Samenvatting door een scholier 2652 woorden 21 november keer beoordeeld. Geschiedenis. Geschiedenis Hoofdstuk 11 1

Transcriptie

1 Samenvatting door een scholier 2652 woorden 21 november keer beoordeeld Vak Geschiedenis Geschiedenis Hoofdstuk 11 1 Ontstaan van verzuiling Tegenstellingen over geloofsopvattingen bij de protestanten: gingen over de vraag hoe de tekst van de bijbel moest worden opgevat. - Vrijzinnigen: zij vonden dat de tekst moest worden uitgelegd volgens de uitkomsten van wetenschappelijk onderzoek. - Rechtzinnigen/orthodoxen: zij hielden vast aan de letterlijke tekst van de bijbel. Verzuiling is ontstaan doordat sommige groepen zich achtergesteld voelden: - Orthodoxe protestanten en katholieken wilden het recht verwerven zelf scholen te mogen oprichten met steun van de overheid; - Socialisten wilden algemeen kiesrecht. Eind 19de eeuw gingen de katholieken, protestanten en socialisten er toe over allerlei eigen organisaties op te richten, zoals schoolverenigingen, kranten en vakverenigingen. Verzuiling: groepen in Nederland gingen geheel apart leven op grond van geloof of levensovertuiging Confessioneel = godsdienstig In de jaren 20 van de 20ste eeuw begon de verzuiling sterk toe te nemen: - Het succes in de schoolstrijd bracht katholieken ertoe ook op andere gebieden naar gelijkheid te streven. - De socialisten wilden meer bereiken dan het algemeen kiesrecht. - De protestanten voelden zich door de liberalen, socialisten en de katholieken bedreigd. De katholieke zuil Doel: de katholieken streden voor emancipatie: de katholieke zaak. Dat wil zeggen het dienen van de belangen van de katholieke kerk. Onderscheid van de anderen: - Een strenge scheiding van jongens en meisjes in het onderwijs. - Katholieken werden in belangrijke geloofszaken geleid vanuit Rome. - De geestelijkheid speelde een leidende rol; geestelijken waren aanwezig in alle katholieke verenigingen en bij alle katholieke gebeurtenissen. - Katholieken steunden katholieke organisaties en instellingen. - Om een meerderheid te vormen moesten katholieken met iemand van het katholieke geloof trouwen en een groot gezin stichten. - Van ieder gezin werd verwacht dat minstens één of twee kinderen priester, pater of kloosterzuster werden. Pagina 1 van 8

2 Hoe werd over de zuil gedacht door de andere zuilen: - Anderen zagen de katholieken als makke schapen die door hun herders dom werden gehouden. - Protestanten vonden dat katholieken een gemakkelijk leven hadden vanwege de biecht en dat de pracht en praal in hun kerken en bij kerkelijke feesten in strijd was met de protestantse soberheid. Processies, carnaval en de verering van heiligen keurden zij af. - Socialisten vonden dat christelijke arbeiders zich een rad voor de ogen lieten draaien door de geestelijken en de gegoede burgerij. - De neutralen verweten de katholieken dat zij kritiekloos hun leiders volgden. De protestantse zuil Doel: bij de protestanten ging het erom het verworvene te behouden. Onderscheid van de anderen: - De protestanten waren geen eenheid op godsdienstig gebied; wat de katholieken wel waren. - De protestanten keken met voldoening terug op het verleden. - De protestanten voelden zich van oudsher sterk verbonden met het Huis van Oranje. - Hard werken en sober leven behoorden tot de hoogste waarden. Hoe werd over de zuil gedacht door de andere zuilen: - De andere zuilen werden geprikkeld door de strenge handhaving van de zondagsrust. - Socialisten vonden dat christelijke arbeiders zich een rad voor de ogen lieten draaien door de geestelijken en de gegoede burgerij. - Zij verweten de protestantse vakverenigingen een slavengeest. - De neutralen verweten de protestanten dat zij kritiekloos hun leiders volgden. De socialistische zuil Doel: zij streefden naar emancipatie van de arbeiders. Zij wilden een einde maken aan de bevoorrechte positie van de bovenlaag van de bevolking. De socialisten kwamen in het bijzonder op voor de benedenlaag van de bevolking. Onderscheid van de anderen: - De socialisten streden behalve tegen het Kapitaal ook tegen Koning, Kerk, Kazerne en Kroeg. - Grote aandacht werd besteed aan de ontwikkeling van de arbeiders, via verenigingen en boeken. - Socialistische bijeenkomsten waren anders door gedichten en strijdliederen. - Socialisten onderscheiden zich zelfs in kleding. (mannen: sandalen + hemd zonder stropdas, vrouwen: gemakkelijk zittende kleren) Hoe werd over de zuil gedacht door de andere zuilen: - De andere zuilen vreesden dat de socialisten aan alles een einde wilden maken waaraan zij veel waarde hechten: het christelijk geloof, de monarchie en het kapitalistisch stelsel. - De neutralen verweten de socialisten dat zij hun leiders kritiekloos volgden. De neutrale zuil Doel: de neutrale/liberale/algemene zuil had geen gemeenschappelijke leer. Zij voelden zich verbonden door de dreiging die van de andere zuilen uitging. Onderscheid van de anderen: - Politiek en godsdienst moesten zoveel mogelijk gescheiden worden. - Tot deze zuil behoorden buitenkerkelijken, maar ook mensen met verschillende godsdienstige Pagina 2 van 8

