Brexit drukt economische groei in Nederland met ruim half procent

Transcriptie

1 Gevolgen Brexit voor Nederlandse economie Analyse Brexit drukt economische groei in Nederland met ruim half procent Door de Brexit verlaagt ING Economisch Bureau de groeiramingen voor de Nederlandse economie voor 2016 naar 1,8% (was 2,1%) en voor 2017 naar 1,3% (was 1,9%). Vooral de exporterende bedrijfssectoren zullen lijden onder de Brexit. De groothandel exporteert in vergelijking met de industrie relatief veel naar het VK. De industrie kan door een lagere euro/ dollar koers het afzetverlies in het VK gedeeltelijk goedmaken in de VS. Dit geldt in mindere mate voor de groothandel. Consumenten zijn door de Brexit negatiever over de Nederlandse economie, waardoor ook de horeca en detailhandel minder hard zullen groeien. Brexit raakt Nederland via handel Door de Brexit is een onzekere periode aangebroken waarbij de economische groei in het Verenigd koninkrijk stokt. Als Britse consumenten en ondernemers op de rem gaan staan, raakt dat de Nederlandse economie. Het VK is na Duitsland namelijk de belangrijkste afzetmarkt voor Nederlandse producten. Bijna 4% van het Nederlands bruto binnenlands product (bbp) en banen zijn te danken aan het VK. Maar niet alleen een lagere Britse vraag treft exporteurs, het pond staat ook onder druk ten opzichte van de euro. Hierdoor worden Nederlandse producten flink duurder voor de Britten. Brexit zet vertrouwen onder druk Internationale ontwikkelingen zoals oorlogen en politieke crises schaden het vertrouwen van consumenten. In de tweede helft van 2014 leidden geopolitieke spanningen rond de Oekraïne-crisis en het neerstorten van passagiersvliegtuig MH17 bijvoorbeeld tot een flinke daling van het consumentenvertrouwen in Nederland. De uitslag van het Britse referendum lijkt eenzelfde effect te hebben op het vertrouwen. Een ruime meerderheid van de consumenten (56%) geeft aan na het Britse Ja negatiever te zijn geworden over de Nederlandse economie. Het beeld verschilt niet veel tussen leeftijdsgroepen. Vrouwen zijn nog wel iets somberder over de impact van het referendum dan mannen. Consumentenvertrouwen krijgt tik door Brexit De uitslag van het referendum maakt mij... Negatiever over NL economie Even positief/negatief over NL economie positiever over NL economie Bron: ING Vraag van vandaag 0% 20% 40% 60% Ramingen Nederlandse economie (in %) Bruto Binnenlands Product (BBP) 2,0 1,8 1,3 Consumptie huishoudens 1,8 1,4 1,5 Investeringen 9,9 5,3 2,6 Export 5,0 4,0 3,5 Import 5,8 4,6 4,2 Inflatie 0,6 0,2 1,0 Werkloosheid (%) 6,9 6,3 6,0 Woningtransacties (in dzd) Bron: / juni 2016

2 Nederland relatief hard geraakt Druk op koopkracht Lager vertrouwen leidt niet meteen tot het terugschroeven van uitgaven. Dat verandert als consumenten ook de gevolgen in hun portemonnee gaan voelen. Bij een zeer scherpe groeivertraging in het VK is de kans groot dat Nederlandse exporteurs, toeleverende bedrijven en dienstverleners besluiten vacatures te schrappen of zelfs personeel moeten ontslaan. Dat leidt tot minder banenen loongroei in Nederland. Verder drukt de onzekerheid de rentes en aandelenkoersen. Dit vergroot de kans dat pensioenfondsen gaan korten op uitkeringen aan huishoudens. Het ligt voor de hand dat op duurzame en luxe goederen zoals elektronica als eerste wordt bezuinigd. Vijf Europese landen die gevoeligst zijn voor Brexit % toegevoegde waarde afhankelijk van vraag uit VK Nederland relatief gevoelig voor Brexit In vergelijking met andere Europese landen is Nederland relatief gevoelig voor een Brexit. Dat komt door de zeer nauwe handelsrelatie met het VK, maar ook is er naar verhouding veel geïnvesteerd. Wat betreft de gevoeligheid staat Nederland binnen Europa derde, na Ierland en Malta. De effecten zullen hierdoor in Nederland ook relatief groot zijn. EU-gemiddelde Domper maar geen crisis De Nederlandse economie ondervindt flinke schade van de Brexit. Deze onverwachte domper behoorde eerder niet tot ons basisscenario, maar was een risico. Ik wil de economische pijn in perspectief plaatsen: we verwachten geen recessie, maar minder economische en werkgelegenheidsgroei. Een fikse domper op de feestvreugde, maar géén economische crisis. Onzekerheid is onze enige houvast. De politieke onzekerheid is groot, zowel in het VK en in Europa. Vooruitkijken is dus erg lastig. Eén ding weten we wel: onzekerheid en economische groei gaan slecht samen. Beslissers zowel in bedrijven als consumenten houden er niet van. Daarop, en op een aantal veronderstellingen is dit stuk gebaseerd. Dit zijn onze belangrijkste veronderstellingen: -De groei in het VK valt weg -Het Britse pond daalt sterk in waarde -De euro daalt iets ten opzichte van de dollar -De rente in het VK daalt, die in de VS en eurozone blijven langer laag -Het vertrouwen van producenten en consumenten daalt in heel Europa -De groei in de eurozone valt lager uit Exact voorspellen kan niemand, maar het is helder dat de Brexit tegenwind betekent voor de Nederlandse economie. 0 Bron: WIOD, bewerkt door ING Ierland Malta Nederland België Duitsland Marieke Blom Hoofeconoom ING Nederland 2 Analyse / juni 2016

