VERZONDEN. Gemeente Delft. 6 r. Geachte leden van de raad,

Transcriptie

1 -,LI. ill Gemeente Delft Ruimte en Economie Advies bezoekadres: Stationsplein BV Delft IBAN NL21 BNGH t.n.v. gemeente Delft Retouradres : Postbus 78, 2600 ME Delft Aan de gemeenteraad Behandeld door Jos Littel jlittel@delft.nl Internet Telefoon VERZONDEN 6 r - f,a!;, :.\;{ ~,,-, "'1~" 1n,,. n,,v,.,...., ~V Datum Ons kenmerk Uw brief van Onderwerp Jaarplan 2018 en evaluatie Innovation Quarter Uw kenmerk Bijlage Geachte leden van de raad, Hierbij sturen wij u het jaarplan 2018 en de evaluatie van Innovation Quarter (IQ) ter informatie toe. ln deze brief leest u een karte toelichting op de documenten. Doelstellingen ln het jaarplan worden de activiteiten voor 2018 beschreven. De volgende doelstellingen worden gesteld binnen de kerntaken van Innovation Quarter: Business Development: het aanjagen van 40 business cases en innovatieprojecten en het realiseren van 20 miljoen aan gemeten uitgelokte private en publieke investeringen. Foreign Investments: het laten landen in Zuid-Holland van 40 bedrijven met een investeringsvolume van 80 miljoen. Capital (IQCapital, ENERGIIQ en UNIIQ): de realisatie van 26 investeringen met een totaal geïnvesteerd vermogen van 35,6 miljoen (inclusief privaat aangetrokken kapitaal). De activiteiten van Innovation Quarter moeten in 2018 leiden tot een additioneel geïnvesteerd privaat vermogen van naar schatting 135 miljoen en de creatie van ruim 600 hoogwaardige arbeidsplaatsen in de regio. Innovation Quarter en Delft De doelstellingen van IQ sluiten op veel punten aan op de doelstellingen en activiteiten van gemeente Delft. De meest concrete samenwerking ligt op het gebied van acquisitie. IQ verzorgt de internationale acquisitie en gemeente Delft (Delft Technology Partners) zorgt voor een zachte landing van de nieuwe bedrijven binnen de gemeente. Als tweede zijn de verschillende investeringsfondsen van toegevoegde waarde voor de lokale economie. Met name UNIIQ (gericht op producten in de proof of concept fase) is interessant voor de vele startups binnen de gemeente om eerder de stap naar de markt te kunnen zetten. Ten derde is de business development afdeling van waarde binnen enkele sectoren die belangrijk zijn binnen Delft (waaronder maritiem en deltatechnologie) om de samenwerking en het innovatiepotentieel te vergroten.

2 Datum Ons kenmerk ln 2018 werken Delft en IQ oak concreet samen op het nag beter op elkaar afstemmen van de acquisitie van IQ en Delft Technology Partners voor een nag soepelere dienstverlening aan bedrijven. Daarnaast wordt gekeken hoe interessante voorzieningen in Delft zoals fieldlabs nag meer kunnen bijdragen aan het promotieverhaal van de gemeente en Delft specifiek. Roadmap Next Economy (RNE) lnnovationquarter is gevraagd om per 1 januari 2018 de uitvoering van de RNE opzich te nemen (met een overgangsperiode tot 1 mei 2018). De Aandeelhoudersvergadering van lnnovationquarter hebben hiermee ingestemd. Aanvullende kosten voor Innovation Quarter in 2018 worden gedekt door Provincie Zuid-Holland, MRDH en de gemeenten Rotterdam en Den-Haag. Verdere uitwerking van de uitvoering, inclusief afspraken over financiering vanaf 2019, dient nag plaats te vinden. Begroting De begroting laat een evenwichtig geheel zien tussen kosten en opbrengsten. ln de begroting is tevens rekening gehouden met de verlaagde bijdrage van gemeente Delft vanaf Per 2018 is de bijdrage van gemeente Delft verlaagd van naar Evaluatie Daarnaast vindt u de evaluatie van IQ die in 2017 op verzoek van de aandeelhouders door Decisio is uitgevoerd. Deze evaluatie is een verdieping van een eerdere evaluatie in 2016 van het Ministerie van Economische Zaken over alle ROM's in Nederland. De aandeelhouders van IQ vonden dat na de eerste 4 jaar een verdiepende evaluatie op de onderdelen: klanttevredenheid, reputatie en meer inzicht in een aantal strategische aspecten, op zijn plaats was. De evaluatie resulteert in twee rapporten die beide zijn bijgevoegd. Tevens is de managementreactie van IQ op de evaluatie bijgevoegd. Het college kan zieh vinden in de resultaten van de evaluatie en spant zieh in om samen met IQ invulling te geven aan de verbeterpunten. Wij gaan ervan uit dat we u hiermee voldoende hebben geïnformeerd. Hoogachtend, het college van eme ster en wethouders van Delft,! / V J.M. van Bijsterveldt-Vliegenci1c:ut 2/2

3 jaarplan 2018

4 INHOUDSOPGAVE Inleiding Inleiding 1. Relevante ontwikkelingen 1.1 Meerjarenstrategie 1.2 Externe evaluatie, imago- en klanttevredenheidsonderzoek en medewerkerstevredenheidsonderzoek 1.3 Invest-NL 1.4 Regionaal investeringsplatform 1.5 Roadmap Next Economy 1.6 Tot slot 2. Business Development 2.1 Opdracht 2.2 Prestaties 2.3 Activiteiten 3. Foreign Investments 3.1 Opdracht 3.2 Prestaties 3.3 Activiteiten 4. Capital 4.1 Opdracht 4.2 Prestaties 4.3 Activiteiten 5. Internationalisering 5.1 Opdracht 5.2 Prestaties 5.3 Activiteiten Onze drijfveer is om gezamenlijk te werken aan maatschappelijke uitdagingen en om Zuid-Holland in economisch opzicht beter te laten presteren. InnovationQuarter is sinds 1 januari 2014 actief als regionale ontwikkelingsmaatschappij voor Zuid- Holland. Wij geloven dat ondernemers, samen met kennisinstellingen en overheden, de sleutel bieden tot het oplossen van maatschappelijke uitdagingen. Precies in die driehoek opereren wij als InnovationQuarter. En zorgen we voor meer samenwerking tussen ondernemers onderling en met kennisinstellingen en overheden, zorgen we dat ondernemingen die willen (door)groeien daar financiering voor vinden, en zetten we de regio nationaal en internationaal op de kaart als aantrekkelijke vestigingsplaats. De inspiratie voor ons werk vinden we in de vele innovatieve ondernemers die onze regio rijk is. De missie van InnovationQuarter is om het innovatieve vermogen van Zuid-Holland te uitdagingen én aan het ontstaan van nieuwe groeimarkten. In het regeerakkoord is aangegeven dat ook het nationale topsectorenbeleid zich meer zal richten op maatschappelijke thema s als energietransitie, voedsel en hightech. Dit sluit goed aan op onze activiteiten en de uitdagingen in de regio. InnovationQuarter is opgericht omdat het innovatiepotentieel onvoldoende wordt benut. Om de economische prestaties duurzaam te verbeteren is het onder meer noodzakelijk dat bedrijven en kennisinstellingen nauwer samenwerken, dat meer kruisbestuiving plaatsvindt tussen sectoren en clusters, dat het innovatieve MKB wordt versterkt, dat innovatieve buitenlandse bedrijven worden aangetrokken en dat wordt geïnvesteerd in vernieuwende en snelgroeiende bedrijven. InnovationQuarter werkt aan deze zaken vanuit haar drie kerntaken Business Development, Foreign Investments en Capital. Onze missie vertaalt zich binnen deze kerntaken in een veelheid aan activiteiten. Vanuit Business Development smeden we consortia tussen innovatieve ondernemers en waar nodig met kennisinstellingen, gericht op de ontwikkeling van nieuwe business. Vanuit Foreign Investments zoeken we wereldwijd naar bedrijven die ons regionale 3 6. Economic Board Zuid-Holland ontsluiten. Zuid-Holland beschikt over een groot innovatiepotentieel door de zeer sterke ecosysteem kunnen versterken en die zich in Zuid-Holland willen vestigen, zetten we de 7. Organisatie en Communicatie kennisinfrastructuur, de diversiteit aan traditionele en nieuwe sectoren en de grote hoeveelheid aan regio internationaal steviger op de kaart en investeren we substantieel in het onderhouden 8. Begroting innovatieve bedrijven. Een ideale voedingsbodem voor Zuid-Hollandse bedrijven en kennisinstellingen van relaties met al in Zuid-Holland gevestigde internationale bedrijven. die samen een motor van vernieuwing vormen. Vanuit Capital helpen we vernieuwende en Die samen een grote bijdrage kunnen leveren aan snelgroeiende bedrijven aan financiering, onder het oplossen van verschillende maatschappelijke meer door zelf risicodragend in deze bedrijven te

5 investeren. Ook zetten we in op het vergroten van het beschikbare investeringskapitaal in de regio. Ons intensieve netwerk met meer dan 5000 ondernemers in de regio en meer dan 500 investeerders, gecombineerd met ons uitgebreide internationale netwerk, vormt de basis van ons werk. In 2018 zetten wij in op het behalen van de volgende doelstellingen binnen onze kerntaken: Business Development: het aanjagen van 40 business cases en innovatieprojecten en het realiseren van 20 mln. aan gemeten uitgelokte private en publieke investeringen. Foreign Investments: het laten landen in Zuid- Holland van 40 bedrijven met een investeringsvolume van 80 mln. Capital (IQCapital, ENERGIIQ en UNIIQ): de realisatie van 26 investeringen met een totaal geïnvesteerd vermogen van 35,6 mln. (inclusief privaat aangetrokken kapitaal). Onze activiteiten moeten in 2018 leiden tot een additioneel geïnvesteerd privaat vermogen van naar schatting 135 mln. en de creatie van ruim 600 hoogwaardige arbeidsplaatsen in de regio. In het verlengde van de drie kerntaken ondersteunt InnovationQuarter sinds 2017 ondernemers op het gebied van internationalisering. In 2018 streven we naar de volgende resultaten: Opzetten, uitvoeren en inbedden van de bestaande en nieuwe hub-to-hub samenwerkingen: ten minste 3 in 2018; Organiseren van minimaal 4 eigen missies waarbij ten minste 40 bedrijven meegenomen worden naar het buitenland; Ondersteunen van 10 missies van partners binnen en buiten de regio ten behoeve van internationalisering van ten minste 40 bedrijven uit de speerpuntsectoren van InnovationQuarter. Brede regionale rol De opgave voor InnovationQuarter is groter dan het sec realiseren van projecten, nieuwe banen of investeringen. Met bedrijven, kennisinstellingen, cluster- en deltaorganisaties, incubators, financiers, topsectoren en overheden zorgen we ervoor dat een bruisend ecosysteem ontstaat. Waarin hoogwaardige kennis wordt toegepast door bedrijven. Waar partijen elkaar weten te vinden over bestuurlijke en sectorale grenzen heen. Waar we oplossingen vinden voor maatschappelijke uitdagingen. Waar serieus werk wordt gemaakt van de transitie naar de next economy, door het verzilveren van de kansen die de digitale en circulaire economie biedt. Deze opgave vraagt van InnovationQuarter dat ze méér is dan een verbinder, meer dan een acquisitieorganisatie en meer dan een investeerder. We doen dan ook meer dan waar we op basis van de hierboven gestelde targets op afgerekend worden. Dat meer zit in de eerste plaats in de integrale samenwerking tussen onze kerntaken, waardoor we onze kennis en netwerken optimaal inzetten voor ondernemers. In reguliere sectoroverleggen delen medewerkers vanuit de drie kerntaken actuele ontwikkelingen en leads, met als doel vanuit ieders kennis en expertise de toegevoegde waarde van InnovationQuarter te versterken. Het meer zit ook in het leggen van verbindingen tussen individuele ondernemers onderling en tussen (buitenlandse) ondernemers en kennisinstellingen (individuele matchmaking). Het zit in de bijdragen die wij leveren aan regionale beleidsagenda s. En het meer zit niet in de laatste plaats in de wijze waarop we via onze externe communicatie de innovatieve kracht van onze regio op de kaart zetten. Leeswijzer Hoofdstuk 1 start met een korte reflectie op de uitrol van onze Meerjarenstrategie en gaat vervolgens in op enkele externe ontwikkelingen die relevant zijn voor onze organisatie. In de hoofdstukken 2 t/m 4 wordt per kerntaak aangegeven wat de doelstellingen zijn voor 2018 en welke activiteiten daarvoor worden uitgevoerd. We gaan daarbij ook in op de inhoudelijke focus binnen de verschillende sectoren. Vervolgens gaat hoofdstuk 5 in op het thema Internationalisering. De Economic Board Zuid-Holland, waarvan het secretariaat bij InnovationQuarter is ingebed, komt aan de orde in hoofdstuk 6. Na een beknopte toelichting op onze organisatie en communicatieactiviteiten eindigt dit jaarplan met onze begroting voor Ik wens u veel leesplezier en zie uit naar de samenwerking in 2018! Rinke Zonneveld Directeur InnovationQuarter 5

