Monitor Bouwketen. Najaar Marien Vrolijk

Transcriptie

1 Monitor Bouwketen Najaar 2014 Marien Vrolijk

2 2

3 Inhoudsopgave Conclusies op hoofdlijnen 5 1 Bouwketen Recente ontwikkelingen Conjunctuur bouwketen 8 2 Architectenbureaus 10 3 Ingenieursbureaus 11 4 Bouwbedrijven 12 5 Installatiebedrijven 13 Bijlage 1: Sectoren in de keten 14 Bijlage 2: De opbouw van de monitor 15

4 4

5 Conclusies op hoofdlijnen Bedrijven in de bouwketen ervaren in het afgelopen half jaar een verbetering van de conjunctuur. Enkele indicatoren wijzen in de richting van een voorzichtig herstel. Zo zijn de verwachtingen van de bedrijven voor de omzet en het personeelsbestand verbeterd. Het herstel doet zich echter nog niet voor in het beeld van de bedrijven over het prijsniveau. Recente economische ontwikkelingen Het Nederlandse bruto binnenlands product (bbp) is in het tweede en derde kwartaal van 2014 licht gegroeid. Deze lichte groei is vooral te danken aan de investeringen en de export. De bouwproductie is in het tweede en derde kwartaal van 2014 echter afgenomen. De werkgelegenheid in de bouwsector is verder gedaald. Het aantal werkende zelfstandigen daalde aanzienlijk sterker dan het aantal werknemers. Een positieve ontwikkeling is de verdere daling van het aantal faillissementen vanaf het tweede kwartaal van Ook het aantal personen in de uitvoerende bouw met een WW-uitkering is verder gedaald. Conjunctuur bouwketen Het herstel dat vanaf de zomer van 2013 bij de architecten werd waargenomen, wordt inmiddels ook verder in de bouwketen ervaren. In navolging van de aantrekkende verleende vergunningen verbeteren de orderportefeuilles en de omzetverwachtingen. Dit bevestigt dat er sprake is van een voorzichtig herstel. Van de ondernemingen in de bouwketen verwacht het merendeel dat de omzet niet zal dalen. Het aandeel bedrijven dat nog wel van een omzetdaling uitgaat, is ten opzichte van een half jaar geleden over de gehele linie verder afgenomen. Dit geldt het sterkst voor de installatiebedrijven in de bouwketen. De bouwbedrijven en ingenieursbureaus verwachten per saldo een omzettoename. De bedrijven verwachten per saldo een stabilisatie van het personeelsbestand. Het aandeel bedrijven dat een krimp verwacht is opnieuw afgenomen. De orderportefeuille is met vier tiende maand toegenomen naar 5,7 maanden. Vooral bij de bouwbedrijven is de orderportefeuille sterk toegenomen, maar ligt nog anderhalf tot twee maanden onder het niveau van voor de crisis. Stand van de conjunctuur per sector Hieronder volgen voor iedere sector de belangrijkste conclusies, waarbij de resultaten worden vergeleken met de uitkomsten van een half jaar geleden. Architectenbureaus De gemiddelde orderportefeuille van nieuwe opdrachten aan architecten is hoger dan die van een jaar geleden, maar een fractie lager dan in het eerste kwartaal Het voorzichtige herstel van de omzet en het personeelsbestand zet nog niet door. Ingenieursbureaus De orderportefeuille is stabiel gebleven. De verwachtingen van de ingenieursbedrijven zijn in het afgelopen half jaar verder verbeterd. De verwachtingen voor de omzet zijn sterk verbeterd en per saldo positief. Ook de verwachtingen voor het personeelsbestand zijn per saldo positief en wijzen op een lichte toename. Wel is de verwachte ontwikkeling van de tarieven negatiever geworden. Bouwbedrijven De orderportefeuille is in deze sector met acht tiende maand gestegen. De verwachting van de bouwbedrijven over de omzet wijst per saldo op een toename. De werkgelegenheidsverwachting is licht verbeterd en wijst op een beperkte daling van het personeelsbestand. Rond het prijsniveau wordt stabilisatie verwacht. Installatiebedrijven In deze sector is de orderportefeuille met twee tiende maand toegenomen. Per saldo verwachten de bedrijven een stabilisatie in de omzet. Het aandeel bedrijven dat een daling verwacht is sterk afgenomen. De werkgelegenheidsverwachting is ten opzichte van een half jaar geleden verbeterd. Het beeld in deze sector is hiermee gunstiger dan een halfjaar geleden. Ten opzichte van het voorgaande kwartaal ervaren installatiebedrijven een stabilisatie van de tarieven. 5

