Bouwproductie 15 procent lager in komende twee jaar

Transcriptie

1 Bouwproductie 15 procent lager in komende twee jaar Het CPB heeft haar vooruitzichten voor de Nederlandse economie sterk neerwaarts aangepast. Het bbp daalt volgens het CPB dit jaar met 3,5 procent en volgend jaar nog eens met een kwart procent. Deze sterke terugval heeft ook grote gevolgen voor de bouwproductie. De bouwproductie daalt de komende twee jaar met 15 procent, hetgeen overeenkomt met een productieverlies van meer dan 8 miljard. De werkgelegenheid zal daarbij met 10 procent afnemen, wat neerkomt op een verlies van 50 duizend banen. Daarmee is het beeld voor de komende jaren in vergelijking met de laatste raming van het EIB aanzienlijk verslechterd. In januari werd nog uitgegaan van een productieverlies van 10 procent en een werkgelegenheidsverlies van ruim banen. Vanaf 2012 zullen de productie en werkgelegenheid in de bouw zich herstellen. De kredietcrisis en de economische groei Het Economische Instituut voor de Bouwnijverheid (EIB) maakt gedurende het jaar meerdere ramingen van de verwachtingen voor de bouwproductie, die ieder jaar in januari worden gepubliceerd. De verwachtingen van dit jaar waren gebaseerd op de Decemberraming van het Centraal Planbureau (CPB), die uitging van een krimp van het bruto binnenlands product (bbp) met 0,75 procent dit jaar en een licht herstel in Inmiddels is het CPB met het Centraal Economisch Plan naar buiten gekomen. Hieruit blijkt dat de wereldwijde gevolgen van de kredietcrisis sterker zijn dan eerder werd aangenomen. Dit heeft ook gevolgen voor de economische groei in Nederland. Het CPB verwacht dat dit jaar het bbp met maar liefst 3,5 procent zal krimpen. Een dergelijke daling heeft zich sinds de Tweede Wereldoorlog niet meer voorgedaan. Voor volgend jaar verwacht het CPB dat het bbp met 0,25 procent zal krimpen. De maandelijkse conjunctuurenquête van het EIB onder bouwbedrijven laat zien dat na de ongekende scherpe terugval in de orderportefeuilles in september 2008, de orderportefeuilles in zowel de woning- als de utiliteitsbouw blijven teruglopen.

2 2 Figuur 1 Orderportefeuilles in de woning- en utiliteitsbouw (in maanden) maanden Ontwikkeling orderportefeuilles woningbouw, januari januari 2009 maanden Ontwikkeling orderportefeuilles utiliteitsbouw, januari januari In de woningbouw is de omvang van orderportefeuille in februari van dit jaar 30 procent lager dan een jaar eerder nog het geval was. In de utiliteitsbouw bedraagt de daling ruim 20 procent. De gevolgen voor de bouwproductie en werkgelegenheid Op basis van de verwachte sterke daling van het bbp, de scherpe terugval in orderportefeuilles en de gebruikelijke wetmatigheden in de conjunctuurgevoeligheid van de verschillende bouwsectoren, zijn de verwachtingen voor de bouwproductie op korte en middellange termijn bijgesteld. Er is hierbij geen rekening gehouden met de voorgenomen overheidsinterventies voor de (woning)bouw. De ramingen zijn met meer dan de gebruikelijke onzekerheid omgeven. Niet alleen is de omvang van de kredietcrisis en de doorwerking ervan op de wereldeconomie onzeker, ook de doorwerking naar de bouw is met meer dan gemiddelde onzekerheid omgeven. De bouw heeft in 2008 nog een behoorlijke productiegroei van 3 procent laten zien. De economische neergang werkt met vertraging door op de bouwproductie. Projecten waarvan de bouw al is begonnen hebben hier weinig onder te lijden, omdat de financiering doorgaans eerder is geregeld, contractuele verplichtingen zijn aangegaan en het ook duur is om de bouw tijdelijk op te schorten. Wel zullen projecten die zich nog in de fase van planvorming, ontwerp of vergunningverlening bevinden worden uitgesteld, zolang er niet voldoende woningen (doorgaans zo n 70 procent) kunnen worden voorverkocht of de financiering tot problemen leidt. Het aantal verleende vergunningen zal afnemen en er zal ook meer uitval van vergunningen optreden, wat vooral gevolgen heeft voor de bouwproductie in latere jaren. Keerzijde is dat, als het economisch herstel zich inzet, het herstel van de bouwproductie zich ook pas later zal voltrekken. De bouwproductie op korte en middellange termijn In 2009 en 2010 neemt de bouwproductie naar verwachting af met respectievelijk 5,5 en 9,0 procent. Daarmee daalt de bouwproductie in deze twee jaar cumulatief met bijna 15 procent. In 2011 daalt de bouwproductie met 0,5 procent nog licht verder. Pas in 2012 zal de bouwproductie weer gaan herstellen. Met een gemiddelde productiegroei van 3 procent in de jaren blijft de totale bouwproductie aan het eind van deze periode nog onder het niveau van 2008.