3 Brexit remt Nederlandse groei Hap uit de groei De schok van het Britse Ja kwam op een moment dat de Nederlandse economie een stevig groeitempo te pakken had. Nederland lag op koers voor ruim 2% groei dit jaar, maar dat lijkt nu niet meer haalbaar. Het ING Economisch Bureau heeft de groeiverwachting voor 2016 verlaagd naar 1,8%. Ervan uitgaande dat het onderhandelingsproces tussen de EU en het VK verre van soepel zal verlopen, wordt voor 2017 nu een groei verwacht van 1,3% (was 1,9%). Gevoeligste sectoren voor Brexit Afname groeiverwachting 2016 en 2017 cumulatief in procentpunten De vier belangrijkste kanalen in vogelvlucht Groothandel -/- 2,5 -/- 1,3 Transport -/- 0,6 Industrie -/- 0,6 Zakelijke dienstverlening 3 Analyse / juni 2016

4 Groothandel krijgt grootste klap Groothandel doet meeste zaken met VK Van alle Nederlandse sectoren doet de groothandel de meeste zaken met het VK. Zo gaat ruim tien procent van de wederuitvoer naar de andere kant van de Noordzee. Een lagere Britse groei leidt tot vraaguitval. Ook maakt een duurdere euro ten opzichte van het pond de Nederlandse groothandel minder concurrerend. Exporteurs naar VK worden geraakt door vertraging Britse economie Export naar VK als percentage van de totale productie Exporteurs naar VS kunnen profiteren van lagere euro ten opzichte van de dollar Export naar VS als percentage van de totale productie 7,2% Industrie profiteert relatief veel van goedkopere euro Door de onzekerheid in Europa staat ook de euro onder druk ten opzichte van de dollar. Dit geeft Nederlandse exporteurs juist een voordeel, al verschilt dit per sector. In de industrie gaat bijna zes procent van de omzet naar de VS. De industrie profiteert hierdoor relatief meer van de lagere euro waardoor de totale exportafname in de industrie naar verwachting beperkt blijft. De groothandel profiteert minder van een lagere euro/dollar doordat slechts van de omzet van deze sector naar de VS gaat. Groothandel meer afhankelijk van VK en minder van VS dan industrie Aandeel export van totaal volume per sector 8% Industrie 5,8% VK Bron: CBS, bewerkt door 10,4% Groothandel VS 5,2% 4,8% Bron: o.b.v. CBS 4,7% VK 3,2% 2,9% Maak high tech Chemie Agrofood Olie- en gas Maak low medium tech Hightech industrie meest geraakt door vertraging Britse economie... Van de industriesectoren heeft de hightech industrie het grootste exposure op de Britse economie, op de voet gevolgd door de chemie en agrofood. maar profiteert van goedkopere euro Voor hightech staat daar echter een groter exportvolume naar de VS tegenover, waardoor deze sector ook kan profiteren van een lagere euro/dollar koers. 3,4% 1,6% VS 2,1% 1,7% Transportsector De transport en logistieksector beweegt conjunctureel gezien mee met de opdrachtgevers in de industrie en groothandel. Er zijn ook logistieke VK-specialisten die zich extra flexibel moeten tonen als de vraag afneemt Een directe grote verschuiving van transportstromen is ook niet te verwachten. In het VK is de nautische infrastructuur niet ingericht op het ontvangen van grote zeeschepen. Overladen in andere grote Europese zeehavens als Rotterdam op kleinere schepen of vrachtwagens bij import vanuit Azië blijft daarom ook bij een Brexit nodig. 4 Analyse / juni 2016