3 overtuigingen. - De eenheid van een land was belangrijk. - Politiek gezien maakten vooral liberalen deel uit van deze zuil. - De neutralen behoorden tot de midden- en bovenlaag van de bevolking. - De neutralen stuurden hun kinderen naar openbare scholen en waren lid van de AVRO en van andere neutrale verenigingen en organisaties. Hoe werd over de zuil gedacht door de andere zuilen: - De socialisten vonden dat de neutrale zuil naar hun mening geheel beheerst werd door de gegoede burgerij die alleen op haar eigen belang uit was. - Protestanten en katholieken zagen de neutralen als een gevaar, omdat zij godsdienst en politiek van elkaar wilden scheiden. Geschiedenis Hoofdstuk 11 2 Gedeeltelijke ontzuiling Gedeeltelijke ontzuiling in de jaren 60 Voorbeelden van die ontzuiling zijn: - De confessionele partijen verloren kiezers (KVP) en er ontstonden nieuwe partijen (D66 en PPR). - De kranten wilden niet aan een geloof gebonden zijn. De Volkskrant wilde dan ook geen katholiek blad meer zijn en het protestantse weekblad De Spiegel en het weekblad Katholieke Illustratie verdwenen. - Oude omroepen kregen concurrentie van nieuwe omroepen die niet confessioneel waren (TROS, Veronica). - In het confessionele onderwijs werden ook niet-confessionelen als docenten toegelaten. Het zuilensysteem bestaat nog steeds, maar heeft aan betekenis verloren. Voorbeelden hiervan zijn: - De drie grote confessionele partijen (KVP, ARP, CHU) gingen op in één partij * CDA. - De protestantse partijen RPF en GPV vormenden de Christen Unie. - De socialistische en katholieke vakbond gingen samenwerken in de FNV. - De katholieke en de protestantse werkgeversorganisaties gingen samen in het Nederlands Christelijk Werkgeversverbond * nu VNO-NCW. - Niet aan een zuil gebonden omroepen groeiden sterk en er kwamen commerciële omroepen (RTL-4 en 5, Net 5, SBS 6). Oorzaken van de gedeeltelijke ontzuiling sinds de jaren 60 Toenadering tussen socialisten en confessionelen: de socialisten keerden zich niet meer tegen de kerk en de christenen konden zich aansluiten bij PvdA. Kerkelijke leiders spraken zich uit tegen het isolement in eigen kring : het was niet de bedoeling dat men de eigen zuil verliet, maar dat men met mensen uit andere zuilen ging samenwerken, die hetzelfde dachten als zij. Kerken kregen minder invloed: vele vonden dat politiek en godsdienst los van elkaar moesten staan. * ontkerkelijking (secularisatie) De katholieke zuil begon te wankelen: er was geen spoor van achterstand meer en veel katholieken waren mondig geworden en niet meer bereid hun leven door de geestelijkheid te laten bepalen. Meer vrijheid Meer welvaart Pagina 3 van 8

