- Wanneer internationale handel niet belemmerd wordt spreken we van vrijhandel.

Transcriptie

1 Samenvatting door een scholier 5457 woorden 27 januari ,9 94 keer beoordeeld Vak Economie Hoofdstuk 1 Internationale samenwerking - Wanneer internationale handel niet belemmerd wordt spreken we van vrijhandel. Bij vrijhandel zullen de producten dus daar gemaakt worden, waar ze het goedkoopst gemaakt kunnen worden. - In de praktijk wordt vrije internationale handel belemmerd door protectionisme. Dit is het systeem van beschermen van de eigen producten tegen buitenlandsconcurrentie. Dit gebeurt door de import te belemmeren en/of export te subsidiëren. Zo belemmeren de landen van de EU de import van landbouwproducten en import van Aziatische elektronica. Door dit protectionisme worden de Europese boeren en elektronicafabrikanten beschermd. Zo wordt de werkgelegenheid in deze sector in stand gehouden. We hebben de volgende protectionistische maatregelen: Invoerrechten Dit is een heffing op importproducten: door invoerrechten op buitenlandse producten worden deze duurder op de binnenlandse markt. Dit is gunstig voor Nederlandse bedrijven. Subsidiëren van de binnenlandse productie Wanneer binnenlandse producenten subsidies krijgen kunnen ze lagere prijzen vragen voor hun producten. Hierdoor kunnen ze beter concurreren met buitenlandse producten. Een andere vorm van subsidie aan binnenlandse producten is prijssteun. In dat geval garandeert de overheid de producten een kunstmatig hoge prijs voor hun producten. Export subsidies Soms worden in het binnenland geproduceerde producten met behulp van subsidies kunstmatig goedkoop op de buitenlandse markt gebracht. Zo wordt de binnenlandse productie gesteund, terwijl buitenlandse producten met, in hun ogen oneerlijke, concurrentie te maken krijgen. wanneer producten in het buitenland onder de kostprijs worden verkocht spreekt met ook wel van dumping. Pagina 1 van 19

2 Invoercontingentering (quota) Dit betekent dat er niet meer dan een vastgestelde hoeveelheid van een product mag worden ingevoerd. Kwaliteitseisen Aan ingevoerde producten worden kwaliteitseisen gesteld. Wanneer deze kwaliteitseisen onredelijk worden toegepast en misbruikt worden met het doel producten van de binnenlandse markt te weren, dan spreken we van protectionisme. Rompslomp aan de grens Door bij invoer van goederen ingewikkelde controles uit te voeren of vrachtwagens urenlang bij de grens te laten wachten wordt import ontmoedigd. Invoerheffingen en exportsubsidies zijn tarifaire maatregelen. Tarifaire maatregelen hebben invloed op de prijs van het product. De andere maatregelen zijn non-tarifair. Redenen voor protectionisme zijn: - beschermen binnenlandse werkgelegenheid. - onafhankelijk zijn van buitenland (in landbouw) - om beginnende industrie een kans te geven Op langere termijn levert protectionisme nadelen op voor consumenten en niet of nauwelijks extra werkgelegenheid. Deze maatregelen worden namelijk vaak gevolgd door tegenmaatregelen van andere landen. Zo krimpt de internationale handel en kunnen landen niet van elkaars sterke punten profiteren. En tegenover het behoud van werkgelegenheid staat het verlies van werkgelegenheid als gevolg van het protectionisme van andere landen. Nadelen van protectionisme voor consument: - producten voor consument blijven duur - geen concurrentie, dus soms mindere kwaliteit - er is minder keus voor consumenten - Welvaart is: de mate waarin mensen in hun behoefte kunnen voorzien. Welvaart wordt meestal gemeten met behulp van het reëel nationaal inkomen per hoofd van de bevolking. Hoe hoger het inkomen, hoe hoger de welvaart. Hoe goedkoper de producten, hoe hoger de welvaart. Het is dus logisch dat vrijhandel tot hogere welvaart leidt. Vrijhandel kan nadelige gevolgen hebben voor het milieu, omdat aandacht voor het milieu meestal hoge productiekosten betekent. Ook goede arbeidsomstandigheden en sociale zekerheid kosten geld en betekenen een achteruitgang van de concurrentiepositie van bedrijven. - Onder reëel inkomen (koopkracht) verstaan we de hoeveelheid goederen en diensten gekocht kunnen worden met het nominale inkomen (inkomen in euro s) Pagina 2 van 19