6 1 Bouwketen In deze paragraaf wordt de conjunctuur in de bouwketen beschreven aan de hand van een drietal punten. Ten eerste worden de recente ontwikkelingen beschreven aan de hand van onderwerpen als productie, faillissementen, werkgelegenheid en werkloosheid. Vervolgens komen de huidige orderportefeuilles in de bouwketen aan bod. Tot slot wordt een beeld gegeven van de ontwikkelingen die de ondernemingen in de bouwketen verwachten ten aanzien van hun omzet en personeelsbestand in het vierde kwartaal. 1.1 Recente ontwikkelingen Economische groei Na een daling van 0,3% in het eerste kwartaal van 2014 is het Nederlandse bruto binnenlands product (bbp) in het tweede en derde kwartaal van 2014 met respectievelijk 0,6% en 0,2% gegroeid ten opzichte van het vorige kwartaal (zie dashboard recente ontwikkelingen). Deze lichte groei is vooral te danken aan de investeringen en de export. Vooral de zakelijke dienstverlening en de industrie groeiden stevig in het derde kwartaal. De uitzendbranche deed het ook goed. Binnen de industrie groeide de productie van de machine-, metaal- en voedingsen genotmiddelenindustrie voorspoedig, terwijl die van de delfstoffenwinning, de bouw en de financiële instellingen juist kromp. Met een groei in de eerste drie kwartalen van per saldo 0,4% ten opzichte van eind 2013 is dit herstel nog zeer bescheiden. Uit het dashboard recente ontwikkelingen blijkt verder dat in het tweede en derde kwartaal van 2014 de toegevoegde waarde 1 in de bouw afnam. De positieve ontwikkeling sinds het tweede kwartaal van 2013 sloeg in de laatste twee kwartalen om in een krimp. De daling bedroeg in het tweede kwartaal van ,1% ten opzichte van het eerste kwartaal. In het derde kwartaal van 2014 bedroeg de daling 1,8% ten opzichte van het tweede kwartaal. Deze daling komt niet onverwacht. Met name in de woningbouw liep het aantal verleende vergunningen in de voorgaande jaren sterk terug, hetgeen tot een productiedaling van de nieuwbouw van woningen moest leiden. Verwachting is dat de totale bouwproductie dit jaar rond het niveau van 2013 zal blijven steken. Faillissementen De daling van het aantal faillissementen vanaf het tweede kwartaal van 2013 zette tot en met het derde kwartaal van 2014 door. In het derde kwartaal van 2014 daalde het aantal faillissementen naar een totaal van 278. Het aantal faillissementen ligt nu onder het gemiddelde niveau van 2009 en fors lager dan op het hoogtepunt in het eerste en tweede kwartaal van Deze indicator wijst dus op een verbetering van de conjunctuur in de bouw. Werkgelegenheid In het derde kwartaal van 2014 bedroeg de werkgelegenheid in de bouwsector in totaal werkenden. Bij de werknemers daalde de werkgelegenheid met personen (-1%) ten opzichte van het voorgaande kwartaal. Het aantal werkende zelfstandigen daalde met personen (-7%) aanzienlijk sterker. Werkloosheid Volgens cijfers van het UWV is het aantal personen met een WW-uitkering in de uitvoerende bouw (UWV) ten opzichte van januari 2014 met afgenomen tot personen. Het aantal personen met een WW-uitkering lag in oktober lager dan een jaar geleden. De totale Nederlandse werkloosheid is volgens cijfers van het CBS tot en met oktober 2014 afgenomen tot Omzet min inkoop van materialen en diensten 6

