Farmacotherapeutische toelichting Pijnbestrijding gaat in het algemeen volgens het WHO-stappenplan.
|
|
- Nele van der Velde
- 7 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 1 Pijn 1.1 Pijnbehandeling algemeen Pijn vermindert veelal door behandeling van de onderliggende aandoening. Ondersteuning met analgetica zal niettemin vaak nodig zijn. Bij een aantal aandoeningen is symptomatische pijnbestrijding de enige behandelmogelijkheid. Farmacotherapeutische toelichting Pijnbestrijding gaat in het algemeen volgens het WHO-stappenplan. Ga uit van de volgende basisprincipes: begin met een eenvoudig analgeticum en geef zo nodig een sterker middel volgens het stappenplan kies bij acute pijn voor een snelwerkend middel en bij chronische pijn voor een langwerkend middel stel de dosering in op geleide van de pijn en evalueer het effect regelmatig doseer bij continue pijn voldoende hoog en frequent en op vaste tijden (basis-pijnstilling) geef voor de nacht zo nodig een hogere dosis geef bij voorkeur medicatie oraal begin met stap 2 (NSAID) bij pijn door botmetastasen of als er naast een analgetisch ook een anti-inflammatoir effect gewenst is algemeen schema pijnbestrijding Toelichting Vermijd NSAID-gebruik bij een verhoogd gastro-intestinaal en een verhoogd cardiovasculair risico. Schrijf alleen bij dwingende noodzaak NSAID s voor aan fragiele ouderen en aan patiënten BSL - ALG_ZB_1KZM r4_
2 32 Farmacotherapie voor de huisarts 2014 met verminderde nierfunctie, hypertensie, harfalen of atherosclerotisch hart- en vaatlijden. Indien een patiënt een NSAID nodig heeft, beoordeel dan of maagbescherming nodig is: zie de indicatie Maagbescherming (preventie van maagcomplicaties). Geef voor basispijnstilling bij kanker (bij indicatie voor opiaten) een optimale continue dosis van een morfinepreparaat met vertraagde afgifte. Gebruik bij slikklachten of andere gastro-intestinale problemen, zoals misselijkheid, braken of darmobstructie bij voorkeur een fentanylpleister (eens per 3 dagen op te plakken, startdosering 12 of 25 ). Stap 1: paracetamol geef in het algemeen oraal 4-6 maal daags en rectaal 2-3 maal daags geef bij kinderen bij gebruik tot 3 dagen: oraal 4-6 dd 15 mg/ kg en rectaal 2-3 dd 30 mg/kg idem bij gebruik langer dan 3 dagen: oraal 4-6 dd 10 mg/kg en rectaal 2-3 dd 20 mg/kg Stap 2: NSAID geef bij onvoldoende resultaat van stap 1 een NSAID zoals ibuprofen, diclofenac of naproxen overweeg evt. combinatie met paracetamol om de dosering van NSAID lager te kunnen houden streef naar de laagst-effectieve dosering en een zo kort mogelijke gebruiksduur beoordeel of maagbescherming nodig is: zie de indicatie Maagbescherming (preventie van maagcomplicaties) NSAID s zijn gecontra-indiceerd bij een egfr< 30. Bij egfr > 30: controleer nierfunctie bij risicogroepen (bij gebruik van geneesmiddelen die nierfunctie verminderen, zoals diuretica of RAS-remmers, dehydratie, hartfalen, levercirrose of nierziekte) minimaal voor start en na 1 week tracht NSAID-gebruik langer dan 2 weken te voorkomen bij een egfr < 60 Stap 3: zwakwerkend opiaatagonist om praktische redenen wordt voor behandeling van pijn bij kanker stap 3 vaak overgeslagen BSL - ALG_ZB_1KZM r4_
3 1 Pijn 33 geef tramadol oraal 3-4 dd mg of 2 dd een capsule met gereguleerde afgifte mg tramadol kan ook worden geprobeerd als NSAID s niet worden verdragen bij egfr< 30: verlaag doseerfrequentie en geef max. 200 mg per dag Stap 4: sterkwerkend opiaatagonist (oraal of transdermaal) geef vanaf de start een laxans ter voorkoming van obstipatie (bijv. 1 dd 30 ml lactulosestroop); voeg evt. een contactlaxans toe (bijv. sennosidenstroop 1 dd 10 ml) bestrijd eventueel optredende misselijkheid met een antiemeticum het kan zinvol zijn om het gebruik van paracetamol of een NSAID te continueren (zoals bij de behandeling van pijn bij botmetastasen) startdosis morfine: oraal slow release-tabletten mg iedere 12 uur; (evt. starten met oraal of rectaal 10 mg iedere 4 uur of intramusculair/subcutaan 5-10 mg iedere 4 uur) startdosis fentanyl: pleister van microg, na 3 dagen vervangen en gedurende eerste dag halve dosering morfine toevoegen houd bij ouderen rekening met een grotere gevoeligheid voor bijwerkingen; start met lagere (halve) dosis verlaag of verhoog de dosering van morfine op geleide van de pijn (met 30% van de bestaande dosering) bij geleidelijk ophogen zijn er geen maximale doseringen van morfine bij doorbraakpijn 10 tot 15% van de gebruikte dagdosis in de vorm van een snelwerkend morfinepreparaat toevoegen ( escape medicatie met drank of zetpil) verhoog de dosering van de basispijnstilling als vaker dan 3 keer per dag escape medicatie nodig is bij egfr < 50: bij morfine kan lagere dosis nodig zijn Deel 1 Indicaties Stap 5: sterkwerkend opiaatagonist (per infuuspomp) subcutaan, epiduraal, spinaal. Overleg met apotheker is aangewezen BSL - ALG_ZB_1KZM r4_