3 - Veel landen streven naar meer onderlinge vrijhandel met minder handels-belemmeringen. We noemen dit economische samenwerking of economische intergratie. Economische intergratie kan tot onderlinge afhankelijkheid en zelfs tot enige verbroedering leiden waardoor de kans op oorlog kleiner wordt. Bovendien samen ben je sterker dan in je eentje. Er worden diverse vormen van economische intergratie onderscheiden: Vrijhandelszone Wanneer landen hun onderlinge invoerrechten op goederen afschaffen spreken we over een vrijhandelszone. Douane-unie Een stap verder is dat landen die een vrijhandelszone vormen een gemeenschappelijke buitentarief instellen. Op producten van buiten de douane-unie worden door ieder lid van de douane-unie hetzelfde invoerrecht geheven. Gemeenschappelijke markt Wanneer landen ook nog besluiten om andere handelsbelemmeringen dan invoerrechten af te schaffen, om ook het verkeer van diensten van productiefactoren (arbeid, kapitaal) vrij te laten. Economische unie Het beleid op grond van b.v. belastingen, sociale politiek, buitenlandse zaken, milieu en drugs op elkaar afstemmen. Economische en monetaire unie Alle landen die samenwerken hebben een gezamenlijke munt. Ook kent een economische en monetaire unie supranationale instellingen, instellingen die boven de nationale regeringen staan. Hoofdstuk 2 Europese intergratie - De onderlinge invoerrechten (binnen EEG) werden geleidelijk verminderd tot ze in 1967 helemaal werden afgeschaft. Intussen, in 1960, had een aantal andere Europese landen, die de samenwerking in de EEG te ver vonden gaan, de EVA (Europese Vrijhandelsassociatie) opgericht. De samen werking binnen de EEG werd na 1967 steeds hechter en breidde zich over steeds meet terreinen uit. In 1993 werd de gemeenschappelijke markt een feit. In 1991 werd de Europese Unie (EU) opgericht. Het had het model van een Economische unie. - Culturele verschillen vormen soms een belemmering voor de arbeidsmobiliteit in de EU. Pagina 3 van 19

4 - In 1999 is de EMU van start gegaan. In 2002 kregen alle EMU landen een gemeenschappelijke mint, de euro. - De EU heeft de volgende supranationale organen: De Raad van (Europese) Ministers Besluitvormend orgaan. Er zitten ministers van alle lidstaten. De besluiten zijn een soort wetten die boven de nationale wetten staan. Er is een meerderheid van 62 van de 76 stemmen nodig, grotere landen hebben een zwaardere stem dan kleinere landen. De Europese Commissie Het dagelijks bestuur. De leden van de Europese commissie voeren de besluiten van de Raad van Ministers uit. Ieder lid van de commissie - eigen onderwerp. Ook controleert de commissie de naleving van Europese wetten. Geeft ook adviezen aan de Raad van Ministers. Het Europese Parlement De Europese volksvertegenwoordiging. Hierin 626 Leden, waarvan 31 Nederlandse. Eens in de 5 jaar kunnen nieuwe parlementsleden gekozen worden door de burgers. Het EP adviseert de raad van Ministers en controleert de EC. Het parlement kan de commissie tot aftreding dwingen. Het EP stelt de Europese begroting vast. Het Europese Hof van Justitie De Europese rechtbank. Als een burger of bedrijf in het eigen land een Europese wet overtreed komt hij hier. De Europese Raad van Regeringsleiders Twee keer per jaar. Komen ministers-presidenten en presidenten bijeen op een Europese Top meestal met ministers van buitenlandse zaken. Ze hebben officieel geen invloed, maar kunnen de Raad van ministers goed adviseren. Hoofdstuk 3 De valutamarkt - Onder wisselkoers verstaan we de prijs van een munt (= valuta) uitgedrukt in een andere munt. - Wisselkoers systemen: - vaste wisselkoersen: De wisselkoers is volkomen vast (vastgesteld door ( ) monetaire autoriteiten (= de CB + Min. Van Financiën) Voordeel: Geen wisselkoers risico in internationale handel, leidt tot bloei internationale handel. Nadeel: Geen automatische aanpassing van de wisselkoers mogelijk, als landen structurele Pagina 4 van 19

5 betalingsbalans problemen hebben. - stabiele wisselkoersen: Beperkt zwevende (fluctuerende) wisselkoersen ( ) Vragers op valutamarkt: importeurs (EU), investeerders (EU), beleggers. Aanbieders op valutamarkt:exporteurs (EU), investeerders, beleggers. Als koers onder de onderste grens komt -> CB Denemarken koopt Deense Kroon op en verkoopt Euro s en Dollars. (rente verh.) Als de koers boven de bovenste grens komt -> CB Denemarken verkoopt Deense Kroon en koopt Euro s en Dollars. (steunverkopen) Grenzen van de bandbreedte wordt interventiekoersen genoemd. - Devaluatie is een officiële waardevermindering van een valuta. (verlaging speelkoers) (door CB, van ene op andere dag) - Revaluatie is een officiële waardestijging van een valuta. (verhoging spilkoers) (door CB, van ene op andere dag) - Depreciatie: Een daling van de wisselkoers als gevolg van vraag en aanbod. - Appreciatie: Een stijging van de wisselkoers als gevolg van vraag en aanbod. - vrij zwevende wisselkoersen: Hoogte van de wisselkoers wordt bepaald door vraag en aanbod op de valutamarkt. Voordeel: Er is een automatische evenwicht herstellend mechanisme op de betalingsbalans. Nadeel: Groot risico voor handelende partijen. Vrij zwevende wisselkoersen leveren dus onzekerheid over de afzet en de inkomsten op voor internat. opererende bedrijven. - De veranderingen in vraag en aanbod op de valutamarkt worden veroorzaakt door veranderingen in export en import. Hierdoor ontstaan tekorten en overschotten op de betalingsbalans. De betalingsbalans van een land is een systematisch overzicht van de ontvangsten uit het buitenland en de uitgaven aan het buitenland gedurende een bepaalde periode. Wanneer een land meet geld ontvangt uit het buitenland dan het uitgeeft aan het buitenland spreken we van een overschot op de betalingsbalans. In de omgekeerde situatie spreken wel van een tekort op de betalingsbalans. Pagina 5 van 19

