PIJN SPREEKUUR. Wat is het onderscheid tussen nociceptieve, neuropathische en gemengde pijn en welke behandelmogelijkheden zijn er?
|
|
- Jelle Verbeke
- 4 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 SPREEKUUR PIJN AUTEUR Interview met prof. dr. Frank Huygen, anesthesioloog en pijnspecialist, Erasmus MC UITGAVE VRAAG Wat is het onderscheid tussen nociceptieve, neuropathische en gemengde pijn en welke behandelmogelijkheden zijn er? ANTWOORD We onderscheiden drie soorten pijn: nociceptieve, neuropathische en gemengde pijn. Nociceptieve pijn ontstaat door (dreigende) weefselschade. Bij deze pijnvorm is altijd sprake van een stimulus van buitenaf, zoals warmte, druk, een prik of een snede. Door deze stimulus wordt in de zenuwuiteinden elektriciteit gevormd; via diverse schakelstations bereiken de impulsen de hersenen en is er gewaarwording van de pijn (zie figuur 1). Bij neuropathische pijn is er geen stimulus; de impulsen ontstaan spontaan. Deze pijn wordt veroorzaakt in het zenuwstelsel wanneer in het geleidingssysteem een beschadiging is opgetreden of wanneer sprake is van een ziekte die tot beschadiging leidt. Voorbeelden zijn pijn bij diabetische polyneuropathie en chronische pijn na gordelroos. Er zijn situaties waarbij nociceptieve en neuropathische pijn gecombineerd voorkomen. Dat noemen we gemengde pijn, ofwel mixed pain. Deze pijn heeft verschillende oorzaken, maar leidt altijd tot spontane elektriciteitsvorming rond instabiele zenuwen met pijn als gevolg. Het kan zijn dat de zenuw beschadigt in de loop van de zenuwbaan, zoals bij een dwarslaesie, waardoor het ruggenmerg blijvend beschadigd raakt en het zenuwweefsel instabiel blijft. Ook pijn bij kanker kan zich ontwik- Gewaarwording Beleving en gedrag Hersenschors Limbisch systeem Hersenstam Ruggenmerg Modulatie Mediatoren Figuur 1. Van stimulus tot gewaarwording. 1 Stimulus Receptor Impulsen
2 Figuur 2. Pijnmodulatie. 1 Hersenschors Limbisch systeem Hersenstam Ruggenmerg Modulatie Stimulus Receptor Impulsen kelen tot gemengde pijn. Wanneer een metastase op het zenuwweefsel drukt, leidt deze stimulus tot elektriciteit en gewaarwording (nociceptieve pijn). Wanneer de metastase door de zenuw heen groeit, veranderen de membraaneigenschappen en krijgt de pijn naast de nociceptieve pijn ook een neuropathische component. Het zijn verschillende oorzaken, het mechanisme is hetzelfde: membranen worden instabiel en er ontstaat spontane elektriciteit met chronische pijn als gevolg. Het komt voor dat nociceptieve pijn zich ontwikkelt tot gemengde pijn en vervolgens naar neuropathische pijn. Een voorbeeld hiervan is hernia in de lage rug (hernia nuclei pulposi). De hernia start met een uitstulping van de tussenwervelschijf die tegen de zenuwwortel aan gaat drukken; dit is in eerste instantie een stimulus die leidt tot elektriciteitsvorming en tot gewaarwording (nociceptieve pijn). Als de druk op de zenuw lang aanhoudt, raakt de zenuw beschadigd (mixed pain). Wanneer door een operatie of in het natuurlijke verloop de stimulus wegvalt, kan een restbeschadiging achterblijven (neuropathische pijn). Fight or flight -systeem Impulsen worden pas als pijn ervaren als ze in de hersenen aankomen. Wat dat betreft - weten we nu - zit pijn letterlijk tussen de oren. Een pijnstimulus wordt via een receptor omgezet in een impuls (zie figuur 2). Impulsen verlopen via zenuwbanen naar het ruggenmerg en komen via diverse schakelstations aan op ruggenmergniveau. Hier vindt een overschakeling plaats naar lange banen die naar de hersenstam lopen. Daar vindt opnieuw een overschakeling plaats. Ten eerste naar de hersenschors: je voelt in welk lichaamsdeel je pijn hebt. Ten tweede naar het limbisch systeem, waar de pijn zijn emotionele kleur krijgt (boosheid, verdriet, angst, etc). Impulsen die in het limbisch systeem aankomen, zorgen ervoor dat in het fight or flight -systeem razendsnel wordt besloten of je bij een pijnstimulus terug moet slaan of jezelf terug moet trekken. Als je terug moet slaan, gaat er een sterk remmend signaal vanuit het limbisch systeem naar de lagere schakelstations om de impulsoverdracht te remmen. Een voorbeeld hiervan is de loopgraafsoldaat bij wie een been wordt afgeschoten. De soldaat voelt geen pijn totdat hij de veiligheid van het veldhospitaal heeft bereikt. Daar kan de pijn in alle hevigheid losbarsten. 1 Pijnimpulsen moduleren Impulsen die voortkomen uit pijnstimuli worden dus niet één op één doorgegeven. Het systeem neemt beslissingen om impulsen versterkt, verzwakt of even sterk door te geven. Het zenuwstelsel kan als het ware een poort open- en dichtzetten om impulsen in
3 pijnsignalen Figuur 3. Het werkingsmechanisme van tapentadol. cortex thalamus descenderende inhibitie periaqueductale grijze stof pijnsignalen ruggenmerg perifere sensorische zenuw Tapentadol bindt aan de µ-opioïdreceptor en vermindert de opstijgende pijnsignalen (rode lijn). Door middel van noradrenalineheropnameremming wordt de afdalende pijninhibitie (blauwe lijn) versterkt. De twee werkingsmechanismen leiden tot een synergistisch pijnstillend effect. 6 De effectiviteit voor pijnstilling is vergelijkbaar met die van oxycodon. Het grote voordeel is dat tapentadol minder gastro-intestinale bijwerkingen geeft en werkzaam is voor pijn met zowel nociceptieve als neuropathische componenten. 7,8 meer of mindere mate door te laten naar het ruggenmerg en de hersenen. 