaken, gemeentelijke belastingen, besluiten met betrekking tot het oprichten van of deelnemen in privaatrechtelijke rechtspersonen en besluiten met betrekking tot het treffen van een gemeenschappelijke regeling. Ook in gemeenten waar wel een gemeentelijke referendumverordening bestaat, is het gebruikelijk sommige besluiten uit te zonderen van een referendum. Ook is het mogelijk een referendumverordening vast te stellen waarin de raad niet alleen bepaalde besluiten van een referendum uitzondert, maar tevens gebruik maakt van de mogelijkheid om raads- en collegebesluiten, waarover de Trw zich niet uitspreekt, wel referendabel te maken. Collegevoorstel Het college heeft er nadrukkelijk voor gekozen een gemeentelijke referendumverordening vast te stellen, waarin alleen wordt aangegeven welke besluiten uitgezonderd zijn van een referendum als bedoeld in de Trw. Dit standpunt wordt gemotiveerd met verwijzing naar de verdeeldheid die in de gemeenteraad bestaat over 2

3 de wenselijkheid van het bij verordening uitbreiden van het aantal raadsbesluiten waarover een referendum kan worden gehouden. Daarnaast wordt in het collegevoorstel aangegeven dat het college met dit voorstel een verdere discussie over de uitbreiding van de referendumverordening zeker niet in de weg wil staan. Deze uitbreiding zou onderwerp kunnen zijn van toekomstige collegeonderhandelingen. Opvatting D66 De D66-fractie ontkent niet dat er verdeeldheid zou bestaan in de gemeenteraad van Den Haag over de wenselijkheid de gemeentelijke referendumverordening, zoals voorgesteld door het college, te verruimen. Maar verschillen in opvatting in de gemeenteraad over de wenselijkheid van een bepaald voorstel -in dit geval een verruiming van de voorgestelde gemeentelijke referendumverordening- kan voor een fractie nooit een beslissende reden zijn dat voorstel niet aan de gemeenteraad voor te stellen. De D66-fractie is zich daarbij uiteraard bewust van het feit dat op 20 februari 1997 de Haagse gemeenteraad met 30 stemmen tegen en 11 stemmen voor een initiatiefvoorstel van D66 en GroenLinks tot invoering van een gemeentelijke referendumverordening heeft afgewezen. Deze stemming vond echter al bijna vijf jaar geleden plaats, en het ligt dan ook in de rede te bezien of er zich ontwikkelingen hebben voorgedaan die het rechtvaardigen opnieuw een (uitgebreide) gemeentelijke referendumverordening bij de gemeenteraad in te dienen. Door de aanvaarding van de Trw is, naar de opvatting van de D66-fractie, een fundamenteel andere situatie ontstaan dan ten tijde van de vorige beraadslaging over de eventuele invoering van een gemeentelijke referendumverordening. De Trw verplicht ook gemeenten die geen referendumverordening hebben over bepaalde, in de Trw aangegeven besluiten van de gemeenteraad, de mogelijkheid van het houden van een correctief raadgevend referendum te openen. Het is, naar de opvatting van D66, aan de burger in Den Haag niet uit te leggen dat over een besluit - inhoudende een algemeen verbindend voorschrift dan wel de intrekking daarvan of andere besluiten zoals in de Trw aangegeven - wel een correctief raadgevend referendum kan worden gehouden en over andere, voor de burger vaak meer aansprekende besluiten van de gemeenteraad of het college niet. Uiteraard kan worden gewezen op de opvatting van het college dat in de komende collegeonderhandelingen gesproken kan worden over een eventuele uitbreiding van de gemeentelijke referendumverordening. Naar de opvatting van de D66-fractie zouden de verschillende politieke partijen echter al voor de verkiezingen op 6 maart 2002 aan de burger in Den Haag duidelijk moeten maken of men een uitbreiding van de gemeentelijke referendumverordening wenselijk vindt of niet. De essentiële vraag die D66, door het indienen van het onderhavige initiatief, beantwoord wil zien is, welke ruimte de politieke partijen in de gemeenteraad van Den Haag de stemgerechtigde burgers in Den Haag willen geven om een oordeel te geven over belangrijke besluiten 3