6 1. Relevante ontwikkelingen vormt basis voor de doorontwikkeling van onze organisatie en aanscherping van onze inhoudelijke focus en aanpak in InnovationQuarter het initiatief genomen te komen tot de oprichting van een Regionaal investeringsplatform. Zij werken hiertoe samen met de European Investment Bank (EIB). Dit hoofdstuk beschrijft de voor InnovationQuarter relevante ontwikkelingen die zich in 2017 hebben voorgedaan of die van invloed zullen zijn in We starten met een korte update van de uitrol van onze Meerjarenstrategie ambities uit onze Meerjarenstrategie kunnen realiseren. Als kwantitatieve doelstellingen voor de periode gingen we uit van de realisatie van een additioneel geïnvesteerd vermogen van 300 mln. en de creatie van 1000 nieuwe hoogwaardige 1.3 Invest-NL Het kabinet heeft op 10 februari 2017 de oprichting van een Nederlandse Financierings- en Ontwikkelinginstelling (NFOI) aangekondigd. De op te richten NFOI moet begin 2018 van start gaan onder de naam Invest-NL. De oprichting van Invest-NL is ingegeven vanuit de constatering dat investeringen in projecten en bedrijven Aanleiding zijn de intensieve contacten met de Europese Commissie en de EIB over de financiering van de ambities uit met name de Roadmap Next Economy, de aanstaande totstandkoming van Invest-NL en de constateringen omtrent het niet opgewerkt en gefinancierd krijgen van business cases. arbeidsplaatsen. Ultimo 2017 zullen we de op het gebied van maatschappelijke opgaven Het Regionaal investeringsplatform wil versnelling, werkgelegenheidsdoelstelling ruimschoots en niet goed van de grond komen, vanwege het eenvoud en samenwerking aanbrengen op de 1.1 Meerjarenstrategie de investeringsdoelstelling al nagenoeg geheel onaantrekkelijke (gepercipieerde) risicoprofiel, volgende punten: Onze Meerjarenstrategie vormt het hebben gehaald voor de driejaarsperiode. de te lange terugverdientijd of ontbrekende Het identificeren van betekenisvolle en kansrijke strategische kader waarbinnen dit jaarplan valt. ontwikkelcapaciteit (opwerken van business investeringsopgaven; De Meerjarenstrategie omvat een beschrijving 1.2 Externe evaluatie, imago- en cases). Invest-NL start met een kapitaalstorting Het bieden van professionele ondersteuning van onze opdracht, onze kernactiviteiten, de klanttevredenheidsonderzoek en door het Rijk van 2,5 miljard en zal investeren bij het voor financiële partners begrijpelijk en inhoudelijke focus die we daarbij hanteren en de medewerkerstevredenheidsonderzoek op het gebied van maatschappelijke opgaven attractief maken van investeringsprojecten; kansen die wij zien voor additionele inzet, zowel In het derde kwartaal van 2017 zijn parallel aan (energietransitie, duurzaamheid, klimaat) en op Het matchen van concrete kapitaalbehoefte binnen als aanvullend op onze kerntaken. elkaar de volgende onderzoeken uitgevoerd: het gebied van bedrijfsfinanciering. per investeringsproject met de meest Een externe evaluatie op initiatief van onze geschikte aanbieder(s) van kapitaal op In het jaarplan 2017 konden we melden dat wij aandeelhouders, uitgevoerd door Decisio. Het Kabinet ziet de regionale basis van kenmerken project en fondsen- en 7 door additionele bijdragen van de Provincie Zuid- Deze evaluatie vormt een aanvulling op de in ontwikkelingsmaatschappijen (ROM s) als een kapitaallandschap; Holland en de Metropoolregio Rotterdam Den 2016 uitgevoerde, landelijke evaluatie van de zeer belangrijke economische schakel tussen Het begeleiden van de totstandkoming van Haag (MRDH) onze inzet konden versterken op Regionale Ontwikkelingsmaatschappijen en Rijk en regio. Deze schakelfunctie wordt met concrete financieringsarrangementen, de onder meer strategische acquisitie in het Hightech bestaat met name uit deskresearch en een groot de totstandkoming van Invest-NL vermoedelijk vastlegging daarvan en het inrichten van een domein, op Business Development in de domeinen aantal verdiepende, strategische interviews met alleen maar sterker en belangrijker. In 2017 is lean uitvoering daarvan. Cleantech/Biobased en Horticulture, op Business aandeelhouders, samenwerkingspartners en gewerkt aan voorstellen voor de vormgeving Development rondom verschillende fieldlabs, op bedrijven; van de taakverdeling en samenwerking tussen Het lijkt evident dat een dergelijk platform een Investor Relations en op Internationalisering. Een imago- en klanttevredenheidsonderzoek Invest-NL en ROM s. Dit gaat om zowel het belangrijke interface vis-à-vis Invest-NL kan Deze inzet wordt gecontinueerd in dat op ons eigen initiatief is uitgevoerd door financieringsdomein als ontwikkelingsactiviteiten. vormen. Mede met het oog op de beoogde rol van Motivaction; Van zowel van de zijde van het Rijk als van de ROM s als regionale evenknie van Invest-NL is In het eerste kwartaal van 2017 hebben de Een Medewerkerstevredenheidsonderzoek, door provincies is de wenselijkheid aangegeven dat de het een realistische optie dat de initiatiefnemers gemeente Leiden en de Universiteit Leiden onszelf (en jaarlijks terugkerend) uitgevoerd ROM s zich ontwikkelen tot de regionale evenknie het Regionaal investeringsplatform onder willen gezamenlijk besloten tot een additionele onder onze medewerkers. van Invest-NL. brengen bij InnovationQuarter. bijdrage aan InnovationQuarter, waarmee wij Het totaal van deze onderzoeken geeft een goed De bestuurlijke Investment board heeft de gezamenlijke wens konden realiseren om de beeld hoe vanuit verschillende perspectieven 1.4 Regionaal investeringsplatform in november 2017 besloten tot oprichting business development capaciteit op Life Sciences naar InnovationQuarter wordt gekeken. Een Begin 2017 hebben de steden Rotterdam en van het Regionaal Investeringsplatform. and Health uit te breiden. Door deze additionele gebundelde reactie op de drie onderzoeken wordt Den Haag, de Provincie Zuid-Holland, de InnovationQuarter is gevraagd een kwartiermaker bijdragen hebben wij een belangrijk deel van de eind 2017 besproken met onze aandeelhouders en Metropoolregio Rotterdam Den Haag en aan te stellen die met een verder uitgewerkt

7 businessplan komt. Definitieve besluitvorming zal plaatsvinden in april Roadmap Next Economy 1.6 Tot slot In 2018 zullen wij gaan werken aan een nieuwe Meerjarenstrategie voor de periode De hierboven genoemde ontwikkelingen vormen 2. Business Development De Roadmap Next Economy (RNE) is de langetermijnvisie van de regio gericht op het hiervoor belangrijke input. En alhoewel deze ontwikkelingen op het moment van schrijven van 2.1 Opdracht transitie en vernieuwing als belangrijke criteria), realiseren van de transitie naar een nieuwe dit jaarplan nog niet zijn uitgekristallisseerd ligt Ondernemers geven aan dat het aanjagen van gerichtere inzet van onze capaciteit en realiseren economie. Hierin zijn twee zaken dominant: het in de lijn der verwachting dat de inhoudelijke vernieuwing en het realiseren van nieuwe samen- van projecten die echt het verschil gaan maken. de ontwikkeling van internettechnologie en de focus van InnovationQuarter verder zal worden werkingsverbanden voor hen belangrijke redenen overgang naar schone energie. Binnen de RNE aangescherpt. Maatschappelijke uitdagingen zijn om met InnovationQuarter samen te werken. Het verschil gaan we maken daar waar maat- is een vijftal transitiepaden geidentificeerd 1, die en transitieopgaven zullen naar verwachting Daarnaast waarderen ondernemers het netwerk schappelijke vraagstukken op gebied van voeding, fungeren als stippen aan de horizon waar via meer leidend worden. Het explicieter maken van dat InnovationQuarter heeft opgebouwd, dat voor gezondheid, energie, water, mobiliteit en veiligheid verschillende projecten aan bijgedragen kan (regionale) doelstellingen en de doorvertaling hen leidt tot waardevolle nieuwe contacten. via innovatieve projecten met investerende onder- worden. De kracht van de beweging RNE moet daarvan naar een handelingsperspectief voor nemers worden ingevuld. Het is precies die com- zitten in het convergeren van de inspanningen van InnovationQuarter hoort daarbij. Evenals De hoofdopdracht van Business Development binatie die het hart van onze spannende opdracht verschillende actoren naar die stippen toe. duidelijker samenwerkingsafspraken met onder is daarvan een directe afgeleide: we verkennen vormt. Waar we niet van zijn, zijn vergezichten meer cluster- en deltaorganisaties in de regio. nieuwe innovatiethema s (zoals cybersecurity, zonder op termijn een levensvatbaar businessplan. Vanuit ons strategisch meerjarenperspectief Mogelijkerwijs leiden de genoemde ontwikkelingen blockchain en regeneratieve geneeskunde), Waar we ook van wegblijven, zijn projecten die dragen wij via onze projecten en investeringen ook tot verdere taakuitbreiding of intensivering op brengen ondernemers en kennisinstellingen bij weliswaar business genereren, maar geen verdere bij aan de transitiepaden. Deze zijn immers niet bestaande taken. elkaar en jagen projecten aan die moeten leiden appellerende ambitie hebben. alleen relevant voor de toekomstbestendigheid van tot private en publieke investeringen. Het zwaarte- de regionale sectoren en clusters, maar ook om We realiseren ons dat deze bewegingen niet punt van onze inzet ligt in de aanjaagfase, waarin InnovationQuarter richt zich primair op de (cross- kansen te grijpen: de next economy als hefboom alleen de belangen raken van InnovationQuarter we consortia bouwen en zorgen voor de levensvat- overs tussen) regionale speerpuntdomeinen Life voor de totstandkoming van innovaties en nieuwe zelf, maar ook die van onze aandeelhouders, baarheid van initiatieven. Die initiatieven kunnen Sciences & Health, Safety & Security, Cleantech, 9 business. samenwerkingspartners en de bedrijven voor van ondernemers komen, maar ontwikkelen we Horticulture, Smart Industry en Water & Maritime, wie we er zijn. We zullen deze partijen, evenals ook zelf. Het ultieme bewijs van levensvatbaarheid waarbinnen onder meer hightech maakindustrie Uitdaging en opgave voor de RNE is ons inziens om de Economic Board Zuid-Holland, dan ook is dat we projecten neerzetten waar ondernemers op het gebied van (aero)space en robotica. De het wat welke concrete doelstellingen worden intensief betrekken bij het opstellen van onze in willen investeren en, na onze aanjaagrol, zelf de Roadmap Next Economy en de speerpunten van de gehanteerd voor de verschillende transitiepaden nieuwe meerjarenstrategie. Deze zal eind 2018 kar gaan trekken. Economic Board Zuid-Holland zijn daarbij belang- en via welke tussenstappen worden die bereikt ter vaststelling aan onze aandeelhouders worden rijke bakens. concreter te maken. En deze vervolgens door voorgelegd. Onderdeel van onze opdracht is óók het voor te vertalen in businessmogelijkheden voor ondernemers. InnovationQuarter is gevraagd om per 1 1 Digital Gateway to Europe, Smart Energy Delta, Circular Economy, Entrepreneurial Region en Next Society. ondernemers zo overzichtelijk mogelijk maken van het innovatielandschap in Zuid-Holland. De clusteren deltaorganisaties, Havenbedrijf Rotterdam en ook de kennisinstellingen zijn voor ons belangrijke januari 2018 de uitvoering van de RNE op partners als het gaat om trends en ontwikkelingen zich te nemen (met een overgangsperiode op topniveau te signaleren en verkennen. Op die tot 1 mei 2018). De Bestuurlijke Investment thema s waar vervolgens ook energie van onder- Board en de Aandeelhoudersvergadering van nemers merkbaar is, kunnen wij onze aanjagende InnovationQuarter hebben hiermee ingestemd. rol nog scherper spelen. Wat we daarmee willen Verdere uitwerking inclusief afspraken over bereiken, is drieledig: gedegen onderbouwing van financiering dient nog plaats te vinden. de projecten waar we ons op gaan richten (met