7 Dashboard recente ontwikkelingen 15 Economische groei Volumeontwikkeling bbp en toegevoegde waarde in de bouw, kwartaal op kwartaal mutaties in procenten 10 % I II III IV I II III IV I II III IV I II III Bbp Bruto tw Bouw -10 Faillissementen in de bouwketen Totaal Bouw (exclusief bouwinstallatie) Bouwinstallatie 0 I II III IV I II III IV I II III IV I II III Architecten- en ingenieursbureaus Werkgelegenheid in de bouwsector, in personen x Totaal Werknemers Zelfstandigen 100 I II III IV I II III IV I II III IV I II III Aantal personen met een WW-uitkering in de uitvoerende bouw jan apr jul okt jan apr jul okt jan apr jul okt jan apr jul okt Bron: CBS, UWV 7

8 1.2 Conjunctuur bouwketen Orderportefeuilles De ontwikkeling van de orderportefeuilles binnen de bouwketen is in het dashboard conjunctuur bouwketen weergegeven. De orderportefeuille is over de gehele bouwketen toegenomen met gemiddeld vier tiende maand. De toename komt vooral vanuit de bouwbedrijven en in wat minder mate de installatiebedrijven. Bij de bouwbedrijven is de werkvoorraad met acht tiende maand toegenomen. Bij de installatiebedrijven steeg de werkvoorraad met twee tiende maand. Bij de architecten- en ingenieursbureaus is de werkvoorraad stabiel gebleven. Over de hele linie is de werkvoorraad hoger dan een jaar eerder. Ontwikkeling omzet Het dashboard conjunctuur bouwketen toont hoe de bedrijven en bureaus in de verschillende sectoren van de bouwketen verwachten dat hun omzet in het vierde kwartaal zich zal ontwikkelen. Het aandeel bedrijven dat een omzetdaling verwacht is over de gehele linie gedaald. Het aandeel bedrijven dat een omzetstijging verwacht is gestegen. In vergelijking met een halfjaar geleden zijn er relatief ook minder bedrijven die verwachten dat hun omzet vrijwel gelijk blijft. Per saldo zijn de verwachtingen van de bedrijven over de omzetontwikkeling dus positiever geworden. De ingenieursbedrijven, die vooraan in het bouwproces zitten zijn positiever, terwijl installatiebedrijven per saldo een stabilisatie van de omzet verwachten. Al met al lijken de verwachtingen van de bedrijven te wijzen richting een lichte stijging van de omzet in de bouwketen. Ontwikkeling personeelsbestand De verwachte ontwikkelingen van het personeelsbestand worden beïnvloed door de verwachtingen rond de eigen bedrijvigheid. Het dashboard conjunctuur bouwketen toont hoe de bedrijven in de verschillende sectoren de ontwikkeling van hun personeelsbestand inschatten. Per saldo is het beeld nog steeds overwegend negatief, maar wel veel minder dan een half jaar terug. Over de gehele linie is het aandeel bedrijven dat een toename van het personeelsbestand verwacht toegenomen. Over het algemeen verwachten twee van de drie bedrijven dat het personeelsbestand niet in omvang zal veranderen. Bijna twee op de tien bedrijven verwacht een krimp van het personeelsbestand, terwijl ruim één op de tien bedrijven een groei verwacht. Per saldo is het aandeel bedrijven dat een krimp verwacht kleiner dan een halfjaar geleden. Bij de installatiebedrijven en ingenieursbureaus is het aandeel dat een groei van het personeelsbestand verwacht groter dan het aandeel dat een afname verwacht. In deze sectoren zijn de verwachtingen al langere tijd positiever aan het worden. Bij de andere sectoren is het aandeel dat een groei verwacht weliswaar kleiner dan het aandeel dat een krimp verwacht, maar bij de bouwbedrijven en (vooral) de architectenbureaus zijn de verwachtingen per saldo positiever dan een halfjaar geleden. 8