4 die de vertegenwoordigers van de politieke partijen in de raad of in het college hebben genomen. Initiatief tot uitbreiding van de voorgestelde gemeentelijke referendumverordening Met het formuleren van een initiatief tot uitbreiding van de gemeentelijke referendumverordening moet met verschillende zaken rekening worden gehouden. Een referendum kan raadplegend zijn. Zoals in het voorstel van het college staat aangegeven, wordt van een raadplegend referendum gesproken als de overheid zelf het initiatief neemt om een besluit aan de kiezers voor te leggen. Deze mogelijkheid bestaat vanzelfsprekend altijd als een meerderheid in de raad dat wil of als het college beslist om de burgers te raadplegen over een bepaald onderwerp. Het ligt in de rede dat het college nadere regels voorstelt voor een dergelijk raadplegend referendum, waarvoor het initiatief afhankelijk van het besluit, zowel door de raad als door het college kan worden genomen. In deze verordening heeft D66 zich beperkt die zaken te regelen die anders niet kunnen voorkomen. Daarom wordt in de voorgestelde verordening geen ruimte gemaakt voor een raadplegend referendum. Daarnaast is het mogelijk raads- of collegebesluiten te onderwerpen aan een raadgevend referendum. Het initiatief tot het houden van een raadgevend referendum gaat uit van de burger zelf. Deze mogelijkheid is nieuw. Naar de opvatting van de D66- fractie dient een referendum de burger de mogelijkheid te geven zich op eigen initiatief uit te spreken over een raads- of collegebesluit. Bovendien strekt de Trw tot invoering van een raadgevend referendum. Daarom richt het initiatiefvoorstel van D66 zich met name op het raadgevende referendum. Een raadgevend referendum kan gehouden worden over een vastgesteld raads- of collegebesluit, of over een beleidsvoornemen van de raad of het college. In het eerste geval is sprake van een correctief referendum, in het tweede geval van een niet-correctief referendum. De D66-fractie is voorstander van het mogelijk maken van zowel een correctief als een niet-correctief raadgevend referendum. Het mogelijk maken van een niet-correctief referendum vereist evenwel dat er een procedure wordt vastgesteld in welk stadium van de besluitvorming een niet-correctief raadgevend referendum mogelijk wordt gemaakt. Over een dergelijke procedure dient eerst een uitgebreide discussie in de gemeenteraad te worden gevoerd. Daarom stelt D66 een verordening voor, die strekt tot het uitbreiden van de mogelijkheden voor een correctief raadgevend referendum. In de nieuwe raadsperiode zal de gemeentelijke politiek zijn gedualiseerd. Dit heeft tot gevolg dat het noodzakelijk kan zijn ook collegebesluiten aan een correctief raadgevend referendum te onderwerpen, omdat vele belangrijke bestuursbevoegdheden (zoals het aangaan van privaatrechtelijke overeenkomsten) bij het college komen te liggen. Daarom is het initiatief van D66 uitdrukkelijk gericht op correctieve raadgevende referenda over collegebesluiten en raadsbesluiten. 4