8 2.2 Prestaties Naast de hierboven genoemde afrekenbare targets vanuit Business Development capaciteit worden nieuwe projecten als blijkt dat een veelbelovend In de hoofdopdracht van Business Development levert Business Development de volgende presta- ingezet, voor leads voor IQCapital, UNIIQ en initiatief uiteindelijk toch niet levensvatbaar staat het aanjagen van consortia, gericht op ties in 2018: ENERGIIQ. blijkt te zijn. Die scheidslijn is dun en vraagt om nieuwe business, centraal. Daarnaast verkennen stuurmanskunst. De belangrijkste graadmeter is en we, samen met de cluster- en deltaorganisaties, Realisatie van individuele matchmaking 2.3 Activiteiten blijft of ondernemers zelf willen gaan investeren in de innovatiethema s van de toekomst. Dat vertaalt tussen ondernemers onderling en tussen In de activiteiten van Business Development staat het project. zich in de volgende prestaties voor 2018: ondernemers en kennisinstellingen het aanjagen van samenwerkingsverbanden Ondernemers waarderen ons grote en gericht op nieuwe business centraal, om zo A. Verkenningen groeiende netwerk (inclusief dat van Capital invulling te geven aan onder meer de speerpunten In 2018 willen we nadrukkelijker sámen met de en Foreign Investments) en geven regelmatig van de Economic Board Zuid-Holland en de cluster- en deltaorganisaties, kennisinstellingen, aan juist daardoor met nieuwe partners tot Roadmap Next Economy, Havenbedrijf Rotterdam, Kamer van Koophandel nieuwe business te komen. Omdat de basis Mede op basis van onze observaties in de afgelopen en andere stakeholders in het economisch domein 40 20,0 van ons werk is de relatie die we met veel ondernemers hebben, zal matchmaking altijd jaren wordt het voor 2018 nóg belangrijker om actief te werken aan conversie: onze begeleiding verkenningen uitvoeren. Dat is in lijn met de verwachting dat we onze inhoudelijke focus in de Aantal business cases en innovatieprojecten Uitgelokte investeringen (mln.) een onderdeel van ons werk zijn. Ook vanuit de netwerkbijeenkomsten die door onze partners in de aanjaagfase laten volgen door het zelf laten oppakken van projecten door ondernemers en op te stellen meerjarenstrategie zullen aanscherpen. Zo wordt de basis gelegd voor een georganiseerd worden, komen regelmatig leads dus aansturen op overdracht van het project nog meer gerichte aanjaagfase. 1. Het aanjagen van 40 business cases en innovatieprojecten die we verder helpen. Bijdragen aan strategische (beleids-) agenda s als het levensvatbaar is. En doorschakelen naar Een business case is een project met uitsluitend Vanwege onze praktijkkennis en ons netwerk private financiering, terwijl het bij een innovatie- leveren we regelmatig input voor strategische project deels ook om publieke financiering kan gaan. In beide gevallen is er een consortium met agenda s. Zo heeft de Economic Board Zuid- Holland vijf speerpunten die richtinggevend Proces 11 ondernemers gevormd voor een levensvatbaar pro- zijn voor de activiteiten van InnovationQuarter. ject, waarin ondernemers zelf gaan investeren. 2. Het realiseren van 20 mln. aan gemeten uitgelokte private en publieke investeringen Uitgelokte private en publieke investeringen staan centraal in de eerste outputindicator. Belangrijk Door de inbedding van het secretariaat van de Board bij InnovationQuarter wordt op een hele directe, concrete en laagdrempelige manier input gegeven voor de strategie van de Board. Onze belangrijkste rol blijft het vertalen van strategie in concrete, levensvatbare projecten. Business Development ter versterking van SIGNALEREN VERKENNEN AANJAGEN REALISEREN Innovatieontwikkelingen signaleren Potentiële behoeften markt onderzoeken Innovatieontwikkelingen signaleren Potentiële behoeften markt onderzoeken Ondernemers inspireren Consortiumvorming resulterend in projectplan Smeden en formaliseren samenwerkingsverbanden Ondernemers realiseren op basis van businessplan en afspraken met consortium nieuwe business en benodigde investeringen daarbij is dat deze investeringen gemeten worden, onder meer op een door bedrijven onderschreven business case dan wel een subsidiebeschikking. Hiernaast zullen, waar mogelijk in samenwer- Foreign Investments en Capital Naast het leggen van relaties ten behoeve van de eigen projecten, zal vanuit Business Development ook actief worden bijgedragen aan het Investor Relations programma van Verkennen economische potentie thema s Verkennen draagvlak en vesteringsbereidheid ondernemers Ondersteuning bij financieringsmogelijkheden (privaat en/of publiek) Uitwerken business case en value case Borgen financiering king met partners, 20 verkenningen uitgevoerd. Verkennen van nieuwe innovatiethema s speelt een belangrijke rol in de ontwikkeling van het projectportfolio voor 2018 en verder. Foreign Investments, dat tot doel heeft om in Zuid-Holland gevestigde buitenlandse bedrijven actief te volgen op mogelijkheden voor onder meer uitbreidingsinvesteringen. Ook ten behoeve van de kerntaak Capital zal Organiseren speelveld om gezamenlijke innovaties te ontwikkelen Realiseren kartrekker uit bedrijfsleven die het consortium naar daadwerkelijke realisatie van new business leidt

9 Box 1: Samenwerking met Provincie, MRDH en gemeenten Box 2: Business Development / Speerpunten 2018 Veel van onze resultaten bereiken we in goede samenwerking met Provincie, MRDH en Vanuit onze opdracht werken we aan maatschappelijke opgaven en transitie, met een individuele gemeenten. Zo werken we intensief samen met Provincie en MRDH als het gaat focus op ondernemers die kunnen en willen investeren in vernieuwing. We volgen daarbij de om fieldlabs en de fieldlabinfrastructuur. Ook in het domein van Foreign Investments trekken speerpuntsectoren uit onze meerjarenstrategie; crossovers tussen sectoren zijn daarbij een we samen op met publieke partners: bezoeken aan buitenlandse ondernemingen vinden belangrijk uitgangspunt: vaak plaats met gemeentelijke accountmanagers en gemeenten worden (vaak op bestuurlijk Horticulture: De speerpunten in Horticulture zijn enerzijds voedinggerelateerd (personalized niveau) betrokken bij fact finding trips van buitenlandse bedrijven. Ook werken we zeer nauw food, gezonde inhoudsstoffen, tegengaan van voedselverspilling) en anderzijds technologie samen met betrokken gemeenten en vaak ook de provincie bij het opstellen van bid books voor georiënteerd (vertical farming, digitalisering tuinbouw). Een overkoepelend thema is het aantrekken van grote bedrijven of instellingen. de internationaliseringsstrategie die voor het voortbestaan van de sector cruciaal is. In Daar waar gemeenten een specifieke sectorale focus hebben, er fysieke hotspots of 2017 hebben we met de sector de mogelijkheden van Canada, mede als gevolg van de clusterorganisaties actief zijn, is de samenwerking als vanzelf zeer intensief en vindt die over inwerkingtreding van CETA, verkend. de volle breedte van onze kerntaken plaats. Voorbeelden zijn onze samenwerking met Den Clean tech & circulaire economie: Voor toekomstbestendige energievoorziening (zeker ook Haag rondom The Hague Security Delta, met Leiden rondom Leiden Bio Science Park, met de in relatie tot ENERGIIQ) en smart mobility bouwen we voort op de verkenningen uit 2017, die Drechtsteden en Deal! rondom Maritime Delta, met Rotterdam rondom RDM en CIC/ Venture aantonen dat er veel kansen voor de regio liggen. Circulaire economie focust zich met name op Café. In Rotterdam is de samenwerking met het Havenbedrijf ook intensief; we werken in veel het EBZ-speerpunt Haven in transitie, samen met partners als Havenbedrijf Rotterdam, Clean business development projecten samen, maar ook in programma s als PortXL. Tech Delta en Deltalinqs Smart Industry: Op Smart Industry zijn in 2016 en 2017 veel en vaak grote projecten (zoals de fieldlabs Ramlab en Blockchain en het Composite Automation Development Centre) We continueren de samenwerking met de andere B. Aanjagen van samenwerkingsverbanden ontwikkeld. Ook in 2018 investeren we fors op dit domein, via de doorontwikkeling van het thema Smart Manufacturing met veel bedrijven. Daarnaast is de (aero-)space sector een regionale ontwikkelingsmaatschappijen, waar we Activiteiten die we in de aanjaagfase ondernemen, speerpunt, met daarbinnen unmanned system en space upstream & downstream als thema s. in 2017 onder meer verkenningen op het gebied zijn het vormen van een consortium, het (doen) Life Sciences & Health: We investeren in het EBZ-speerpunt Regenerative Medecine, waarbij 13 van augmented en virtual reality en smart mobility ontwikkelen van een projectplan en het verkennen onze invalshoek is het betrekken (en samen met FI mogelijk aantrekken) van zo veel mogelijk uitvoerden. Naast Smart Mobility zijn in 2018 van de financieringsmogelijkheden. Daarnaast innovatieve bedrijven. Andere innovatiethema s zijn Drug discovery & development en, samen Smart Health, Smart Farming en Smart Energy zoeken we actief naar locaties waar projecten met Safety & Security, ook digital health/datamanagement. de gezamenlijk gedefinieerde thema s waarop we kunnen landen, om actief bij te dragen aan het Safety & Security: Samen met onze partners HSD en Havenbedrijf Rotterdam investeren we gaan samenwerken. Hiermee geven we als ROM s versterken van regionale innovatiehotspots. Het in 2018 in het gebundeld ontwikkelen van projecten op het thema Cybersecurity. Big data is het zichtbaar invulling aan het partnerschap tussen einde van de aanjaagfase wordt gemarkeerd door tweede innovatiethema, met nadrukkelijk raakvlakken met andere domeinen als Life Sciences Rijk en regio, in aansluiting op de nieuwe focus een confirmation letter van bedrijven en/of een & Health. De crossover tussen veiligheid en water- en deltatechnologie ontwikkelen we op het van het topsectorenbeleid op maatschappelijke beschikking waarin de publieke bijdrage aan een thema Weerbaarheid vitale infrastructuur. thema s. Veel maatschappelijk relevante project wordt vastgelegd. Maritieme-, water- en deltatechnologie: Offshore wind, energie en de cross-over met innovatiethema s (zoals voeding, veiligheid en Cybersecurity hebben we eind 2017 met partners als HSD en The Hague Business Agency gezondheid) gaan over provinciegrenzen heen; In 2018 is een specifiek aandachtspunt het vullen verkend. In 2018 willen we op dit thema projecten ontwikkelen; op het grensvlak van Clean door onze eigen regionale specialisatie te verbinden van de verschillende fieldlabs met concrete Tech en Maritiem wordt het speerpunt Autonoom varen. Verder vullen we via onze rol in het met die van andere regio s ontsluiten we nieuwe projecten. Eind 2017 is het programma Smart Valorisatieprogramma Deltatechnologie en Water verschillende proeftuinen in Zuid-Holland netwerken en nieuwe businesskansen die we Manufacturing Industriële Toepassingen Zuid- in op gebied van waterveiligheid en klimaat. Het Global Center of Excellence on Climate vervolgens gezamenlijk aanjagen. Holland (SMITZH) ontwikkeld, dat we in Adaptation kan hierbij een belangrijke katalysator worden, dus werken we graag mee aan de concretisering ervan.

