Samen méér. Samenwerken rond leerstoornissen in functie van onderwijsbehoeften.

Transcriptie

1 Samen méér. Samenwerken rond leerstoornissen in functie van onderwijsbehoeften PROEF OP DE SOM - studeren met dyscalculie

2 Ik ben een leerkracht wiskunde en ik geef les in een eerste jaar SO, in een ASO-school. Mijn algemeen beeld over dyscalculie is beperkt en ik werd onlangs geconfronteerd met problematiek waar ik mij vragen bij stel. Vandaar dat mij aangeraden werd u te contacteren om een beter beeld te krijgen. Voor mij (en andere leerkrachten wiskunde binnen onze vakwerkgroep) is dit moeilijk te vatten : regels kunnen weergeven maar ze niet in het klad kunnen neerpennen om te gebruiken in oefeningen. Dit lijkt mij bizar. Vooral omdat ik vaststel dat de desbetreffende leerlinge weinig inzet vertoont : regelmatig niet in orde met cursus, taken, voorbereidingen (en dit enkel voor wiskunde), geen goede resultaten voor meetkunde (zowel theorie als oefeningen).hopelijk kunt u dit een beetje ophelderen, zodat ik mijn leerlinge beter tegemoet kan komen en kan helpen ipv machteloos toe te geven en de leerlinge (naar mijn gevoel) aan haar lot over te laten. Ik geef les aan een leerlinge met dyscalculie. De info die ik daarbij gekregen heb is dat er problemen zijn met automatisatie, meer uitleg kreeg ik niet van de logopediste ondanks mijn vraag. Er werden in september maatregelen afgesproken : gebruik van een rekenmachine en gebruik van tafelkaarten, bovendien krijgt de leerlinge de tijd die ze zelf nodig acht bij toetsen en examens. Het eerste jaar wiskunde heeft als rode draad : de volgorde van de bewerkingen, in de verschillende getallenverzamelingen. Ik verwacht van elke leerling dat ze de rekenregels kennen, die moeten ze dus van buiten leren. Voor de leerlinge met dyscalculie heb ik nagevraagd bij de logopediste (die haar wekelijks begeleidt) of het meisje theorie kan instuderen. Blijkbaar is dat geen probleem, volgens haar logopediste is ze perfect in staat om alle theorie te leren. Maar toch wordt geëist, door de ouders en de logopediste, dat voor oefeningen op toetsen en examens alle theorie mag gebruikt worden. Dus samengevat : toetsen en examens moeten opgesplitst zijn in een theoretisch deel en een deel oefeningen. Het theoretisch deel moet ze zonder hulpmiddelen oplossen, maar voor het deel oefeningen moet ze alle theorie (met voorbeelden bij) ter haar beschikking hebben om te kunnen opzoeken.

3 LEERSTOORNISSEN ONDERWIJSBEHOEFTEN 1. DYSLEXIE PROEF OP DE SOM - studeren met dyscalculie

4 DYSLEXIE BEELDEN 4

5 1.1. INLEIDING BESCHRIJVENDE DEFINITIE

6 Lezen = normafhankelijk Inleiding 6 6

7 Beschrijvende/categoriale diagnose Oorzaak Stoornis Deficit Aanpak Verklarende diagnose Handelingsgerichte / begeleidingsgerichte diagnose STICORDI psychoeducatie 7

8 Begrippenkader LEERPROBLEEM Leerstoornis Dyslexie Dyscalculie Leermoeilijkheid Dumont 8 8

9 Wat? D323 M3D3DEL1NG L44T J3 213N T0T W3LK3 GR0T3 PR35T4T135 0N23 H3R53N5N 1N 5T44T 21JN. 1N H3T 83G1N W45 H3T 23K3R N0G M031L1JK D323 T3K5T T3 L323N, M44R NU K4N J3 H3T W44R5CH1JNL1JK 4L W4T 5N3LL3R L323N 20ND3R J3 3CHT 1N T3 5P4NN3N. D4T K0MT D00R H3T 3NORM3 L33RV3RM0G3N V4N 0N23 H3R53N5. 9

10 Wanneer? 1. Achter op leren lezen/spellen 2. Hardnekkig 3. Niet minder verstandig! 10

11 1.2. PREVALENTIE COMORBIDITEIT

12 1-3 % : Italiaans/Spaans: a pan 5 % : Nederlands kat Hoe vaak? paard web hout, paus mijn, eik 20 % : Engels : a a cat came 12

