Cover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation

Transcriptie

1 Cover Page The handle holds various files of this Leiden University dissertation Author: Bosma, A.Q. Title: Targeting recidivism : an evaluation study into the functioning and effectiveness of a prison-based treatment program Issue Date:

2 Nederlandstalige Samenvatting (Summary in Dutch) Het terugdringen van recidive Een evaluatie van het functioneren en de effectiviteit van het programma Terugdringen Recidive Introductie en de huidige studie Om de hoge recidivecijfers onder ex-gedetineerden (Wartna et al., 2010) te reduceren werd in 2007 het programma Terugdringen Recidive landelijk geïmplementeerd: Een resocialisatieprogramma dat zich richt op het verminderen van recidive onder gedetineerden met een minimale gevangenisstraf van vier maanden (Dutch Prison Service & Dutch Probation Organizations, 2007). Tot op heden is niet nagegaan in hoeverre het programma TR succesvol was in het verminderen van herhalingscriminaliteit onder deelnemers. De huidige studie onderzocht het functioneren en de effectiviteit van het programma TR, door het uitvoeren van een planevaluatie, een procesevaluatie en een productevaluatie. De volgende onderzoeksvragen stonden daarbij centraal: (1) In hoeverre is het programma Terugdringen Recidive effectief, gebaseerd op theoretische en empirische kennis (2) In hoeverre functioneert het programma Terugdringen Recidive volgens plan? En (3) In hoeverre is het programma Terugdringen Recidive effectief in het verminderen van herhalingscriminaliteit onder programma-deelnemers? Om deze onderzoeksvragen te beantwoorden werd een literatuurstudie uitgevoerd (deelvraag 1), en werd gebruik gemaakt van een onderzoeksgroep van gedetineerden, van wie gegevens uit een groot aantal registratiebestanden waren verzameld (deelvraag 2 en 3). Resultaten In hoofdstuk 2 is in kaart gebracht in hoeverre het programma Terugdringen Recidive effectief zou kunnen zijn op basis van theoretische- en empirische kennis. Dit werd onderzocht met behulp van een reconstructie en evaluatie van de beleidstheorie. Een reconstructie van de beleidstheorie wees uit dat het programma TR haar doelstellingen, het verminderen van het schadelijke effect van detentie en het bevorderen van re-integratie in de maatschappij, tracht te bereiken door een aanpak toe te passen die bestaat uit vier onderdelen, namelijk: (1) het gericht toepassen van effectieve gedragsinterventies, (2) het bieden van ondersteuning op vier gebieden die belangrijk zijn bij terugkeer in de maatschappij (identiteitspapieren, inkomen, huisvesting en gezondheidszorg), (3) een gefaseerde uitstroom uit detentie, en (4) een optimale samenwerking tussen het gevangeniswezen en de reclassering door