10 2018 en 2019 gaan uitrollen. Kenmerkend voor In 2016 en 2017 hebben we als additionele SMITZH is de focus op concrete activiteiten voor activiteit de advisering in het kader van de MKB Box 3: Business development / Observaties 2017 ondernemers. In SMITZH werken 8 maakindustrie- Innovatieregeling voor de Topsectoren (MIT) georiënteerde fieldlabs in Zuid-Holland samen: Zuid-Holland uitgevoerd. We continueren dat als Regionale transitieagenda s als de Roadmap Next Economy, de strategie van de Economic Duurzaamheidsfabriek Dordrecht, RAMLAB, additionele opdracht in Board Zuid-Holland, de regionale Aero & Space-agenda met bedrijfsleven en TU Delft en de Robohouse, Dutch Optic Centre, Big Data biobased-agenda die samen met Clean Tech Delta is opgesteld, gaven in 2017 richting aan de Innovatie Hub, Digital Factory for Composites, Verder werken we mee aan programma s die aanjaagactiviteiten van Business Development. Ook in 2018 werken we samen met partners Dutch Growth Factory en Composite Automation door of samen met anderen worden uitgevoerd. aan gedegen onderbouwing van de doelen en projecten waar we ons op richten. Development Centre. Zo wordt ook in 2018 capaciteit ingezet voor In 2017 heeft de regio geïnvesteerd in een samenhangende structuur van fieldlabs. Belangrijk is het vervolg op het Valorisatieprogramma en blijft om fieldlabs te laden met concrete projecten met ondernemers en kennisinstellingen. Voor de extra activiteiten maken we onderscheid Deltatechnologie en Water, waarbij onze focus Succesvolle fieldlabs bewijzen zich met name door projecten waar ondernemers zelf in willen tussen activiteiten die we vanuit de bestaande is het smeden van samenwerkingsverbanden investeren, zoals bijv. RAMLAB en RoboHouse. capaciteit oppakken (kleinschalige activiteiten tussen innovatieve ondernemers en ook Het zwaartepunt van het werk van Business Development ligt in de aanjaagfase, waarna die vrij eenvoudig in de marge van bestaande kennisinstellingen. Tot eind 2018 voeren we tevens ondernemers het stokje overpakken en investeringen realiseren. In de praktijk merken we activiteiten en bestaande capaciteit kunnen het programmamanagement van Maritime Delta dat loslaten c.q. overdragen van projecten niet vanzelf gaat; vanwege onze betrokkenheid worden opgepakt) en activiteiten die vanwege hun uit; in de loop van 2018 wordt besloten hoe dit als neutrale, betrokken aanjager blijven we voor ondernemers een belangrijk klankbord, ook karakter additioneel op kerntaken - en omvang programma wordt voortgezet. ná beëindiging van onze actieve rol. Sturen op conversie, dat wil zeggen het daadwerkelijk in een aanvullende opdracht moeten worden uitlokken van publieke en private investeringen, zal in 2018 nog meer nadruk krijgen om onze vormgegeven. Hiertoe voeren we soms overigens portfolio te blijven doorontwikkelen. eerst een kleinschalige pilot uit. In de doorontwikkeling van onze portfolio spelen crossovers tussen sectoren een belangrijke rol. Klassieke sectorindelingen vervagen, ondernemers willen van ondernemers uit andere sectoren leren en geven aan in onze Dare2Cross-activiteiten inspiratie op te doen én nieuwe netwerken aan te boren 2. Qua instrumentarium is en blijft de MKB Innovatieregeling Topsectoren (MIT) Zuid-Holland 15 voor ondernemers een aantrekkelijk en laagdrempelig instrument. Door de groeiende bekendheid van InnovationQuarter en onze projecten merken we dat we steeds vaker benaderd worden voor deelname aan internationale projecten, onder meer in het Interregprogramma. We willen voor wat betreft Europese projecten in 2018 doorontwikkelen naar een meer pro-actieve rol: in onze portfolio verkennen welke internationale partners aantrekkelijk zijn en op welke calls (van onder andere Horizon2020) we gericht kunnen inzetten. Het merendeel van onze projecten heeft een duidelijke link met maatschappelijke vraagstukken op gebied van voeding, gezondheid, veiligheid, mobiliteit en energie. Zeker waar het gaat om echte transitievraagstukken, staat de nieuwheid van onderwerpen soms op wat gespannen voet met het uitlokken van significante investeringen. Belangrijk is daarom om naast de business case ook de value case zichtbaar te maken, met daarin de maatschappelijke opbrengsten en kosten. 2 Dare2Cross is een methode die we inzetten om cross-sectorale samenwerking tot stand te brengen. Door samenwerking over sectoren heen en tussen organisaties uit verschillende sectoren zetten we innovatieprojecten op en creeren we nieuwe bedrijvigheid voor de regio. We identificeren cross-sectorale thema s en zoeken ondernemers die hier concrete innovatievragen bij hebben. Rondom die vragen brengen we ondernemers samen die elkaar normaal gesproken (waarschijnlijk) niet zouden ontmoeten. We begeleiden deze ontmoetingen en werken toe naar een crossindustry event waar vandaan de samenwerkingen verder ontwikkeld kunnen worden.

11 3. Foreign Investments Box 4: Foreign Investments / Speerpunten 2018 Life Sciences & Health (LSH): De sector LSH in Zuid-Holland blijft onveranderd aantrekkelijk voor buitenlandse bedrijven. Binnen LSH zullen we in 2018 onze inzet op het Med tech segment 3.1 Opdracht Voor het succesvol vervullen van deze opdracht, vergroten daar we daar in 2017 een duidelijke toename van interesse in zien. De inzet op de Directe buitenlandse investeringen dragen bij is integrale samenwerking met de teams Business andere segmenten binnen de sector blijft onverminderd. Ook zullen we, samen met Rotterdam aan de economie, technologische innovatie Development en Capital cruciaal. We hebben Partners, werken aan een sterkere LSH-propositie voor Rotterdam. en ontwikkeling van een regio en een land. daarnaast een intensieve samenwerking met Safety & Security: Het security cluster is hot en dat uit zich in het groot aantal fact Buitenlandse bedrijven genereren economische de Netherlands Foreign Investment Agency finding van buitenlandse security bedrijven en het groot aantal landingen. Met als duidelijke groei, directe en indirecte werkgelegenheid, (NFIA) en zijn lid van het Invest-in-Holland internationale magneet The Hague Security Delta. Binnen de security sector is vooral het versterken de innovatiekracht en geven netwerk. Verder werken we nauw samen met de segment Cybersecurity booming. aansluiting op internationale netwerken en Nederlandse innovatieattachés in het buitenland, Hightech & Smart Industry: Met de opkomst en groei van Robovalley is er een mooie bedrijvigheid. Vanuit de opdracht en missie van met het ambassadenetwerk in Nederland en landingsplaats voor robotica bedrijven in Delft ontstaan. Daarnaast biedt onze regio (breed) InnovationQuarter is het aantrekken, behouden in het buitenland, en met specifieke regio s die mogelijkheden voor Hightech maakbedrijven. Bovendien zien we kansen op het gebied van en uitbreiden van buitenlandse ondernemingen interessant zijn voor Zuid-Hollandse sectoren. (algemene) ICT, waar we ons tot nu toe nog niet proactief op hebben gericht. We zullen de specifiek van belang voor het versterken van de Voorbeelden van zulke regio s zijn Zuid-Duitsland, inzet op High Tech & Smart Industry gezien deze kansen in 2018 verhogen. regionale economie. Ottawa, Boston Area, Greater Washington DC en Horticulture: Horticulture en Agrifood blijft zich stabiel ontwikkelen, met vooral landingen in diverse regio s in China. Westland en regio Rotterdam. Inzet op deze sector blijft in 2018 gelijk. De hoofdopdracht van Foreign Investments Maritiem: In samenwerking met Rotterdam Partners en DEAL! Drechtsteden zijn we actief is dan ook het promoten van de economische Ook een goede samenwerking met de regionale betrokken bij het nieuwe branding en marketing initiatief Rotterdam, Maritime Capital mogelijkheden van de regio in het buitenland en acquisitiepartners The Hague Business Agency of Europe. Samen met Gemeente Rotterdam en het Havenbedrijf wordt gewerkt aan de het aantrekken en behouden van innovatieve (THBA, voorheen WFIA) en Rotterdam Partners acquisitie, promotie en het vestigingsklimaat voor de maritieme sector in regio Rotterdam- bedrijven naar en in de regio. Met name (maar niet is van groot belang. In 2017 is actief ingezet op Drechtsteden. 17 uitsluitend) die bedrijven, die: de verdere verbetering en stroomlijning van Cleantech: Alhoewel er in de cleantech sector (met name Biobased Industry en Sustainable Leiden tot een toename in werkgelegenheid deze samenwerking. In 2018 zullen we die lijn Energy) in onze regio diverse ontwikkelingen gaande zijn, blijft de interesse vanuit het en/of voortzetten. Tenslotte is de wisselwerking buitenland achter. In de afgelopen jaren heeft deze sector vanuit FI dan ook niet gepresteerd Leiden tot een toename in private (R&D) met gemeenten en kennisinstellingen, om zoals verwacht. Er zal in 2018 daarom minder op ingezet worden. investeringen geïnteresseerde buitenlandse bedrijven Aerospace: Het Aerospace cluster krijgt vanuit FI sinds een jaar gerichte aandacht. Dit heeft Sector/clusterversterkend zijn gemakkelijk te laten landen, zeer nauw. geleid tot diverse landingen in Delft, Leiden en Noordwijk. De interesse vanuit het buitenland is hoog en de inzet zal in het komende jaar in nauwe samenwerking met Business Development Binnenlandse reallocatie is geen doel van worden voortgezet. InnovationQuarter, maar als bedrijven ons daar Overig/nieuw: Tot slot zien we dat een significante bijdrage in onze resultaten (met name expliciet om vragen, leveren wij assistentie bij #FTE en geïnvesteerd vermogen) in de afgelopen jaren voortkomt uit projecten, gerelateerd vestiging in de regio. aan het vestigen van een nationaal/benelux/europees distributiecentrum. Zo was ons grootste project in 2016 bijvoorbeeld het distributiecentrum van Mediq in Bleiswijk. Tot nu toe heeft ons FI-team zich niet proactief op deze ontwikkeling gericht, maar wel de inkomende distributieprojecten ondersteund. Gezien de impact van dergelijke projecten, willen we in 2018 bezien of een meer gerichte inzet met betrekking tot het aantrekken van distributiecentra opportuun is.