5 Vooral lagere groei exporterende sectoren Lagere groei in zakelijke dienstverlening De zakelijke dienstverlening zal een teruglopende vraag van exporterende bedrijven ondervinden. Zo kan er bijvoorbeeld minder vraag naar flexpersoneel en adviesdiensten zijn als exporteurs inkrimpen. Ten tweede is er een effect via verminderd consumentenvertrouwen en lagere koopkrachtgroei waardoor de consumptie minder groeit. Hier staat tegenover dat bij uittreding van het VK uit de EU de behoefte aan juridisch en ander advies bij zakendoen met het VK juist toeneemt, door een nieuwe juridische situatie. De Amsterdamse zakelijke dienstverlening kan profiteren van een vertrek van in Londen gevestigde internationale bedrijven. Volume van agrarische sector relatief ongevoelig De groei van het totale productievolume van de agrarische sector is doorgaans vrij stabiel (ongeveer 1% per jaar) en zal ook in de tweede helft van 2016 en 2017 weinig veranderen door toedoen van de Brexit. Wel beïnvloedt het extreme weer van de afgelopen maanden het productieniveau in negatieve zin. Een mindere vraag vanwege terugvallende economische groei in het VK en elders heeft via negatieve prijseffecten wel flinke gevolgen voor de omzet en het rendement van agrarische ondernemers. Dit geldt zeker voor ondernemers die gespecialiseerd zijn in export naar het VK. Raming volumeontwikkeling sectoren In percentage ten opzichte van voorgaande jaar 5% 4% 4,0% 3,8% % 3,0% 2% 2,0% 1,5% 2,0% 1,6% 1,5% 1% 1,0% 0,9% 1,0% 0,9% 1,0% 0,8% 0,5% 1,0% 0,5% 0,5% 0% Agrarische sector Bouw Detailhandel Groothandel Horeca Industrie Transport & logistiek 0,0% Zak. Dienstv. Onderwijs Overheid Zorg & welzijn 5 Analyse / juni 2016

