Leerlijn mondelinge vaardigheden in Nederlandstalige opleiding Wijsbegeerte. Analyse huidige leerlijn academiejaar 17-18

Transcriptie

1 Taalbeleid KU Leuven Hoger Instituut voor Wijsbegeerte Leerlijn mondelinge vaardigheden in Nederlandstalige opleiding Wijsbegeerte Inleiding Analyse huidige leerlijn academiejaar Op basis van de nota Werken aan taalbeheersing Nederlands van alle studenten doorheen alle opleidingen van de KU Leuven (ontwikkeling en goedkeuring in academiejaar ) is de KU Leuven in oktober 2017 gestart met het project taalbeleid. Dit project heeft als doelstelling faculteiten te ondersteunen bij het vormgeven en implementeren van een structureel, coherent, inclusief en opleidingsspecifiek taalbeleid, dat er onder meer op gericht is de taalbeheersing Nederlands van alle studenten maximaal te bevorderen. Het Hoger Instituut voor Wijsbegeerte heeft ervoor gekozen om tijdens het academiejaar de leerlijn mondelinge vaardigheden voor de Nederlandstalige opleiding te analyseren en te optimaliseren. De focus ligt daarbij op de volgende vragen: Op welke wijze worden mondelinge leerdoelen, onderwijsinhouden en de toetsing ervan binnen een cursus en binnen het gehele curriculum van de opleiding opgebouwd? In hoeverre is er sprake van een logische samenhang in de opbouw van deze kennis en vaardigheden binnen het bestaande curriculum? Komen bepaalde eindtermen voldoende terug in het curriculum en zijn deze zichtbaar voor docenten en studenten? Op welke wijze besteden docenten momenteel (bewust of onbewust) al aandacht aan deze leerlijn? Bij de analyse van de huidige leerlijn mondelinge vaardigheden werd de volgende werkwijze gehanteerd: In een eerste stap werden de ECTS-fiches en de online leeromgeving Toledo doorgelicht. Op basis daarvan werd een eerste versie van de leerlijn mondelinge vaardigheden opgesteld. In een volgende stap vulden de betrokken docenten een schriftelijke vragenlijst in en werden zij geïnterviewd. Dat gaf interessante informatie om de eerste versie van de leerlijn mondelinge vaardigheden aan te vullen. Op basis van deze schriftelijke en mondelinge informatie formuleren we een aantal aanbevelingen die het Hoger Instituut voor Wijsbegeerte kan meenemen bij de verdere ontwikkeling en optimalisering van de leerlijn mondelinge vaardigheden. Inventarisatie huidige leerlijn mondelinge vaardigheden Het overzicht in de bijlage bevat de inventarisatie van de huidige leerlijn mondelinge vaardigheden in de Nederlandstalige opleiding Wijsbegeerte. Per fase staan alle opleidingsonderdelen opgesomd waarin er mondelinge vaardigheden aan bod komen. Onder THEORIE staan per opleidingsonderdeel telkens de mondelinge doelen, taken, ondersteunings- en evaluatievormen, afgeleid uit de informatie in de ECTS-fiches en de Toledo-omgeving. Onder PRAKTIJK ACADEMIEJAAR staat aanvullende informatie over de toepassing van de theorie in de praktijk, verzameld op basis van de vragenlijst en de interviewgesprekken. Bij OPMERKINGEN staan ten slotte aandachtspunten en tips. 1

2 Aanbevelingen voor de verdere uitbouw van een leerlijn mondelinge vaardigheden Op basis van de inventarisatie en analyse van de bestaande leerlijn mondelinge vaardigheden formuleren we hieronder een aantal adviezen om de leerlijn verder te ontwikkelen en te optimaliseren. Deze adviezen vormen aanzetten tot reflectie en kunnen leiden tot het eventueel herdenken of bijsturen van initiatieven binnen en buiten het bestaande curriculum. Een belangrijke kanttekening is dat elke discipline binnen de filosofie een eigen manier van denken en werken heeft. Bij het verder uitstippelen van coherente leerlijnen binnen de opleiding, is het dan ook belangrijk deze diversiteit tussen de disciplines als belangrijke meerwaarde indachtig te houden. 1. Werken aan consensus over de mondelinge componenten Op basis van de bestaande leerlijn vaardigheden (cf. bijlage), de leerdoelen rond mondelinge vaardigheden die in de ECTS-fiches geëxpliciteerd worden en de verdiepende interviews met de betrokken docenten, onderscheiden we binnen de leerlijn mondelinge vaardigheden de volgende vijf componenten/taken: 1. Een onderzoeksdialoog voeren 2. Discussiëren a. Op gang brengen van een discussie b. Deelnemen aan een (groeps)discussie c. Modereren van een discussie 3. Debatteren a. Inleiden van een debat b. Voeren van (of deelnemen aan) een debat c. Modereren van een debat 4. Presenteren a. Een samenvatting helder weergeven b. Argumenten helder formuleren c. Persoonlijke mening formuleren 5. Een mondelinge verdediging voeren - Het is wenselijk om in de eerste plaats af te toetsen of er consensus is over deze vijf componenten en de gradaties: Zijn dit effectief de vijf onderdelen die in onze leerlijn aan bod moeten komen of niet? Indien niet, welke wel/niet? Moeten alle gradaties binnen elke component aangeleerd worden of niet? Indien niet, welke wel/niet? - Voorts wordt aangeraden om samen met een team van docenten de verschillende componenten eenduidig te omschrijven. Wat verstaan we onder een debat? Wat verstaan we onder een discussie voeren? Op welke manier kan een presentatie opgevat worden (louter een samenvatting geven van de behandelde teksten, dan wel een opsomming geven van opvallende kernpunten of het meegeven van persoonlijke reflectie op de teksten )? 2