2 Pijnimpulsen zijn dus te moduleren. Vanuit het limbisch systeem kan pijn versterkt of gedempt worden, afhankelijk van onze emotie. Medicatie speelt in op het moduleren van pijnimpulsen. Met medicatie kunnen versterkers uitgezet en pijndempende systemen aangezet worden. Bij nociceptieve pijn is het advies de pijnladder van de World Health Organisation (WHO) te volgen. 3 Stap 1: paracetamol en/of NSAID. diclofenacgel 1 tot 3% of ibuprofengel 5% op de huid bij gelokaliseerde spier- of gewrichtspijn; oraal (eventueel rectaal of intramusculair) naproxen, ibuprofen of diclofenac afhankelijk van patiëntkenmerken. Stap 2: tramadol (zwakwerkend opiaat) in combinatie met paracetamol of NSAID. Stap 3: sterkwerkende opiaten (oraal of pleister): morfine, oxycodon, hydromorfon of fentanyl in combinatie met paracetamol of NSAID. Stap 4: subcutane of intraveneuze toediening van sterkwerkende opiaten. In de oorspronkelijke richtlijn wordt het voorschrijven van een NSAID als stap 2 genoemd. In de praktijk wordt deze stap vaak overgeslagen en wordt een NSAID toegevoegd aan de andere stappen. Antidepressiva en anti-epileptica Nociceptieve pijn is meestal af te remmen wanneer deze stappen worden doorlopen. Anders is het met neuropathische pijn; die reageert niet of nauwelijks op dit soort medicijnen. 4 Hier zijn we genoodzaakt medicijnen te geven die niet in eerste instantie als pijnstiller zijn ontwikkeld, maar in hun bijwerkingenpatroon pijnstilling geven, zoals antidepressiva en anti-epileptica. Antidepressiva zijn pijnstillend omdat ze membraanstabilisatie geven. Instabiele membranen van beschadigde zenuwen worden gestabiliseerd, waardoor ze minder elektriciteit gaan afgeven en spontane ontladingen minder worden. Daarnaast kunnen ze werken op het serotoninesysteem (bijvoorbeeld amitriptyline) en op het noradrenalinesysteem (bijvoorbeeld duloxetine). Hierdoor wordt het pijndempende systeem versterkt in zijn werking. We kunnen dus kunstmatig het systeem dat de loopgravensoldaat de pijn niet doet
4 voelen na een afgeschoten been versterken met antidepressiva. Ook anti-epileptica kunnen membraanstabilisatie geven. Bovendien kunnen ze de versterkers uitzetten die aan staan in de schakelstations (bijvoorbeeld pregabaline en gabapentine). Voor de keuze bij het voorschrijven van antidepressiva en anti-epileptica zijn geen algoritmes. Belangrijk is met trial & error het meest veilige middel te geven voor de desbetreffende patiënt. Nociceptieve en neuropathische componenten Wat betreft gemengde pijn zijn er medicijnen die zowel op de nociceptieve als op de neuropathische componenten werken, zoals tramadol en tapentadol. Tramadol is een pijnstiller die behoort tot de groep van opiaten die effect hebben op het centraal zenuwstelsel. Tramadol verlicht pijn doordat het inwerkt op zenuwcellen in het ruggenmerg en de hersenen. Het remt de heropname van noradrenaline (NRI) en serotonine (SRI). Dit middel wordt gebruikt bij de behandeling van matige tot ernstige pijn, zoals veroorzaakt door operaties, ernstig letsel of kwaadaardige aandoeningen. Dit middel kan zowel worden gebruikt bij plotseling optredende pijn, als bij pijn die langdurig bestaat. 5 Tapentadol behoort tot een nieuwe klasse van pijnstillers en heeft een uniek farmacologisch profiel. Het is één molecuul met een duaal werkingsmechanisme (zie figuur 3). Tapentadol is een sterk opiaat dat op twee verschillende manieren op het centraal zenuwstelsel werkt. 8 Het activeert de µ-opioïdreceptor (MOR) en remt de heropname van noradrenaline (NRI). Deze MOR-NRIcombinatie leidt tot een synergistisch pijnstillend effect, voor zowel nociceptieve als neuropathische pijn, zo blijkt uit diverse studies. 5,6 Prof. Huygen vindt het voordeel ten opzichte van tramadol dat tapentadol minder bijwerkingen geeft als gastro-intestinale bijwerkingen en verwardheid. Daarentegen is tramadol beter te titreren. De laagste dosering tapentadol 50 mg kan voor ouderen > 70 jaar al vrij veel zijn, omdat tapentadol behoort tot de groep sterke analgetica. Voorzichtigheid is geboden met het gecombineerd voorschrijven van antidepressiva en anti-epileptica met tramadol en tapentadol, vanwege het risico op het serotoninesyndroom, hoewel dit zowel in de praktijk als in studies niet tot nauwelijks is voorgekomen. 8 Maatwerk Voor het vaststellen van nociceptieve en neuropathische pijn zijn vragenlijsten beschikbaar die richting geven en kunnen worden afgenomen door de praktijkondersteuner. Desondanks wordt in 75% van de gevallen een NSAID voorgeschreven bij neuropathische pijn, terwijl deze middelen niet werken bij deze vorm van pijn. 3 Het vraagt om gericht luisteren en gericht onderzoek om de bron van pijn te achterhalen en de juiste medicatie in te zetten. De pijnverwerking in kaart brengen is niet eenvoudig; daar is in de meeste gevallen laboratoriumonderzoek voor nodig. Het advies is aandacht te geven aan het totaal: de bron van de pijn, het gedrag en de beleving. Een voorbeeld: wanneer je in een punaise bent gestapt, word je steeds harder gewaarschuwd als je er mee door blijft lopen. Het hele systeem wordt wat gevoeliger. Dit principe noemen we centrale sensitisatie. Bij continuerende stimuli kunnen er ook anatomische veranderingen plaatsvinden in de schakelstations. Dit fenomeen noemen we neuroplasticiteit. Zo zie je dat een normale aanraking pijn gaat doen, wat allodynie heet, en een pijnprikkel meer pijn doet dan je normaal verwacht. Dit noemen we hyperalgesie. Patiënten melden bijvoorbeeld dat kleding of lakens op de huid onaangenaam aanvoelen of zelfs pijn doen. Beleving en gedrag zijn een gevolg van een onderliggende bron van pijn. Wat is de bron? Is er sprake van allodynie of hyperalgesie? Is bijvoorbeeld bij diabetische polyneuropathie de diabetes goed gereguleerd? Kan een chirurgische ingreep pijn bij kanker verminderen? De totale benadering van de patiënt is van groot belang. 9 Conclusie We onderscheiden drie soorten pijn: nociceptieve, neuropathische en gemengde pijn. Nociceptieve pijn is meestal af te remmen wanneer de stappen conform de WHOpijnladder worden doorlopen. Anders is het met neuropathische pijn; die reageert niet of nauwelijks op dit soort medicijnen. 4 Hier zijn we genoodzaakt medicijnen te geven die niet in eerste instantie als pijnstiller ontwikkeld zijn, maar in hun bijwerkingenpatroon pijn-