3 196 Chapter 8 het instellen van een casemanager. Gezamenlijk zou deze aanpak moeten leiden tot minder recidive onder deelnemers en (samen met andere beleidsmaatregelen) moeten zorgen voor een daling van recidive en criminaliteit in de maatschappij. Evaluatie van de beleidstheorie toonde aan dat verondersteld mag worden dat het programma Terugdringen Recidive effectief zal zijn, aangezien de effectiviteit van de programmamethodiek voor het overgrote deel in overeenstemming is met theoretische en empirische kennis. Verwachtingen moeten echter worden beperkt tot een afname van de recidive onder gedetineerden die aan het programma deelnamen. Gezien de naar verwachting vrij kleine groep programmadeelnemers worden de met het programma beoogde macro-effecten, de vermindering van recidive en criminaliteit in de maatschappij, niet ondersteund. Vervolgens werd onderzocht in hoeverre het programma op juiste wijze werd toegepast. In hoofdstuk 3 werd nagegaan hoeveel gedetineerden kandidaat waren voor het programma TR, wat hun kenmerken waren, en werd onderzocht of de juiste doelgroep voor het programma in aanmerking werd gebracht. De resultaten toonden aan dat slechts twintig procent van onze onderzoeksgroep in aanmerking kwam voor programma-deelname. Daarbij bleek dat kandidaten, in vergelijking met niet-kandidaten, veelal in detentie zaten voor een zwaarder (vaak gewelddadig) delict, waarvoor ze tot een langere gevangenisstraf waren veroordeeld. Daarnaast kwam naar voren dat programma-kandidaten over het algemeen een hoog recidiverisico hadden, en dus behoorden tot de groep daders voor wie behandelsucces op basis van eerder onderzoek mag worden verwacht. Overigens bleek het risico op recidive onder de niet-kandidaten van wie de risicotaxatie uitkomsten bekend waren even hoog te zijn, deze gedetineerden werden echter veelal uitgesloten op basis van een te kort strafrestant. Ten slotte toonde hoofdstuk 3 aan dat door het geautomatiseerde systeem niet altijd de juiste gedetineerden voor programma-deelname werden geselecteerd, dit betekende dat sommige daders onterecht voor deelname in aanmerking kwamen, terwijl anderen ten onrechte werden uitgesloten. In hoofdstuk 4 stond programma-deelname centraal. In dit hoofdstuk werd nagegaan hoeveel gedetineerden aan het programma deelnamen, wat hun kenmerken waren en werd onderzocht welke factoren voorspellend waren voor deelname. De resultaten toonden aan dat iets meer dan zestig procent van de gedetineerden die kandidaat waren, ook daadwerkelijk deelnamen. Overigens werden delinquenten die niet deelnamen veelal uitgesloten van deelname op basis van organisatorische omstandigheden (zoals een gebrek aan personeel). Niet-deelname vanuit de gedetineerde zelf (bijvoorbeeld als gevolg van een gebrek aan motivatie) was zeer beperkt. Een vergelijking tussen deelnemers en niet-deelnemers wees uit dat zij verschillen op diverse achtergrondkenmerken, en behandelingsbereidheid, maar niet anders scoorden op een groot aantal risicodomeinen. Verdere analyses wezen uit dat behandelingsbereidheid, het aan een behandeling willen deelnemen en aan een behandeling kunnen deelnemen, voorspellend was voor programma-deelname. Risicofactoren waren dat niet.

4 Summary and Discussion 197 Het inzetten van gedragsinterventies passend bij het de individuele risicofactoren van deelnemende gedetineerden wordt gezien als de belangrijkste pijler van het programma TR (van der Linden, 2004). In hoofdstuk 5 werd daarom onderzocht hoeveel deelnemers naar (welk type) behandeling werden verwezen, werd nagegaan of de juiste gedetineerden naar de juiste programma s werden verwezen, en werd onderzocht welke factoren deze toewijzingen beïnvloedden. De resultaten gaven aan dat meer dan de helft van de onderzoeksgroep niet naar een gedragsinterventie was verwezen, en dus een standaard-programma volgden. Ook kwam naar voren dat de toewijzing van gedetineerden aan gedragsinterventies veelal niet in overeenstemming was met de risicotaxatie-uitkomsten die daarbij leidend dienen te zijn. Meer specifiek werd meer dan de helft van onze onderzoeksgroep verkeerd geclassificeerd, wat in de meeste gevallen resulteerde in gedetineerden die een standaard-programma volgden, terwijl zij op basis van risicotaxatie-uitkomsten verwezen dienden te worden naar een specifieke gedragsinterventie. Tenslotte is nagegaan welke factoren dan wel leidend waren. Daarbij toonden analyses aan dat een zeer breed scala aan risicodomeinen (en dus niet de domeinen die daarbij leidend moeten zijn) en een zeer praktisch argument, namelijk een lange detentieduur, van invloed waren op programmaverwijzingen. Met het onderzoek beschreven in hoofdstuk 6 werd tenslotte nagegaan hoeveel van de deelnemende gedetineerden het programma TR wist af te ronden, werd onderzocht wat hun kenmerken waren en werd in kaart gebracht welke factoren voorspellend waren voor het voltooien van het programma. Uit de resultaten kwam allereerst naar voren dat een aanzienlijk deel van de deelnemers het programma niet kon afronden vanwege organisatorische omstandigheden (bijvoorbeeld omdat het deelnemen aan een gedragsinterventie lastig was omdat dit overplaatsing vereiste). Programma uitval vanuit de gedetineerde, bijvoorbeeld als gevolg van een gebrek aan motivatie, was zeer beperkt. Daarnaast bleek dat er weinig verschillen waren tussen de gedetineerden die het programma afgerond hadden en zij die het programma niet afgerond hadden, met één belangrijke uitzondering, namelijk type behandeling. Gedetineerden die naar een standaard programma waren verwezen, dat wil zeggen een programma zonder een specifieke gedragsinterventie, hadden meer kans om hun programma af te ronden, dan zij die wel naar een gedragsinterventie verwezen waren. Hoewel deze relatie wellicht voor de hand ligt (met een leeg programma heeft een gedetineerde weinig te doen, en is uitval onwaarschijnlijk) is het opvallend dat het voor Penitentiaire Inrichtingen zo lastig is om deelnemers met een grote behoefte aan gedragsinterventies, deze ook te laten afronden. Het afsluitende deel van dit evaluatieonderzoek was een product-evaluatie, ofwel een evaluatie van de effecten van een programma. Met de studie beschreven in hoofdstuk 7 werd nagegaan in hoeverre het programma Terugdringen Recidive effectief was in het verminderen van recidive onder deelnemers aan het programma, in de 6- en 24 maanden na uitstroom uit detentie. De resultaten van deze studie wezen uit dat de recidive onder de