4 34 Farmacotherapie voor de huisarts 2014 Omrekentabel opiaten Morfine oraal mg/24 uur Morfine per iv/sc infuus mg/24 uur Fentanyl-pleister microg/uur Doseringsranges paracetamol paracetamol tablet (500 mg) paracetamol zetpil (1000 mg) paracetamol tablet (500 mg) paracetamol zetpil (500 mg) paracetamol tablet (500 mg) paracetamol zetpil (500 mg) paracetamol tablet (120 mg) paracetamol drank (24 mg/ml) paracetamol zetpil (240 mg) paracetamol tablet (120 mg) paracetamol drank (24 mg/ml) paracetamol zetpil (240 mg) paracetamol drank (24 mg/ml) paracetamol zetpil (240 mg) paracetamol drank (24 mg/ml) paracetamol zetpil (120 mg) 4-6 dd 1 tablet (bij volwassenen) 2-3 dd 1 zetpil (bij volwassenen) 4-6 dd 0,75 tablet (leeftijd 9 tot 12 jaar) 3 dd 1 zetpil (leeftijd 9 tot 12 jaar) 4-6 dd 0,5 tablet (leeftijd 6 tot 9 jaar) 2-3 dd 1 zetpil (leeftijd 6 tot 9 jaar) 4-6 dd 1,5 tablet (leeftijd 4 tot 6 jaar) 4-6 dd 8 ml (leeftijd 4 tot 6 jaar) 4 dd 1 zetpil (leeftijd 4 tot 6 jaar) 4-6 dd 1 tablet (leeftijd 2 tot 4 jaar) 4-6 dd 6-7 ml (leeftijd 2 tot 4 jaar) 3 dd 1 zetpil (leeftijd 2 tot 4 jaar) 4-6 dd 4-5 ml (leeftijd 1 tot 2 jaar) 2-3 dd 1 zetpil (leeftijd 1 tot 2 jaar) 4-6 dd 2,5 ml (leeftijd 3 tot 12 mnd) 2-3 dd 1 zetpil (leeftijd 3 tot 12 mnd) BSL - ALG_ZB_1KZM r4_
5 1 Pijn 35 NSAID s ibuprofen tablet/dragee/zetpil (400 mg, 600 mg) ibuprofen dragee (200 mg) ibuprofen drank (20 mg/ml) diclofenac tablet/zetpil (25 mg, 50 mg) diclofenac tablet (75 mg) diclofenac tablet/zetpil (100 mg) naproxen tablet (250 mg) naproxen tablet/zetpil (500 mg) carbasalaatcalcium poeder (600 mg) diclofenac/misoprostol tablet (50 mg/200 microg) meloxicam tablet (7,5mg, 15mg) 3-4 dd 1 tablet, dragee of zetpil 3-4 dd 1 dragee (leeftijd 9 tot 12 jaar) 3 dd 6-10 ml (leeftijd 5 tot 9 jaar) 2-3 dd 1 tablet of zetpil 2 dd 1 tablet 1-2 dd 1 tablet of zetpil 2 dd 1 tablet 1-2 dd 1 tablet of zetpil 4-6 dd 1 sachet (niet voor kinderen) 2-3 dd 1 tablet 1 dd 1 tablet Deel 1 Indicaties protonpompremmers (PPI s) omeprazol capsule msr (20 mg) lansoprazol capsule msr (30 mg) pantoprazol tablet msr (40 mg) 1 dd 1 capsule 1 dd 1 capsule 1 dd 1 tablet opiaatagonisten (opiaten) codeïne tablet (10, 15, 20 mg) tramadol capsule mga (50, 100, 200 mg) tramadol once daily tablet (200, 300, 400 mg) morfine tablet mga (10, 30, 60, 100 mg) morfine drank (1, 5, 20 mg/ml) fentanyl pleister (12, 25, 50, 75, 100) morfine zetpil (10, 20, 50 mg) oxycodon capsule (5, 10, 20 mg) 3-5 dd 1-2 tabletten 2 dd 1 capsule 1 dd 1 tablet 2 dd 1 tablet 4-6 dd 5-10 mg (leeftijd 6 tot 12 jaar) eenmaal per 3 dagen 1 pleister 4-6 dd 1 zetpil 4-6 dd 1 capsule BSL - ALG_ZB_1KZM r4_
6 36 Farmacotherapie voor de huisarts 2014 laxantia (osmotisch werkend) lactulose stroop (670 mg/ml of 500 mg/g) lactitol drank (667 mg/ml) lactitol poeder (10 g) 1 dd ml 1 dd ml 1 dd 1-2 sachets laxantia (contact-) sennosiden a+b stroop (2 mg/ml) 1 dd 10 ml 1.2 Pijn (acute)/ koliekpijn Het verdient de voorkeur om gebruik te maken van de pijnscore die de patiënt op een pijnmeetinstrument zoals de Numeric rating scale (NRS) of de Verbal rating scale aangeeft. Hiermee is het mogelijk om een verandering in pijnintensiteit (eventueel na toediening van pijnstilling) te registreren en de overdracht van informatie naar andere zorgverleners in de acute zorgketen te vergemakkelijken. acute pijn Toelichting Overweeg bij matige tot ernstige pijn (NRS-score 4) bij patiënten die naar het ziekenhuis worden verwezen de toediening van paracetamol en combineer dit bij ernstige pijn met morfine (lange werkingsduur) of fentanyl (korte werkingsduur) i.v. of s.c. (i.v. toediening heeft de voorkeur om de pijnbehandeling te kunnen titreren). Stap 1: sterkwerkend opiaatagonist geef morfine i.v.: volw: 5-10 mg (0,1 mg/kg), > 65 jaar: 2,5-5 mg (0,05 mg/kg), in 4-5 min. Kinderen: 0,05-0,1 mg/kg lichaamsgewicht, langzaam in 5 min toedienen òf morfine s.c. of i.m.: volw: 5-20 mg (gewoonlijk 10 mg per keer), zo nodig elke 4 uur. Kinderen: 0,1-0,2 mg/kg lichaamsgewicht per keer, max. 15 mg per keer; zo nodig elke 4 uur òf geef 0,05 mg fentanyl i.v. (kinderen 1 microg/kg lichaamsgewicht) BSL - ALG_ZB_1KZM r4_
7 1 Pijn 37 koliekpijn (galsteen) Toelichting Bij koliekpijn (meestal door gal- of nierstenen) hebben NSAID s de voorkeur. Bij onvoldoende effect of contra-indicaties is morfine een goede tweede keus. In verband met misselijkheid en braken is orale toediening ongewenst. Zie voor het beleid bij niersteenkoliek de indicatie Urinesteenlijden. Deel 1 Indicaties Stap 1: NSAID geef diclofenac 75 mg i.m. of 100 mg rectaal (max. dagdosis 150 mg i.m. en 200 mg rectaal) de pijn vermindert na 10 tot 30 minuten (i.m), na rectale toediening ca. 15 minuten later schrijf extra zetpillen voor in verband met mogelijke recidieven beoordeel of maagbescherming nodig is: zie de indicatie Maagbescherming (preventie van maagcomplicaties) NSAID s zijn gecontra-indiceerd bij een egfr< 30. Bij egfr > 30: controleer nierfunctie bij risicogroepen (bij gebruik van geneesmiddelen die nierfunctie verminderen, zoals diuretica of RAS-remmers, dehydratie, hartfalen, levercirrose of nierziekte) minimaal voor start en na 1 week Stap 2: morfine geef bij onvoldoende effect van of bij contra-indicatie voor NSAID morfine s.c. of i.m.: volw: 5-20 mg (gewoonlijk 10 mg per keer), zo nodig elke 4 uur, kinderen: 0,1-0,2 mg/kg lichaamsgewicht per keer max. 15 mg per keer zo nodig elke 4 uur Doseringsranges opiaatagonisten (opiaten) morfine injvlst 10 mg/ml amp gebruik volgens staptekst NSAID s diclofenac ampul (25 mg/ml) diclofenac-natrium zetpil (100 mg) 3 ml i.m. 1-2 dd 1 zetpil BSL - ALG_ZB_1KZM r4_