6 De betalingsbalans bestaat uit de lopende rekening en de kapitaalrekening. De lopende rekening is weer onderverdeeld in de goederenrekening, de dienstenrekening en de inkomensrekening. Op de goederen rekening (ook wel handelsbalans) worden de ontvangsten en uitgaven geregistreerd die voort vloeien uit goederen die naar het buitenland uitgevoerd worden en goederen die uit het buitenland ingevoerd worden. De dienstenrekening registreert de export en import van diensten. Hieronder vallen zaken als vervoer, verzekeringstransacties en reisverkeer zoals toerisme. Het derde onderdeel van de lopende rekening is de inkomstenrekening. Hierop staan: Beloningen van productiefactoren Dit zijn b.v. loon, rente, winst en dividend. Wanneer deze vormen van (primair) inkomen van het ene naar het andere land worden overgemaakt worden zij op de betalingsbalans geregistreerd. Inkomensoverdrachten Hierbij gaat het om schenkingen: betalingen waar geen tegenprestatie tegenover staat. B.v. een in Nederland wonende Italiaan die geld overmaakt voor zijn familie in Italië (uitgave). De kapitaalrekening is de rekening waarop de financiële transacties met het buitenland vermeld staan. Op de kapitaalrekening worden leningen, beleggingen en investeringen geregistreerd. - Belangrijke handelaars in internationaal kapitaal zijn tegenwoordig valutaspeculanten. Zij beleggen in een munt omdat ze gokken op koerswinst. Het saldo van de totale betalingsbalans, dus het saldo van de lopende rekening en van de kapitaalrekening bij elkaar opgeteld, noemen we het materieel saldo (van de betalingsbalans). - Een materieel overschot op de betalingsbalans betekent dat de ontvangsten op de betalingsbalans groter zijn dan de uitgaven. Hierdoor stijgt voorraad internat. betaalmiddelen van ons land. - Bij een materieel tekort neemt de hoeveelheid internat. Betaalmiddelen af De voorraad internat. Betaalmiddelen wordt ook wel de goud- en deviezen-voorraad genoemd (zijn de internat. geaccepteerde valuta s). De verandering in de voorraad goed en deviezen worden ook genoteerd op de betalingsbalans. Dit gebeurt op de salderingsrekening. Een toename van de goud- en deviezenvoorraad staat onder uitgaven, een afname bij ontvangsten. Om de economische situatie van een land te beoordelen wordt gekeken naar de saldi van de lopende rekening en de kapitaalrekening en naar het materieel saldo. Pagina 6 van 19

7 - Als we naar de relatie kijken tussen de wisselkoers en de betalingsbalans moeten we bij de euro niet kijken naar de betalingsbalans van een afzonderlijk land, maar naar die van heel Euroland, d.w.z de betalingsbalans van alle EMU- landen bij elkaar. Ontvangsten uit het buitenland op de betalingsbalans van een land betekend vraag op de valutamarkt naar de munt van dat land. - Wanneer Eurolandse export naar Amerika stijgt, zal de vraag naar euro s stijgen. Dit zal de wisselkoers van de euro ten opzichte van de dollar doen stijgen. Hetzelfde effect heeft een stijging van de rente in Euroland: buitenlandse beleggers zullen meer euro s vragen om in Euroland te beleggen. Een groter aanbod van euro s op de valutamarkt zal de wisselkoers van de euro ten opzichte van de dollar doen dalen. Een kleiner aanbod van euro s zal de wisselkoers van de euro doen stijgen. De oorzaken van veranderingen in de wisselkoers zijn dus veranderingen van inkomsten en uitgaven op de lopende rekening op de kapitaalrekening van de betalingsbalans. - Hoge lonen leiden tot meer bestedingen waardoor de import groter wordt. Tegelijkertijd wakkeren hoge lonen inflatie aan waardoor de export daalt. - Door de nationale munt op de valutamarkt te verkopen daalt de koers. Door de munt te kopen stijgt deze. - Dit kopen en verkopen van een munt door centrale banken met het doel de wisselkoers te beïnvloeden heet interveniëren op de valutamarkt. Centrale banken kunnen wisselkoers ook beïnvloeden door rentestand aan te passen. B.v. rentestand verhogen -> valuta wordt aantrekkelijker voor buitenlandse beleggers -> wisselkoers stijgt. - Door een stijging van de wisselkoers worden geïmporteerde producten goedkoper. Jouw exportproducten worden voor andere landen duurder. Door een daling van de wisselkoers worden geïmporteerde producten duurder. Jouw exportproducten worden voor andere landen goedkoper. - Daling wisselkoers -> export voor buitenland goedkoper -> export stijgt -> meer werkgelegenheid. - Daling wisselkoers -> meer export en minder import -> verbetering saldo lopende rekening. - Tekort betalingsbalans -> wisselkoers daalt -> als wisselkoers onder de laagste interventiekoers komt moet CB de rente verhogen en/of interveniëren op de valutamarkt door de munt te kopen -> als dit niet Pagina 7 van 19