13 Comorbiditeit 50 à 80% STOS (Njiokiktjien, 2004) 17 à 56% dyscalculie 19 à 54% DCD (Kaplan e.a., 1998) 15 à 40% ADHD (Ghesquière, 2000; Ho, Chan, Leung e.a., 2005; Mastr & Wolfe, 2005). 13

14 1.3. VERKLARING? PROEF OP DE SOM - studeren met dyscalculie

15 LEZEN activatie 3 leescircuits 2 achterste (posterior) leescircuits Dorsaal: spellend lezen k/a/t = kat Gyrus angularis, supramarginale gyrus (inf.pariet.), post.sup.temporaal (Wernicke) Ventraal: vloeiend herkennend lezen Extrastriate areas & li. inf.occipito-temp. areas voorste (anterior) leescircuit = foneem articulatie, stillezen, benoemen Functie: parallel aan dorsale circuit PROEF OP DE SOM - studeren met dyscalculie

16 DYSLEXIE verschillen (groepsniveau) PROEF OP DE SOM - studeren met dyscalculie

17 DYSLEXIE verschillen (groepsniveau) - verminderde posterieure assymetrie planum temprale (teveel cellen Re anterior) - focale afwijking/disorganisatie taalrelevante cellen li. Gyrys angularis 17 -problemen met snelle hersenbanen niet DL (A) = 11 hersendelen nodig om snel veranderende geluiden te verwerken DL (B) PROEF OP DE SOM - studeren met dyscalculie

18 + probl Kleine hersenen/ Interhemisfeer interacties activ. li insula (tijdens lezen/rijmen) (Semrund-Clikeman, 1997 review) insula is verantwoordelijk voor de connectie tussen visueel verwerken van woorden & semant./fonolog.representatie doorbloed.area 37 (bilat.temp-occcip.) (Absher, 1997) : lexicaal oproepen Kleiner corpus callosum (Durara et al., 1991; Hynd et al., 1995; Pennington et al., 1995) metabol. thalamus (Galaburda & Livingstone, 1993; Jernigan, Hesselinck, Stowell, & tallal, 1991; Pennington et al., 1999) funct. verbind. Li gyrys ang. & occiptemp.(horwitz, Rumsey & Donohue, 1998)

19 EMT KLEPEL PI-dictee

20 Cognitieve verklarende modellen dyslexie Verklaring? Fonologisch deficit Rapid naming deficit Double deficit General magnocellular theory : tekorten in opmerken van snelle akoestische wisselingen probleem met de temporele sensoriele informatieverswerking Werkgeheugen/ EF deficit 20

21 1.4. VERSCHIJNINGSVORMEN PROEF OP DE SOM - studeren met dyscalculie

22 binar DATA continu Procedure LATENTE VARIABELE continous discrete/classes Factor analysis Mixture model Item respons theory Latent class analysis

23 BIC Resultaten: clusters voor lezen? neen EMT EII VII EEI VEI EVI VVI EEE EEV VEV VVV Klepel number of components

24 BIC Resultaten: lezen en spelling clusters? neen EMT Klepel EII VII EEI VEI EVI VVI EEE EEV VEV VVV PI-dictation number of components

25 1.5. ONDERWIJSBEHOEFTEN & PROBLEMEN DOORHEEN DE SCHOOLLOOPBAAN

26 Kleuters Problemen met voorbereidend lezen : zingeving, objectivatie (wat is langste woord reus of kabouter) fonologisch bewustzijn Problemen met onthouden van letters Problemen met benoemen plaatjes, kleuren..

27 Lagere school Traag of met fouten lezen Spelling blijft moeilijk Probleem met Frans, Engels Traag of met fouten lezen Moeite met abstracte of nieuwe woorden Spelling blijft moeilijk Probleem met Frans, Engels Geen moeite met begrijpen Moeite met abstracte of nieuwe woorden Geen moeite met begrijpen