12 3.2 Prestaties Box 5: Regiobranding InnovationQuarter heeft in 2016 en 2017 samen met marketingsorganisaties en communicatieafdelingen van partners in de regio gewerkt aan de doortvertaling van de regiobranding storyline naar concrete tools. Deze tools kunnen partners gebruiken voor de ondersteuning van hun eigen marketing (de regiobranding is nadrukkelijk onderkoepelend ) Aantal bedrijven geland Investeringsvolume Aantal Investor Relationship-bezoeken Aantal arbeidsplaatsen Kern van de storyline is dat onze regio dé proeftuin is voor wereldwijde metropoolgebieden, a real life testing ground. Innovaties om een sterk verstedelijkte delta leefbaar te houden worden hier bedacht, gemaakt, getest en verkocht. Hier wordt in cross-sectoraal verband gewerkt aan mondiale uitdagingen op het gebied van voeding, gezondheid, maritieme- en logistieke vraagstukken, watermanagement en veiligheid. 1. Succesvolle afronding van 40 Naast genoemde afrekenbare targets levert Op het jaarevent van InnovationQuarter vond met de vertoning van een korte film over investeringscases met een totale Foreign Investments de volgende prestaties in de kracht en veelzijdigheid van de regio de soft launch van de regiobranding toolkit plaats: investeringsomvang van 80 mln. 2018: een website met onder meer facts en figures over de regio, een beeldenbank met foto s van Een investeringscase is succesvol afgerond Voortzetten van de 10 Reasons to Invest aansprekende innovaties en de film 3. Tijdens de Economic Board Zuid-Holland van 6 september wanneer een (buitenlandse) onderneming of campagne voor de sterke (sub)sectoren in is de toolkit gepresenteerd en zeer goed ontvangen. InnovationQuarter blijft de centrale regie kennisinstelling zich daadwerkelijk in de regio Zuid-Holland, om daarmee de internationale over de regiobranding voeren, en zal in 2018 zorgdragen voor verdere uitrol. vestigt dan wel uitbreidt en daarbij actief is bekendheid van sterke Zuid-Hollandse sectoren geassisteerd door InnovationQuarter. Het verder te verhogen. In 2018 zal de campagne desbetreffende bedrijf bevestigt dit door het invullen en tekenen van een zogenaamde zowel online, via social media als geprint verder worden uitgerold. Ook komen er nieuwe 10 3 De toolkit is te vinden op confirmation letter. reasons bij, zoals voor Medical Technology en Robotica. (nieuw of bestaand) aan een kennisinstelling samenwerken). Omdat dit bedrijfsgevoelige Realisatie van 400 nieuwe In september 2017 is een Engelstalige website of innovatieconsortium in Zuid-Holland informatie kan zijn, zal dit echter niet in alle arbeidsplaatsen gelanceerd worden, waarop de kansen van waardoor nieuwe samenwerkingen ontstaan. gevallen te achterhalen zijn. Het gaat hierbij om het totale aantal additionele de regio voor de buitenlandse doelgroep Buitenlandse bedrijven doen hiertoe vaak een directe arbeidsplaatsen, dat volgens de te vinden zijn. Deze website zal in 2018 beroep op ons en we zijn goed gepositioneerd onderneming binnen maximaal drie jaar na het actief worden ingezet voor (internationale) om de gevraagde ondersteuning te leveren. moment van vestiging is gerealiseerd. informatieverspreiding over en leadgeneration De genoemde samenwerking kan gaan om voor onze regio. Op termijn is het de bedoeling het afnemen van stagiairs, het financieren 3. Afleggen van 100 bezoeken in het kader dat hier ook een Chinese versie van beschikbaar van onderzoeken of complete R&D-centers. van het Investor Relations Programma komt. Hiermee wordt voor het bedrijf een innovatie-en Dit betreft het bezoeken van reeds in de regio Softlanding programma s in samenwerking kenniselement toegevoegd aan de bestaande gevestigde buitenlandse bedrijven en bijbehorende met buitenlandse regio s. Ook in 2018 zullen operatie of wordt dit onderdeel versterkt. follow-up met betrekking tot uitbreiding en/ we enkele softlanding programma s uitvoeren. Alhoewel we in eerste instantie geen of verhuizing en het vastleggen van feedback Zo zal in de eerste helft van het jaar de tweede prestatie indicator koppelen aan technology over het regionale vestigingsklimaat. Via zowel editie van het softlanding programma tussen matchmaking, houden we wel bij wanneer de Metropoolregio Rotterdam Den Haag als de Den Haag/HSD en State of Maryland (Greater dergelijke projecten succesvol worden afgerond Provincie is additioneel budget verkregen om deze Washington DC) plaatsvinden. en welke investering daarmee is gemoeid belangrijke taak te intensiveren. Technology matchmaking. Het gaat hierbij (via een contract, MOU of een bevestiging om het koppelen van buitenlandse bedrijven van een instelling met wie het bedrijf gaat

13 3.3 Activiteiten Om de genoemde resultaten te bereiken pakt Foreign Investments in 2018 de volgende activiteiten op, welke zijn ingedeeld in een drietal strategische lijnen. Deze ondersteunen het acquisitieproces zoals uitgebeeld in onderstaand schema. om scherp te maken welke informatie nodig is voor acquisitiedoeleinden. Van partners in het regionale netwerk vraagt het om bewustwording van de relevantie van eigen kennis en netwerken voor onderdeel van de opdracht van het ministerie van Economische Zaken aan de ROM s. Daarnaast worden onze IR-activiteiten medegefinancierd door de MRDH en de provincie Zuid-Holland. acquisitiedoeleinden en van de noodzaak deze slim te ontsluiten. Proces Ook in 2018 zal Foreign Investments de kansen en mogelijkheden van Zuid-Holland onder de aandacht blijven brengen bij het relevante LEAD GENERATION INFORMATION SUPPLY FACT FINDING TRIP DECISION AFTERCARE netwerk en zal het netwerk tevens afgetast worden voor wat betreft strategische leads. Netwerken: regionaal, nationaal, internationaal Regiomarketing Events en bezoeken Intake letter Informatieuitwisseling Introductie regio en netwerken Inzicht in vestigingsmogelijkheden Confirmation letter Vestiging in Zuid-Holland Projectondersteuning Services, o.a. introductie netwerken, HR, pers Investor Development We zullen de contacten met het NFIA-, NBSOen Innovatie Attaché-netwerk, ambassades en consulaten onderhouden en verder uitbouwen. En deze partijen doelgericht informeren aan de hand van toesturen van de sectorale value propositions en de 10x10 campagne. Iedere (buitenlandse) deelname aan een missie of beurs wordt maximaal benut, door het samenwerken met de NFIA/NBSO/Ambassade/ A. Goede balans tussen strategische, proactieve en reactieve acquisitie acquisitie nemen we selectief deel aan relevante missies, sectorspecifieke internationale events, Consulaat ter plaatse en het bezoeken van (potentiële) leads in de regio van het event. We zullen regionaal en lokaal inventariseren, De acquisitieactiviteiten die door roadshows en beurzen en onderhouden we kennismaken met en activeren van 21 InnovationQuarter worden ondernomen, zijn actief contacten met NFIA- en NOST-kantoren. intermediairs: banken, makelaars, advocaten- een combinatie van strategisch, proactief en Proactieve acquisitie wordt ingezet op onze en accountantskantoren en overige relevante reactief. speerpuntsectoren. serviceproviders. Strategische acquisitie is het heel gericht acquireren van buitenlandse bedrijven die een aanvulling vormen op het regionale ecosysteem. Reactieve acquisitie wordt voornamelijk vormgegeven door follow-up van binnenkomende leads (direct of bijvoorbeeld via c. Investor Relations programma voortzetten en maximaal benutten Het gaat hier om tijds- en arbeidsintensieve en partnerorganisaties). InnovationQuarter voert Via het Investor Relations (IR) programma vaak lange termijntrajecten. Samenwerking met reactieve acquisitie uit voor de gehele regio onderhouden wij contact met reeds in de regio onze regionale netwerkpartners is hierbij van (met uitzondering van de werkgebieden van gevestigde buitenlandse bedrijven. Enerzijds om groot belang. In 2018 zullen onze strategische THBA en Rotterdam Partners) en voor zowel signalen op te vangen over het vestigingsklimaat. acquisitieactiviteiten vooral binnen de sectoren de gedefinieerde speerpuntsectoren als andere Anderzijds om vroegtijdig signalen op te kunnen Safety & Security, Life Sciences and Health (met sectoren. vangen over eventuele wensen over uitbreiding name Medtech), High Tech & Smart Industry verder vorm krijgen. Proactieve acquisitie is het sectorbreed b. Inzet buitenlands-, binnenlands en regionaal netwerk voor acquisitie of verhuizing. Het IR-programma zorgt (ook bij collega-rom s en acquisitieorganisaties) gemiddeld voor ruim 20 % van de succesvol benaderen van buitenlandse bedrijven met Ons regionale, nationale en internationale netwerk afgeronde investeringscases en in het algemeen een acquisitiedoelstelling. In het kader van heeft zeer veel acquisitiekracht in zich. Om dit verlopen deze projecten sneller dan nieuwe proactieve (en overigens ook strategische) goed te benutten vraagt van InnovationQuarter projecten. Het IR-programma is een expliciet