6 Lagere groei binnenlandse sectoren door afnemend consumentenvertrouwen Case Russische boycot Agrarische volumes weinig gevoelig voor politieke veranderingen De in augustus 2014 door Rusland ingestelde boycot van landbouwproducten leidde tot een daling van de totale exportwaarde in 2015 met 30% (een bedrag van 400 miljoen). Voor vlees en vleesproducten minimaliseerde de uitvoer, voor zuivelproducten was de daling ruim 50%. Voor bloemen en planten geldt voor Nederlandse bedrijven geen exportverbod, maar door de in 2014 ingezette daling van de roebelkoers daalde de uitvoer van bloemen en planten met 25% in 2015 en met ruim 30% in de eerste zes maanden van Voor de Nederlandse landbouwproductie had dit weinig consequenties. Het glastuinbouwareaal liep met 1,5% terug in 2015, maar die trend was in de jaren ervoor ook al gaande. Het productievolume van bloemen en planten liet juist een lichte stijging zien. Agrarische ondernemers zijn vaak creatief genoeg om via hun ketenpartners nieuwe markten te bereiken met hun geteelde producten. De uitdaging voor het vinden van alternatieven voor de Britse agrarische exportmarkt ( 8 miljard) is echter aanzienlijk groter dan die voor de Russische markt ( 1,4 miljard vóór de boycot). De productie blijft in de agrarische sector ondanks economische tegenwind gewoon doordraaien. Zo steeg ook de agrarische productie in crisisjaar 2009 met 1,5% terwijl het BBP toen met 3,8% daalde. Een dalende vraag zet echter wel de landbouwprijzen flink onder druk en dus dalen de winstmarges. Onzekerheid kan detailhandel raken De impact van de Brexit op de Nederlandse detailhandel ligt vooral in de onzekerheid en een lager consumentenvertrouwen. Wanneer het vertrouwen daalt leidt dat tot uitstel of afstel van bestedingen. De impact op de food detailhandel is naar verwachting niet groot. Als eerste levensbehoefte wordt food minder snel beïnvloed. De impact op nonfood is groter. Met name duurzame consumptiegoederen worden getroffen, wanneer het consumentenvertrouwen langdurig onder druk staat. De pijn zit dan vooral in consumentenelektronica. Ook fashion (kleding en schoenen) is gevoelig voor de stemming van consumenten. Autoverkopen kunnen teruglopen. Door het grote belang van de zakelijke markt zijn fiscale veranderingen in de autobranche echter veel belangrijker. Weinig Nederlandse bouwactiviteit in het VK Bouwactiviteit van Nederlandse aannemers in het VK is minimaal, waardoor bouwbedrijven nauwelijks directe effecten van een Brexit ondervinden. Naar schatting wordt minder dan een 0,5% van het Nederlandse bouwvolume in het VK gerealiseerd. De Nederlandse woningmarkt ondervindt enerzijds wel last van de onzekerheid maar zal anderzijds profiteren van een lagere rente. Net als in de detailhandel en de horeca kan lagere economische groei ook de bouwproductie in een lagere versnelling zetten. Door de lange doorlooptijden van bouwprojecten is de sector echter altijd laat cyclisch. De hoge (voor)verkopen van nieuwbouwwoningen in 2015 en de eerste helft van 2016 zorgen door de lange bouwtijden dit en volgend jaar in ieder geval nog voor flinke volumes in de woningbouw. Vier keer zoveel vakanties naar andere landen buiten eurogebied dan naar VK Bestemmingen van buitenlandse vakanties (%) Eurolanden VK Niet-eurolanden 5% 19% 77% 0% 20% 40% 60% 80% Bron: CBS, bewerkt door Nederlandse horeca geraakt Britten zijn relatief belangrijk voor de Nederlandse toerisme sector. Acht procent van de overnachtingen in Nederlandse hotels of B&B s zijn door Britse reizigers. In Amsterdam, een populaire bestemming voor Britse vriendengroepen, is dit zelfs het dubbele (16%). Door het zwakkere pond en de economische tegenwind in hun land zullen Britten minder snel het kanaal oversteken voor hun vakantie of vrijgezellenweekend. Als de groei in de Nederlandse economie afzwakt ondervindt de horeca daar ook de gevolgen van. De consument zal minder snel een dagje uitgaan in eigen land of een restaurant bezoeken als lonen minder stijgen en de werkloosheid minder snel terugloopt. 6 Analyse / juni 2016

7 Meer weten? Kijk op ing.nl/kennis en volg ons op Twitter Of neem contact op met: Marieke Blom Dimitry Fleming Senne Janssen Maurice van Sante Jurjen Witteveen Disclaimer De informatie in dit rapport geeft de persoonlijke mening weer van de analist(en) en geen enkel deel van de beloning van de analist(en) was, is, of zal direct of indirect gerelateerd zijn aan het opnemen van specifieke aanbevelingen of meningen in dit rapport. De analisten die aan deze publicatie hebben bijgedragen voldoen allen aan de vereisten zoals gesteld door hun nationale toezichthouders aan de uit oefening van hun vak. Deze publicatie is opgesteld namens ING Bank N.V., gevestigd te Amsterdam en slechts bedoeld ter informatie van haar cliënten. ING Bank N.V. is onderdeel van ING Groep N.V. Deze publicatie is geen beleggingsaanbeveling noch een aanbieding of uitnodiging tot koop of verkoop van enig financieel instrument. Deze publicatie is louter informatief en mag niet worden beschouwd als advies. ING Bank N.V. betrekt haar informatie van betrouwbaar geachte bronnen en heeft alle mogelijk zorg betracht om er voor te zorgen dat ten tijde van de publicatie de informatie waarop zij haar visie in dit rapport heeft gebaseerd niet onjuist of misleidend is. ING Bank N.V. geeft geen garantie dat de door haar gebruikte informatie accuraat of compleet is. De informatie in dit rapport kan gewijzigd worden zonder enige vorm van aankondiging. ING Bank N.V. noch één of meer van haar directeuren of werknemers aanvaardt enige aansprakelijkheid voor enig direct of indirect verlies of schade voortkomend uit het gebruik van (de inhoud van) deze publicatie alsmede voor druk- en zetfouten in deze publicatie. Auteursrecht en rechten ter bescherming van gegevensbestanden zijn van toepassing op deze publicatie. Overneming van gegevens uit deze publicatie is toegestaan, mits de bron wordt vermeld. In Nederland is ING Bank N.V. geregistreerd bij en staat onder toezicht van De Nederlandsche Bank en de Autoriteit Financiële Markten. De tekst is afgesloten op 28 juni Analyse / juni 2016