5 stilling geven, zoals antidepressiva en antiepileptica. Wat betreft gemengde pijn zijn er medicijnen die zowel op de nociceptieve als op de neuropathische componenten werken, zoals tramadol en tapentadol. Voor het vaststellen van nociceptieve en neuropathische pijn zijn vragenlijsten beschikbaar die richting geven en kunnen worden afgenomen door de praktijkondersteuner. Desondanks wordt in 75% van de gevallen een NSAID voorgeschreven bij neuropathische pijn, terwijl deze middelen niet werken bij deze vorm van pijn. 3 Het vraagt om gericht luisteren en gericht onderzoek om de bron van pijn te achterhalen en de juiste medicatie in te zetten. Wat is de bron van pijn? Hoe beleeft de patiënt de pijn en hoe reageert hij of zij erop? En, zijn er andere mogelijkheden om de pijn te verminderen, zoals een verbetering van de glucoseregulatie bij diabetische polyneuropathie of een chirurgische ingreep bij pijn bij kanker? De totale benadering van de patiënt is van groot belang. Referenties 1. Huygen FJ. Pijn is van iedereen en van niemand. Inaugural Lectures Erasmus MC. 2011, February Melzack R, Wall PD. Pain mechanisms: a new theory. Science 1965;150(699): Overgenomen uit de NHG Standaard Pijn, te raadplegen via 4. Dieleman JP, Kerklaan J, Huygen FJ, et al. Incidence rates and treatment of neuropathic pain conditions in the general population. Pain 2008;137(3): Bijsluiter tramadol, te raadplegen via 6. Tzschentke TM, Jahnel U, Kogel B, et al. Tapentadol hydrochloride: a next-generation, centrally acting analgesic with two mechanisms of action in a single molecule. Drugs Today 2009;45(7): Baron R, Eberhart L, Kern KU, et al. Tapentadol prolonged release for chronic pain: a review of clinical trials and 5 years of routine clinical practice data. Pain Pract 2017;17(5): SmPC Palexia Retard d.d. december Woolf CJ. Central sensitization: implications for the diagnosis and treatment of pain. Pain 2011;152:S2-15. Colofon Spreekuur Pijn Dit Spreekuur wordt verzonden naar huisartsen. Dit artikel is geschreven door Nathalie Ekelmans-Kriek naar aanleiding van een interview. Retouren Bij onjuiste adressering of verhuizing s.v.p. retour zenden, zo mogelijk met de verbeterde gegevens, aan Springer Healthcare, Postbus 511, 3990 GH Houten. Hoewel de inhoud van deze uitgave zorgvuldig en naar beste weten waarheidsgetrouw is samengesteld, aanvaarden auteur(s), redacteur(en), noch uitgever enige a ansprakelijkheid voor onjuistheden of omissies. De bijdragen in deze publicatie en elke advertentie vallen onder de verantwoordelijkheid van de samensteller(s), respectievelijk de adverteerder(s). Het vermelden van een product, dienst of therapie in een bijdrage mag niet worden opgevat als een aanbeveling. Gelieve de meest actuele productinformatie van de fabrikant te raadplegen alvorens enig product vermeld in deze publicatie voor te schrijven Alle rechten voorbehouden. M-NA-NL
6 Opioïden in de huisartsenpraktijk & pijn bij ouderen Pijn in de eerste lijn kan lastig zijn. Hoe behandel je als huisarts patiënten met chronische pijn? Wanneer gebruik je sterke analgetica, waaronder opioïden? Maak je andere keuzes bij een kwetsbare oudere patiënt? Wanneer spreek je van doelmatig voorschrijven? En wanneer verwijs je door naar de 2e lijn? De nascholing Opioïden in de huisartsenpraktijk & pijn bij ouderen gaat in op deze belangrijke vraagstukken. Een panel van experts geeft hun visie en aanbevelingen. Sprekers Voor wie? Accreditatie Dr. Kees Vos, huisarts Ruben van Coevorden, hospice-arts Dr. Karin Vos, anesthesioloog en pijnbestrijder Deze nascholing is voor huisartsen en apothekers (i.o.) Deze nascholing is voor 2 punten geaccrediteerd voor openbaar apothekers en huisartsen Deze nascholing is mogelijk gemaakt door Grünenthal B.V. M-NA-NL Nascholing pijn begrijpen, behandelen & doorverwijzen: Ga naar de web-tv >
PIJN SPREEKUUR. Wat is het onderscheid tussen nociceptieve, neuropathische en gemengde pijn en welke behandelmogelijkheden zijn er?
SPREEKUUR PIJN AUTEUR Interview met prof. dr. Frank Huygen, anesthesioloog en pijnspecialist, Erasmus MC HERDRUK VRAAG Wat is het onderscheid tussen nociceptieve, neuropathische en gemengde pijn en welke
Nadere informatiePijnmedicatie. dr. Bart G.J. Dekkers, AIOS ziekenhuisfarmacie
Pijnmedicatie dr. Bart G.J. Dekkers, AIOS ziekenhuisfarmacie (b.g.j.dekkers@umcg.nl) Soorten pijn Nociceptieve pijn (wondpijn) Pijn waarschuwt dat er iets mis is in het lichaam (bijv. verzwikte enkel)
Nadere informatieChronische pijn. Theo Meert 15/01/2011
Chronische pijn. Theo Meert 15/01/2011 Volgende onderwerpen kwamen aan bod: 1) wat is chronische pijn en wat zijn de gevolgen 2) waarnemen van pijn 3) hoe meet men pijn 4) behandeling 5) ontwikkelen van
Nadere informatiePijn. Matthieu Berenbroek. Pijn 2 - Matthieu Berenbroek 1998-2008 PIJN. Wat is Pijn?