9 Dashboard conjunctuur bouwketen Orderportefeuille Maanden nov. t.o.v. (mei) t/m Architectenbureaus 3,5 (3,6) Ingenieursbureaus 4,5 (4,5) Bouwbedrijven 6,7 (5,9) Installatiebedrijven 5,3 (5,1) Totaal 5,7 (5,3) Verwachting van bedrijven over de omzet 4 e kwartaal Saldo Afname % Toename nov. t.o.v. (mei) t/m Architectenbureaus (-7) Ingenieursbureaus (15) Bouwbedrijven (-5) Installatiebedrijven (-10) Totaal (-5) Sterke afname (meer dan 5%) Lichte afname (2,5%-5%) Lichte toename (2,5%-5%) Sterke toename (meer dan 5%) Verwachting van bedrijven over het personeelsbestand 4 e kwartaal Saldo Afname % Toename nov. t.o.v. (mei) t/m Architectenbureaus (-22) Ingenieursbureaus (4) Bouwbedrijven (-14) Installatiebedrijven (-14) Totaal (-13) Bron: EIB, MC, NLingenieurs, Panteia 9

10 2 Architectenbureaus De orderportefeuille van de architectenbureaus is met een tiende maand daling naar 3,5 maanden relatief stabiel gebleven. De omzet- en werkgelegenheidsverwachting van de architectenbureaus zijn ten opzichte van de vorige meting per saldo positiever geworden. Tabel 2.1 toont de resultaten voor een aantal andere conjunctuurgerelateerde indicatoren. Het belang neemt naar verwachting in de meeste marktsectoren per saldo toe. In de meeste marktsectoren zijn de verwachtingen per saldo positiever dan een halfjaar geleden, met uitzondering van de gemengde en overige projecten. In het tweede kwartaal van 2014 ontvingen architecten minder nieuwe opdrachten dan in het eerste kwartaal. De daling in het tweede kwartaal heeft vooral te maken met minder nieuwe opdrachten voor nieuwbouw (-19%). Plannen voor herstel en verbouw leverden juist meer nieuwe opdrachten op (+13%). Ten opzichte van een jaar geleden zijn de nieuwe opdrachten van woningen en utiliteitsgebouwen met respectievelijk 40% en ruim 15% toegenomen. Tabel 2.1 Ontwikkeling van het belang van architectenbureaus in deelsectoren van de markt; indexcijfers bouwsom nieuwe opdrachten belang in omzet architecten % toename versus % afname mei 2014 november 2014 Orderportefeuille (aantal maanden) 3,6 3,5 Belang 1 per marktsector % % + % % + - Woningen 44% Kantoren 9% Winkels 4% Onderwijs 7% Gezondheidszorg 12% Stedenbouw 2% Gemengde projecten 6% Overig 10% Honorarium Bouwsom nieuwe opdrachten (index 2010 = 100) 2013-III 2013-IV 2014-I 2014-II Totaal gebouwen Woningen Totaal Nieuwbouw Niet nieuwbouw Utiliteits- Totaal gebouwen Nieuwbouw Niet nieuwbouw Hier worden alleen bureaus die actief zijn in de betreffende sectoren beschouwd Bron: Panteia, CBS 10