8 helpt volgt een devaluatie. Overschot betalingsbalans -> wisselkoers stijgt -> als wisselkoers onder de laagste interventiekoers komt moet CB de rente verlagen en/of interveniëren op de valutamarkt door de munt te verkopen -> als dit niet helpt volgt een revaluatie. - Het streven naar stabiele wisselkoersen en dus naar evenwicht op de betalingsbalans heeft gevolgen voor het binnenlands beleid van de deelnemende landen. Landen worden beperk in hun mogelijkheden om hun binnenlandse bestedingen te vergroten en er mogen geen grote inflatie verschillen tussen landen komen. - Een harde munt betekent dat de inflatie laag is en de wisselkoers stabiel of stijgend is. Harde Munt: - LAGE INFLATIE -> export stijgt -> wisselkoers stijgt - STIJGENDE WISSELKOERS -> prijzen geïmporteerde producten dalen -> inflatie daalt Zwakke Munt - HOGE INFLATIE -> export daalt -> wisselkoers daalt - DALENDE WISSELKOERS -> prijzen geïmporteerde producten stijgen -> inflatie stijgt - Vraag: Laat met een berekening zien dat een inflatie van 25% een geldontwaarding van 20% tot gevolg heeft. Uitwerking: (100:125) x 100 = 80. Dus is er 20% geldontwaarding. - Voordelen van lage inflatie: - goede concurrentie positie t.o.v. buitenland, dus goedkope export. - minder import, ten gunste van eigen industrie - geen geldontwaarding - beleggers nemen genoegen met een lagere rente ( wat binnenlandse economie kan stimuleren) - Een verandering van de eurokoers heeft in een gesloten economie relatief weinig gevolgen voor werkgelegenheid en inflatie. Pagina 8 van 19

9 Betalingsbalans: Inkomsten Uitgaven Saldo Goederenrekening Dienstenrekening Inkomensrekening Lopende rekening Kapitaalrekening Materieel saldo Salderingsrekening Hoofdstuk 4 Goederen- en dienstenmarkt - Invoering van de euro leidt om verschillende redenen tot meer internationale handel. - handelaren lopen geen koersrisico meer. - handelaren en consumenten geen omwisselingskosten meer kwijt. - markt wordt doorzichtiger (transparant), makkelijker om prijzen te vergelijken. Prijsverschillen binnen de EU zullen kleiner worden, maar zullen niet verdwijnen. - Alle bedrijven samen die elk een fase van het productieproces verzorgen vormen samen de bedrijfskolom. - Tussen alle geledingen van de bedrijfskolom zit een markt. De goederen worden in de regel aan de volgende geleding voor een hoger bedrag verkocht. Uit de aldus toegevoegde waarde kunnen de productiefactoren beloond worden. - Integratie binnen de bedrijfskolom: als een autofabriek zelf de staalplaten voor zijn auto s gaat produceren verdwijnt er eens schakel in de bedrijfskolom (het nieuwe bedrijf is minder afhankelijk van zijn leveranciers). - De uiterste vorm van integratie is een onderneming die alle geledingen van de bedrijfskolom in handen heeft. - Nadeel hiervan is dat bedrijven erg groot kunnen worden waardoor de organisatie veel controle moet uitoefenen en log kan worden. - Differentiatie: de bedrijfskolom wordt langer (meer schakels). - Naast het langer en korter maken van de bedrijfskolom zijn er ook ontwikkelingen bij de bedrijfstakken aan de orde. Deze hebben tot gevolg dat de bedrijfskolom breder of smaller wordt. - Parallellisatie: Als een winkel naast het hoofdproduct ook nog andere spullen verkoopt (denk aan een Pagina 9 van 19

10 sigarenzaak, naast sigaretten en sigaren ook snoep, staatsloten enz.) - Een rede voor parallellisatie is om te profiteren van naamsbekendheid (b.v. door een merk) - Parallellisatie leidt tot vervaging van de bedrijfstak (branchevervaging) Er zijn sommige winkels die heel veel verschillende merken van een bepaald product in de schappen hebben liggen. Deze winkels zijn over het algemeen kwetsbaar, want de afzet is beperkt. Als b.v. de waterof bierhype voorbij is kan de afzet instorten. - Specialisatie: Als een winkel zich toelegt op een goed of een groep verwante goederen. Bij specialisatie stel je kwaliteit en vakkennis primair. Je hoopt dat de kleinere klantenkring erg trouw is en niet op een dubbeltje kijkt. - Omdat, zo wordt verwacht, vooral grootschalige opererende bedrijven een goede kans hebben in het nieuwe Europa met veel concurrentie, is er de laatste jaren een tendens naar grootschaligheid. Er vinden veel fusies en overnames plaats. - De EU voert een mededingingsbeleid. Mededinging is een ander woord voor concurrentie. Doel van dit beleid is dat er concurrentie tussen bedrijven blijft bestaan. Om deze reden kan de commissaris voor de mededingingsbeleid een fusie verbieden wanneer het bedrijf te veel macht op de markt zou krijgen. Een ander doel is het tegengaan van kartelvorming. We spreken hiervan wanneer een groep bedrijven uit dezelfde bedrijfstak onderling afspraken maakt over prijzen of productie om de concurrentie te verminderen. Zo kunnen ze afspreken de prijs hoog te houden of de productie te verminderen. Ook wil het overheidssubsidies zo veel mogelijk voorkomen omdat dit niet eerlijk is voor de concurrentie. - Om niet afhankelijk te worden van importen, werd in de EEG besloten een gemeenschappelijk landbouwbeleid op te stellen met de volgende doelstellingen: - een grote landbouwmarkt. - het vergroten van de productiviteit in de landbouw. - het stabiliseren van de landbouw. - een redelijk inkomen voor de boeren. - het veiligstellen van de voedselvoorziening. - redelijke prijzen voor de consument. Allereerst werden binnen de EEG de handelsbelemmeringen voor landbouwproducten afgeschaft. Ook werden subsidies gegeven voor innovatie, scholingsprogramma s en efficiëntere bewerking van de landbouw. Pagina 10 van 19