5 In deze niet uitputtende opsomming moet nog vermeld worden dat het tevens mogelijk is een volksinitiatief te organiseren. In een volksinitiatief kunnen burgers, los van een raads- of collegebesluit, een referendum over een zelf gekozen onderwerp organiseren. In de voorgestelde verordening wordt echter geen ruimte gemaakt voor een volksinitiatief. Dit houdt verband met het feit dat verwacht mag worden dat de gemeenteraad het zogenaamde burgerinitiatief zal toestaan. Daarbij krijgen burgers de mogelijkheid, binnen bepaalde voorwaarden, een zelf gekozen onderwerp op de agenda van de raad te plaatsen. Hiermee wordt de noodzaak tot het faciliteren van een volksinitiatief minder noodzakelijk. Essentieel daarbij is wel dat het burgerinitiatief een lage drempel kent. Conclusie De verordening die de D66-fractie voorstelt, heeft tot doel de invoering van een correctief raadgevend referendum over raads- en collegebesluiten mogelijk te maken, waarbij ook besluiten referendabel worden gemaakt waarover de Trw zich niet uitspreekt. Verder wordt het collegevoorstel overgenomen waar het gaat om het beperken van het aantal onderwerpen dat onder de Trw referendabel is. In de bijgevoegde verordening wordt onder meer aangegeven welke besluiten wel en welke besluiten niet referendabel worden verklaard. Bij de opstelling van de conceptverordening is dankbaar gebruik gemaakt van de op- en aanmerkingen van Maarten Schurink. Ondanks de zorg die is besteed aan het opstellen van een -in juridisch-technische zingoed geformuleerde verordening, houdt de D66-fractie zich uiteraard aanbevolen voor eventuele juridisch-technische suggesties van het college. Dit initiatief heeft vooral tot doel om een bijdrage te leveren aan de discussie in de raad over de gewenste gemeentelijke referendumverordening. Hierbij streeft D66 nadrukkelijk naar een verruiming van de door het college gepresenteerde gemeentelijke verordening, om de stemgerechtigde burgers in Den Haag de mogelijkheid te geven over belangrijke besluiten van raad of college door middel van een referendum een oordeel te geven. Robert van Lente 8 november

6 VERORDENING OP HET REFERENDUM Begripsbepalingen Artikel 1 In deze verordening wordt verstaan onder: 1. referendum: een volksstemming in de zin van deze verordening 2. referendumcommissie: commissie van advies als bedoeld in artikel 3 en 4 van deze verordening 3. raad: de gemeenteraad van Den Haag 4. college: het college van Burgemeester en Wethouders van Den Haag 5. kiesgerechtigden: de ingezetenen van Den Haag die kiesgerechtigd zijn voor de verkiezing van de gemeenteraad en ingeschreven staan in het in artikel D1 van de Kieswet bedoelde register Artikel 2 De in deze verordening opgenomen bepalingen hebben betrekking op de nadere regeling van het referendum over besluiten als bedoeld in de Tijdelijke referendumwet (TRW) en het raadgevend referendum over besluiten van de raad die niet onder de werking van de TRW vallen en besluiten van het college. Referendumcommissie Artikel 3 Er is een referendumcommissie. Deze commissie heeft tot taak: 1. het college te adviseren over de toelaatbaarheid in het kader van deze verordening van het onderwerp waarover een referendum is aangevraagd of waarover de raad of het college een referendum wenst te organiseren. 2. het college te adviseren over de vraagstelling voor de handtekeningenlijsten ten behoeve van het definitieve referendumverzoek en het referendum. 3. het college te adviseren over de referendumvraag. 4. de voorlichting te begeleiden. 5. het publieke debat te begeleiden. 6