Pijn Matthieu Berenbroek PIJN Wat is Pijn? 1 PIJN Pijn is een onaangename, sensorische en emotionele ervaring die gepaard gaat met feitelijke of mogelijke weefselschade of die wordt beschreven in termen
Nadere informatieZenuwpijn behandelen met medicijnen
Zenuwpijn behandelen met medicijnen Anesthesie alle aandacht Zenuwpijn behandelen met medicijnen Deze folder geeft uitleg over de behandeling van zenuwpijn met medicijnen. Deze medicijnen zijn meestal
Nadere informatieZenuwpijn behandelen met medicijnen
Zenuwpijn behandelen met medicijnen Deze folder geeft uitleg over de behandeling van zenuwpijn met medicijnen. Deze medicijnen zijn meestal geen gewone pijnstillers, maar komen uit de groep van de anti-epileptica
Nadere informatiePijnbestrijding. Wat is pijn? Leerdoelen en competenties. Samenvatting Pijnbestrijding 1/5
Pijnbestrijding Pijnbestrijding 1/5 De gemiddelde volwassen Nederlander slikt zo n 27 pijnstillers per jaar, oftewel ongeveer 1 per 2 weken. Dit betekent dat in Nederland dagelijks bijna een miljoen pijnstillende
Nadere informatieBehandeling van pijn bij kanker
Behandeling van pijn bij kanker Pijn bij kanker kan ontstaan door de ziekte zelf, maar ook door de behandeling ervan. Niet alle patiënten met kanker hebben pijn. In de beginfase van de ziekte heeft 30%
Nadere informatiePijn bij kanker, behandeling met medicijnen
Pijn bij kanker, behandeling met medicijnen Inleiding Deze informatiefolder is bedoeld voor patiënten die pijn hebben als gevolg van kanker. Ook voor familieleden kan het zinvol zijn om deze folder te
Nadere informatieInleiding in Pijn Pijnladder
Inleiding in Pijn Pijnladder Patricia Schutte Palliatief en oncologieverpleegkundige 13 november 2018 Definitie pijn Pijn is een onaangename sensorische en emotionele gewaarwording die verband houdt met
Nadere informatieMarijse Koelewijn huisarts
PIJN Marijse Koelewijn huisarts Je hoeft tegenwoordig toch geen pijn meer te lijden Moeilijk behandelbare pijn Om welke pijnen gaat het? Welke therapeutische mogelijkheden zijn er? Opzet workshop: Korte
Nadere informatieBehandeling van pijn bij kanker
Behandeling van pijn bij kanker Centrum voor pijngeneeskunde Locatie Eindhoven Pijn bij kanker kan ontstaan door ziekte zelf, maar ook door de behandeling ervan. Niet alle patiënten met kanker hebben pijn.
Nadere informatieNeuropatische Pijn WOV SYMPOSIUM 3 OKTOBER 2014
Neuropatische Pijn WOV SYMPOSIUM 3 OKTOBER 2014 Wat is neuropathische pijn? Wat is neuropathische pijn? Neuropathische pijn = pijn die veroorzaakt wordt door een primaire laesie of disfunctie van het perifere
Nadere informatieAmitriptyline. Ziekenhuis Gelderse Vallei
Amitriptyline Ziekenhuis Gelderse Vallei Inhoud Inleiding 3 Wat is Amitriptyline? 3 Wat is neuropathische pijn? 3 Hoe werkt Amitriptyline? 4 In welke doseringen is Amitriptyline te verkijgen? 4 Wanneer
Nadere informatiePijnstilling. Poli Chirurgie Spoedeisende Hulp
00 Pijnstilling Poli Chirurgie Spoedeisende Hulp Uw behandelend arts heeft u pijnstilling voorgeschreven. Deze folder is bedoeld voor volwassenen en geeft uitleg over: welke pijnstillers voor u geschikt
Nadere informatieCarla van Soest. Verpleegkundig Specialist Chronisch Pijn
Carla van Soest Verpleegkundig Specialist Chronisch Pijn Definitie Pijn Pijn is wat de patiënt zegt dat het is en treedt op wanneer de patiënt zegt dat het optreedt. (McCaffery 1989) Pijn en behandeling
Nadere informatieProf. dr. Ralf Baron: Tapentadol is meer dan alleen een opiaat
Prof. dr. Ralf Baron: Tapentadol is meer dan alleen een opiaat Van 7 tot 9 juni vond het 7e Internationale symposium van het WIP Benelux (Wereld Instituut voor Pijn) plaats. Interventionele pijnbehandeling
Nadere informatiePijn en pijnbehandeling bij Kanker 23-04-2014 Centrum Cabane
Pijn en pijnbehandeling bij Kanker 23-04-2014 Centrum Cabane Drs. A.M. Karsch, anesthesioloog pijnspecialist UMC Utrecht Drs. G. Hesselmann, oncologieverpleegkundige, epidemioloog UMCU Wat is pijn? lichamelijk
Nadere informatieFarmacotherapeutische toelichting Pijnbestrijding gaat in het algemeen volgens het WHO-stappenplan.
1 Pijn 1.1 Pijnbehandeling algemeen Pijn vermindert veelal door behandeling van de onderliggende aandoening. Ondersteuning met analgetica zal niettemin vaak nodig zijn. Bij een aantal aandoeningen is symptomatische
Nadere informatiePregabaline Lyrica. Ziekenhuis Gelderse Vallei
Pregabaline Lyrica Ziekenhuis Gelderse Vallei Inhoud Inleiding 3 Wat is Pregabaline? 3 Wat is neuropatische pijn? 3 Hoe werkt Pregabaline? 4 In welke doseringen is Pregabaline te verkrijgen? 4 Wanneer
Nadere informatiev27; FK Neuropathische pijn Pagina 1 van 9
2016065607 v27; FK Neuropathische pijn Pagina 1 van 9 5 Consultatiedocument Farmacotherapeutisch Kompas voor registratiehouders Graag reactie voor 30 april 2017 van de registratiehouders die volgens de
Nadere informatieLyrica Pregabaline. Ziekenhuis Gelderse Vallei
Lyrica Pregabaline Ziekenhuis Gelderse Vallei Wat is Lyrica? Lyrica is een medicijn dat speciaal is ontwikkeld voor de behandeling van neuropatische pijn. Daarnaast kan Lyrica ook worden gebruikt als aanvullend
Nadere informatieGabapentine Neurontin
Gabapentine Neurontin Ziekenhuis Gelderse Vallei Wat is Gabapentine? Gabapentine is een medicijn dat invloed heeft op de informatieoverdracht via zenuwen in de hersenen. Het is op recept verkrijgbaar onder
Nadere informatieGabapentine Neurontin
Gabapentine Neurontin Ziekenhuis Gelderse Vallei Inhoud Inleiding 3 Wat is Gabapentine? 3 Wat is neuropatische pijn? 3 Hoe werkt Gabapentine? 4 In welke doseringen is Gabapentine te verkrijgen? 4 Wanneer
Nadere informatieDIABETISCHE NEUROPATHIE DIAGNOSTIEK EN BEHANDELING
DIABETISCHE NEUROPATHIE DIAGNOSTIEK EN BEHANDELING JMJ KRUL NEUROLOOG TERGOOIZIEKENHUIZEN BLARICUM Cijfers over diabetes (1) Er zijn ongeveer 740.000 mensen met diabetes in Nederland; 250.000 mensen
Nadere informatieFarmacotherapeutische toelichting Pijnbestrijding gaat in het algemeen volgens het WHO-stappenplan.
