1.4.2 Empirische rechtswetenschap: meta-evaluatie van evaluatieonderzoek en inzichten uit nietjuridische

Transcriptie

1 Afkortingen 13 1 Inleiding Inleiding van het onderwerp en aanleiding tot het onderzoek Vraagstelling en verantwoording Doelstelling Methode Juridisch-dogmatisch en rechtsvergelijkend onderzoek Empirische rechtswetenschap: meta-evaluatie van evaluatieonderzoek en inzichten uit nietjuridische disciplines Reikwijdte en beperkingen Aansluiting gezocht bij de PRIIPs-Verordening en andere beperkingen Volgorde van de landen en evaluatierapporten Deel en hoofdstuk gebaseerd op landenrapporten en uitvoerige analyse Terminologie Documenten en financiële producten Begrijpen, vergelijken en het nemen van een goede beslissing Wetgever en regelgever Overige terminologie Opbouw 31 Deel I De beleidstheorieën van informatiedocumenten in Europa, Engeland, Nederland en Duitsland 35 2 Europa Inleiding Beleidstheorieën in de loop van de jaren in context Het Prospectus (1985) Het Vereenvoudigd Prospectus (2004) De Aanbeveling (2004) Het Key Investor Information Document (2009 en 2010) Het Key Information Document (2018) Schematische samenvatting van beleidstheorie per document en toelichting 53

2 2.3.1 Schema beleidstheorieën Europa Toelichting per beleidsaspect Aanleidingen Doelen Regelgeving Belegger Evaluatieonderzoek Harmonisatie Conclusie 63 3 Engeland Inleiding Beleidstheorieën in de loop van de jaren in context De introductie van een informatiedocument (1994) Een periode van onderzoek en consultatie ( ) Nieuwe regels voor het document (2007) Latere ontwikkelingen waaronder de introductie van de PRIIPs-Verordening Schematische samenvatting van beleidstheorie per document en toelichting Schema beleidstheorieën Engeland Toelichting per beleidsaspect Aanleidingen Doelen Regelgeving Belegger Evaluatieonderzoek Harmonisatie Conclusie 82 4 Nederland Inleiding Beleidstheorieën in de loop van de jaren in context 87

3 4.2.1 Introductie van de Financiële Bijsluiter (2001) Aanpassing van de Financiële Bijsluiter (2006) Latere wijzigingen waaronder vervanging van de Financiële Bijsluiter door het Key Information Document Schematische samenvatting van beleidstheorie per document en toelichting Schema beleidstheorieën Nederland Toelichting per beleidsaspect Aanleidingen Doelen Regelgeving Belegger Evaluatieonderzoek Harmonisatie Conclusie Duitsland Inleiding Beleidstheorieën in de loop van de jaren in context Informatiedocument voor verzekeringen (2007) Informatiedocument voor financiële instrumenten (2011) Informatiedocument voor icbe s (2011) Informatiedocument voor risicovolle kapitaalinvesteringen (2012) Informatiedocument voor private pensioenproducten (2013) Schematische samenvatting van beleidstheorie per document en toelichting Informatiedocument voor verzekeringen Schema beleidstheorieën Duitse informatiedocument voor verzekeringen Toelichting per beleidsaspect Aanleidingen Doelen Regelgeving Belegger 129

4 Evaluatieonderzoek Harmonisering Informatiedocument voor financiële instrumenten Schema beleidstheorieën Duitse informatiedocument voor financiële instrumenten Toelichting per beleidsaspect Aanleidingen Doelen Regelgeving Belegger Evaluatieonderzoek Harmonisering Informatiedocument voor risicovolle kapitaalinvesteringen Schema beleidstheorie Duitse informatiedocument voor risicovolle kapitaalinvesteringen Toelichting per beleidsaspect Aanleidingen Doelen Regelgeving Belegger Evaluatieonderzoek Harmonisering Informatiedocument voor private pensioenproducten Schema beleidstheorie Duitse informatiedocument voor particuliere pensioenen Toelichting per beleidsaspect Aanleidingen Doelen Regelgeving Belegger Evaluatieonderzoek Harmonisering Conclusie 139

5 6 Vergelijkende analyse Inleiding Aanleidingen Vaak economische aanleidingen Padafhankelijkheid Niets nieuws onder de zon Doelen Begrijpen en vergelijken Informatiedocument is vaak een instrumenteel doel Heeft de wetgever de doelen goed voor ogen? Meer inzicht in de beleidstheorie Aard regelgeving Meer standaardisatie, meer voorschriften, minder open normen Van aandacht voor inhoud naar meer aandacht voor vormgeving Overwegend bindende voorschriften: vrijheid voor de financiële sector lijkt niet het gewenste effect te hebben Doelen steeds anders uitgewerkt in regelgeving Belegger Onduidelijkheid over de doelgroep van het document Trend van rationele belegger naar belegger die irrationeel gedrag kan vertonen Aansluiting zoeken bij de behoeften van beleggers Evaluatieonderzoek Harmonisering Conclusie 167 Deel II De effectiviteit van informatiedocumenten Informatiedocumenten in de praktijk: een meta-analyse en meta-evaluatie Inleiding Resultaten van de evaluatieonderzoeken Hoe wordt tegen het document aangekeken? Waardering voor het document en de doelstellingen 178