11 3 Ingenieursbureaus Het conjunctuurbeeld voor de ingenieursbureaus is relatief stabiel. De orderportefeuille is stabiel gebleven op 4,5 maanden. De omzet- en werkgelegenheidsverwachting zijn per saldo verder verbeterd en positief. Tabel 3.1 laat de uitkomsten zien voor een aantal andere conjunctuurgerelateerde indicatoren. Deze uitkomsten ondersteunen het beeld dat de conjunctuur in deze sector verder stabiliseert. Wel valt op dat het aandeel gelijk afneemt bij alle indicatoren. Afhankelijk van de indicator is er vaker sprake van ofwel toename ofwel afname. Niet alle indicatoren ontwikkelen zich dus in dezelfde richting. De totale orderontvangst is per saldo vrijwel niet gewijzigd. De verwachting voor de orderontvangst in de komende periode is verder verbeterd, waarbij de verwachte orderontvangst per saldo positief is. De winstgevendheid is eveneens verbeterd. Wel is de verwachte ontwikkeling van de tarieven negatiever geworden. Tabel 3.1 Diverse conjunctuurgerelateerde indicatoren, ingenieursbureaus mei 2014 november 2014 Orderportefeuille (aantal maanden) 4,5 4,5 Totale orderontvangst (%) - toename afgelopen drie maanden - gelijk afname Totale orderontvangst (%) - toename komende drie maanden - gelijk afname Winstgevendheid (%) - toename gelijk afname Verwachting - toename 7 8 ontwikkeling tarieven (%) - gelijk afname 4 18 Bron: NLingenieurs 11

12 4 Bouwbedrijven De conjunctuur is voor de bouwbedrijven in het afgelopen half jaar verbeterd. De orderportefeuille is met acht tiende maand gestegen naar 6,7 maanden. Na een daling van de toegevoegde waarde in het tweede en derde kwartaal verwachten de bedrijven herstel van de omzet. De omzetverwachting is sterk verbeterd ten opzichte van een halfjaar geleden. De werkgelegenheidsverwachting is per saldo stabiel gebleven. Tabel 4.1 toont de resultaten voor een aantal andere conjunctuurgerelateerde indicatoren. Uit de tabel blijken een aantal verschillen met een halfjaar geleden. Het aandeel bouwbedrijven dat aangeeft geen stagnatie te ondervinden in onderhanden werk is gestegen. Het aandeel gwwbedrijven dat geen stagnatie ondervindt is beduidend toegenomen. De bouwbedrijven beoordelen hun orderpositie per saldo positiever dan een halfjaar geleden. Het merendeel van de bedrijven beoordeelt hun orderpositie als normaal. De stijging van de orderportefeuille is het gevolg van een stijging van de orderportefeuille bij de b&u-bedrijven. Bij de gww-bedrijven is de werkvoorraad ten opzichte van een halfjaar eerder gelijk gebleven. Al met al is het beeld in deze sector dat er enkele signalen van voorzichtig herstel te zien zijn. Tabel 4.1 Diverse conjunctuurgerelateerde indicatoren, bouwbedrijven (totaal en naar de deelsectoren B&U en GWW) mei 2014 november 2014 Geen stagnatie in Bouw onderhanden werk B&U (%) GWW Stagnatie vanwege Bouw onvoldoende orders B&U (%) GWW Orderportefeuille Bouw 5,9 6,7 (mnd.) B&U 5,9 7,0 GWW 5,9 5,9 Beoordeling orderpositie (%) - groot normaal klein Verwachte prijsontwikkeling (%) - toename gelijk afname 5 6 Bron: EIB 12