8 38 Farmacotherapie voor de huisarts Pijn (neuropathisch) Onderscheid neuropathische pijn van de gewone (nociceptieve) pijn. Voorbeelden van neuropathische pijn zijn: diabetische neuropathie, postherpetische neuralgie en trigeminusneuralgie. Neuropathische pijnen hebben meestal een chronisch karakter en reageren niet of nauwelijks op gewone analgetica; soms echter wel op tricyclische antidepressiva en sommige anti-epileptica, zoals carbamazepine, fenytoïne en gabapentine. Carbamazepine is alleen geregistreerd voor trigeminusneuralgie; verder is geen van de genoemde middelen geregistreerd voor neuropathische pijn. behandeling neuropathische pijn Stap 1: tricyclisch antidepressivum (TCA) start met s avonds mg amitriptyline of s morgens mg nortriptyline; dosering geleidelijk (elke 1-2 weken) verhogen tot max. 100 mg per dag (effect wordt na 2 weken duidelijk) ga bij onvoldoende resultaat, bijwerkingen, contra-indicatie voor TCA over op stap 2 Stap 2: anti-epilepticum (carbamazepine) start met 2 dd 100 mg, verhoog zo nodig elke 1-2 weken met 100 mg per dosis tot max. 3 dd 400 mg behandeling trigeminus neuralgie Stap 1: carbamazepine - start met 2 dd mg carbamazepine - verhoog zo nodig wekelijks met 100 mg per dosis tot 3-4 dd 200 mg; max mg per dag Doseringsranges antidepressiva (TCA) amitriptyline tablet (10, 25, 50 mg) nortriptyline tablet (10, 25, 50 mg) (gebruik volgens staptekst) (gebruik volgens staptekst) BSL - ALG_ZB_1KZM r4_
9 1 Pijn 39 carbamazepine carbamazepine tablet (100 mg, 200 mg) carbamazepine tablet mga (400 mg) (gebruik volgens staptekst) (gebruik volgens staptekst) Deel 1 Indicaties BSL - ALG_ZB_1KZM r4_
Farmacotherapeutische toelichting Pijnbestrijding gaat in het algemeen volgens het WHO-stappenplan.
1 Pijn 1.1 Pijnbehandeling algemeen Pijn vermindert veelal door behandeling van de onderliggende aandoening. Ondersteuning met analgetica zal niettemin vaak nodig zijn. Bij een aantal aandoeningen is symptomatische
Nadere informatieFarmacotherapeutische toelichting Pijnbestrijding gaat in het algemeen volgens het WHO-stappenplan.
1 Pijn 1.1 Pijnbehandeling algemeen Pijn vermindert veelal door behandeling van de onderliggende aandoening. Ondersteuning met analgetica zal niettemin vaak nodig zijn. Bij een aantal aandoeningen is symptomatische
Nadere informatieFarmacotherapeutische toelichting Pijnbestrijding gaat in het algemeen volgens het WHO-stappenplan.
1 Pijn 1.1 Pijnbehandeling algemeen Pijn vermindert veelal door behandeling van de onderliggende aandoening. Ondersteuning met analgetica zal niettemin vaak nodig zijn. Bij een aantal aandoeningen is symptomatische
Nadere informatiePijn en pijnbehandeling
Pijn en pijnbehandeling Inhoudsopgave 1 Inleiding... 1 2 Het pijnteam... 1 3 Pijn beschrijven... 1 4 Wisseling in pijn... 2 5 Pijnregistratie... 2 6 Pijnbestrijding... 2 7 Pijnstillers... 3 8 Algemene
Nadere informatieTRANSMURAAL PROTOCOL PALLIATIEVE ZORG BIJ ONCOLOGISCHE PATIËNTEN
TRANSMURAAL PROTOCOL PALLIATIEVE ZORG BIJ ONCOLOGISCHE PATIËNTEN Doel Het doel is te zorgen dat kankerpatiënten in de - overgang naar de - pallatieve fase niet tussen wal en schip vallen. Hiertoe worden
Nadere informatieTe verrichten door Arts: Medicatie voorschrijven Verpleegkundige: Pijnobservaties uitvoeren, pijnscores uitvoeren en medicatie toedienen
Te verrichten door Arts: Medicatie voorschrijven Verpleegkundige: Pijnobservaties uitvoeren, pijnscores uitvoeren en medicatie toedienen Doel Adequate pijnbestrijding Stappenplan bij pijnbestrijding (zie
Nadere informatieMarijse Koelewijn huisarts
PIJN Marijse Koelewijn huisarts Je hoeft tegenwoordig toch geen pijn meer te lijden Moeilijk behandelbare pijn Om welke pijnen gaat het? Welke therapeutische mogelijkheden zijn er? Opzet workshop: Korte
Nadere informatieProtocol Medicamenteuze pijnbestrijding bij oncologische patiënten Reikwijdte MST-breed Datum:
Versie: Medisch Spectrum Twente 1.0 Soort Document Titel Status: Vastgesteld Protocol Medicamenteuze pijnbestrijding bij oncologische patiënten Reikwijdte MST-breed Datum: 06-02-2012 Pagina 1 van 5 Code:
Nadere informatiePijnmedicatie. dr. Bart G.J. Dekkers, AIOS ziekenhuisfarmacie
Pijnmedicatie dr. Bart G.J. Dekkers, AIOS ziekenhuisfarmacie (b.g.j.dekkers@umcg.nl) Soorten pijn Nociceptieve pijn (wondpijn) Pijn waarschuwt dat er iets mis is in het lichaam (bijv. verzwikte enkel)
Nadere informatie9 Pijnbestrijding. 9.1 Medicamenteus stappenschema
9 Pijnbestrijding Het meten van de pijn bij kinderen in de kliniek of op de poli dient onderdeel te zijn van de standaard zorg. Pijn wordt gemeten met een gestandardiseerde scoringslijst. 0-2 jaar comfort
Nadere informatieMedicamenteuze behandeling van pijn bij (oncologische) patiënten
PIJNPROTOCOL VOOR VOLWASSENEN Medicamenteuze behandeling van pijn bij (oncologische) patiënten Inleiding Het afnemen van een pijnanamnese en het bijhouden van pijnscores zijn voorwaarden voor een goede
Nadere informatiePIJN in de palliatieve fase
PIJN in de palliatieve fase Themabijeenkomst Netwerk Palliatieve Zorg Eemland 9 april 2013 Palliatie Team Midden Nederland Anne Mieke Karsch, anesthesioloog-pijnspecialist UMC Utrecht Laetitia Schillemans,