3 3 Figuur 2 Volumeontwikkeling van bbp en bouwproductie, % bouwproductie bruto binnenlands product De nieuwbouwproductie van woningen, die in 2008 al een lichte krimp liet zien, daalt in 2009 en 2010 met respectievelijk 10,5 procent en 13,5 procent. Daarmee verdwijnt bijna een kwart van de woningbouwproductie in een periode van twee jaar. In 2011 blijft de nieuwbouwproductie onder druk staan, waarbij het aantal opgeleverde woningen ongeveer zal bedragen. Daarmee ligt het aantal opgeleverde woningen in de periode cumulatief lager ten opzichte van de woningen in Vanaf 2012 neemt de nieuwbouwproductie weer duidelijk toe. Ook de herstel- en verbouwactiviteiten in de woningbouw laten in 2009 en 2010 een stevige krimp zien, terwijl ook het onderhoud van woningen terugloopt. In de utiliteitsbouw wordt de nieuwbouw ook het sterkst getroffen. Dit jaar krimpt de bouwproductie in dit segment naar verwachting met 8 procent. In 2010 zakt het productievolume in de utiliteitsnieuwbouw met nog eens 20 procent. In 2011 staat de productie nog steeds onder druk en daalt licht verder. De terugval is geconcentreerd bij de investeringen van marktpartijen. De investeringen in kantoren en andere bedrijfsgebouwen zakken ver terug. Budgetgedreven sectoren als onderwijs, openbaar bestuur en gezondheids- en welzijnszorg zijn veel minder conjunctuurgevoelig en hier treedt naar verwachting geen krimp op. Evenals bij de woningbouw neemt in de utiliteitsbouw herstel en verbouw stevig af en daalt het onderhoud door uitstel licht. Vanaf 2012 is weer sprake van herstel van productie in de utiliteitsbouw. Bij de grond-, water- en wegenbouw valt het beeld in twee delen uiteen. Enerzijds wordt de productie rond het bouw- en woonrijp maken van terreinen sterk getroffen door de zware terugval in de nieuwbouwproductie. Anderzijds is er sprake van een toename van de investeringen in infrastructuur door het rijk. De terugval in de productie van nieuwe gww-werken is in 2009 en 2010 beperkt tot respectievelijk 3,0 en 3,5 procent en is daarmee beduidend minder ongunstig dan de terugval op de woning- en utiliteitsbouwmarkt.

4 4 Tabel 1 Bouwproductieramingen 1) per sector, jaarlijkse veranderingen (%) ) Woningbouw - nieuwbouw -0,5-10,5-13,5-2,0 6,0 - herstel en verbouw 1,5-5,5-11,5-2,5 4,5 Utiliteitsbouw - nieuwbouw 8,5-8,0-19,0-1,5 4,0 - herstel en verbouw 6,0-3,0-8,5 0,5 3,0 Onderhoud gebouwen 2,5-3,0-0,5 1,5 3,0 GWW - nieuwbouw 3,0-3,0-3,5 1,5 1,5 - onderhoud 2,0-0,5-1,0 1,0 1,5 Externe onderaanneming 3,5-3,5-8,0-2,5 3,5 Totaal bouw 3,0-5,5-9,0-0,5 3,5 1) Exclusief interne leveringen, machines, overige investeringen, saldo uitvoer diensten en handelsmarges; basis Nationale rekeningen, bedragen in prijzen 2007, excl. btw. 2) Gemiddelde jaarlijkse mutatie in de periode Situatie op de arbeidsmarkt De dalende bouwproductie heeft sterk negatieve gevolgen voor de werkgelegenheid in de bouw. Snel teruglopende aantallen vacatures en afnemende inhuur van flexibele arbeidskrachten bepalen aanvankelijk het beeld, maar in de loop van 2009 en vooral in 2010 zullen gedwongen ontslagen en toenemende aantallen faillissementen zich voordoen. De werkgelegenheid in arbeidsjaren zal voor zowel werknemers als zelfstandigen in 2009 naar verwachting met 2,0 procent teruglopen. In 2010, als de bouwproductie opnieuw sterk daalt, zal de productiedaling sterker neerslaan bij de werkgelegenheid van werknemers. Het aantal arbeidsjaren van werknemers daalt dan met 10,5 procent, terwijl dit van zelfstandigen met 6,5 procent daalt. In beide jaren tezamen raakt de bouwnijverheid arbeidsjarenkwijt, wat overeenkomt met ongeveer arbeidsplaatsen. Vanaf 2012 neemt de werkgelegenheid samen met de bouwproductie weer toe. Voldoende goed geschoold personeel zal dan weer nodig zijn om de aantrekkende productie te realiseren.