7 Artikel 4 1. De referendumcommissie bestaat uit drie leden en drie plaatsvervangende leden. 2. Een lid van de referendumcommissie is niet tevens ambtenaar in dienst van de gemeente, burgemeester, wethouder of raadslid. De raad wijst een van de leden aan als voorzitter. 3. De leden worden benoemd voor een periode van vier jaar. Aftredende leden kunnen terstond worden herbenoemd. 4. De leden kunnen te allen tijde ontslag nemen en dienen dit schriftelijk in bij de raad. Zij die aftreden dan wel zij die ontslag hebben genomen blijven hun functie waarnemen totdat in hun opvolging is voorzien. 5. Tussentijds benoemde leden treden af op het tijdstip dat voor het aftreden van hun voorgangers was bepaald. 6. Het college draagt aan een ambtenaar van de gemeente het secretariaat van de referendumcommissie op. 7. De referendumcommissie kan zich laten bijstaan door externe adviseurs. Referendum over besluiten als bedoeld in de TRW Artikel 5 Een referendum als bedoeld in de TRW kan niet worden gehouden over de hierna genoemde besluiten: 1. besluiten van de gemeenteraad, inhoudende een algemeen verbindend voorschrift dan wel de intrekking daarvan, die uitsluitend betrekking hebben op: 1. de rechtspositie van ambtsdragers of gewezen ambtsdragers als zodanig dan wel hun nagelaten betrekkingen of hun rechthebbenden; 2. de gemeentelijke belastingen, bedoeld in hoofdstuk XV van de Gemeentewet; 2. besluiten van de gemeenteraad als bedoeld in artikel 155, eerste lid van de Gemeentewet; 7

8 3. besluiten van de gemeenteraad als bedoeld in artikel 1, eerste en derde lid, 51, eerste en derde lid, 61, eerste en derde lid, 73, eerste en derde lid en 96, van de Wet gemeenschappelijke regelingen. Raadgevend correctief referendum Artikel 6 1. De hoofdstukken 1 tot en met 11 van de Trw uitgezonderd artikel 5 zijn van overeenkomstige toepassing op correctieve raadgevende referenda over collegebesluiten en raadsbesluiten, niet bedoeld in de Trw. 2. Het besluit over de referendabiliteit van een besluit als bedoeld in art. 22, lid 1 van de Trw wordt door het college genomen na kennisneming van het advies van de referendumcommissie. Artikel 7 1. Bij een referendum over een raadsbesluit wordt in de raadsvergadering volgend op het besluit als bedoeld in lid 1, elk lid van de raad in de gelegenheid gesteld zich uit te spreken over welke binding de uitslag van het te houden referendum voor hem of haar zal hebben. 2. Bij een referendum over een collegebesluit wordt in de raadsvergadering volgend op het besluit als bedoeld in lid 1, elk lid van het college in de gelegenheid gesteld zich in de raad uit te spreken over welke binding de uitslag van het te houden referendum voor hem of haar zal hebben. Uit te sluiten besluiten Artikel 8 De volgende besluiten van college of raad zijn uitgesloten van een referendum als bedoeld in artikel 6: - besluiten gericht op het voor kennisgeving aannemen van stukken; - de vaststelling en wijzigingen van de begroting en de rekening; - de vaststelling en wijziging van gemeentelijke belastingen en tarieven; - besluiten met betrekking tot het voeren van rechtsgedingen; - besluiten over individuele aangelegenheden als benoemingen, ontslagen of schorsingen van personen; - besluiten over schenkingen en kwijtscheldingen; - privaatrechtelijke overeenkomsten met derden; 8

9 - besluiten waarbij het belang van het referendum niet opweegt tegen de verantwoordelijkheid van de raad voor kwetsbare groepen en hun plaats in de samenleving; - besluiten waarbij het economische of zakelijke belang van de gemeente in het geding is; - besluiten die hun grondslag vinden in een eerder genomen besluit waarover een referendum is gehouden. Uitslag Artikel 9 1. De uitslag van het referendum wordt als een geldige uitspraak tot afwijzing beschouwd als het totaal uitgebrachte aantal stemmen tenminste 66.6 % bedraagt van het totaal uitgebrachte aantal geldige stemmen bij de laatstgehouden verkiezingen. 2. De uitslag van de stemming van het referendum wordt bepaald op basis van de gewone meerderheid van het totaal aantal van de uitgebrachte geldige stemmen bij het referendum. 3. Het college doet openbare kennisgeving van de uitslag van het referendum. Citeertitel Artikel 10 Deze verordening wordt aangehaald als: gemeentelijke referendumverordening Inwerkingtreding Artikel 11 Deze verordening treedt in werking op 1 januari