1 Pijn 1.1 Pijnbehandeling algemeen Pijn vermindert veelal door behandeling van de onderliggende aandoening. Ondersteuning met analgetica zal niettemin vaak nodig zijn. Bij een aantal aandoeningen is symptomatische
Nadere informatieDr. Annemie Galimont-Huidopleiding
Qwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwerty uiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasd fghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzx cvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmq De huid van de voeten Dr. Annemie Galimont-Huidopleiding hjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxc
Nadere informatiePijncentrum. Informatie over Lyrica
Pijncentrum Informatie over Lyrica U heeft het geneesmiddel Lyrica (pregabaline) voorgeschreven gekregen en er is u ook uitgelegd waarom u dit middel gaat gebruiken. Deze brochure is samengesteld om u
Nadere informatieFarmacotherapeutische toelichting Pijnbestrijding gaat in het algemeen volgens het WHO-stappenplan.
1 Pijn 1.1 Pijnbehandeling algemeen Pijn vermindert veelal door behandeling van de onderliggende aandoening. Ondersteuning met analgetica zal niettemin vaak nodig zijn. Bij een aantal aandoeningen is symptomatische
Nadere informatieBehandeling van pijn bij kanker. Dr. S. De Wulf Anesthesioloog/pijnbestrijder 21/02/2017
Behandeling van pijn bij kanker Dr. S. De Wulf Anesthesioloog/pijnbestrijder 21/02/2017 Oorzaken en karakteristieken van kanker pijn Somatische ( nociceptieve ) pijn Opioiden, NSAID, blokkades Viscerale
Nadere informatieHet gebruik van morfine en veel voorkomende vragen
Het gebruik van morfine en veel voorkomende vragen Albert Schweitzer ziekenhuis januari 2015 pavo 0437 Inleiding Uw arts heeft u morfineachtige pijnstillers (zie tabel) voorgeschreven tegen de pijn. Deze
Nadere informatieLyrica (Pregabaline)
Lyrica (Pregabaline) Inhoudsopgave 1 Inleiding... 1 2 Wat is Lyrica... 1 3 Wat is neuropatische pijn... 1 4 Hoe werkt Lyrica... 2 5 Hoe moet ik Lyrica gebruiken?... 2 6 Heeft Lyrica bijwerkingen... 3 7
Nadere informatieDe chronische pijnpatient en opiaten. Prof.dr. Frank Huygen Centrum voor pijngeneeskunde Erasmusmc Rotterdam
De chronische pijnpatient en opiaten Prof.dr. Frank Huygen Centrum voor pijngeneeskunde Erasmusmc Rotterdam Disclosure Lid wetenschappelijke adviesraad St Jude (St Jude inc.) Lid Change Pain Programma
Nadere informatieZonder recept betekent niet zonder effect
Zonder recept betekent niet zonder effect Auteur: M. McCaffery Vertaald/bijgewerkt: P.J.W. Vogelaar Nieuwsbrief: 1999 Pagina: 37-40 Jaargang: 6 Nummer: 5 Toestemming: Illustraties: Bijzonderheden: Kernwoorden:
Nadere informatiePijnbestrijding bij kanker
INTERNE GENEESKUNDE Pijnbestrijding bij kanker met paracetamol en/of NSAID s BEHANDELING Pijnbestrijding bij kanker U wordt in het St. Antonius Ziekenhuis behandeld voor kanker. Ten gevolge van de kanker
Nadere informatiePijn en pijnbehandeling
Pijn en pijnbehandeling Inhoudsopgave 1 Inleiding... 1 2 Het pijnteam... 1 3 Pijn beschrijven... 1 4 Wisseling in pijn... 2 5 Pijnregistratie... 2 6 Pijnbestrijding... 2 7 Pijnstillers... 3 8 Algemene
Nadere informatiePijn bij kanker hoe werkt het en hoe behandel je optimaal. Manon Immerzeel
Pijn bij kanker hoe werkt het en hoe behandel je optimaal Manon Immerzeel 1 Wat is pijn? "een onplezierige, sensorische en emotionele ervaring die gepaard gaat met feitelijke of mogelijke weefselbeschadiging
Nadere informatiechronische pijn en de pijnpolikliniek Dr. D.H.Vrinten Anesthesioloog-pijnbehandelaar
chronische pijn en de pijnpolikliniek Dr. D.H.Vrinten Anesthesioloog-pijnbehandelaar De pijnpolikliniek Indeling van pijn; acuut of chronisch Acute pijn ontstaat plotseling is (meestal) goed te behandelen;
Nadere informatiePijn en pijnbestrijding in de palliatieve fase
Pijn en pijnbestrijding in de palliatieve fase JOS KITZEN, ONCOLOOG COBIE VAN BEUZEKOM,VERPLEEGKUNDIG SPECIALIST Inhoud van de presentatie Even voorstellen Definitie palliatieve zorg Definitie pijn Hoe
Nadere informatieCombinatie oxycodon en tramadol
Your browser does not support script De volgende stap is een NSAID (diclofenac, ibuprofen of naproxen) eventueel in combinatie met paracetamol. De transdermaal fentanylpleister), bij voorkeur in. Kan je
Nadere informatieDeelname aan medisch wetenschappelijke studie
Deelname aan medisch wetenschappelijke studie Het gebruik van pregabaline voor het verminderen van pijn rondom de operatie en het voorkomen van chronische pijn bij vrouwen die een borstoperatie ondergaan
Nadere informatieOpioïden bij benigne pijn
Opioïden bij benigne pijn Anesthesie Locatie Hoorn/Enkhuizen Inleiding Uw behandelend arts zal uw pijn gaan bestrijden met opioïden. Dit zijn sterk werkende morfine-achtige pijnstillers. Deze informatie
Nadere informatieIk krijg er buikpijn van
Ik krijg er buikpijn van Anterior cutaneous nerve entrapment syndrome Duodagen 2018 Niels Heins & Annemarie Boer Jelmer Bergsma & Steven Buijk Vrouw 31 jaar VG/ sectio Pijn ROB, Stekend, hevig & kortdurend.