4 Onderwijs (langer naar school) Emancipatie Meer contacten met buitenland: vakanties, internationale samenwerking, komst van buitenlanders Rol van de televisie De afstand tussen de oude katholieke leer en de veranderde wereld moest verkleind worden. Er werden daarom enkele dingen veranderd. Het latijn in de mis werd vervangen door de landstaal. Het verbod om lid te zijn van het socialistische NVV werd opgeheven. Het celibaat en de geboorteregeling werden opgeheven. Geschiedenis 3 Verzuiling en politiek Inleiding In Nederland moeten altijd twee of meer politieke partijen met elkaar samenwerken, omdat: nooit één politieke partij de meerderheid had behaald. Begin: kabinetten werden gevormd uit de drie confessionele partijen Later: ministers van confessionelen en de liberalen Samenwerking was mogelijk vanwege: - Trouw aan en respect voor de leiders van de eigen zuil - Samenwerking tussen de leiders van de zuilen Trouw aan en respect voor de leiders van de eigen zuil Elke zuil werd geleid door een elite * deze mensen bekleedden de belangrijkste functies in de samenleving Deze elites hadden een goede greep op hun zuil, dankzij: - Regelingen, waardoor de leiders controle konden uitoefenen op de eigen zuil (katholieke blad De Maasbode moest één priester in de hoofdredactie hebben) - Veel leden van de elites bekleedden allerlei dubbelfuncties (parlementsleden waren tegelijkertijd burgemeester, hoogleraar enz.) - Banden van vriendschap binnen de elites Binnen een zuil heerste saamhorigheid en eensgezindheid * ze hadden behoefte aan een krachtige leiding De kiezers vertrouwde erop dat hun leiders wisten wat goed was. Samenwerking tussen de leiders van de zuilen Tussen de leden van de zuilen bestond bijna geen contact. Ze hielden zich met hun eigen omroepen, kranten en verenigingen bezig. De leiders van de zuilen overlegden eerst onofficieel en bij speciale gebeurtenissen zoals kabinetsformaties en later overkoepelingorganen zoals de SER (Sociaal-economische Raad: voornaamste adviesorgaan van de regering op sociaal-economisch gebied, hierin zitten 15 vertegenwoordigers van de verzuilde organisaties van de werknemers, 15 van de werkgevers en 15 door de regering benoemde leden (hoogleraren uit verschillende zuilen afkomstig)) Door dit overleg aan de top ontstond er toch samenwerking in de verzuilde samenleving. De Tweede Wereldoorlog brengt slechts tijdelijk verandering Pagina 4 van 8

5 Tijdens de Tweede Wereldoorlog kwamen vooraanstaande mannen (leiders v/d zuilen) tot de conclusie dat na de oorlog een nieuwe samenleving moest worden opgebouwd, zonder verzuiling. Na de oorlog wilde de meerderheid echter terug naar de goede oude tijd. * er veranderde dus weinig: - De oude omroeporganisaties keerden terug; - De meeste oude kranten keerden terug - In het partijstelsel bleef uiteindelijk ook alles bij het oude. Leiding en volgzaamheid bleven kenmerken van de politiek. Veranderingen sinds de jaren 60 Sinds de jaren 60 zijn wél veranderingen opgetreden: - De trouw aan het respect voor de leiders zijn afgenomen: de zwevende kiezers stemmen niet automatisch meer op dezelfde partij en binnen de eigen partij hebben de leiders te maken gekregen met oppositie. - Veel tegenstellingen worden in het openbaar besproken, waardoor de leiders niet zonder gezichtsverlies stappen terug konden doen, maar waardoor de kiezers wel meer bij de politiek betrokken worden. Geschiedenis Hoofdstuk 11 4 De Nederlanders en hun werk: veranderingen in de samenleving Industrialisatie en samenleving Sinds 1850 vervijfvoudigde de bevolking van Nederland en leeft deze in grote rijkdom. Dat kwam vooral door: de snelle ontwikkeling van wetenschap en techniek en de toepassing daarvan in de landbouw en industrie. Nederland industrialiseert - Periode: Er werden steeds meer en steeds goedkopere goederen geproduceerd: dit kwam door de industrialisatie en de toepassing van telkens nieuwe uitvindingen Economische crisis en oorlog remmen de vooruitgang - Periode: In de tijd van de economische crisis gingen vele bedrijven failliet en werden er honderdduizenden mensen ontslagen * 1 op de 4 werknemers was werkloos in Nederland - Terwijl de regering nog bezig de crisis te overwinnen brak WOII uit. * er werden veel fabrieken, bruggen, woningen enz. vernield Wederopbouw en ongekende groei - Periode: Wederopbouw werd mogelijk gemaakt door financiële hulp van de VS, Marshallplan. - In deze periode groeide de Nederlandse economie als nooit tevoren. De Overheid ging de industrialisatie bevorderen door de geleide loonpolitiek te gebruiken. De lonen stijgen dan niet of nauwelijks * bedrijven kunnen goedkoop produceren * veel winst maken - Nieuwe energiebronnen: aardgas en kernenergie - In de jaren 60 werd de geleide loonpolitiek afgeschaft. Gevolg: loonexplosie (in enkele jaren stegen de lonen sterk) en massaconsumptie (men kocht brommers, auto s, koelkasten enz.) - Door de uitbreiding van de industrie waren er ook veel meer diensten nodig: commerciële diensten Pagina 5 van 8