5 198 Chapter 8 verschillende groepen die in deze studie werden onderscheiden zeer divers waren. Daarbij werd aangetoond dat er een kleine, maar significante daling was van de recidivecijfers onder gedetineerden die een standaard programma hadden afgerond (dat wil zeggen een programma zonder gedragsinterventies), in vergelijking met een controlegroep van daders die in aanmerking kwamen voor een standaard programma. Dit was echter niet het geval voor gedetineerden die naast het standaard programma ook een gedragsinterventie gevolgd hadden. Zij rapporteerden geen lagere recidivecijfers, in vergelijking tot een vergelijkbare controlegroep van gedetineerden die in aanmerking kwamen voor een gedragsinterventie. Conclusie Deze studie maakte allereerst duidelijk dat het programma Terugdringen Recidive aangemerkt kan worden als veelbelovend en ambitieus, gezien het methoden toepast die effectief zijn gebleken op basis van theorie en eerder onderzoek. Daarnaast werd echter aangetoond dat de uitvoering van het programma te kort schiet. Diverse uitvoeringsproblemen speelden het programma parten. Allereerst kwam slechts een kleine groep gedetineerden voor het programma in aanmerking, als gevolg van zeer strenge inclusiecriteria. Vervolgens bleek de uitval uit het programma hoog te zijn (dat betreft zowel niet-deelname als niet-afronding), wat in de meeste gevallen door organisatorische omstandigheden werd veroorzaakt. Daarnaast kwam uit deze studie naar voren dat gedetineerden in de meeste gevallen niet naar een gedragsinterventie werden verwezen, waarbij gedetineerden die wel werden verwezen niet werden verwezen naar een programma dat aansloot bij hun individuele kenmerken. Als gevolg van deze beperkingen was het programma Terugdringen Recidive slechts in staat een zeer kleine groep gedetineerden te bereiken. Deze deelnemers volgden meestal slechts een standaard programma, zonder gedragsinterventies gericht op het aanpakken van de factoren die samenhangen met herhaald crimineel gedrag. Ten slotte werd met deze studie aangetoond dat het programma Terugdringen Recidive alleen een klein effect had op de recidivecijfers van de groep daders die een standaard programma volgden. Gedragsinterventies, die veelal aangewezen worden als belangrijkste pijler van het programma Terugdringen Recidive, waren daarbij niet effectief.