Nadere informatiePijnstilling. Na uw bezoek aan de spoedeisende hulp
Pijnstilling Na uw bezoek aan de spoedeisende hulp Uw pijnmedicatie adviesschema: o Paracetamol o. x per dag o Diclofenac o Ibuprofen o Naproxen o Tramadol o. x per dag o OxyContin o OxyNorm o Omeprazol
Nadere informatieINFORMATIEFOLDER FYSIOTHERAPIE EN CHRONISCHE PIJN KLACHTEN
INFORMATIEFOLDER FYSIOTHERAPIE EN CHRONISCHE PIJN KLACHTEN WAT IS PIJN? PIJN HOE EN WAT Pijn is een ontzettend complex en belangrijk mechanisme in ons lichaam. De definitie van pijn is: Een onplezierige
Nadere informatieRichtlijnen pijn. Modulaire herziening Richtlijn Diagnostiek en behandeling van pijn bij patiënten met kanker (Ned. Ver. Anesthesiologie) Gradering
Modulaire herziening Richtlijn Diagnostiek en behandeling van pijn bij patiënten met kanker (Ned. Ver. Anesthesiologie) Alexander de Graeff Internist-oncoloog, UMC Utrecht Hospice-arts. Academisch Hospice
Nadere informatieTe verrichten door Arts: Medicatie voorschrijven Verpleegkundige: Pijnobservaties uitvoeren, pijnscores uitvoeren en medicatie toedienen
Te verrichten door Arts: Medicatie voorschrijven Verpleegkundige: Pijnobservaties uitvoeren, pijnscores uitvoeren en medicatie toedienen Doel Adequate pijnbestrijding Stappenplan bij pijnbestrijding (zie
Nadere informatiePijn na een operatie
Pijn na een operatie 1. Inleiding Binnenkort wordt U geopereerd in het TweeSteden ziekenhuis op locatie Tilburg. Pijn na een operatie is vrijwel onvermijdelijk. Pijn is een signaal van (mogelijke) weefselbeschadiging,
Nadere informatiePijnmedicatie bij acute en chronische pijn In mond, hoofd en aangezicht Denise van Diermen, arts
Pijnmedicatie bij acute en chronische pijn In mond, hoofd en aangezicht Denise van Diermen, arts 1 Pijn.. Wat doet U als U pijn heeft? 2 3 Wat doet u als uw patiënt pijn heeft? 4 Antibiotica ongeschikt
Nadere informatiePijn en dementie. Inhoud. Introductie! Pijn. Pijn
Inge van Mansom palliatief arts/specialist ouderengeneeskunde Sint Elisabeth Gasthuishof, LUMC en IKNL regio Leiden Maartje Klapwijk specialist ouderengeneeskunde en onderzoeker LUMC Introductie! 22 september
Nadere informatiePIJN SPREEKUUR. Maak kennis met tapentadol in tien vragen Een sterke pijnstiller met een uniek farmacologisch profiel
VERSCHIJNT MINIMAAL 4X PER JAAR SPREEKUUR PIJN AUTEUR Michel Wagemans, anesthesioloog in het Reinier de Graaf Gasthuis (Delft) JAARGANG 1 - NR 2-2017 Maak kennis met tapentadol in tien vragen Een sterke
Nadere informatieDoorbraakpijnbij kanker. Symposium Palliatieve Zorg Samen Sterk 11 oktober 2012 G. Filippini, anesthesioloog
Doorbraakpijnbij kanker Symposium Palliatieve Zorg Samen Sterk 11 oktober 2012 G. Filippini, anesthesioloog Symptomen bij kanker Pijn Vermoeidheid Obstipatie Dyspneu Misselijkheid Braken Delirium Depressie
Nadere informatieFabels en feiten over morfine
Fabels en feiten over morfine Beter voor elkaar Fabels en feiten over morfine Inleiding In overleg met uw arts gaat u morfine gebruiken. Morfine behoort tot een groep geneesmiddelen, die morfineachtige
Nadere informatieBuikwandpijnsyndroom Soms wordt in plaats van ACNES de Nederlandse term buikwandpijnsyndroom gebruikt.
ACNES Wat is ACNES? ACNES is een aandoening waarbij kinderen en volwassenen last hebben van hevige buikpijnklachten aan een kant van de buik als gevolg van afknelling van een zenuwtakje in de huid van
Nadere informatieRode Kruis ziekenhuis. Patiënteninformatie. Hernia in de onderrug. rkz.nl
Patiënteninformatie Hernia in de onderrug rkz.nl Wat is het? Een hernia nuclei pulposi (HNP, kortweg hernia) is een uitstulping van een tussenwervelschijf die een zenuw beknelt die naar het been loopt.
Nadere informatie(DOORBRAAK)PIJN EN MEDICATIE
(DOORBRAAK)PIJN EN MEDICATIE Manon Boddaert, arts palliatieve geneeskunde Bardo Hospice en Spaarne Ziekenhuis Oktober 2012 Pijn, palliatie en techniek Haarlem INHOUD WORKSHOP Pijn in het algemeen Nociceptieve
Nadere informatieMorfine. Fabels en feiten
Morfine Fabels en feiten In overleg met uw arts gaat u morfine gebruiken. Morfine behoort tot een groep geneesmiddelen, die morfineachtige pijnstillers of opioïden worden genoemd. Inleiding Waar in deze
Nadere informatieTRANSMURAAL PROTOCOL PALLIATIEVE ZORG BIJ ONCOLOGISCHE PATIËNTEN
TRANSMURAAL PROTOCOL PALLIATIEVE ZORG BIJ ONCOLOGISCHE PATIËNTEN Doel Het doel is te zorgen dat kankerpatiënten in de - overgang naar de - pallatieve fase niet tussen wal en schip vallen. Hiertoe worden
Nadere informatieQutenza pleister. Anesthesie. alle aandacht
Qutenza pleister Anesthesie alle aandacht Qutenza pleister Op de pijnpoli heeft uw arts met u besproken dat uw pijnklachten behandeld gaan worden met een Qutenza huidpleister. In deze folder vindt u informatie
Nadere informatieProtocol Medicamenteuze pijnbestrijding bij oncologische patiënten Reikwijdte MST-breed Datum:
Versie: Medisch Spectrum Twente 1.0 Soort Document Titel Status: Vastgesteld Protocol Medicamenteuze pijnbestrijding bij oncologische patiënten Reikwijdte MST-breed Datum: 06-02-2012 Pagina 1 van 5 Code:
Nadere informatieQutenza pleister. Anesthesie. Locatie Hoorn/Enkhuizen
Qutenza pleister Anesthesie Locatie Hoorn/Enkhuizen Qutenza pleister Op de pijnpoli heeft uw arts met u besproken dat uw pijnklachten behandeld gaan worden met een Qutenza huidpleister. In deze folder
Nadere informatieChronische pijn en pijn bij kanker. Hedi Walravens Verpleegkundig specialist polikliniek Pijnbehandeling UMC Utrecht
Chronische pijn en pijn bij kanker Hedi Walravens Verpleegkundig specialist polikliniek Pijnbehandeling UMC Utrecht Chronische pijn, waarheid of mythe? Chronische pijn geneest door rust Echte pijn heeft
Nadere informatieFarmacotherapeutische toelichting Pijnbestrijding gaat in het algemeen volgens het WHO-stappenplan.
1 Pijn 1.1 Pijnbehandeling algemeen Pijn vermindert veelal door behandeling van de onderliggende aandoening. Ondersteuning met analgetica zal niettemin vaak nodig zijn. Bij een aantal aandoeningen is symptomatische
Nadere informatieWCS JAARGANG 26 NR. 2
JAARGANG 26 NR 2 31 WONDVERZORGING: PIJN EN PIJNBEHANDELING MFM Wagemans en NT van Dasselaar* INLEIDING Elke verzorging van een wond is pijnlijk en wordt door geen enkele patiënt als prettig ervaren Desondanks
Nadere informatieWelkom bij Neuropathischepijn, pijn, een update.