6 (banken, transportbedrijven) en niet commerciële diensten (onderwijs, gezondheidszorg) - Steeds minder mensen werkten in de landbouw. Toch bleef de productie in die sector stijgen. Dit kwam door: subsidies van de overheid, invoer landbouwmachines, import veevoer, biologische verbetering diersoorten. Minder mensen nemen aan het arbeidsproces deel en aan de loonstijging komt een einde - Na het begin van de jaren 70 namen steeds minder mensen deel aan het arbeidsproces, doordat: de oliecrisis bedrijven tot rationalisatie dwong: met minder werknemers evenveel of meer produceren; veel bedrijven werden opgeheven, zoals alle steenkoolmijnen in Zuid-Limburg; het aantal bejaarden sterk steeg; leerlingen langer naar school gingen voor ze een baan zochten. - In de jaren 70 van de 20ste eeuw kwam ook een einde aan de loonstijgingen. De overheid moest bezuinigen op de salarissen van ambtenaren. De gelaagdheid van de bevolking verandert Na 1870 breidde zowel de laag van de rijke en zeer rijke mensen als die van mensen met enig zich uit. De laag van de mensen die van liefdadigheid leefden verdween. Opklimmen naar een hogere laag werd mogelijk door de invoering van de leerplicht en door de uitbreiding van het onderwijs. Vanaf 1960 nam de overheid maatregelen om iedereen meer gelijke kansen in het onderwijs te geven: - Kinderen van ouders met een laag inkomen kregen studietoelagen - In 1968 werd het onderwijs gereorganiseerd door de Mammoetwet, waardoor leerlingen gemakkelijker naar een andere schoolsoort konden overstappen. De industrialisatie bedreigt het milieu Onder druk van actiegroepen begon de overheid in 1970 met milieuwetgeving tegen de verontreiniging van bodem, lucht en water door industrie en landbouw. De arbeidsomstandigheden veranderen Minder zwaar werk: daar zorgden de mechanisatie (vanaf de jaren 50 en de automatisering (vanaf de jaren 70) voor Werknemers kregen meer vakantiedagen en kortere werktijden: Terwijl ze eerst 12 tot 14 uur per dag werkten, mochten ze toen volgens de wet nog 8 uur per dag en 45 uur per week werken. Later werd de vijfdaagse werkweer ingevoerd, 40 uur. Werknemers werden mondig: vakbonden kregen het recht om CAO s af te sluiten en bedrijven werden verplicht om een OR in te stellen, waarin alle lagen van het bedrijf vertegenwoordigd waren. Het denken over werk verandert De verschillen tussen de beroepen met meer en minder aanzien zijn veel kleiner geworden: de meest mensen zijn elkaar steeds meer als gelijke gaan zien en behandelen. De lonen van vrouwen werden grotendeels gelijkgetrokken aan die van mannen en voor jongeren werd het minimumjeugdloon vastgesteld. Geschiedenis H11 5 De Nederlanders en hun staat Werkgevers, werknemers en overheid Voor WOII bemoeide de overheid zich zo weinig mogelijk met conflicten tussen werkgevers en Pagina 6 van 8