6 Aard van het document Kortom Gebruik van het document Lezen consumenten het document? Draagt het document bij aan het inzichtelijk maken van financiële producten? Draagt het document bij aan het vergelijken van financiële producten? Kortom Inhoud en vormgeving van het document Onderdelen die consumenten relevant vinden Presentatie van informatie Aard van de informatie: algemene of persoonlijke informatie Kortom Aanbevelingen voor evaluatieonderzoek De methodologische kwaliteit van de evaluatieonderzoeken Beoordelingscriteria Aard van de evaluatie Methodologische kwaliteit Overzicht beoordelingscriteria Beoordeling van de evaluatieonderzoeken Aard van de evaluaties Methodologische kwaliteit Validiteit Interne validiteit Betrouwbaarheid Overzicht methodologische kwaliteit evaluatieonderzoeken Aanbevelingen voor evaluatieonderzoeken in de toekomst Samenvatting De beleidstheorieën van informatiedocumenten in het licht van andere disciplines Inleiding De persoon van de belegger 220

7 8.2.1 Segmentatie op basis van beslisstijlen Persoonlijke verschillen: de Big Five Extraversie Emotionele stabiliteit Meegaandheid Consciëntieusheid Openstaan voor ervaringen Het gaan lezen van informatie: motivatie Lezen van informatie: financiële geletterdheid en financiële genummerdheid Beslisstrategieën Het normatieve model: de belegger als Homo Economicus De Homo Sapiens: heuristieken en biases Hoeveelheid informatie en hoeveelheid keuzes Presentatie en formulering van informatie Zelfoverschatting en het zoeken van bevestiging Voorkeur voor het bekende Startwaarde beïnvloedt beoordeling Beeldvorming en het inschatten van een gebeurtenis op basis van beschikbaarheid in geheugen Negeren van de base rate Conclusie De belegger De gemiddelde belegger bestaat niet Segmentering als handvat voor wetgevers Een goed beeld van de doelgroep van het document De motivatie van beleggers Financiële geletterdheid en genummerdheid Beslisstrategieën Beslisstrategieën van beleggers relevant voor wetgever Belegger wordt overspoeld door informatie Teveel keuzes 257

8 Het verschillend presenteren van dezelfde informatie kan leiden tot verschillen Zelfoverschatting en het zoeken van bevestiging Voorkeur voor het bekende Invloed van een startwaarde De vertekenende invloed van de availability heuristic Negeren van de base rate 261 Deel III Slotbeschouwing Conclusie, discussie en vooruitzicht Inleiding De beleidstheorieën van informatiedocumenten De vicieuze beleidscirkel De doelen dienen weldoordacht te zijn Trends in regelgeving Trend naar standaardisering Meer aandacht voor de vormgeving van het document Bindende voorschriften Dezelfde doelen maar verschillende regelgeving Een juist beeld van de belegger van belang voor beleid De wetgever heeft veelal geen duidelijk of een onjuist beeld van de belegger De wetgever heeft onvoldoende oog voor de verschillen tussen beleggers Het veranderde beeld van de belegger vergt een heroverweging van informatiedocumenten als beleidsmaatregel Evaluatieonderzoek van matige tot slechte kwaliteit speelde rol bij beleidsbeslissingen Harmonisering: samenwerking tussen rechtsstelsels gewenst Evaluatieonderzoek: tegenvallende resultaten en gebrekkig onderzoek Informatiedocumenten functioneren in de praktijk vaak niet goed De methodologische kwaliteit van evaluatieonderzoeken is over het algemeen matig tot slecht Inzichten uit de psychologie tonen de beperkingen van informatiedocumenten aan Waar moet het heen met informatiedocumenten? Geen pleidooi voor afschaffing: de toegevoegde waarde van informatiedocumenten 275

9 9.5.2 Niet langer doorgaan op de ingeslagen weg: verkenning alternatieven noodzakelijk voor beleggersbescherming Blijven doordraaien in de vicieuze beleidscirkel blijkt al meer dan dertig jaar niet succesvol Het veranderde beeld van de belegger past niet bij deze beleidsmaatregel Factoren waarop de wetgever geen directe invloed kan uitoefenen Geen beleidshomeopathie maar daadwerkelijke beleggersbescherming 279 Samenvatting 281 Summary 291 Literatuurlijst 299 Trefwoordenregister 317 Over de auteur 323