Welkom bij Neuropathischepijn, pijn, een update. Hier gaat het om u. Henny Bom, huisarts Christine Pluymakers, anesthesioloog-pijnspecialist 12-13 april 2018 Disclosure sheet Vereniging Medische Staf Disclosure
Nadere informatiePijn. Wat is pijn 1,2,3? Hoe ontstaat pijn 1,3?
Pijn Wat is pijn 1,2,3? Pijn is een natuurlijk beschermingsmechanisme. Pijn geeft aan dat er een mogelijke beschadiging is van een deel van het lichaam. Denk maar eens aan het vastpakken van een te hete
Nadere informatieBehandeling van pijn bij patiënten met kanker
Behandeling van pijn bij patiënten met kanker anesthesioloog Dr. T. C. Besse, Prevalentie van pijn bij patienten met kanker Na curatieve behandeling 33% Tijdens behandeling 59% Bij vergevorderde ziekte
Nadere informatiePijneducatie Chronische pijn: hoe leg je dat uit? Agenda. Nociceptieve pijn 11/06/2014. Harkema. Dr. Doeke Keizer, huisarts
Pijneducatie Chronische pijn: hoe leg je dat uit? Dr. Doeke Keizer, huisarts Harkema Geen sponsoring vanuit industrie Agenda Even voorstellen Soorten pijn Chronische pijn > sensitisatie Pijneducatie Anderhalvelijnszorg
Nadere informatiePIJN in de palliatieve fase
PIJN in de palliatieve fase Themabijeenkomst Netwerk Palliatieve Zorg Eemland 9 april 2013 Palliatie Team Midden Nederland Anne Mieke Karsch, anesthesioloog-pijnspecialist UMC Utrecht Laetitia Schillemans,
Nadere informatiePijn en demen=e. Signaleren en behandelen van pijn. Introduc8e. Inhoud. Pijn. Pijnmodel. Van Wijckerslooth, Oegstgeest. Elisabeth Gasthuishof, Leiden
Introduc8e Signaleren en behandelen van pijn 4 april Ede StudieArena Van Wijckerslooth, Oegstgeest Inge van Mansom palliatief arts/specialist ouderengeneeskunde Sint Elisabeth Gasthuishof, LUMC en IKNL
Nadere informatieLeerdoelen. Inhoud. Workshop Analgetica in de GGZ. 1. Basiskennis pijn
Workshop Analgetica in de GGZ Anand Ramlal, internist Romeo Ashruf, verslavingsarts Dag van de Inhoud 4 oktober 2016 PG Haaglanden Inleiding Leerdoelen Definities van pijn Pijnfysiologie Behandeling van
Nadere informatieOncologie. Morfine: fabels en feiten
Oncologie Morfine: fabels en feiten 1 Wat is morfine? In overleg met uw arts gaat u morfine gebruiken. Morfine wordt voorgeschreven om pijn te verlichten. Soms wordt morfine gebruikt bij benauwdheid. Morfine
Nadere informatiePitfalls in Oncologische Pijnbehandeling
Pitfalls in Oncologische Pijnbehandeling R.L van Leersum Anesthesioloog / Pijnbehandelaar Bronovo Ziekenhuis Indeling Inleiding Doorbraakpijn Bijwerkingen Opioïden Hyperalgesie Multimodale Aanpak Farmacotherapie
Nadere informatieDoorbraakpijn bij patiënten met kanker
Doorbraakpijn bij patiënten met kanker Sylvia Verhage, verpleegkundig specialist oncologie Jorgo Lambrou, anesthesioloog Jeroen Bosch Ziekenhuis, Den Bosch Alexander de Graeff, internist-oncoloog/hospice-arts,
Nadere informatieMorfine. Informatie voor patiënten die in overleg met hun arts morfine gebruiken
Morfine Informatie voor patiënten die in overleg met hun arts morfine gebruiken Inhoudsopgave Morfine en andere sterke pijnstillers... 3 De functie van pijn... 3 De behandeling van pijn... 3 De juiste
Nadere informatiePijn bij patiënten met een dwarslaesie
Pijn bij patiënten met een dwarslaesie Incidentie op IC en mechanisme 26 januari 2018 Quirine Habes Casus Patient, 30 Traumatische dwarslaesie C5-C6 met central cord lesion na trauma Spondylodese en miami
Nadere informatieMETHADON ALS PIJNSTILLER IN DE PALLIATIEVE ZORG
METHADON ALS PIJNSTILLER IN DE PALLIATIEVE ZORG RUBEN VAN COEVORDEN HUISARTS HOSPICE ARTS JHI CONSULENT PALLIATIEVE ZORG WAT KOMT AAN BOD? Indicaties Beschikbare preparaten Farmacokinetiek Farmacodynamiek
Nadere informatieMorfine Feiten en fabels. Apotheek
00 Morfine Feiten en fabels Apotheek In overleg met uw arts gaat u morfine gebruiken. Morfine behoort tot een groep geneesmiddelen, die morfineachtige pijnstillers of opioïden worden genoemd. Inleiding
Nadere informatieBehandeling van zenuwpijn met medicijnen Antidepressiva en anti-epileptica.
Behandeling van zenuwpijn met medicijnen Antidepressiva en anti-epileptica www.nwz.nl Inhoud Wat is zenuwpijn? 3 Behandeling met medicijnen 4 Behandeling met antidepressiva 4 Behandeling met anti-epileptica
Nadere informatiePijnbestrijding bij kanker
INTERNE GENEESKUNDE Pijnbestrijding bij kanker met oxycodon BEHANDELING Pijnbestrijding bij kanker U wordt in het St. Antonius ziekenhuis behandeld voor kanker. Ten gevolge van de kanker kunt u ook last
Nadere informatiePijn. F.J. van den Oever November 2017
Pijn F.J. van den Oever November 2017 Inhoud presentatie Wat is pijn? Fysiologie van pijn Pijnladder Pijnmedicatie Bijzonderheden bij opiaten Neuropathische pijn Casus Wat is pijn? Pijn is een waarschuwingssignaal
Nadere informatiePijnbestrijding na de operatie
Pijnbestrijding na de operatie Anesthesie alle aandacht Pijnbestrijding na de operatie U wordt binnenkort geopereerd in het Westfriesgasthuis. Het is belangrijk dat u na de operatie zo min mogelijk last
Nadere informatieM106 NHG-Standaard Pijn *
NHG-Standaard M106 NHG-Standaard Pijn * INLEIDING De NHG-Standaard Pijn omvat richtlijnen voor de diagnostiek en het beleid bij volwassenen en kinderen met acute pijn en volwassenen met chronische pijn.