28 Dyslexie bij studenten Lezen trager : 3 à 4 keer meer tijd Problemen met lezen/spelling -snel iets doorlezen. -lezen met achtergrondslawaai -lezen in stress condities (examens ) -intonatie Problemen met studeren (onvolledige nota s, problemen met onthouden van vaktermen, problemen met inschatten van tijd ) Problemen met vreemde talen Veel tijd nodig waardoor er minder tijd over is voor vrienden (extra taken geven bv. zelf kopies nemen van nota s op school vermindert die tijd nog misschien niet zo n goed idee) Problemen met metacognitie -wanneer/hoe/ hoe lang studeren? -moeite met organiseren (verantwoordelijkheid voor STICORDI bij ll. leggen is vaak niet haalbaar) -moeite met controleren Veel faalervaringen/onbegrip (kan leiden tot twijfelen, onzekerheid of tot doorzetten/gedrevenheid)

29

30 DYSLEXIE: samenvatting BEELDEN 30

31 LEERSTOORNISSEN ONDERWIJSBEHOEFTEN 2. DYSCALCULIE EVIEW/NEDERLANDS-GESPROKEN PROEF OP DE SOM - studeren met dyscalculie

32 DYSCALCULIE BEELDEN 32

33 2.1. INLEIDING/ BESCHRIJVENDE DEFINITIE PROEF OP DE SOM - studeren met dyscalculie

34 OVERAL CIJFERS 34

35 VLAAMSE CONSENSUS DEFINITIE een stoornis die gekenmerkt wordt door hardnekkige problemen met het vlot/accuraat oproepen van reken- feiten en/of het leren en vlot/accuraat toepassen van rekenprocedures DRIE CRITERIA achterstandscriterium hardnekkigheidscriterium exclusiecriterium o.a. Desoete, et al., PROEF OP DE SOM - studeren met dyscalculie

36 2.2. PREVALENTIE COMORBIDITEIT

37 PREVALENTIE 2 tot 13,8% Vlaanderen 5% Even vaak als dyslexie Verhouding meisjes = jongens o.a. Barbaresi et al., 2005; Desoete et al., 2004; Geary, 2011; Shalev, 2004; PROEF OP DE SOM - studeren met dyscalculie

38 COMORBIDITEIT dyslexie en dysorthografie 7 tot 50 % ADHD 26 tot 60 % DCD 25% emotionele en gedragsproblemen o.a Karande et al, 2009, Pieters et al, 2010, Prior et al, PROEF OP DE SOM - studeren met dyscalculie

39 2.3. VERKLARING? PROEF OP DE SOM - studeren met dyscalculie

40 REKENEN complex cognitief proces activatie van fronto-pariëtaal netwerk o.a. De Smedt, PROEF OP DE SOM - studeren met dyscalculie

41 DYSCALCULIE structurele verschillen (groepsniveau) - verminderde hoeveelheid grijze stof - kwaliteit witte stofbanen verminderd functionele verschillen (groepsniveau) - afwijkingen in fronto-pariëtaal netwerk - afwijkingen in intrapariëtale sulcus o.a. Butterworth, et al., 2010 ; De Smedt, B., 2010, Delazer et al.,2003; Delazer et al., 2005; Piazza et al. 2010; Rousselle et al., PROEF OP DE SOM - studeren met dyscalculie

42 dyscalculie niet dyscalculie (controlepersonen) geen eenduidige resultaten o.a. Butterworth, et al., 2010 ; Delazer et al.,2003, 2005; De Smedt, 2010, Piazza et al. 2010; Rousselle et al., PROEF OP DE SOM - studeren met dyscalculie

43 REPRESENTATIE VAN HOEVEELHEDEN sensitiviteit kleine/grote hoeveelheden subitizeren a symbolisch? symbolisch? hoeveelheid: Analoge Magnitude System ANS o.a. Noel & Rousselle, 2011 twee getalwoord 2 Arabisch cijfer PROEF OP DE SOM - studeren met dyscalculie

44 OPHALEN INFORMATIE LANGETERMIJN GEHEUGEN Minder snel en/of minder accuraat ophalen van rekenfeiten 9 3x4= o.a. Geary, et al. 2000; Jordan, et al., 2003; Mussolin,et al, 2008 EXECUTIEVE FUNCTIES Werkgeheugen, inhibitie, updating en shifting Komt ook voor bij andere stoornissen (ADHD, dyslexie, ) o.a. Bull et al., 2008; De Weerdt, 2012; Passolunghi, et al.,2008 V ISUOSPATIELE TEKORTEN Tekorten in sommige rekenaspecten Geen consistente bevindingen o.a. Bull et al., PROEF OP DE SOM - studeren met dyscalculie