14 Box 6: Foreign Investments / Observaties in Capital InnovationQuarter als leadsource. Ook in 2017 heeft InnovationQuarter een groot gedeelte van de 4.1 Opdracht 2,5 mln 4. De omvang van het fonds is leadportefeuille zelf gegenereerd. Voor meer dan 50% van de portfolio zijn wij zelf de leadsource De doelstelling van Capital is om als een proactieve 80 mln. Het uitgangspunt van IQCapital is om geweest. en betrokken investeerder de toegang tot kapi- te participeren in een consortium met private Landen van Herkomst. De meeste leads en dat geldt ook voor de afgeronde projecten zijn afkomstig taal voor innovatieve bedrijven in alle levensfasen investeerders. uit Noord-Amerika en China. Daarnaast zijn India en Israël sterk in opkomst als landen van herkomst. te vergroten. Om de financieringen voor deze ENERGIIQ is het energie-innovatiefonds De rest van de portefeuille is een mix van bedrijven uit diverse landen uit vooral de EU (zoals UK, bedrijven te realiseren werkt InnovationQuarter van de provincie Zuid-Holland en verstrekt Frankrijk, Griekenland), Azië (Zuid-Korea, Japan, Taiwan) en het Midden-Oosten (Turkije, VAE). samen met vele partners binnen en buiten de regio. kapitaal aan (MKB) ondernemingen die Sterke sectoren en segmenten. In 2017 zijn de sectoren met zowel de meeste leads als gelande bedrijven Door een groot netwerk met private investeerders hun bewezen energie-innovatie gaan Life Sciences & Health (LSH) en Safety & Security. Binnen het LSH domein is er een stijgende interesse zorgen we dat ook meer privaat kapitaal zijn weg commercialiseren. Doel is een bijdrage te vanuit bedrijven in de Medische Technologie waar te nemen. Voor Safety & Security geldt dat voor het vindt naar onze regio en samen zorgen we voor een leveren aan de energietransitie. ENERGIIQ segment Cybersecurity. grotere financiële draagkracht om de innovatieve verstrekt op maat gemaakte financiële Hoog aantal Fact Finding Trips. Het aantal georganiseerde Fact Finding Trips (FFT; verkenningsbezoeken bedrijven in de regio te financieren. instrumenten waaronder aandelen en leningen. van buitenlandse bedrijven aan de regio, voorafgaand aan daadwerkelijke vestiging) is ook dit jaar De investeringshoogte voor ENERGIIQ ligt weer uitzonderlijk hoog (per eind september meer dan 90 FFT s). Daar bedrijven pas op FFT komen, als Capital investeert in innovatieve bedrijven in alle tussen en maximaal 4,3 mln., er al duidelijke interesse in vestiging in de regio is gewekt, is dit een goede indicator voor toekomstig levensfasen en uiteenlopende sectoren vanuit het waarbij ENERGIIQ maximaal 50% van de totale FI resultaat. Hierbij moet opgemerkt worden, dat het organiseren van een FFT een arbeidsintensief eigen fonds IQCapital en een tweetal fondsen in investeringsbehoefte op zicht neemt en 50% van proces is, daar het gaat om een tailor made programma per bedrijf dat op bezoek komt. beheer, UNIIQ en ENERGIIQ. private co-investeerders moet komen. Omvang Opening bankrekeningen door buitenlandse bedrijven. Onderdeel van (de laatste fase van) vestiging van UNIIQ is gericht op het financieren van van het fonds is 35 mln. een buitenlands bedrijf in Nederland behoort naast het oprichten van een Nederlandse juridische innovaties in de proof of concept fase in alle entiteit ook het openen van een Nederlandse bankrekening. In de praktijk blijkt dat het de afgelopen tijd lastiger is geworden voor buitenlandse bedrijven om dit te organiseren. De aanvraagprocedure is door nieuwe regelgeving en commerciële belangen complexer geworden. Het duurt hierdoor langer en de mogelijkheid tot het openen van een rekening is niet altijd een gegeven. Dit wordt binnen het gehele Invest in Holland netwerk zo ervaren en de NFIA lobbyt op nationaal niveau voor verbetering. Samenwerking regionale acquisitiepartners. De samenwerking met de regionale acquisitiepartners The Hague Business Agency en Rotterdam Partners is in 2017 sterker, transparanter en strategischer speerpuntsectoren. Doel is innovaties sneller naar de markt te brengen. UNIIQ verstrekt converteerbare achtergestelde leningen van De omvang van het fonds is 22 mln. UNIIQ is een gezamenlijk initiatief van TU Delft, Universiteit Leiden, Erasmus MC en InnovationQuarter, mede mogelijk gemaakt 4 Het voorstel van het Ministerie van Economische Zaken is om mede op verzoek van de ROM s het maximale investeringsbedrag te verhogen naar 5 mln. Dit voorstel ligt op het moment van schrijven van dit jaarplan voor bij de aandeelhouders van de verschillende ROM s en wordt vervolgens door de minister van Economische Zaken voorgelegd aan de Tweede Kamer. 23 van aard geworden. Dit komt vooral door de vernieuwde samenwerkingsafspraken (die begin 2017 door de Europese Unie, de provincie Zuid- van kracht zijn gegaan), door het voor elkaar openstellen van de leadsportefeuilles in het nationale Holland en de gemeenten Den Haag, Rotterdam CRM-systeem Achilles en door het regelmatig en constructief overleg door de hoofden van de drie en Leiden, acquisitieorganisaties. IQCapital investeert in innovatieve bedrijven Brexit. De ontwikkelingen rondom de Brexit houden we nauwlettend in de gaten. Los van de vanaf de proof of concept fase tot en met ontwikkelingen in de UK, is de Brexit ook gespreksonderwerp tijdens de IR gesprekken met reeds volwassenheid in alle speerpuntsectoren gevestigde bedrijven in onze regio. Op dit gebied werken we nauw samen met de NFIA en met maar buiten de focus van ENERGIIQ. Doel is onze regionale acquisitiepartners. Zo hebben we afgelopen jaar een Brexit informatiesessie voor IR om bedrijven verder te helpen groeien. Dit bedrijven georganiseerd, in samenwerking met NFIA en Rotterdam Partners. Daar de (economische) varieert van het verstrekken van seed capital implicaties van de Brexit nog steeds niet helder zijn, merken we echter dat het bij bedrijven vooral tot tot aan het financieren van MBO/MBI of onzekerheid en nog niet in veel gevallen tot actie heeft geleid. Er is dan ook nog geen sprake van een acquistiefinanciering. IQCapital verstrekt groot aantal Brexit gerelateerde leads in ons portfolio. leningen en aandelenkapitaal met een maximum investeringsbedrag van

15 4.2 Prestaties van UNIIQ en ENERGIIQ worden evenwel verwerkt vervolgfinanciering te realiseren. Verdere dan 500 nationale en internationale investeerders Dit jaarplan beschrijft de doelstellingen en in de respectievelijke jaarplannen van deze uitwerking van deze KPI s vindt plaats in het vanuit Capital actief ingezet voor alle fondsen. activiteiten van Capital, als beheerder van de fondsen. jaarplan UNIIQ. Het geinvesteerd vermogen vanuit Daarnaast wordt de hele backoffice van fondsen en de activiteiten van de fondsen: Om onze opdracht te verwezenlijken worden door UNIIQ komt met 12 investeringen op 3,6 mln. alle fondsen (administratie, control, IQCapital, UNIIQ en ENERGIIQ. Overige (en van Capital in 2018 de volgende prestaties beoogd: HR en communicatie) uitgevoerd door IQCapital afwijkende) doelstellingen en activiteiten C. ENERGIIQ InnovationQuarter. Hiermee leveren we niet Realisatie van 4 investeringen alleen een hoge kwaliteit aan dienstverlening ENERGIIQ verwacht vanaf lancering tot en met maar behalen we ook schaalvoordelen in ultimo 2018 in 4 bedrijven te investeren. Het het fondsmanagement en kunnen we de maatschappelijk rendement van ENERGIIQ beheerskosten zo laag mogelijk houden wat ten wordt uitgedrukt in de verwachte bijdrage van goede komt aan de rendementsdoelstellingen van IQ de investeringen aan CO2-reductie die valt toe te rekenen aan de provincie Zuid-Holland. Daarnaast de fondsen ,6 35,6 210 weegt de impact op werkgelegenheid mee. Als laatste wordt de propositie door middel van een Vanuit Capital wordt actief gemanaged op een heldere positionering van de verschillende fondsen Nieuwe investeringen Geïnvesteerd vermogen InnovationQuarter Geïnvesteerd vermogen Aantal arbeidsplaatsen standaard besluitvormingsproces beoordeeld op slagingskans en verwacht rendement. in de markt ten opzichte van elkaar om de dealflow voor de fondsen te optimaliseren. Daarnaast Totaal geinvesteerd vermogen wordt per ultimo wordt actief ingezet op een doorstroming van 2018 ingeschat op 12 mln., waarvan 6 mln. bedrijven van starter naar snelle groeier, middels Uitsplitsing prestaties naar fonds 4. De gerealiseerde investeringen leiden tot aangetrokken privaat kapitaal. Het aantal het realiseren van vervolgfinanciering (met private 150 directe additionele arbeidsplaatsen door de additionele banen wordt ingeschat op 60 fte (drie partijen) van bedrijven tussen de fondsen. Er is een A. IQCapital ondernemingen waarin IQCapital investeert jaar na investering. De achtergrond van deze protocol opgesteld voor de wijze waarop dit dient 1. Realisatie van 10 investeringen Financieel en maatschappelijk rendement zijn ambitie wordt in meer detail uitgewerkt in het te gebeuren om eventuele conflicts of interest In 2018 verwacht InnovationQuarter Capital vanuit voor ons fonds complementaire doelstellingen. jaarplan ENERGIIQ. tussen de fondsen te voorkomen. 25 IQCapital, in 10 bedrijven te investeren. Het betreft Het realiseren van groei in de werkgelegenheid zowel investeringen in nieuwe bedrijven als het in onze regio is een belangrijke rationaal voor het 4.3 Activiteiten 2. Het zijn van een linking pin tussen de realiseren van vervolgrondes bij portfolio bedrijven. investeren in bedrijven. In de meerjarenplannen Met de uitbreiding in taken van het managen van fondsen en de overige activiteiten van van de bedrijven is de groei in werkgelegenheid het eigen fonds met het managen van twee nieuwe InnovationQuarter 2. Realisatie van een totaal geïnvesteerd meegenomen. Wij monitoren jaarlijks of deze ook fondsen, UNIIQ en ENERGIIQ, zijn de activiteiten Binnen InnovationQuarter wordt vanuit vermogen van 8 mln. gerealiseerd wordt. van Capital in 2017 verder uitgebreid. Door verschillende disciplines gewerkt aan een Uitgaande van een gemiddeld investeringsbedrag Capital worden in 2018 de volgende activiteiten economisch sterk Zuid-Holland. Dit resulteert van 0,8 mln. is de verwachting dat IQCapital in B. UNIIQ ondernomen: in de aanwezigheid van veel kennis en kunde en mln. investeert. Realisatie van 12 investeringen relevante netwerken. Capital zorgt dat ook de UNIIQ heeft KPI s op het gebied van aantal 1. Beheren van het eigen fonds IQCapital en fondsen in beheer, UNIIQ en ERNERGIIQ hierop 3. Realisatie van een totaal geïnvesteerd investeringen en toeleiding naar kapitaal. de fondsen mede namens derden, UNIIQ en aangesloten zijn. InnovationQuarter is hiermee een vermogen, dat wil zeggen inclusief Activiteiten vanuit UNIIQ gericht op toeleiding ENERGIIQ belangrijke partner die optimaal bijdraagt aan de aangetrokken externe financiering, van 20 naar kapitaal zijn additioneel aan het verstrekken Capital voert niet alleen het beheer uit over groei naar succesvolle innovatieve bedrijven binnen mln. van de proof-of-concept financiering. Hieronder het eigen fonds, IQCapital, maar doet dat ook de portfolio s van IQCapital, UNIIQ en ENERGIIQ. Deze KPI betreft de mate van leverage die we met valt ook het vergroten van de investor readiness voor de fondsen die met en op verzoek van IQCapital weten te realiseren bij het aangaan van van ondernemingen. Daarnaast is de doelstelling onze aandeelhouders zijn opgezet: UNIIQ en 3. Het opzetten van nieuwe fondsen participaties. Het bedrag is inclusief de investering om voor een aantal bedrijven in het portfolio ENERGIIQ. Hiermee wordt de meer dan 100 jaar Om de financieringsketen in onze regio te vanuit IQCapital. die door de proof-of-concept heen komen aan investeringskennis en het netwerk van meer versterken investeert Capital niet alleen direct