Nadere informatieFarmacologische behandeling van doorbraakpijn bij kanker. Isala
Farmacologische behandeling van doorbraakpijn bij kanker Isala Dr. M.J.M.M. Giezeman, Anesthesioloog, Isala klinieken Zwolle 19 november 2014 Agenda Epidemiologie van doorbraakpijn Behandeling van doorbraakpijn
Nadere informatiePatiënteninformatie. Methotrexaat Voorgeschreven door de reumatoloog
Patiënteninformatie Methotrexaat Voorgeschreven door de reumatoloog 2 Inhoud Inleiding... 4 Werking van MTX... 4 Het gebruik van MTX... 5 Tabletten... 5 Injecties... 5 Bijwerkingen... 5 Controle... 6 Wat
Nadere informatieFARMACOLOGIE VAN CHRONISCHE PIJN
NEUROBIOLOGIE EN FARMACOLOGIE VAN CHRONISCHE PIJN BART MORLION DOELSTELLING Inzicht verwerven in de processen van perifere/centrale sensitisatie en descenderende modulatie als basismechanismen voor het
Nadere informatieOpioïd geïnduceerde Hyperalgesie Opioïd Induced Hyperalgesia (OIH)
Opioïd geïnduceerde Hyperalgesie Opioïd Induced Hyperalgesia (OIH) Meneer Peereboom 59 jaar slecht gedifferentieerd niet-kleincellig longcarcinoom. Lokale doorgroei in mediastinum. Geen metastasenl Radiotherapie,
Nadere informatiePIJNMEDICATIE THUIS NA EEN ORTHOPEDISCHE OPERATIE
PIJNMEDICATIE THUIS NA EEN ORTHOPEDISCHE OPERATIE 557 Inleiding In deze folder informeren wij u over het gebruik van pijnmedicatie thuis. U vindt informatie over: de pijnscore pijnmedicatie die u heeft
Nadere informatiePijn, wat is dat nu eigenlijk? Prof dr Frank Huygen Afdeling Anesthesiologie Pijngeneeskunde Erasmusmc Rotterdam
Pijn, wat is dat nu eigenlijk? Prof dr Frank Huygen Afdeling Anesthesiologie Pijngeneeskunde Erasmusmc Rotterdam Disclosure Lid wetenschappelijke adviesraad Spinal modulation (Spinal modulation inc.) Lid
Nadere informatiePijn bij ouderen Algologisch team. Patiënteninformatie
Pijn bij ouderen Algologisch team Patiënteninformatie 2 Inhoudstafel 1. Inleiding... 4 2. Wat is pijn?... 4 2.1. Acute pijn... 4 2.2. Chronische pijn... 5 3. Geef je pijn aan... 5 4. Behandeling... 6 4.1.
Nadere informatieAcute pijn bij volwassenen. Dr. Markus Klimek, D.E.A.A., E.D.I.C. Plaatsverv. Afdelingshoofd / Plaatsverv. Opleider
Acute pijn bij volwassenen Dr. Markus Klimek, D.E.A.A., E.D.I.C. Plaatsverv. Afdelingshoofd / Plaatsverv. Opleider Acute pijn - geen probleem? De zorgvragen bij acute pijn: Waarom heb ik die pijn? Hoe
Nadere informatiePijntherapie Identificeren van verschillende pijnsoorten. Peter Maes 15/03/2016
Pijntherapie Identificeren van verschillende pijnsoorten Peter Maes 15/03/2016 Modules die aan bod komen Module 1: herkennen van de belangrijkste pijnsoorten Module 2: begrijpen van de objectieve en subjectieve
Nadere informatieDr. Martine De Laat Palliatieve zorg UZ Gent
Dr. Martine De Laat Palliatieve zorg UZ Gent Richtlijn pijn bij palliatieve patiënten Auteurs Dr. Peter Demeulenaere (huisarts) Dr. Martine De Laat (anesthesist) Mr. Marc Tanghe (verpleegkundige) Mevr.
Nadere informatiePijnstilling na bezoek Spoedeisende Hulp
SPOEDEISENDE HULP Pijnstilling na bezoek Spoedeisende Hulp ADVIES Pijnstilling na bezoek Spoedeisende Hulp U bent op de Spoedeisende Hulp geweest en hebt een recept voor pijnstillers gekregen. In deze
Nadere informatieMedicamenteuze behandeling van pijn bij (oncologische) patiënten
PIJNPROTOCOL VOOR VOLWASSENEN Medicamenteuze behandeling van pijn bij (oncologische) patiënten Inleiding Het afnemen van een pijnanamnese en het bijhouden van pijnscores zijn voorwaarden voor een goede
Nadere informatieInfobrochure. Pijn bij volwassenen
Infobrochure Pijn bij volwassenen INHOUD Inleiding. 4 1. Wat is pijn. 4 2. Complicaties door pijn. 5 3. Pijn meten. 5 4. Pijn behandelen. 6 4.1 Pijn behandelen met geneesmiddelen. 6 4.2 Locoregionale
Nadere informatieProgramma. Doorbraakpijn Vera Middel, apotheker. Casuïstiek Onno van der Velde, huisarts
Programma Prevalentie pijn in de palliatieve fase Stappenplan medicamenteuze behandeling Samenwerkingsafspraak meten en registreren van pijn Marlie Spijkers, kaderarts palliatieve zorg specialist ouderengeneeskunde
Nadere informatieInfobrochure. Pijn in het ziekenhuis
Infobrochure Pijn in het ziekenhuis Onbehandelde pijn staat een goede genezing in de weg. Bijt niet op uw tanden, praat over uw pijn! Pijn... een nuttig signaal Acute pijn is een alarmsignaal, een onmiddellijke
Nadere informatiePIJN BIJ OUDEREN. Prof dr Wouter WA Zuurmond. Vrije Universiteit Medisch Centrum Medisch Directeur Hospice Kuria Amsterdam
PIJN BIJ OUDEREN Prof dr Wouter WA Zuurmond Vrije Universiteit Medisch Centrum Medisch Directeur Hospice Kuria Amsterdam Frequentie van mensen met chronische pijn in de verschillende leeftijdsgroepen %
Nadere informatieDOK h Stichting Deskundigheidsbevordering
Hoe gebruik je centrale sensitisatie bij de uitleg van SOLK Hoe gebruik je centrale sensitisatie bij de uitleg van SOLK Carine den Boer, huisarts, onderzoeker, kaderarts GGZ Dag van de eerste lijn 17-1-2018
Nadere informatie