45 2.4. VERSCHIJNINGSVORMEN PROEF OP DE SOM - studeren met dyscalculie

46 Resultaten: reken clusters? ja Number of observations per cluster: Semantic Procedural DC Mean patterns per cluster: memory DC [,1] [,2] [,3] Proced.calc. KRT Fact retrieval TTR

47 SEMANTISCHE GEHEUGENDYSCALCULIE problemen met automatiseren en snel ophalen informatie geheugen (namen & volgorde telrij, splitsingen, tafels, formules, ) problemen met tempo rekenen problemen met hoofdrekenen wisselende resultaten (raden (1 kans op 5, toeval, ) 3 X 4 = 8? 9? 12?15? 16? bij 20 tot 30% meer tijd BETERE resultaten o.a. Cornoldi, PROEF et OP al.,2002; DE SOM Geary, - studeren 2004 met dyscalculie

48 PROCEDURELE DYSCALCULIE problemen met rekenprocedures (staartdelen, lenen, ) problemen met langere opgaven gebruik van immature strategieën (vingertellen, ) problemen met rekentaal bij gebruik opzoekboekje BETERE resultaten o.a. Geary, 2004; Geary et al., 2004; Rousselle, et al., PROEF OP DE SOM - studeren met dyscalculie

49 VISUO SPATIËLE LEERSTOORNIS (VSLD) problemen met ruimtelijke interpretatie van numerieke informatie problemen met situeren cijfers op getallenlijn problemen met ruimtelijk inzicht, meetkunde problemen met kloklezen en tijdsbesef MAAR nog te weinig empirische evidentie o.a. Cornoldi, et al., 2004 ; Geary, PROEF OP DE SOM - studeren met dyscalculie

50 2.5. ONDERWIJSBEHOEFTEN & PROBLEMEN DOORHEEN DE SCHOOLLOOPBAAN PROEF OP DE SOM - studeren met dyscalculie

51 KLEUTERS hoeveelheden inschatten tellen en telrij classificeren en seriëren onthouden namen snel benoemen van kleuren en cijfers rekentaal PROEF OP DE SOM - studeren met dyscalculie

52 LAGERE SCHOOL automatiseren tellen, splitsen, tafels rekenprocedures inzicht in de getalstructuur visuo-spatiële vaardigheden, kloklezen en tijdsbesef numerische concepten vraagstukken muziek PROEF OP DE SOM - studeren met dyscalculie

53 SECUNDAIR ONDERWIJS EN HOGER ONDERWIJS rekenfeiten/ formules niet geautomatiseerd (google..) hoofdrekenen blijft een probleem rekenprocedures lukken minder vlot onthouden van (letterlijke) definities lukt minder snel kloklezen en tijdsbesef blijft moeilijk Minder tijd voor vrienden ½ ook metacognitief probleem (plannen, organiseren, in orde zijn, controleren) Veel faalervaringen en onbegrip PROEF OP DE SOM - studeren met dyscalculie

54 DYSCALCULIE: samenvatting BEELDEN 54

55 LEERSTOORNISSEN ONDERWIJSBEHOEFTEN 3. SAMENWERKEN

56 Ik ben een leerkracht wiskunde en ik geef les in een eerste jaar SO, in een ASO-school. Mijn algemeen beeld over dyscalculie is beperkt en ik werd onlangs geconfronteerd met problematiek waar ik mij vragen bij stel. Vandaar dat mij aangeraden werd u te contacteren om een beter beeld te krijgen. Voor mij (en andere leerkrachten wiskunde binnen onze vakwerkgroep) is dit moeilijk te vatten : regels kunnen weergeven maar ze niet in het klad kunnen neerpennen om te gebruiken in oefeningen. Dit lijkt mij bizar. Vooral omdat ik vaststel dat de desbetreffende leerlinge weinig inzet vertoont : regelmatig niet in orde met cursus, taken, voorbereidingen (en dit enkel voor wiskunde), geen goede resultaten voor meetkunde (zowel theorie als oefeningen).hopelijk kunt u dit een beetje ophelderen, zodat ik mijn leerlinge beter tegemoet kan komen en kan helpen ipv machteloos toe te geven en de leerlinge (naar mijn gevoel) aan haar lot over te laten. Ik geef les aan een leerlinge met dyscalculie. De info die ik daarbij gekregen heb is dat er problemen zijn met automatisatie, meer uitleg kreeg ik niet van de logopediste ondanks mijn vraag. Er werden in september maatregelen afgesproken : gebruik van een rekenmachine en gebruik van tafelkaarten, bovendien krijgt de leerlinge de tijd die ze zelf nodig acht bij toetsen en examens. Het eerste jaar wiskunde heeft als rode draad : de volgorde van de bewerkingen, in de verschillende getallenverzamelingen. Ik verwacht van elke leerling dat ze de rekenregels kennen, die moeten ze dus van buiten leren. Voor de leerlinge met dyscalculie heb ik nagevraagd bij de logopediste (die haar wekelijks begeleidt) of het meisje theorie kan instuderen. Blijkbaar is dat geen probleem, volgens haar logopediste is ze perfect in staat om alle theorie te leren. Maar toch wordt geëist, door de ouders en de logopediste, dat voor oefeningen op toetsen en examens alle theorie mag gebruikt worden. Dus samengevat : toetsen en examens moeten opgesplitst zijn in een theoretisch deel en een deel oefeningen. Het theoretisch deel moet ze zonder hulpmiddelen oplossen, maar voor het deel oefeningen moet ze alle theorie (met voorbeelden bij) ter haar beschikking hebben om te kunnen opzoeken.