11 - Om de prijzen te stabiliseren en de boeren van een redelijk en vast inkomen te voorzien werd een systeem van garantieprijzen ingesteld (ook wel interventieprijs). Door de boeren een prijs te garanderen die boven de marktprijs ligt ontstaan er aanbodsoverschotten. Consumenten kopen bij een kunstmatige hoge prijs namelijk minder, terwijl producenten juist meer gaan produceren. De aanbodoverschotten worden opgekocht door het EU-garantiefonds. Het systeem van interventieprijzen kan worden toegelicht met behulp van functies en grafieken. Stel de vraag- en aanbodfunctie van wijn in de EU als volgt luiden: Qa = P + 7 (Q in miljarden liters, P in euro s per liter, Qa = aangeboden hoeveelheid, Qv = gevraagde hoeveelheid) Qv = Bereken evenwichtsprijs: gewoon Qa = Qv. Er komt dan wat uit en dat moet je invullen in de formule voor Qa of Qv. Bereken het aanbodoverschot: neem interventie prijs, vul deze in in de formules voor Qa en Qv en doe vervolgens Qa Qv - De garantie prijs is een minimum prijs, want hij ligt boven de evenwichtsprijs. Op landbouwproducten van buiten de EU zitten hoge invoerrechten, dit moet wel want anders heeft het beleid geen zin. Europese boeren zouden dan weggeconcurreerd worden. - Men is begonnen met de hervorming van de landbouw, nadat men inzag dat sommige aspecten beter geregeld konden worden. Teneinde de melkplas te verkleinen is in 84 begonnen met het instellen van een productiequotum voor melk. Boeren mochten niet meer dan een vastgestelde hoeveelheid melk produceren. Op overschrijdingen van het quotum staan boetes. Daarna kwamen er ook quota s voor andere producten. Er zijn subsidies ingesteld voor bieren die een deel van hun landbouwgrond braak laten liggen. Interventieprijzen zijn verlaagd. De laatste jaren wordt er over gesproken het systeem van prijssteun te vervangen door inkomstensteun. Boeren zijn het met sommige hierboven genoemde maatregelen niet eens. Door de productiviteit stijging in de landbouw is de werkgelegenheid de laatste decennia al flink terug gelopen. Met deze maatregelen zou de werkgelegenheid verder dalen. Hoofdstuk 5 Het monetaire beleid in de EMU Pagina 11 van 19

12 - Chartaal geld: munten en bankbiljetten. - Giraal geld: is het tegoed dat je op je bank- of girorekening hebt staan. Zo n rekening noemen we wel een lopende rekening of rekening-courant. - Middelen om met giraal geld te betalen zijn: met een cheque, met een overschrijfkaart, met een pinpas of creditcard (deze middelen zijn zelf geen geld!). Omdat giraal geld in tegenstelling tot chartaal geld niet tastbaar is wordt het ook wel onstoffelijk geld genoemd. Het belangrijkste kenmerk van geld is dat je er mee kunt betalen. Om die reden is bijv. het tegoed op je spaarrekening officieel geen geld. - Goed en zilver hebben een aantal eigenschappen die ze bijzonder geschrikt maakte om als geld te dienen: - iedereen wil het hebben. Het is een algemeen aanvaard ruilmiddel. - een kleine hoeveelheid heet een grote waarde, waardoor grote waarden gemakkelijk te vervoeren zijn. - het is goed deelbaar. - het bederft niet en is daardoor redelijk waardevast. Vroeger was de goudwaarde van een goeden tientje ook precies tien gulden. De nominale waarde (de waarde die op de munt staat) is dan gelijk aan de intrinsieke waarde (de waarde van het materiaal). Tegenwoordig is de nominale waarde veel hoger dan de intrinsieke waarde. Wanneer in economisch slechte tijden het vertrouwen in het geld afneemt zie je dat mensen van hun geld af willen en weer in natura gaan handelen of desnoods buitenlands geld proberen te bemachtigen. - Naast dat je met geld kunt betalen heeft het nog twee andere functies: rekeneenheid en spaarmiddel (oppotmiddel). Geld is een rekeneenheid omdat het gebruikt wordt om de waarde van de goederen en diensten uit te drukken. Het is tevens een spaarmiddel omdat je geld niet direct hoeft te consumeren maar tijdelijk kunt bewaren. - Er is chartaal geld dat niet wordt gebruikt om mee te betalen. Chartaal geld in de kassen van de banken en in geldautomaten, dat dus niet in handen van het publiek is, wordt niet gebruikt als ruilmiddel, maar dient als dekkingsmiddel voor de banken. Het geld dat gebruikt kan worden als ruilmiddel en dat in handen is van het publiek (Nederlandse bedrijven en ingezetenen) noemen we primaire liquiditeiten of ook wel de maatschappelijke Pagina 12 van 19