Nadere informatieDit pijnprotocol is gebaseerd op de richtlijn Diagnostiek en behandeling van pijn bij patiënten met kanker 1
Dit pijnprotocol is gebaseerd op de richtlijn Diagnostiek en behandeling van pijn bij patiënten met kanker 1 Algemeen Afnemen pijnscore: De ernst van de pijn (pijnintensiteit) is een aspect van de pijn
Nadere informatiePijnstilling. Na uw bezoek aan de spoedeisende hulp
Pijnstilling Na uw bezoek aan de spoedeisende hulp Uw pijnmedicatie adviesschema: o Paracetamol o. x per dag o Diclofenac o Ibuprofen o Naproxen o Tramadol o. x per dag o OxyContin o OxyNorm o Omeprazol
Nadere informatiePijnstilling. Poli Chirurgie Spoedeisende Hulp
00 Pijnstilling Poli Chirurgie Spoedeisende Hulp Uw behandelend arts heeft u pijnstilling voorgeschreven. Deze folder is bedoeld voor volwassenen en geeft uitleg over: welke pijnstillers voor u geschikt
Nadere informatieGeriatrisch probleem: Pijn
Geriatrisch probleem: Pijn Doel 1. Het geven van informatie over de mogelijke oorzaken, de gevolgen op het dagelijks leven, de diagnostiek en de behandeling van pijn bij oudere patiënten. 2. Het verminderen
Nadere informatieRichtlijn morfine per continue subcutane toediening Doseren van morfine subcutaan bij dyspnoe of pijn
Richtlijn morfine per continue subcutane toediening Doseren van morfine subcutaan bij dyspnoe of pijn Voor uitleg over opiaten bij de behandeling van pijn ga naar Pallialine, ga naar symptomen, pijn, behandeling,
Nadere informatieWorkshop Medicijnen, werkt t of werk t.. tegen? Els Coyajee-Geselschap apotheker
Workshop Medicijnen, werkt t of werk t.. tegen? Els Coyajee-Geselschap apotheker Inhoud workshop Inventarisatie vragen Waar of niet waar Medicatie en hun bijwerkingen Pijnbestrijding Antidepressiva Benzodiazepinen
Nadere informatieProgramma. Doorbraakpijn Vera Middel, apotheker. Casuïstiek Onno van der Velde, huisarts
Programma Prevalentie pijn in de palliatieve fase Stappenplan medicamenteuze behandeling Samenwerkingsafspraak meten en registreren van pijn Marlie Spijkers, kaderarts palliatieve zorg specialist ouderengeneeskunde
Nadere informatiePijn kan men onderscheiden in nociceptieve pijn en niet-nociceptieve
17 Pijn 17.1 Inleiding Pijn kan men onderscheiden in nociceptieve pijn en niet-nociceptieve pijn : Nociceptieve ofwel gewone pijn wil zeggen: pijn met tekenen van ontsteking (rubor, dolor, calor, tumor,
Nadere informatieDoorbraakpijn bij patiënten met kanker
Doorbraakpijn bij patiënten met kanker Sylvia Verhage, verpleegkundig specialist oncologie Jorgo Lambrou, anesthesioloog Jeroen Bosch Ziekenhuis, Den Bosch Alexander de Graeff, internist-oncoloog/hospice-arts,
Nadere informatiePijn bij kanker, behandeling met medicijnen
Pijn bij kanker, behandeling met medicijnen Inleiding Deze informatiefolder is bedoeld voor patiënten die pijn hebben als gevolg van kanker. Ook voor familieleden kan het zinvol zijn om deze folder te
Nadere informatieBehandeling van pijn bij kanker. Dr. S. De Wulf Anesthesioloog/pijnbestrijder 21/02/2017
Behandeling van pijn bij kanker Dr. S. De Wulf Anesthesioloog/pijnbestrijder 21/02/2017 Oorzaken en karakteristieken van kanker pijn Somatische ( nociceptieve ) pijn Opioiden, NSAID, blokkades Viscerale
Nadere informatieHandreiking. Chronische pijn
Handreiking Chronische pijn Handreiking Chronische Pijn Doelgroep Ouderen: - Met pijnklachten ¹ - Denk bij veranderingen in gedrag, depressieve klachten, angst, slaapproblemen, verminderde eetlust, verminderde
Nadere informatieMultidimensioneel protocol oncologische pijn Erasmus MC
Geldig tot december 2022 Auteurs:Neurologie: Renee de Bruijn, Joost Jongen Interne oncologie: Wendy Oldenmenger, Astrid van Oosten, Tilly Baan Anesthesiologie: Nicole Meijer Multidimensioneel protocol
Nadere informatiePIJNMEDICATIE THUIS NA EEN ORTHOPEDISCHE OPERATIE
PIJNMEDICATIE THUIS NA EEN ORTHOPEDISCHE OPERATIE 557 Inleiding In deze folder informeren wij u over het gebruik van pijnmedicatie thuis. U vindt informatie over: de pijnscore pijnmedicatie die u heeft
Nadere informatieHet gebruik van morfine en veel voorkomende vragen
Het gebruik van morfine en veel voorkomende vragen Albert Schweitzer ziekenhuis januari 2015 pavo 0437 Inleiding Uw arts heeft u morfineachtige pijnstillers (zie tabel) voorgeschreven tegen de pijn. Deze
Nadere informatieM106 NHG-Standaard Pijn
M106 NHG-Standaard Pijn NHG-Standaard Deze standaard moet worden geciteerd als: NHG-Werkgroep Pijn. NHG-Standaard Pijn. Huisarts Wet 2015;58(9):472-85. Pijn NHG-Werkgroep Pijn NHG-Standaard M106 Kernboodschappen
Nadere informatiePijn op de SEH. Drs. A.C.M. Schmidt, SEH-arts KNMG
Pijn op de SEH Drs. A.C.M. Schmidt, SEH-arts KNMG Inleiding Pijn is één van de meest voorkomende redenen van een bezoek aan de Spoedeisende Hulp Tussen 50- en 80% van de patiënten op de SEH heeft matig
Nadere informatiePijn en pijnbehandeling bij Kanker 23-04-2014 Centrum Cabane
Pijn en pijnbehandeling bij Kanker 23-04-2014 Centrum Cabane Drs. A.M. Karsch, anesthesioloog pijnspecialist UMC Utrecht Drs. G. Hesselmann, oncologieverpleegkundige, epidemioloog UMCU Wat is pijn? lichamelijk