7 werknemers Werkgevers: zoveel mogelijk werk voor zo weinig mogelijk loon Werknemers: zo weinig mogelijk loon Conflict: arbeiders in staking, werkgevers ontslaan personeel Overheid probeert conflicten te voorkomen door sociale wetgeving, waardoor de arbeiders werden beschermd. Protestantse en katholieke vakbonden probeerden de positie van de arbeiders te verbeteren door onderhandelen: het harmoniemodel (harmonie = overeenstemming) De socialistische vakbonden voerden klassenstrijd tegen de werkgevers door te staken: het conflictmodel. 1950: SER (Sociaal-economische Raad) opgericht: hierin werd door de overheid, werkgevers en werknemers in overlegd. werkgeversorganisatie: VNO/NCW werknemersorganisaties: FNV en CNV De verzorgingsstaat komt tot stand Opbouw verzorgingsstaat: - Meeste regelen: PvdA - Midden: ARP, CHU, KVP - Minste regelen: VVD De verzorgingsstaat raakte in de jaren 80 in moeilijkheden, doordat: de economie achteruit ging en steeds meer mensen bijstand of een uitkering wegens werkloosheid of arbeidsongeschiktheid kregen. * verzorgingsstaat werd te duur 1991: een CDA-PvdA-regering besloot tot een verlaging van WAO-uitkeringen. Geschiedenis H11 6 De Nederlanders en hun gezin Verbetering in de positie van de vrouwen 1919: vrouwen kregen kiesrecht, maar pas na WOII kwam er een einde aan ongelijke wetten : - In 156 werd de bepaling opgeheven dat vrouwen handelingsonbekwaam waren. - In 1957 verdween de wettelijke bepaling dat ambtenaressen en onderwijzeressen werden ontslagen als ze trouwden. In de 19de eeuw hadden de meeste vrouwen in de benedenlaag van de bevolking noodgedwongen een betaalde baan. Door de industrialisatie verdienden steeds meer mannen genoeg voor het gehele gezin en konden vrouwen hun aandacht richten op het huishouden en de opvoeding van hun kinderen. Vanaf de jaren 60 van de 20ste eeuw kozen steeds meer meisjes een beroep en namen hielden getrouwde vrouwen een baan. Het gezin: hoeksteen van de samenleving? Ideale gezin: ouders en minstens 4 kinderen Vanaf de jaren 60 van de 20ste eeuw veranderde de positie van het gezin: - Het aantal kinderen liep sterk terug (2 * ideaal); - Het aantal echtscheidingen steeg sterk (persoonlijke relatie werd belangrijker, vroeger bleven ze bij elkaar, omdat ze anders niet konden rondkomen); Pagina 7 van 8

8 - Het aantal alleenstaanden steeg sterk; - Veel jonge mensen trouwden pas op latere leeftijd (* samenwonen); - Er ontstonden andere samenlevingsvormen dan het gezin (twee-vader-gezinnen of twee-moedergezinnen); Geschiedenis Hoofdstuk 11 7 Autochtonen en allochtonen Autochtoon betekent: uit het land zelf afkomstig Allochtoon betekent: uit een ander land afkomstig. Indische Nederlanders en Molukkers Na de onafhankelijkheid in 1949 pasten ongeveer Indische Nederlanders zich snel aan de Nederlandse samenleving aan. Oorzaak: Voor hen was Nederland een moederland en zij wilden niet naar Indonesië terugkeren. Zo n Molukkers die als beroepsmilitair in Indonesië aan de Nederlandse kant hadden gevochten, werden in 1951 naar Nederland gehaald. Zij wilden hun eigen cultuur behouden. * ze wilden terugkeren naar Indonesië en daar een eigen Molukse staat stichten. Surinamers en Antillianen Ongeveer Surinamers kwamen na de onafhankelijkheid in 1975 naar Nederland: waarom? - uit vrees voor tegenstellingen tussen de verschillende bevolkingsgroepen in hun land - vanwege het veel hogere welvaartspeil in Nederland Ook ongeveer Antillianen immigreerden naar Nederland vanwege het veel hogere welvaartspeil hier. Beide groepen hadden grote moeite om werk te vinden (ze kwamen nl. in de tijd dat de werkloosheid toenam in Nederland) Turken en Marokkanen Doordat de industrie in West-Europa in de jaren 60 van de 20ste eeuw zich enorm uitbreidde, wierven bedrijven arbeidskrachten uit Turkije en Marokko. Omdat zij slechts tijdelijk in Nederland zouden verblijven, werden zij gastarbeiders genoemd. Hun aantal nam toe doordat: - Zij hun gezin naar Nederland lieten komen - Door gezinsvorming In 2000 waren er mensen van Turkse afkomst en van Marokkaanse afkomst. Asielzoekers Sinds eind jaren 80 zijn ruim asielzoekers naar Nederland gekomen. De meeste krijgen geen verblijfsvergunning, omdat zijn niet wegens vervolging in hun eigen land, maar om economische redenen naar Nederland zijn gekomen. Pagina 8 van 8