3 - Een zekere terminologische consistentie in de omschrijving van deze componenten zou bovendien een eerste houvast vormen voor betrokken docenten en studenten. o In de interviews is bijvoorbeeld gebleken dat niet alle docenten hetzelfde begrepen onder een debat : sommige docenten vullen het eerder in als een groepsdiscussie ; anderen beschouwen het als een strijdgesprek tussen twee kampen voeren. - Tot slot is het aan te bevelen om de ECTS-fiches waar nodig aan te passen of aan te vullen met informatie over mondelinge leerdoelen. Bij sommige opleidingsonderdelen zijn die doelen momenteel nog niet geëxpliciteerd (cf. kolom THEORIE in bovenstaand overzicht bij punt 2). 2. Werken aan een graduele en consistente opbouw van de mondelinge componenten - Het is wenselijk om in samenwerking met de curriculumcommissie de graduele opbouw van de leerlijn mondelinge vaardigheden kritisch te evalueren en waar nodig verder uit te werken. Tijdens de interviewgesprekken opperden verschillende docenten dat het zeer moeilijk is om studenten de rol van moderator te laten opnemen na de presentatieopdracht. Is dit een realistische verwachting binnen fase 2? Indien ja, op welke wijze kan de opleiding hen hierin laten groeien? Of is het logischer dit in een latere fase als doelstelling voorop te stellen? Verschillen de verwachtingen bij de presentatieopdracht van het scriptieseminarie van die bij de presentatieopdrachten van de vorige fasen? Sommige docenten verwachten in de derde fase bijvoorbeeld meer dan louter het kunnen weergeven van een samenvatting van gelezen teksten en vragen ook een persoonlijkere toevoeging. Die verschillen zijn echter niet geëxpliciteerd in de ECTS-fiches. - Het is nuttig om te zorgen voor een consistente aanpak via overlegmomenten tussen docenten die lesgeven in dezelfde opleidingsonderdelen binnen eenzelfde fase uit de leerlijn mondelinge vaardigheden. Filosofie en de hedendaagse samenleving : Op welke manier wordt er over de modules van het vak heen groei voorzien op het vlak van mondelinge taalvaardigheid? Wordt de aangeboden ondersteuning van de docent op eenzelfde manier opgebouwd binnen elke module? Scriptieseminarie : is de tijdspanne die momenteel tussen de try-out en de eigenlijke presentatie van de scriptieseminaries in fase 3 voldoende ruim om een zekere groei van de mondelinge taalvaardigheid van studenten te verwachten? 3