Nadere informatiePijnmedicatie bij acute en chronische pijn In mond, hoofd en aangezicht Denise van Diermen, arts
Pijnmedicatie bij acute en chronische pijn In mond, hoofd en aangezicht Denise van Diermen, arts 1 Pijn.. Wat doet U als U pijn heeft? 2 3 Wat doet u als uw patiënt pijn heeft? 4 Antibiotica ongeschikt
Nadere informatieMaagbescherming bij NSAID-gebruik 107
Maagbescherming bij NSAID-gebruik 107 Deze Medisch Farmaceutische Beslisregel (MFB) is ontwikkeld door de KNMP en Health Base, in samenwerking met de Expertgroep MFB. Datum 29-05-2013 Doel Verlagen van
Nadere informatieAchtergronden bij casusschetsen
Interline Pijnbehandeling Achtergronden bij casusschetsen 29 mei 2001 Introductie: - Werkgroep zeer multidisciplinair, zie kop werkafspraak. - Leden die het Interline programma maakten: Paul Cost Budde,
Nadere informatieMETHADON ALS PIJNSTILLER IN DE PALLIATIEVE ZORG
METHADON ALS PIJNSTILLER IN DE PALLIATIEVE ZORG RUBEN VAN COEVORDEN HUISARTS HOSPICE ARTS JHI CONSULENT PALLIATIEVE ZORG WAT KOMT AAN BOD? Indicaties Beschikbare preparaten Farmacokinetiek Farmacodynamiek
Nadere informatiePijnbehandeling Rondom een orthopedische operatie
Pijnbehandeling Rondom een orthopedische operatie In overleg met uw behandelend arts heeft u besloten tot een orthopedische operatie. In deze folder leest u waarom het belangrijk is om pijn goed te behandelen.
Nadere informatiePIJN in de palliatieve fase
1 PIJN in de palliatieve fase Bob Ekdom Anja Flipsen Palliatieteam Midden Nederland (PTMN) 21 nov 2013 Definitie van pijn Pijn is datgene wat een persoon die het ervaart zegt dat het is en is aanwezig
Nadere informatieMisselijkheid & Braken Jan de Heer Huisartsconsulent Palliatieve Zorg
Misselijkheid & Braken Jan de Heer Huisartsconsulent Palliatieve Zorg Vragen bij de palliatieve helpdesks? Vragen bij de palliatieve helpdesks Pijn 43.5 % Obstipatie 15.1 % Misselijkheid 14.9 % Benauwdheid
Nadere informatieOorzaken van pijn Pijnmedicatie
Pijndagboek Tegenwoordig is pijn bij kanker vaak goed te bestrijden. Eenmaal vastgesteld wat de pijn veroorzaakt, is deze bijna altijd tot een draaglijk niveau terug te brengen. Niet alle patiënten met
Nadere informatiePijn en pijnbestrijding in de palliatieve fase
Pijn en pijnbestrijding in de palliatieve fase JOS KITZEN, ONCOLOOG COBIE VAN BEUZEKOM,VERPLEEGKUNDIG SPECIALIST Inhoud van de presentatie Even voorstellen Definitie palliatieve zorg Definitie pijn Hoe
Nadere informatieZonder recept betekent niet zonder effect
Zonder recept betekent niet zonder effect Auteur: M. McCaffery Vertaald/bijgewerkt: P.J.W. Vogelaar Nieuwsbrief: 1999 Pagina: 37-40 Jaargang: 6 Nummer: 5 Toestemming: Illustraties: Bijzonderheden: Kernwoorden:
Nadere informatieFabels en feiten over morfine
Fabels en feiten over morfine Beter voor elkaar Fabels en feiten over morfine Inleiding In overleg met uw arts gaat u morfine gebruiken. Morfine behoort tot een groep geneesmiddelen, die morfineachtige
Nadere informatiePijn. F.J. van den Oever November 2017
Pijn F.J. van den Oever November 2017 Inhoud presentatie Wat is pijn? Fysiologie van pijn Pijnladder Pijnmedicatie Bijzonderheden bij opiaten Neuropathische pijn Casus Wat is pijn? Pijn is een waarschuwingssignaal
Nadere informatieMorfine Feiten en fabels. Apotheek
00 Morfine Feiten en fabels Apotheek In overleg met uw arts gaat u morfine gebruiken. Morfine behoort tot een groep geneesmiddelen, die morfineachtige pijnstillers of opioïden worden genoemd. Inleiding
Nadere informatieInleiding in Pijn Pijnladder
Inleiding in Pijn Pijnladder Patricia Schutte Palliatief en oncologieverpleegkundige 13 november 2018 Definitie pijn Pijn is een onaangename sensorische en emotionele gewaarwording die verband houdt met
Nadere informatieArtrose café 16 maart: Artrose en medicatie
Artrose café 16 maart: Artrose en medicatie Vragen Is artrose reuma? Kan je reuma genezen? Kan je artrose genezen? Is artrose erfelijk? Is artrose een ouderdomsziekte? Is bewegen goed of slecht voor een
Nadere informatieOpioïden bij benigne pijn
Opioïden bij benigne pijn Anesthesie Locatie Hoorn/Enkhuizen Inleiding Uw behandelend arts zal uw pijn gaan bestrijden met opioïden. Dit zijn sterk werkende morfine-achtige pijnstillers. Deze informatie
Nadere informatieCasusschetsen. Casusschets 1
Interline Pijnbehandeling Casusschetsen 29 mei 2001 Casusschets 1 Vrouw, 50 jaar Patiente is bekend met een gemetastaseerd mammaca met botmetastasen thoracale en lumbale werverkolom. Tot nu toe is de pijn
Nadere informatieBehandeling van pijn bij patiënten met kanker
Behandeling van pijn bij patiënten met kanker anesthesioloog Dr. T. C. Besse, Prevalentie van pijn bij patienten met kanker Na curatieve behandeling 33% Tijdens behandeling 59% Bij vergevorderde ziekte
Nadere informatieCarla van Soest. Verpleegkundig Specialist Chronisch Pijn
Carla van Soest Verpleegkundig Specialist Chronisch Pijn Definitie Pijn Pijn is wat de patiënt zegt dat het is en treedt op wanneer de patiënt zegt dat het optreedt. (McCaffery 1989) Pijn en behandeling
Nadere informatieAnesthesie Gelrebreed
Trefwoord Pijnbestrijding Epidurale pijnbestrijding PCA (Patiënt Controlled Analgesia) PCA pomp (Numeric Rating Scale) Sedatiescore Bestemd voor Verpleegkundigen van de verpleegafdelingen waar patiënten