57 WANNEER SAMENWERKEN? rol zorg & CLB alert bij veelheid aan signalen extra zorg voorzien - hardnekkigheid doorverwijzen naar CLB bij aanhoudende problemen belang van onderzoek & gemotiveerd attest met handelingsgerichte adviezen op maat PROEF OP DE SOM - studeren met dyscalculie

58 ONDERZOEK dyslexie. Dyslexie Modificeerders. Intelligentie, Comorbide problemen Motivatie, Metacognitie/ EF Zelfbeeld/faalangst

59 ONDERZOEK dyscalculie.. Dyscalculie Modificeerders. Intelligentie, Aandacht, spelling Motivatie, Metacognitie/ EF Zelfbeeld/faalangst

60 SAMENWERKEN ifv ONDERWIJSBEHOEFTE/ finaliteit opleiding Wat is basisleerstof/ verdiepend? Wat heeft iedereen later nog nodig? Dyslexie Bv. Frans schrijven/ praten (schrijffouten minder aanrekenen) Bv. voorleessoftware/spellingscontrole gebruiken in andere vakken Bv. luisterboeken (Daisy) Dyscalculie Bv. tafels op tempo kennen? tafelkaart Bv. kloklezen: moet iedereen de analoge klok kennen? of moet men de tijd kunnen meten met een instrument naar keuze (bv. digitale klok) Bv. schattend rekenen? Honderdveld? Bv. hoofdrekenen? Bv. kloklezen in Frans/Engels/Duits Bv. formules uit het hoofd kennen/ kunnen gebruiken Evalueren / punten aftrekken? PROEF OP DE SOM - studeren met dyscalculie

61 SAMENWERKEN: afspraken over THERAPIE Effectief: taakspecifiek oefenen - pakt niet alle problemen tegelijk aan - isoleert de aan te leren vaardigheden - geeft expliciete en directe instructies voor het aanleren van de basisvaardigheden - zorgt voor een goede conceptuele basis - leert toepassingen (vraagstukken) aan via strategie-instructie en zelfregulerend leren - zorgt voor veel herhaling -werken op inzicht, zuinig met truckjes - therapie is geen bijles! - voorziet na elke oefening feedback aan het kind - geeft ook feedback aan ouders over de vorderingen van hun kind + heen en weer schriftje met de school o.a. Kroesbergen, et al. 2003; Miller et al., PROEF OP DE SOM - studeren met dyscalculie

62 SAMENWERKEN: STICORDI? STICORDI is meer dan dispenseren STICORDI = belangrijk voor het zelfbeeld/ de motivatie Doseren & opvolgen: niet teveel maatregelen (te onthouden!) praat met ll en ouders of de maatregelen werken praat met lk naar haalbaarheid en efficiëntie Zorg dat alle lkn er achter staan (overleg!) Niet vrijblijvend - Spreek af wie verantwoordelijk is Bv. Kopies laten nemen door de ll doet beroep op metacognitie / al beperkte vrije tijd van ll PROEF OP DE SOM - studeren met dyscalculie

63 PROEF OP DE SOM - studeren met dyscalculie

64 (film dyslexie UGent) (film dyscalculie Arteveldehogeschool) (docudienst) (nieuwsbrieven + filmpjes) Geary: Dehaene: annemie.desoete@telenet.be