4 3. Verspreiden en gebruiken van bestaand materiaal - Het is nuttig om te bepalen of er belangrijke ondersteunende documenten voor mondelinge vaardigheden als basisdocumenten kunnen dienen over de hele opleiding heen, bv. bepaalde documenten uit Dispuut- en steloefeningen. - Het is interessant om de belangrijkste ondersteuningsmaterialen voor mondelinge vaardigheden te verspreiden onder alle (nieuwe) docenten die in hun lessen aan die vaardigheden werken, zoals checklists voor het geven van feedback of hand-outs over presenteren (cf. scriptieseminarie in fase 3). Een mailtje naar de betrokken docenten met een overzicht van de materialen kan misschien al volstaan. Tijdens de interviews is gebleken dat sommige docenten materiaal dat ze toevallig van een collega kregen, gebruiken bij de invulling van hun eigen cursus. Het is wenselijk als dit meer structureel wordt aangepakt. - Het is aan te bevelen dat docenten actief verwijzen naar materialen of geziene materie van voorgaande opleidingsonderdelen en fasen. Dat helpt studenten bij het ontwikkelen van hun mondelinge vaardigheden en maakt de graduele en consistente leerlijn zichtbaarder. Uit de interviewgesprekken blijkt dat sommige docenten hier nooit eerder bij stilgestaan hebben. Ze zijn het eens om van dit materiaal meer gebruik te maken of hier actiever naar te verwijzen. 4. Werken aan ondersteuning voor docenten - Heel wat docenten wensen meer ondersteuning te krijgen om de mondelinge taalvaardigheid van studenten verder te ontwikkelen via laagdrempelige initiatieven: een uitwisseling met andere docenten met eenzelfde onderwijsopdracht (bijvoorbeeld: met alle docenten die een scriptieseminarie verzorgen) tijdens een lunchbite of een korte onderwijsnamiddag organiseren bij aanvang van het nieuwe semester, waarin ook ruimte is voor materiaaldeling en uitwisseling. Presentaties: Wat houdt een goede presentatie precies in? Op welke manier kan je feedback geven op inhoud en vorm? Wat is een goede aanpak om feedback effectief over te brengen? Hoe doen andere docenten dit? etc. Debatten voeren en modereren: Hoe kan ik als docent het debat in gang helpen houden? Kan het verplicht vooraf insturen van kritische vragen daarbij helpen? Hoe geef ik mijn studenten handvatten om het debat te leren modereren? Op welke manier kan ik via de klasopstelling de studenten actiever laten participeren? etc. - Het kan interessant zijn om in te zetten op de bekendmaking van de leerlijnen mondelinge vaardigheden bij docenten. Verschillende docenten wensen namelijk meer inzicht te krijgen in de leerlijn (Welke vaardigheden hebben de studenten al 4

5 precies verworven als ze in mijn vak starten? Welke ondersteuningsmaterialen hebben zij daarvoor tot nog toe gekregen?.) Op die manier wordt hun eigen rol inzake de begeleiding van mondelinge taalvaardigheid binnen de opleiding duidelijker. 5. Werken aan ondersteuning voor studenten - Het is wenselijk om te bespreken of er voor specifieke doelgroepen bijkomende ondersteuning van mondelinge vaardigheden moet worden voorzien en zo ja, in welke vorm. Voor de verkorte bachelorstudenten en voor de werkstudenten die in de avondopleiding het scriptiesemninarie uit fase 3 volgen, is het namelijk vaak moeilijk om te volgen. Zij missen bepaalde vaardigheden uit vorige fasen, zoals voldoende kennis over de manier van argumenteren, de methodologie, etc. Tijdens de interviewgesprekken werd het voorstel geopperd om hen het vak Dispuut- en steloefeningen uit fase 1 verplicht te laten volgen. - Het kan interessant zijn om als Hoger Instituut nog meer de voorbeeldfunctie inzake debatteren uit te spelen. Om studenten te leren hoe ze kwaliteitsvol kunnen deelnemen aan een debat, is het wenselijk als zij tijdens hun opleiding ook voldoende voorbeelden van goede debatvoeringen hebben gezien (via de opleiding, via het NFK ). Conclusie en volgende stappen Dit verslag bevat een inventarisatie en analyse van de huidige leerlijn mondelinge vaardigheden bij de Nederlandstalige opleiding Wijsbegeerte aan het Hoger Instituut voor Wijsbegeerte. Op basis daarvan zijn een reeks aanbevelingen geformuleerd om de leerlijn verder te ontwikkelen en te optimaliseren. Zodra er binnen de faculteit consensus is over de leerlijn mondelinge vaardigheden, kan er ingezet worden op de zichtbaarheid ervan. Voor studenten vormt een zichtbare leerlijn een belangrijk instrument om een duidelijk overzicht te krijgen van de kennis en vaardigheden die zij binnen de opleiding verwerven. Ook voor docenten vormt deze zichtbaarheid een belangrijke houvast om het onderwijs van zijn/haar opleidingsonderdeel beter te laten aansluiten bij opleidingsonderdelen die in een eerdere of in een latere fase worden georganiseerd. Het helpt docenten dus om beter en bewuster te kunnen inzetten op de graduele en consistente opbouw van de vaardigheden uit de leerlijn. Dit vergroot een coherente en logische samenhang binnen de opleiding. Voor de verdere uitbouw van de leerlijn, het zichtbaar maken ervan en eventuele bijkomende ondersteuningswensen (bv. rond onderwijsprofessionalisering), kan er een beroep gedaan worden op de taalbeleidsmedewerkers. 5

6 Machteld Hauben en Kirsten Fivez projectmedewerkers Taalbeleid KU Leuven o.l.v. promotoren prof. Lieve De Wachter en prof. Kris Van den Branden 6