13 5 Installatiebedrijven De orderportefeuille van de installatiebedrijven is met twee tiende maand gestegen naar 5,3 maanden. De werkgelegenheidsverwachting is vrijwel gelijk gebleven aan een halfjaar geleden. De omzetverwachting is per saldo positief. Het aandeel bedrijven dat een omzetdaling verwacht is afgenomen. Tabel 5.1 toont de resultaten voor een aantal andere conjunctuurgerelateerde indicatoren. Van de installatiebedrijven verwacht de helft geen verandering in het toekomstig resultaat, terwijl drie van de tien bedrijven een afname verwacht. Per saldo hebben de installatiebedrijven een positievere verwachting van het toekomstig resultaat dan een halfjaar geleden. Over het verwachte prijsniveau zijn de installatiebedrijven per saldo positiever geworden, vooral omdat het aandeel bedrijven dat een lager prijsniveau verwacht is afgenomen. Het aantal offerteaanvragen neemt per saldo af. Al met al is het beeld in de installatiesector nog niet gunstig te noemen, maar het is wel positiever dan een halfjaar geleden. Tabel 5.1 Diverse conjunctuurgerelateerde indicatoren, installatiebedrijven (met minimaal 25 werknemers) mei 2014 november 2014 Orderportefeuille (aantal maanden) 5,1 5,3 Resultaatverwachting (%) - toename gelijk afname Ontwikkeling - toename 7 12 prijsniveau t.o.v. vorig kwartaal (%) - gelijk afname Aantal offerteaanvragen (%) - toename gelijk afname Bron: MC 13

14 Bijlage 1: Sectoren in de keten Sinds 2011 heeft het EIB al eerder in zeven rapportages de conjunctuur in de bouwketen beschreven. BNA, Bouwend Nederland, NLingenieurs en UNETO-VNI zijn de organisaties die bij dit onderzoek betrokken zijn. De huidige rapportage is de achtste in de reeks. De rapportage behandelt de bouwketen in het eerste hoofdstuk als geheel. In de daarop volgende hoofdstukken wordt ingegaan op de afzonderlijke sectoren, die vertegenwoordigd worden door de hierboven genoemde organisaties. De indeling van de rapportage is gebaseerd op het onderstaande schema, dat de bouwketen summier weergeeft (zie figuur 1). In de praktijk is de samenwerking tussen de hier vermelde sectoren veelal complexer. Zo krijgen installatiebedrijven opdrachten waarbij ze als hoofdaannemer optreden en een bouwbedrijf als onderaannemer inschakelen. De installatiebedrijven ontvangen opdrachten voor het uitvoeren van onderhoud rechtstreeks door de opdrachtgever. Figuur 1 Indeling rapportage / schematische weergave van de bouwketen Architectenbureaus ( 2) Ingenieursbureaus ( 3) Bouwbedrijven ( 4) Installatiebedrijven ( 5) Tijd: Start project Oplevering Bron: EIB 14

15 Bijlage 2: De opbouw van de monitor In deze rapportage wordt de stand van de conjunctuur in de bouwketen in de tweede helft van 2014 geanalyseerd. Hiervoor wordt gebruik gemaakt van de meest recente conjunctuuronderzoeken van de betrokken brancheorganisaties. Tabel 1 laat zien welke partijen deze onderzoeken hebben uitgevoerd. Voor de respons op de verschillende onderzoeken geldt dat deze in relatie tot de onderzochte populaties bevredigend tot goed zijn. Bij het bepalen van de uitkomsten voor de totale bouwketen wordt de personeelsomvang per sector gebruikt voor de weging van de sectorgegevens. Tabel 1 Bronvermelding en overzicht van respons per sector, in aantal en als percentage van het aantal geënquêteerde bedrijven Branche Onderzoek door Aantal Percentage mei 2014 Percentage november 2014 Architectenbureaus Panteia % 18% Ingenieursbureaus NLingenieurs 39 37% 32% Bouwbedrijven EIB % 59% Installatiebedrijven MC 92 29% 20% Bron: EIB, MC, NLingenieurs, Panteia De in deze monitor vermelde verwachtingen hebben per partij betrekking op een andere verslagperiode. In onderstaande tabel is dit samengevat. Tabel 2 Periode waarop de verwachtingen betrekking hebben Branche Meting van mei 2014 Meting van november 2014 Architectenbureaus eerste kwartaal derde kwartaal Ingenieursbureaus tweede kwartaal vierde kwartaal Bouwbedrijven tweede kwartaal vierde kwartaal Installatiebedrijven tweede kwartaal vierde kwartaal Bron: EIB, MC, NLingenieurs, Panteia 15