Nadere informatieBehandeling van pijn bij kanker
Behandeling van pijn bij kanker Pijn bij kanker kan ontstaan door de ziekte zelf, maar ook door de behandeling ervan. Niet alle patiënten met kanker hebben pijn. In de beginfase van de ziekte heeft 30%
Nadere informatieVerdovende middelen gebruikt voor pijnbestrijding Versie 4.3
Verdovende middelen gebruikt voor pijnbestrijding Versie 4.3 Strategie om de verpakkingsgrootten of de verpakkingsvorm beschikbaar in voor het publiek opengestelde apotheken te beperken 1. Inleiding Het
Nadere informatiePijn bij kanker telt extra zwaar
palliatie CCO Dingemans 24 mei 2013 4 palliatie CCO Dingemans 24 mei 2013 7 Palliatieve zorg: pijn Anne-Marie Dingemans Pijnmeting: Visual Analogue Scale (VAS) 100 80 Zech et al. 1995, n=2118 Caraceni
Nadere informatie(DOORBRAAK)PIJN EN MEDICATIE
(DOORBRAAK)PIJN EN MEDICATIE Manon Boddaert, arts palliatieve geneeskunde Bardo Hospice en Spaarne Ziekenhuis Oktober 2012 Pijn, palliatie en techniek Haarlem INHOUD WORKSHOP Pijn in het algemeen Nociceptieve
Nadere informatieMaagbescherming bij salicylaat-/coxibgebruik 108
Maagbescherming bij salicylaat-/coxibgebruik 108 Deze Medisch Farmaceutische Beslisregel (MFB) is ontwikkeld door de KNMP en Health Base, in samenwerking met de Expertgroep MFB. Datum 04-03-2014 Doel Verlagen
Nadere informatiePijnbestrijding. Opiaten met gereguleerde afgifte
Pijnbestrijding. Opiaten met gereguleerde afgifte Auteur: P. Vogelaar, B.J.P. Crul Vertaald/bijgewerkt: Nieuwsbrief: 1996 Pagina: 48-51 Jaargang: 3 Nummer: 9 Toestemming: Illustraties: Bijzonderheden:
Nadere informatieMorfine. Fabels en feiten
Morfine Fabels en feiten In overleg met uw arts gaat u morfine gebruiken. Morfine behoort tot een groep geneesmiddelen, die morfineachtige pijnstillers of opioïden worden genoemd. Inleiding Waar in deze
Nadere informatieRichtlijnen pijn. Modulaire herziening Richtlijn Diagnostiek en behandeling van pijn bij patiënten met kanker (Ned. Ver. Anesthesiologie) Gradering
Modulaire herziening Richtlijn Diagnostiek en behandeling van pijn bij patiënten met kanker (Ned. Ver. Anesthesiologie) Alexander de Graeff Internist-oncoloog, UMC Utrecht Hospice-arts. Academisch Hospice
Nadere informatiePijn en dementie. Inhoud. Introductie! Pijn. Pijn
Inge van Mansom palliatief arts/specialist ouderengeneeskunde Sint Elisabeth Gasthuishof, LUMC en IKNL regio Leiden Maartje Klapwijk specialist ouderengeneeskunde en onderzoeker LUMC Introductie! 22 september
Nadere informatiechronische pijn en de pijnpolikliniek Dr. D.H.Vrinten Anesthesioloog-pijnbehandelaar
chronische pijn en de pijnpolikliniek Dr. D.H.Vrinten Anesthesioloog-pijnbehandelaar De pijnpolikliniek Indeling van pijn; acuut of chronisch Acute pijn ontstaat plotseling is (meestal) goed te behandelen;
Nadere informatieGENERIEKE NAAM SLIKKLACHTEN SONDEVOEDING
Medicatie via sonde GENERIEKE NAAM SLIKKLACHTEN SONDEVOEDING acenocoumarol acetylcysteïne bruistablet. bruistablet acetazolamide aciclovir overleg met apotheker; eventueel suspensie 40 mg/ml verkrijgbaar
Nadere informatieGeachte collega, INTERACTIES
Geachte collega, Hierbij weer een overzicht van de wijzigingen van het G-Standaardbestand van oktober 2016. Deze maand zijn er wijzigingen op de volgende gebieden: Interacties Contra-indicaties aandoeningen
Nadere informatieINTERLINE DEVENTER CASUSSCHETSEN PALLIATIEVE SEDATIE
INTERLINE DEVENTER CASUSSCHETSEN PALLIATIEVE SEDATIE S.V.P. hierop geen aantekeningen maken! Februari 2010 INTERLINE DEVENTER PALLIATIEVE SEDATIE 2010 Februari CASUSSCHETSEN Casus 1 Patient Hr. P., 75
Nadere informatiepijnbestrijding na uw opname
pijnbestrijding na uw opname NSAID s en opioïden Pijnbestrijding thuis U bent opgenomen in Medisch Centrum Alkmaar (MCA), maar u mag binnenkort naar huis. In deze folder vindt u algemene uitleg over de
Nadere informatieHerkenning en behandeling van chronische pijn bij kwetsbare ouderen multidisciplinaire richtlijn 2011
Herkenning en behandeling van chronische pijn bij kwetsbare ouderen multidisciplinaire richtlijn 2011 Verenso i.s.m. LOC, NHG, NVKG, NVvP, NVA, KNMP, IVM, V&VN, NVFG, EN, NIP 2011 Wat komt aan bod? Aanleiding,
Nadere informatiePijnbestrijding na de operatie
Pijnbestrijding na de operatie Anesthesie alle aandacht Pijnbestrijding na de operatie U wordt binnenkort geopereerd in het Westfriesgasthuis. Het is belangrijk dat u na de operatie zo min mogelijk last
Nadere informatieRichtlijn pijn bij kanker 2010: J. van Doorn, J. Jongen, J. Bromberg, M. van den Bent
Richtlijn pijn bij kanker 2010: J. van Doorn, J. Jongen, J. Bromberg, M. van den Bent I: Pijndiagnose duidelijk? III: Symptomatische pijnbehandeling II: Oorzakelijke behandeling Op centrumlocatie, Indien
Nadere informatieAmphia. Avondsymposium Pijnbestrijding MOET. Pijnbestrijding MOET. Typ hier de titel. Prevalentie van pijn bij patiënten met kanker
Avondsymposium Pijnbestrijding MOET Pijnloos of zinloos 6 oktober 2011 Amphia Ziekenhuis, Breda Pijnbestrijding MOET Voorlichting, communicatie en continuïteit Pijnbeoordeling Oorzakelijke pijnbehandeling
Nadere informatieZie voor meer informatie over de beoordeling en onderbouwing de bijbehorende risicoanalyses op de KNMP Kennisbank.