5 5 Tabel 2 Productie, arbeidsproductiviteit en werkgelegenheid, Volumemutatie in procenten Productie 3,0-5,5-9,0-0,5 3,5 Arbeidsproductiviteit 1,5-3,5-1,5 0,0 1,0 Werkgelegenheid 1,5-2,0-7,5-0,5 2,5 Duizend arbeidsjaren Werkgelegenheid werknemers zelfstandigen Gemiddelde jaarlijkse mutatie in de periode De Invloed van de lagere economische groei op de bouwproductie De invloed van de verslechterde economische vooruitzichten heeft grote gevolgen voor de verwachtingen van de bouwproductie (zie figuur 3). De terugval in bouwproductie is hierdoor niet alleen sterker, maar ook iets langer. De bouwproductie zal in de periode naar verwachting met 15 procent dalen, hetgeen een neerwaartse aanpassing betekent van 5 procent ( 3 miljard) ten opzichte van de raming die in januari 2009 is gepubliceerd. Ondanks een krachtiger herstel vanaf 2012 zal de bouwproductie in 2014 onder het niveau van 2008 blijven steken. De terugval in werkgelegenheid is als gevolg van de aanpassing ook sterker. De werkgelegenheid daalt in dezelfde periode naar verwachting met 10 procent in plaats van 6 procent. Het verlies in banen valt hiermee bijna hoger uit en bedraagt zo n 50 duizend banen. De aanpassing van de verwachte economische groei pakt verschillend uit voor de verschillende onderdelen van de bouwproductie (zie tabel 3). De sterkste invloed van de lagere economische groei ondervindt de utiliteitsbouw. Vooral het investeringsgedrag van de markt georiënteerde sectoren is sterk afhankelijk van de economische groei- en winstverwachtingen. Dit geldt voor zowel de nieuwbouw en in iets mindere mate voor de herstel- en verbouwactiviteiten. Bij de ramingen is er een sterke directe invloed van de verwachte economische groei en wordt in beperktere mate gebruik gemaakt van leading indicators zoals vergunningen en orderportefeuilles. De aanpassingen voor de woningbouw zijn duidelijk minder groot dan die voor de utiliteitsbouw, al zijn de aanpassingen voor 2010 en 2011 ook hier niet gering. Deze ramingen worden relatief sterker gebaseerd op de orderportefeuilles van bouwbedrijven, waarvan de sterke terugval al in eerdere ramingen was verwerkt. De ramingen voor het onderhoud van gebouwen zijn sterk gekoppeld aan de economische groei. Daarmee zijn de aanpassingen in dit segment ongeveer in overeenstemming met die van het bbp. De investeringen in grond-, water- en wegenbouw die sterk budgetgedreven zijn, ondervinden slechts een bescheiden invloed van de terugval in economische groei. Hier is het vooral de gww-activiteit in samenhang met locatieontwikkeling, die (verder) terugloopt.

6 6 Tabel 3 Bouwproductieramingen 1) per sector, , verschil tussen nieuwe ramingen en Verwachtingen 2009 jaarlijkse veranderingen (%) ) Woningbouw - nieuwbouw ,5-3,5 1,0 - herstel en verbouw - -0,5-3,5-3,0 - Utiliteitsbouw - nieuwbouw -1,0-2,0-9,0-1,5 3,5 - herstel en verbouw - -1,0-5,0-0,5 1,5 Onderhoud gebouwen - -2,5-1,0-1,0 GWW - nieuwbouw - -0,5-1,5-0,5-0,5 - onderhoud - -0,5-1,0-0,5 - Totaal bouw - -1,0-3,5-1,0 0,5 1) Exclusief interne leveringen, machines, overige investeringen, saldo uitvoer diensten en handelsmarges; basis Nationale rekeningen, bedragen in prijzen 2007, excl. btw. 2) Gemiddelde jaarlijkse mutatie in de periode

7 7 Figuur 3 Aanpassing in productie en werkgelegenheid, verschil tussen nieuwe ramingen en Verwachtingen 2009 Productie, in miljarden euro s en prijzen aangepaste raming raming januari Arbeidsjaren, in duizenden aangepaste raming raming januari Amsterdam, 2 april 2009