16 Box 7: Capital / Observaties 2017 De ROMs zijn nog steeds als publieke financier verantwoordelijk voor meer dan de helft van alle risicovolle investeringen in vroege fase bedrijven in Nederland. Uit extern onderzoek blijkt dat InnovationQuarter, vanuit de drie investeringsfondsen, een van de meest actieve investeerders van Nederland is. En naar verwachting ook in 2018 zal zijn. Er zijn weinig internationale investeringsfondsen actief in onze regio, en in Nederland in het algemeen. In 2018 gaan wij ons netwerk van internationale fondsen verder uitbreiden. Er wordt op incidentele basis samengewerkt met corporate venture fondsen. Wij willen in 2018 meer structurele aansluiting zoeken bij deze fondsen. IQCapital: Wij zien een verschuiving ontstaan in het financieringsgat in de markt en daarmee de focus van IQCapital. In de eerste jaren concentreerde IQCapital zich met name op opstartfinanciering aangezien hier ook het belangrijkste financieringsgat in de markt zat bij oprichting. Met de toename van privaat seed kapitaal in de afgelopen jaren en de komst van UNIIQ lijkt dit gat deels opgevuld. We zien echter wel een tekort aan financiering ontstaan voor vervolgrondes voor de verdere groei. Hiermee is ook de focus van IQCapital aan het verschuiven van startup financier naar het realiseren van vervolgrondes voor groei. Wij willen ons in 2018 hier nog nadrukkelijker op gaan richten. In lijn hiermee is ook een ophoging aangevraagd voor het doen van investeringen van 2,5 tot 5 mln. IQCapital: Er is relatief veel privaat kapitaal beschikbaar voor services en sofware bedrijven. Daarentegen zijn er nauwelijks private partijen die (vroege fase) hardware/ technologiebedrijven financieren. Aangezien Zuid-Holland juist een groot aantal bedrijven in de maakindustrie kent, wil IQCapital zich in 2018 meer op dit segment gaan richten om ook daar meer financieringen mogelijk te maken. Aangezien het hier om kapitaalintensieve bedrijven gaat ten opzichte van software/services, verwachten wij dat ons gemiddelde investeringsbedrag per participatie zal stijgen. UNIIQ: ook bij het proof-of-concept fonds speelt het beperkte aanbod van investeerders in (vroege fase) hardware/technologie bedrijven een rol. Sowieso is het aantrekken van vervolgfinanciers voor portfoliobedrijven van UNIIQ een uitdaging. ENERGIIQ: Er is toenemende interesse voor innovaties op het gebied van energie-transitie in vergelijking met de start van InnovationQuarter in Diverse stakeholders zoals corporates, ondernemers, TTO s, investeringsfondsen, overheden en pensioenfondsen werken nauw samen in diverse vormen om een bijdrage te leveren aan de beoogde energie-doelstellingen. ENERGIIQ: Ondanks de toenemende beschikbaarheid van kapitaal richt een groot aantal investeringsfondsen zich op schaalbare innovaties in markten met lage toetredingsbarrieres, terwijl innovaties ten behoeve van energie-transitie veelal uitdagingen kennen rondom intensieve kapitaalbehoefte, een lange investeringshorizon en hoge toetredingsbarrieres. ENERGIIQ tracht in dit speelveld een faciliterende en ondersteunende rol te spelen. via het eigen fonds maar zoekt zij ook actief naar mogelijkheden voor nieuwe fondsen om de zwakke schakels in de keten te versterken. Dit is ook de drijvende kracht achter de oprichting van UNIIQ in 2016 en ENERGIIQ in Ook voor 2018 onderzoeken wij de mogelijkheden voor het opzetten van nieuwe fondsen om de financieringscapaciteit in onze regio verder te vergroten. Activiteiten fondsen: IQCapital, UNIIQ, ENERGIIQ Om bovengenoemde prestaties te kunnen leveren zet InnovationQuarter, evenals in 2017, in op het doen van investeringen, het stimuleren van AANMELDING PITCHDAG QUICKSCAN Telefonische screening Leads overleg Basic research Overleg in team Go/No-go Teamoverleg De duur van deze trajecten hangt af van de complexiteit van de investeringsvraag en daarmee samenhangend de structuur. Voor UNIIQ geldt dat de gemiddelde doorlooptijd tussen de 2 à 3 maanden ligt. Extra aandacht wordt besteed om samen met de onderneming de basis te leggen voor een investeerbare propositie. De doorlooptijd wordt versneld door te werken met standaard leningsovereenkomsten en doordat co-financiering geen vereiste is. Per jaar komen gemiddeld 175 aanvragen binnen. Bij IQCapital neemt dit proces gemiddeld genomen 6 tot 9 INVESTMENT PROPOSITIE Termsheet Pitch in IC groei van bedrijven, verankering van het fonds in de regio en het vergroten van de transparantie van de aanwezige financiële instrumenten voor ondernemers. Daartoe worden de volgende activiteiten ondernomen: 1. Directe investeringen in innovatieve ondernemingen in Zuid-Holland Met het flexibele investeringsinstrumentarium van de drie fondsen, van lening tot versterking van het eigen vermogen, kunnen wij de ondernemers in onze regio een financiering op maat bieden. Onze werkwijze om tot een investering te komen staat in onderstaand schema uitgewerkt. DUE DILLIGENCE Externe DO Closing documents BEHEER / WAARDECREATIE Performance updates Waarde groei Dossier opbouw Exit plan Proces EXIT / RENDEMENT Benaderen potentiele kopers Verkoop van aandelen maanden in beslag. Per jaar sourcen wij pro-actief circa 300 financieringsaanvragen. ENERGIIQ verwacht op basis van de ervaringen binnen Capital en de dealflow tot en met ultimo 2017 een vergelijkbare conversie-ratio (2-3% van het aantal beoordeelde investeringsmogelijkheden). In tegenstelling tot private partijen proberen wij binnen alle fondsen de bedrijven waar wij niet in investeren ook actief door te geleiden naar andere financiers (zie ook toegeleiden naar andere financiers) 27

17 2. Het investor ready maken van ondernemingen van voldoende (vervolg)kapitaal essentieel. De investeringsmanager heeft over het algemeen de Box 8: Capital / Speerpunten 2018 Veel ondernemers die bij de fondsen aankloppen lead in dit proces opdat de ondernemer zich op de zijn nog niet investor ready. Een aantal essentiële business kan blijven concentreren. Per participatie Life Sciences & Health: De LSH-sector is zowel landelijk als regionaal aantrekkelijk voor zaken moet nog worden geregeld alvorens het wordt ook een exit-plan gemaakt waarin investeerders. Naast Leiden BioScience Park werkt ook Rotterdam met haar recent opgerichte verstandig is om de markt op te gaan om kapitaal ondermeer acties worden opgenomen ten aanzien Life Sciences & Health Hub hard aan een sterke profilering. Binnen Life Sciences & Health aan te trekken. Wordt dit niet gedaan dan zal de van waardegroei en het benaderen van mogelijke zullen we ons in 2018 richten op investeringen in ehealth, regenerative medicine, medtech, kans van slagen een stuk lager liggen. De fondsen kopers. personalized medicine en diagnostics. Daarnaast zullen de bestaande participaties worden vervullen hier een waardevolle adviserende rol begeleid naar verdere groei en internationalisering. voor ondernemers. Het investor ready maken Tenslotte hebben wij in 2017 samen met Hightech & Smart Industry: De sector komt meer en meer in de grip van verdere van een onderneming gebeurt op uiteenlopende de andere ROM s een platform voor automatisering en robotisering waarmee men hogere efficiency, flexibiliteit en productiviteit onderwerpen zoals advies over het vormgeven participatiecommissarissen opgericht om de nastreeft. Wij zien interessante ontwikkelingen in dit segment, specifiek in: robotica, machine van het businessplan, advies over afspraken kwaliteit van het toezicht en het netwerk tussen learning / AI, analytics, verdere verschuiving richting cloud, sensor tech, smart factory. en de relatie tussen aandeelhouders, zorgen de participatiecommissarissen te vergroten. Ook in Horticulture: Focus op de veelbelovende ontwikkelingen richting energie-efficiency en smart dat er crediteurenovereenkomsten worden 2018 worden er weer verschillende ronde tafels voor (verlichting, warmte, irrigatie), voorspellende data-analyses / machine learning, microbiome/ vastgelegd, advies over het opschonen van de commissarissen en een jaarevent georganiseerd. bio-pesticides, precision agriculture en food safety/security. balans en het vergroten van zicht op een solide Daarnaast is er een website opgezet voor dit Cleantech: Met de start van ENERGIIQ zal een deel van de Cleantech leads in eerste instantie investeringsconsortium. netwerk vanuit dat fonds worden opgepakt. Er blijven echter nog tal van deelsectoren die buiten de scope van ENERGIIQ vallen. Te denken valt aan water, grondstoffen en circularity. 3. Actieve begeleiding van portfolio companies naar verdere groei Bovenstaande activiteiten gelden voor de fondsen IQCapital en ENERGIIQ. Voor UNIIQ geldt een Energie: De interesse voor ENERGIIQ is gezond met investeringsmogelijkheden in zowel energie-opwekking als besparing. Sub-segmenten zijn bijvoorbeeld monitoring-software Vanuit de fondsen bieden wij de ondernemers iets ander traject in de beheerfase. Dit komt door ten behoeve van vermindering van energiegebruik in de gebouwde omgeving, hergebruik meer dan alleen geld. Ook na de investering de relatief korte tijd dat we een onderneming in van warmte in de industrie als ook in de gebouwde omgeving, energie-besparende sensoren, blijven wij actief betrokken bij het bedrijf om portfolio hebben. Zodra vervolgfinanciering wordt apparaten en tools voor diverse eindgebruikers en laadinfrastructuur voor divers electrisch 29 het te begeleiden naar een volgende groeifase. aangetrokken zal de actieve begeleiding worden vervoer & transport. Dit doen we op verschillende manier. Zo vindt overgedragen aan de nieuwe partijen. UNIIQ Maritiem & Offshore: De dealflow vanuit de sector Maritiem & Offshore blijft goed. Innovaties onder meer structureel intensief overleg plaats monitort en ondersteunt de ondernemingen zijn vaak gericht op schoner, zuiniger en goedkoper werken en passen daarmee binnen het over de voortgang op sales, operatie, strategie actief gedurende de proof-of-concept fase. Dit bredere domein cleantech. en financiën. Ook helpen we het bedrijf bij het bestaat onder andere uit maandgesprekken, Safety & Security: De groei van de security markt zet sterk door in Mede door professionaliseren van de financiele organisatie monitoren milestones en helpen bij nieuwe privacy wetgeving die per 1 januari 2018 gaat gelden. Ook leiden gehackte bedrijven en bij het opstellen van een 100 dagen plan. vervolgfinancieringstrajecten. bedrijven steeds meer schade met als consequentie dat bedrijven meer uitgeven aan security Daarnaast zetten we ervaren ondernemers in als commissaris en huren we waar nodig externe begeleiding in bij het verbeteren van de sales. Ook 4. Het begeleiden van ondernemers naar externe financiers gerelateerde producten en diensten. Door deze marktontwikkelingen is de verwachting dat in 2018 meer security bedrijven op zoek gaan naar groeikapitaal. We zien goede kansen voor bedrijven die zich richten op Blockchain, Cybersecurity, Risk & Compliance, Big data en Fintech. schakelen we vanzelfsprekend de kennis en het Ook als vanuit de drie fondsen niet direct netwerk van collega s vanuit de andere teams in geinvesteerd wordt proberen wij de ondernemers om te zorgen dat de onderneming een grotere zo goed mogelijk te begeleiden naar andere daarentegen veel ervaring en een aanzienlijk gegeven over RVO-regelingen en alternatieve groei kan realiseren. financiers. Uit de honderden gesprekken die wij netwerk binnen deze wereld. Dit wordt actief financieringsmogelijkheden zoals crowdfunding, jaarlijks voeren blijkt dat de investeringswereld ingezet om ondernemers aan tafel te krijgen bij NPEX, werkkapitaalfinancieringsfondsen, Uiteindelijk is het realiseren van vervolgfinanciering ondoorzichtig is voor ondernemers. Het potentiele co-investeerders. Meetings worden BEEQUIP, Boozt24, InvoiceFinance, supplier- en/of verkoop van ons belang het doel. Voor het aantrekken van kapitaal is niet de expertise van opgezet om ondernemers voor te stellen en om te finance arrangementen en Qredits. faciliteren van de groei is de beschikbaarheid de ondernemer. De investeringsmanagers hebben sparren over proposities. Daarnaast wordt advies