Geachte collega, Hierbij weer een overzicht van de wijzigingen van het G-Standaardbestand van mei 2017. Deze maand zijn er wijzigingen op de volgende gebieden: Interacties Contra-indicaties aandoeningen
Nadere informatieBehandeling van pijn bij kanker
Behandeling van pijn bij kanker Centrum voor pijngeneeskunde Locatie Eindhoven Pijn bij kanker kan ontstaan door ziekte zelf, maar ook door de behandeling ervan. Niet alle patiënten met kanker hebben pijn.
Nadere informatieBehandeling van doorbraakpijn. Doorbraakpijn. Kenmerken doorbraakpijn 19-10-2011
Behandeling van doorbraakpijn Alexander de Graeff, internist-oncoloog, Universitair Medisch Centrum Utrecht Academisch Hospice Demeter, De Bilt Doorbraakpijn Plotseling optredende (vaak hevige) pijn die
Nadere informatieAcute pijntherapie voor de geriatrische patiënt
Acute pijntherapie voor de geriatrische patiënt Jona Houthuys promotor: Dr. Gert Poortmans Pijn bij de geriatrische patiënt Prevalentie Evaluatie van pijn Complicaties van pijn vertraagd herstel verminderde
Nadere informatieChronische pijn en pijn bij kanker. Hedi Walravens Verpleegkundig specialist polikliniek Pijnbehandeling UMC Utrecht
Chronische pijn en pijn bij kanker Hedi Walravens Verpleegkundig specialist polikliniek Pijnbehandeling UMC Utrecht Chronische pijn, waarheid of mythe? Chronische pijn geneest door rust Echte pijn heeft
Nadere informatieCombinatie oxycodon en tramadol
Your browser does not support script De volgende stap is een NSAID (diclofenac, ibuprofen of naproxen) eventueel in combinatie met paracetamol. De transdermaal fentanylpleister), bij voorkeur in. Kan je
Nadere informatieNHG-Standaard Pijn. Kernboodschappen
M106 NHG-Standaard Pijn De Jong L, Janssen PGH, Keizer D, Köke AJA, Schiere S, Van Bommel M, Van Coevorden RS, Van de Vusse A, Van den Donk M, Van Es A, Veldhoven CMM, Verduijn MM Huisart Wet 2016;59(11)
Nadere informatiePijn bij kanker. Anesthesie. Locatie Hoorn/Enkhuizen
Pijn bij kanker Anesthesie Locatie Hoorn/Enkhuizen Behandeling van pijn bij kanker Inleiding Tegenwoordig is pijn bij kanker vaak goed te bestrijden. Als wordt vastgesteld waardoor de pijn wordt veroorzaakt,
Nadere informatieCASUSSCHETSEN. Patient Hr. P., 75 jaar, is bekend met een prostaatcarcinoom met meerdere botmetastasen.
INTERLINE PALLIATIEVE SEDATIE 20 mei 2008 CASUSSCHETSEN Casusschets 1 Patient Hr. P., 75 jaar, is bekend met een prostaatcarcinoom met meerdere botmetastasen. Hij heeft nog een tijd goed gefunctioneerd
Nadere informatiePitfalls in Oncologische Pijnbehandeling
Pitfalls in Oncologische Pijnbehandeling R.L van Leersum Anesthesioloog / Pijnbehandelaar Bronovo Ziekenhuis Indeling Inleiding Doorbraakpijn Bijwerkingen Opioïden Hyperalgesie Multimodale Aanpak Farmacotherapie
Nadere informatiePijn en demen=e. Signaleren en behandelen van pijn. Introduc8e. Inhoud. Pijn. Pijnmodel. Van Wijckerslooth, Oegstgeest. Elisabeth Gasthuishof, Leiden
Introduc8e Signaleren en behandelen van pijn 4 april Ede StudieArena Van Wijckerslooth, Oegstgeest Inge van Mansom palliatief arts/specialist ouderengeneeskunde Sint Elisabeth Gasthuishof, LUMC en IKNL
Nadere informatiePijnmedicatie na een dagbehandeling
Pijnmedicatie na een dagbehandeling Anesthesie alle aandacht Pijnmedicatie na een dagbehandeling U bent opgenomen geweest voor een operatieve ingreep in dagbehandeling. Met betrekking tot de pijnbehandeling
Nadere informatieWorkshop 2 Pijn & Pijnbestrijding en de rol van de verpleegkundige Antoine Engelen, Paul Cornelissen & Sylvia Verhage
Workshop 2 Pijn & Pijnbestrijding en de rol van de verpleegkundige Antoine Engelen, Paul Cornelissen & Sylvia Verhage Kasteel Maurick 2-10-2012 Pijn bij kanker Pijn bij kanker + algemeen voorkomend symptoom
Nadere informatieProstaatkanker en palliatieve pijnbestrijding,
Prostaatkanker en palliatieve pijnbestrijding, behandelen om de klachten te verminderen; niet genezend PIJN BESTRIJDING Patiënten bij wie de kanker niet meer beperkt is tot de prostaat, maar is uitgezaaid,
Nadere informatieIn deze folder staat beschreven welke medicatie u mag gebruiken en wanneer u deze medicatie mag innemen.