13 geldhoeveelheid (afgekort met de letter M) De maatschappelijke geldhoeveelheid is al het chartale en girale geld in handen van het publiek (bedrijven en gezinnen). Geldscheppende banken (banken waarbij je een rekening-courant kunt hebben) en de overheid horen niet tot het publiek (chartale voorraden van hen horen dus niet tot M) - Door ontwikkelingen in betaalverkeer, is de term elektronisch geld in gebruik genomen. De bekendste is de elektronische portemonnee. In tegenstelling tot de tastbare inhoud van de portemonnee, die tot chartale geldhoeveelheid behoort, rekenen we de inhoud van de chipper tot de girale geldhoeveelheid. - Vorderingen van het publiek op Nederlandse scheppende banken die snel en zonder veel kosten in primaire liquiditeiten kunnen worden omgezet noemen we secundaire liquiditeiten. We onderscheiden de volgende soorten secundaire liquiditeiten: Kortlopende spaartegoeden Spaargeld dat korten dan twee jaar vast staat. Een spaarrekening waarvan je op ieder moment geld kunt opnemen is een secundaire liquiditeit. Kortlopende termijndeposito s Is een vorm van sparen, waarbij spaargeld voor een van tevoren vastgestelde periode wordt vastgezet. Als een bedrijf kasgeld over heeft kan het dat tijdelijk vastzetten tegen rente. Is de looptijd van zo n termijndeposito korter dan twee jaar, noemen we dit een secundaire liquiditeit. Kortlopende vreemdevalutategoeden Veel bedrijven die handelen met buitenland hebben een rekening met buitenlands geld. Snel om te zetten in euro s, dus secundaire liquiditeit N.B. Contant buitenlands geld behoort niet tot de secundaire liquiditeiten, omdat dit geen vordering is op een Nederlandse geldscheppende instelling. - Een toename van de primaire liquiditeitsmassa (M) kan tot inflatie leiden. Daarom zorgt de ECB ervoor dat de primaire liquiditeitenmassa niet te sterk groeit. Om dit te bereiken kijkt zij niet alleen naar de ontwikkeling van de primaire liquiditeitenmassa, maar ook naar die van de secundaire liquiditeitenmassa. Deze kan immers de omvang van de primaire liquiditeitenmassa zeer snel te beïnvloeden. De ECB heeft daarbij als richtlijn dat de totale liquiditeitenmassa (primaire + secundaire liquiditeiten) niet te snel mag groeien ten opzichte van het nationaal inkomen. De liquiditeitsquote mag niet te snel stijgen. primaire liquiditeitenmassa + secundaire liquiditeitenmassa liquiditeitsquote = x100% nationaal inkomen Pagina 13 van 19

14 - Geldschepping houdt in dat de maatschappelijke geldhoeveelheid (M) toeneemt. Om- gekeerd spreken we van geldvernietiging. - geldscheppende banken zijn de belangrijk oorzaak van verandering van de maatschappelijke geldhoeveelheid (M). Op een aantal balansposten gaan nader in: Rekening-courantsaldi Giraal geld in handen van het publiek; het is, net als spaarrekeningen en vreemde-valutategoeden, een schuld van de banken aan het publiek en staat daarom aan de rechterkant van de balans. Kas Munten en bankbiljetten die de bank ik bezit heeft. Tegoed bij DNB Het bedrag dat de bank op haar rekening bij DNB heeft staan. Debiteuren Mensen/instellingen aan wie de bank geld heeft geleend. De bank heeft dus nog geld tegoed. Deze vordering horen bij de bezittingen en staan dus aan de linkerkant. Aandelen, gebouwen, vreemde valuta en goud Deze heeft de bank in bezit en staan daarom links op de balans - We gaan kijken bij drie soorten transacties, welke invloed ze hebben op de omvang en/of samenstelling van M. Transformatie Dit is omzetten van geld (M) in niet-geld of het omzetten van niet-geld in geld, waarbij de omvang van de maatschappelijke geldhoeveelheid veranderd. Voorbeeld: Murat stort 300,- contant bij de bank. Door deze transactie is M gedaald. Contant geld in handen van Murat is namelijk omgezet in spaargeld (hoort niet tot M, want je kunt er niet mee betalen) Substitutie Is het omzetten van giraal in chartaal geld of het omzetten van chartaal geld in giraal geld. Je ziet dat bij substitutie niet de omvang van M, maar alleen de samenstelling van M verandert. Voorbeeld: Op een dag nemen cliënten van de SNS BANK samen 10 miljoen op van hun rekeningcourant. De kas van de bank daalt hierdoor met 10 miljoen (chartale geldhoeveelheid stijgt). De rekening-courant daalt ook met 10 miljoen (girale Pagina 14 van 19