Patiëntenvoorlichting Anesthesie Pijnmedicatie na een dagbehandeling U bent opgenomen geweest voor een operatieve ingreep in dagbehandeling. Met betrekking tot de pijnbehandeling na de operatieve ingreep
Nadere informatieWelkom bij Neuropathischepijn, pijn, een update.
Welkom bij Neuropathischepijn, pijn, een update. Hier gaat het om u. Henny Bom, huisarts Christine Pluymakers, anesthesioloog-pijnspecialist 12-13 april 2018 Disclosure sheet Vereniging Medische Staf Disclosure
Nadere informatieDoorbraakpijn bij kanker: de rol van de verpleegkundige!
Doorbraakpijn bij kanker: de rol van de verpleegkundige! Sylvia Verhage MANP Verpleegkundig specialist intensieve zorg: oncologie & palliatieve zorg Jeroen Bosch Ziekenhuis, 's-hertogenbosch Congres V&VN
Nadere informatieANALGETICA 1e stap met paracetamol 4x1000 mg. Alternatief tevens NSAID, niet bij nierinsufficiëntie, tenzij dialyse.
Pijnbestrijding bij kanker (1)bron e-learning 2007 Ikn-HA opl (2)e-module artsennet (3)richtlijn diagnostiek en behandeling van pijn bij patiënten met kanker 2008 welk type pijn? Wat is de oorzaak? Zijn
Nadere informatieWorkshop chronische nierschade. Adry Bakker Diepenbroek Bettie Hoekstra
Workshop chronische nierschade Adry Bakker Diepenbroek Bettie Hoekstra Mevr. Muis 73 jaar Voorgeschiedenis: diabetes mellitus type 2 hartfalen regelmatig urineweginfecties, 2x pyelonefritis aspecifieke
Nadere informatie1. Patiënt bezoekt apotheek
Praktijkvoorbeeld Zorgpad Infectieziekten: PrEP voor apothekers (finale versie_20180912) Versie voor KNMP site dd 25-1-2019 Auteur: David Burger (david.burger@radboudumc.nl) De NVZA wil de apothekers van
Nadere informatieGebruik van morfine en andere opioïden
Gebruik van morfine en andere opioïden En veelvoorkomende vragen Naar het ziekenhuis? Lees eerst de informatie op www.asz.nl/brmo. Inleiding Uw arts heeft u morfineachtige pijnstillers voorgeschreven
Nadere informatiePijnbestrijding. Wat is pijn? Leerdoelen en competenties. Samenvatting Pijnbestrijding 1/5
Pijnbestrijding Pijnbestrijding 1/5 De gemiddelde volwassen Nederlander slikt zo n 27 pijnstillers per jaar, oftewel ongeveer 1 per 2 weken. Dit betekent dat in Nederland dagelijks bijna een miljoen pijnstillende
Nadere informatieMFB S EN DE OPENBAAR APOTHEKER
MFB S EN DE OPENBAAR APOTHEKER INTRODUCTIE Apothekers streven naar optimale farmaceutische patiëntenzorg. Deze zorg wordt steeds vaker afgestemd op de individuele patiënt. Dit is ook nodig, omdat er steeds
Nadere informatieOorzaken. Pijn in de Palliatieve Fase. Programma. Stellingen. Vóórkomen van pijn Pijn in de palliatieve fase onderbehandeld?!
Pijn in de Palliatieve Fase Juni 2012 Programma Stellingen Inleiding Casus Soorten Pijn Pijnbehandelingen In kaart brengen van pijn Vragen Evaluatie Stellingen In onze maatschappij en op ons niveau van
Nadere informatieMorfine. Informatie voor patiënten die in overleg met hun arts morfine gebruiken
Morfine Informatie voor patiënten die in overleg met hun arts morfine gebruiken Inhoudsopgave Morfine en andere sterke pijnstillers... 3 De functie van pijn... 3 De behandeling van pijn... 3 De juiste
Nadere informatieSpoedeisende Hulp. Patiënteninformatie. Gebruik van pijnstillers. Slingeland Ziekenhuis
Spoedeisende Hulp Gebruik van pijnstillers i Patiënteninformatie Slingeland Ziekenhuis Algemeen U heeft een bezoek gebracht aan de Spoedeisende Hulp. Na uw behandeling kunt u nog pijn hebben. Pijn is erg
Nadere informatiePalliatieve pijnbestrijding : thuis en in het W.Z.C.
Palliatieve pijnbestrijding : thuis en in het W.Z.C. Dr K. Herweyers Equipearts PHA Pijn en palliatieve zorg Pain is an unpleasant and emotional experience associated with tissue damage or described in
Nadere informatieVerouderingsproces. -Voldoende functie -Voldoende reserve. Normale veroudering. Kwetsbaarheid. Geriatrische problematiek
Kwetsbaarheid Verouderingsproces Normale veroudering -Voldoende functie -Voldoende reserve Kwetsbaarheid -Afname functies -Verminderde reserve Geriatrische problematiek -Tekortschieten functies -Onvoldoende
Nadere informatieNeuropatische Pijn WOV SYMPOSIUM 3 OKTOBER 2014
Neuropatische Pijn WOV SYMPOSIUM 3 OKTOBER 2014 Wat is neuropathische pijn? Wat is neuropathische pijn? Neuropathische pijn = pijn die veroorzaakt wordt door een primaire laesie of disfunctie van het perifere
Nadere informatieM106 NHG-Standaard Pijn *
NHG-Standaard M106 NHG-Standaard Pijn * INLEIDING De NHG-Standaard Pijn omvat richtlijnen voor de diagnostiek en het beleid bij volwassenen en kinderen met acute pijn en volwassenen met chronische pijn.
Nadere informatieDr. Martine De Laat Palliatieve zorg UZ Gent
Dr. Martine De Laat Palliatieve zorg UZ Gent Richtlijn pijn bij palliatieve patiënten Auteurs Dr. Peter Demeulenaere (huisarts) Dr. Martine De Laat (anesthesist) Mr. Marc Tanghe (verpleegkundige) Mevr.
Nadere informatie