15 geldhoeveelheid daalt). In woorden: het rekening-courant tegoed maakt deel uit van de girale geldhoeveelheid. De girale geldhoeveelheid daalt. De klanten krijgen echter 10 miljoen chartaal om handen: de chartale geldhoeveelheid stijgt. Per saldo verandert M niet. Wederzijdse schuldaanvaarding (= girale kredietverlening door geldsch. banken) Geldscheppende banken lenen ook geld aan het publiek, ze verschaffen kredieten. Banken vergroten hiermee de maatschappelijke geldhoeveelheid (er komt immers meer geld in handen van het publiek). - Als de rekening-courantsaldi groter zijn dan het kasgeld, betekend dit dat als alle rekeninghouders tegelijk hun geld van hun rekening af willen halen, de bank een tekort aan kastgeld heeft en dus niet kan uitbetalen. We zeggen dan de liquiditeit van de bank is onvoldoende. In de praktijk komt dit probleem nauwelijks voor, namelijk omdat niet iedereen tegelijk zijn girale geld komt ophalen. Dus het is helemaal niet erg wanneer de kasmiddelen kleiner zijn dan de rekening-courantverplichtingen. kas + tegoed bij DNB liquiditeitspercentage of dekkingspercentage = x 100% rekening-courantverplichting Als er een dekkingspercentage van 50% aanwezig moet zijn, mag de bank dus (100/50 x 3000,-) 6000,- aan rekening-courantverplichtingen hebben. Als iemand geld van de bank wil lenen, ontstaat er wederzijdse schuldaanvaarding. Dit omdat beide partijen een verplichting hebben: de bank moet nu geld aan diegene overmaken terwijl diegene in de toekomst het geleende bedrag moet aflossen. Hoe lager het voorgeschreven dekkingspercentage, hoe meer krediet banken kunnen geven. - Banken lenen soms ook chartaal geld uit. Dat geld komt uit hun kas. Wanneer je chartaal geld leent zal de hoeveelheid kasgeld van de bank verminderen. De post debiteuren zal, net als hij girale kredietverlening stijgen. - In onze samenleving vervullen de banken drie functies: - banken zorgen voor het chartale en girale geldverkeer. - banken beheren vermogen, bijv. spaargeld, obligaties en aandelen. - banken verlenen krediet. Banken als ABN AMRO en SNS BANK zijn primaire banken. Bij deze banken kun je voor veel meer diensten terecht, zoals reizen boeken, aandelen komen enz (branchevervaging). Omdat deze banken zo n breed aanbod hebben worden ze ook wel algemene banken genoemd. Pagina 15 van 19

16 Secundaire banken kunnen geen geld scheppen: zij kunnen de omvang van de maatschappelijke geldhoeveelheid (M) niet beïnvloeden. Zij lenen alleen het geld uit dat spaarders bij hun hebben belegt. Hypotheekbanken zijn secundaire banken. - Vermogensmarkt is de markt voor kredieten (leningen). Geld dat mensen of bedrijven niet direct kunnen gebruiken, maar enige tijd willen vastzetten worden aangeboden op de vermogensmarkt. geldmarkt: het geheel van vraag en aanbod van kortlopende kredieten (leningen) met een looptijd van maximaal twee jaar (korte rente). Vermogensmarkt kapitaalmarkt: het geheel van vraag en aanbod van langlopende kredieten (leningen). Tevens worden hier aandelen verhandeld. (rente wordt bepaald door vraag en aanbod) Aanbieders op de geldmarkt zijn: primaire banken (geven rekening-courantsaldi), gezinnen of buitenlandse valutaspeculanten. Vragers op de geldmarkt zijn: consumenten en bedrijven die voor korte tijd geld nodig hebben en dan lenen. Ook primaire banken. Aanbieders op de kapitaalmarkt zijn: gezinnen en institutionele beleggers (zijn instellingen die grote vermogens beheren, zoals pensioensfondsen en levensverzekeraars). - Het aanbieden gaat op twee manieren. Je kunt geld voor lange tijd vastzetten bij een bank tegen rente. Je kunt ook een nieuwe obligatie (langlopend schuldbewijs, met looptijd tussen jaar) van een bedrijf kopen. Hierover krijg je n vaste rente. Vragers op de kapitaalmarkt zijn: gezinnen (lenen als ze hypotheek afsluiten), bedrijven (lenen via de uitgifte van obligaties om te investeren) en de overheid leent geld door obligaties uit te geven, met het geld financiert zij haar financieringstekorten). - Als de (verwachte) inflatie hoof is zullen beleggers een hogere rente verlangen Reële rente = nominale rente inflatie (rente ecart = renteverschil) - Op de kapitaalmarkt zijn door het ontstaan van de EMU de renteverschillen kleiner geworden door het wegvallen van de onderlinge wisselkoersen. - Een onderdeel van de kapitaalmarkt is de effectenbeurs (hier wordt gehandeld in reeds eerder Pagina 16 van 19

17 geplaatste obligatie en aandelen). De koers van de obligatie, de prijs waartegen deze verhandeld wordt, hangt af van de rentestand. - Als de rente van een obligatie lager wordt, wordt de obligatie meer geld waard. De gemiddelde stijging van de aandelenkoers wordt aangegeven door de AEX-index. Dit is een indexcijfer van de belangrijkste beursfondsen. Een optie is het recht om aandelen te kopen (call-optie) of te verkopen (put-optie) tegen een vastgestelde prijs. Opties zijn alleen per 100 stuks te koop. - Hieronder staan de taken van de ECB en DNB. Bij de meeste taken is DNB uitvoerder van ECB-beleid, bij sommige taken heeft DNB een meer zelfstandige rol. Het stabiliseren van de waarde van de munt Deze doelstelling houdt in dat de koopkracht van de euro stabiel blijft. ECB wil inflatie laag houden. Dat doet zij door de omvang van de geldhoeveelheid binnen de perken te houden. De ECB heeft geen speciale wisselkoersdoelstelling. Omdat de economie van Euroland veel minder open is, hebben de prijzen van producten van buiten Euroland niet zo n grote invloed op het algemeen prijspijl. - Monetair beleid is het beleid dat zich via rente- en geldhoeveelheidpolitiek richt op de waarde van de munt. Bank van de banken Banken kunnen lenen bij de CB van dat land. Daarnaast kunnen zij bij een tekort aan dekkingsmiddelen vreemde valuta s omwisselen bij de CB voor euro s. Circulatiebank De ECB is de enige bank die bankbiljetten mag uitgeven. Dit doet zij via de filialen in de diverse landen, zoals DNB in Nederland. Banken kopen deze biljetten bij de ECB. Het beheren van de goud- en deviezenvoorraad De nationale CB s beheren namens de ECB de nationale goud- en deviezenvoorraad. De voorraad neemt toe wanneer Nederland een overschot op de betalingsbalans heeft. Bij een tekort op de betalingsbalans neemt deze af. Toezicht op de banken De ECB en DNB houden op verschillende manieren toezicht op de banken: monetair toezicht, structuurtoezicht en bedrijfseconomisch toezicht. - Monetair toezicht: Houd in dat banken niet te veel geld scheppen waardoor de maatschappelijke geldhoeveelheid toeneemt. Dit zou immers inflatie veroorzaken. Pagina 17 van 19

18 - Structuur overzicht: ECB houd er toezicht op dat er voldoende concurrentie tussen banken mogelijk blijft, in het belang van de consument. - Bedrijfseconomisch toezicht: Houdt in dat de banken liquide en solvabel zijn. Een bank is liquide wanneer zij tegenover de rekening-courant verplichtingen genoeg dekkingsmiddelen heeft. Een bank is solvabel wanneer zij tegenover alle schulden (niet alleen rekening- courant-verplichtingen) voldoende bezittingen heeft. Dit alles is de taak van de nationale CB s. Kassier van de staat De overheden van de EMU-landen hebben een rekening bij hun centrale bank. - De ECB probeert de inflatie laag te houden door de groei van de geldhoeveelheid te beheersen. Door dit in handen te houden, beheerst zij ook de bestedingen. SOORTEN OORZAAK - Aantekeningen: - actieve kassen: geld voor transactie - inactieve kassen: geld uit voorzorg achter de hand houden - ontpotting: geld van inactieve kas naar actieve kas - oppotting: geld van actieve naar inactieve kas Hoofdstuk 6 Arbeidsmarkt in de EMU - Voor de totstandkoming van de EMU hadden de EU-landen verschillende mogelijkheden om de werkloosheid te bestrijden. Als een land te kampen had met hoge werkloosheid kan het een aantal maatregelen overwegen: 1. De centrale bank kon de rente verlagen. 2. De overheid kon besluiten om haar bestedingen te verhogen. Grotere overheidsbestedingen stimuleren de productie en daarmee de werkgelegenheid. 3. De wisselkoers kon aangepast worden. 4. De lonen konden gematigd worden. Pagina 18 van 19

19 - Door deelname aan de EMU hebben de afzonderlijke landen nog slechts één instrument om de werkloosheid te bestrijden: 1. Een afzonderlijk land kan niet meer de rente op eigen houtje veranderen want de rente is Euroland wordt vastgesteld door de ECB en die rente geld voor héél Europa. 2. de ruimte voor begrotingsbeleid is in de EMU ook beperkt. Er is vastgesteld dat het financieringstekort niet groter mag zijn dan 3% van het nationaal inkomen. Deze tekorten kunnen de inflatie en de rente doen opdrijven. 3. De mogelijkheid om de wisselkoers te veranderen in met de EMU helemaal verdwenen. Werkeloosheid kan niet meer worden bestreden door via devaluatie de concurrentiepositie te verbeteren. 4. economen die zo hun twijfels hebben over de EMU wijzen erop dat in de EMU loonmatiging vrijwel de enige manier zal zijn om via een betere concurrentiepositie de werkeloosheid te bestrijden. Mogelijkheid om zelfstandig begrotingsbeleid of rente beleid te voeren en vooral de mogelijkheid om de wisselkoers te veranderen zijn weggevallen. Wanneer de werkloosheid heel Europa treft zijn er uitwegen: ECB kan rente verlagen en de wisselkoers van de euro kan omlaag zodat de export vaan landen buiten de EU weer aantrekt. - Als er zich asymmetrische schokken voor doen, d.w.z. dat in een land of enkele EMU-landen, om welke rede dan ook, de werkeloosheid oploopt, terwijl het in andere landen economisch goed gaat. Men kan dan dus alleen loonmatiging toepassen om de werkeloosheid terug te dringen of niet verder te laten stijgen. Maar er zijn ook andere mogelijkheden in zo n situatie: De werklozen emigreren naar een ander EMU-land waar wel werkgelegenheid is. De lonen dalen niet omdat de vakbonden dit tegenhouden en de werkelozen willen niet emigreren. Is dit t geval dan wordt het terugdringen van de werkeloosheid lastig. De landen die hier last van hebben kunnen wel op wat steun uit Brussel rekenen. Bij alle drie de mogelijkheden geldt dat de arbeidsmarkt klappen oploopt. - Lage loonbelasting leidt tot een kleinere wig en drukt de loonkosten. - Dat de overheden van verschillende landen elkaar beconcurreren met gunstige belastingstarieven en vestigingsvoorwaarden voor bedrijven en dat vakbonden elkaar beconcurreren door akkoorden met werkgevers te sluiten over matige looneisen noemen we beleidsconcurrentie. Bij be3leidsconcurrentie gaat het dus niet om bedrijven die concurreren, maar om overheden en/of vakbonden, die streven naar behoud of vergroting van de werkgelegenheid. - Tegenstanders van de EMU verwachten dat landen tegen elkaar op gaan bieden met lage belastingen om bedrijven te lokken. De bezuinigingen die hiervan het gevolg zijn zullen de sociale zekerheid, de arbeidsomstandigheden en het milieus in Euroland aantasten. Pagina 19 van 19