18 5. Het aantrekken van additioneel kapitaal via fonds-in-fonds investeringen Middels fonds-in-fonds investeringen kunnen wij met een beperkte eigen investering toegang krijgen tot substantiële - vaak sectorspecifieke private investeringsfondsen. Daarnaast boren wij zo additionele (sector) specifieke expertise, nieuwe netwerken en leadflow aan. Een additioneel voordeel is dat wij zo ook ons investeringsrisico kunnen spreiden door in fondsen te investeren die in een andere levensfase van bedrijven investeren. Ook kunnen deze fondsen als follow-up investeerder fungeren voor onze portfolio bedrijven. IQCapital heeft tot op heden in drie fondsen geinvesteerd: BioGeneration Ventures Box 9: Road to Capital (investeringen per bedrijf tot 10 mln, met name gericht op drug development segment), HPE (investeringen per bedrijf tot 30 mln) onder meer gericht op high tech/ smart industry sector) en Rotterdam Port Fund (investeringen tot 10 mln. per bedrijf). In dit laatste fonds, gericht op haveninnovaties, heeft IQCapital niet alleen geïnvesteerd maar ook geholpen bij het opzetten van dit fonds. Tot slot, InnovationQuarter is mede namens alle Zuid-Hollandse innovatiehubs partner van Startup Delta. In gezamenlijkheid wordt op deze manier bijgedragen aan enerzijds een veel sterkere verbinding van de partijen binnen het regionale ecosyteem en anderzijds aansluiting met relevante partijen nationaal en internationaal. 5. Internationalisering Sinds medio 2016 is InnovationQuarter actief op het thema Internationalisering was een belangrijk We creëren toegevoegde waarde door een sterke focus op: eerste (leer)jaar waarin veel verschillende activiteiten zijn uitgerold op een aantal belangrijke 1. Kansrijke product/technologie - markt combinaties; sector-markt combinaties. In dit hoofdstuk lichten wij toe hoe wij in 2018 vorm en inhoud geven aan ons internationaliseringsprogramma. 2. Regio-regio samenwerkingen met andere technologie hotspots wereldwijd. We zien internationalisering als logisch 5.1 Opdracht Door onze inzet op internationalisering willen we ondernemers ondersteunen bij het internationaal opschalen van hun activiteiten. We richten ons daarbij op bedrijven waarmee we werken binnen onze business development trajecten of bedrijven die in het licht van onze taken op het gebied van financiering tot onze doelgroep behoren. Onze dienstverlening op het thema internationalisering is daarmee niet generiek, maar specifiek. verlengstuk van onze kerntaken: vanuit ons werk met en voor bedrijven binnen Business Development en Capital leggen we een koppeling met de buitenlandnetwerken en activiteiten van Foreign Investments. Daarbij geldt dat internationaliseringactiviteiten ook onze acquisitieinspanningen kunnen versterken: regionale ondernemers die we meenemen naar het buitenland zijn de beste ambassadeurs voor ons regionale vestigingsklimaat. Samen met Venture Café, YES!Delft en ECE hebben wij het Programma Road to Capital vormgegeven. Road to Capital beoogt de kloof tussen ondernemers en investeerders te verkleinen, het aanbod van kapitaal voor startende en groeiende ondernemers te vergoten en MKB- bedrijven met een hoge groeipotentie in de regio te ondersteunen bij groei en het verkrijgen van groeifinanciering. Het programma bestaat uit vier onderdelen, die een aanvulling vormen op en het innovatie ecosysteem verder versterken: Een Groeiprogramma gericht op de ondersteuning van potentiele snelgroeiende bedrijven. Partners: ScaleupCompany, EY, Roland Berger, Accenture. Een Informals programma gericht op het vergroten van de pool van potentiele informal investors en het versnellen van hun leercurve. Partner: KplusV. Een Visiting Investor Programma gericht op het interesseren voor en naar de regio halen van buitenlandse investeerders. De Rotterdam Capital Week: één week waarin we investeerders, startups en scaleups uit de regio aan elkaar verbinden via verschillende events. Road to Capital wordt in het laatste kwartaal van 2017 ingediend bij EFRO. Box 10: Naar een beter georganiseerd publiek-privaat speelveld Een commissie onder de Dutch Trade & Investment Board (DTIB) heeft in 2017 onder leiding van Chris Buijink onderzocht op welke manier Nederland internationaal beter zou kunnen presenteren. Het sluiten van de publieke en private kolommen binnen handelsbevordering was een van de belangrijkste aanbevelingen van het rapport. Een kopgroep van publieke partners waaronder InnovationQuarter is vervolgens i.s.m. RVO een traject gestart om te komen tot de vorming van Trade NL: één publiek netwerk op het gebied van trade (handelsbevordering, internationalisering) à la Invest in Holland. In de loop van 2018 zal Trade NL daadwerkelijk uit de startblokken komen. De ontwikkeling van Trade NL sluit aan bij de visie van InnovationQuarter op internationalisering, namelijk dat waar mogelijk samen opgetrokken moet worden met partners binnen en buiten de eigen regio, om zo meer impact te maken, betere resultaten te boeken voor onze bedrijven en efficienter om te gaan met publiek gefinancieerde activiteiten. Bij veel van de internationaliseringsactiviteiten werkt InnovationQuarter al op deze manier samen met andere ROM s, maar ook met partners als AmsterdamInBusiness. 31

19 5.2 Prestaties In 2018 beogen wij de volgende activiteiten te realiseren: Opzetten, uitvoeren en inbedden van organiseren geldt dat we nadrukkelijk aandacht geven aan de voorbereiding van ondernemers. In 2018 ontwikkelen we tevens de volgende 6. Economic Board Zuid-Holland de bestaande en nieuwe hub-to-hub samenwerkingen: ten minste 3 in 2018; Organiseren van minimaal vier eigen missies activiteiten: Inbedding en wederzijdse versterking van ons programma en dat van partners binnen De Economic Board Zuid-Holland (EBZ), opgericht in 2014 onder de naam Economische Synergie InnovationQuarter en Economic Board Zuid-Holland waarbij ten minste 40 bedrijven meegenomen worden naar het buitenland; Trade-NL (zie kader); Nader onderzoek naar de factoren die een rol Programmaraad Zuidvleugel, heeft de ambitie economische groei en werkgelegenheid in Het secretariaat van de EBZ is ingebed in de organisatie van InnovationQuarter. 6 Ondersteunen van tien missies van partners spelen bij de internationalisation readiness Zuid-Holland aan te jagen. De EBZ doet dit door InnovationQuarter voedt vanuit deze positie de binnen- en buiten de regio ten behoeve van bedrijven in onze speerpuntsectoren, om als board of boards bedrijven, economische EBZ met name door strategische agendapunten van internationalisering van ten minste daar vervolgens een gerichte aanpak op te clusters, kennisinstellingen, beroepsonderwijs, op te werken en te agenderen. Anderzijds is 40 bedrijven uit de speerpuntsectoren van ontwikkelen. lokale- en regionale overheden samen rond de InnovationQuarter een belangrijke uitvoerder van InnovationQuarter; tafel te brengen en zo kennis, netwerken en de EBZ; indien relevant wordt voorafgaand aan 5.3 Activiteiten bestuurskracht te bundelen 5. EBZ focust daarbij op: Haven in transitie agendering in de EBZ reeds bekeken welke bijdrage en capaciteit InnovationQuarter kan leveren om We bouwen in 2018 verder op de basis die we in Feeding & greening megacities besluiten van de EBZ uitvoering te geven hebben gelegd. De kern van onze activiteiten Life Sciences & Health wordt gevormd door: Cybersecurity De inbedding van het secretariaat bij Ontwikkelen van gerichte acitiviteiten voor Smart industry InnovationQuarter zorgt zo voor steeds meer groepen ondernemers op specifieke sector- synergie tussen punten die de Board bespreekt en markt combinaties; De board richt zich primair op strategische zaken waar InnovationQuarter aan werkt. Met Ontwikkeling, uitrol en inbedding initiatieven vanuit het bedrijfsleven binnen name vanuit de kerntaak Business Development van strategische hub-to-hub deze vijf speerpunten en het creëren van goede wordt samen opgetrokken met het secretariaat om 33 samenwerkingsprogramma s met daarbinnen randvoorwaarden hiervoor. Hieronder vallen zaken de door de bestuurders geagendeerde punten uit te Soft Landing programma s ; als human capital en bereikbaarheid. werken en op te pakken. Daarbij brengen business Hiernaast richt de board zich op het verder developers ook punten in waar zij kansen zien en De middelen en uitvoeringscapaciteit voor het brengen van strategische initiatieven van regionale die op de boardagenda thuishoren. Dit gebeurt in thema Internationalisering zijn beperkt: binnen partners waarbij de EBZ behulpzaam kan zijn. Te nauwe samenwerking met partners uit de regio. Strategie & Staf is 1 fte beschikbaar voor dit denken valt aan het verkrijgen van draagvlak, het Een voorbeeld is dat de EBZ richtinggevend is thema, de uitvoering van activiteiten vindt echter leggen van verbindingen met andere initiatieven, geweest voor de inzet van InnovationQuarter op plaats met inzet vanuit Business Development, het bouwen van coalities en gezamenlijke regenerative medicine. Foreign Investments en Staf. We zetten daarom lobby-inspanningen. Specifiek voor de regionale In 2018 krijgt de samenwerking tussen in op een select aantal landen en sectoren. Onze strategische initiatieven Roadmap Next Economy InnovationQuarter en EBZ verder vorm door uitvoeringsagenda komt tot stand op basis van en Regionaal Investeringsprogramma geldt dat gezamenlijk op te trekken bij het opstellen van de voortdurende monitoring van interne activiteiten de EBZ verantwoordelijk is voor de strategische nieuwe meerjarenstrategie van InnovationQuarter. vanuit onze kerntaken (signaleren van vraag) en sturing: één keer per jaar worden de voortgang en Het voornemen is om voor elk van onze van het internationale speelveld van onze sectoren plannen op deze trajecten besproken aan de hand speerpunten Cleantech, Safety & Security, Life (signaleren van kansen). We gebruiken ons van de vragen doen we de goede dingen en doen Science & Health, Hightech & Smart Industry en afwegingskader om te bepalen op welke kansen en we de goede dingen goed? Horticulture de strategische opgaven en aanpak vragen we in welke mate inzetten en met wie we te identificeren. EBZ-leden die actief zijn binnen daarbij samenwerken. Voor alle activiteiten die we deze speerpunten worden gevraagd hierover

20 mee te denken en te adviseren. Ook de complete concept-meerjarenstrategie zal geagendeerd worden in de EBZ. 7. Organisatie en Communicatie 5 De EBZ bestaat uit leden uit bedrijfsleven (12), kennisinstellingen (6) en overheden (8). 6 Het gaat hier om een aanvullende opdracht van de Provincie Zuid-Holland. De secretaris rapporteert aan het Dagelijks Bestuur van de EBZ. Organisatieontwikkeling Onze organisatie heeft vanaf de start in 2014 op meerdere fronten een flinke ontwikkeling heeft doorgemaakt, niet in het laatst waar het gaat om personele groei. Organisatiegroei is geen doel op zich, maar een logisch gevolg van het grote beroep dat bedrijven op onze dienstverlening doen en de besluiten van onze aandeelhouders en financiers om onze basisfinanciering te verhogen, dan wel additionele taken bij ons neer te leggen. verlengde van de kerntaken en zullen qua zwaarte en impact anders van aard zijn dan deze. InnovationQuarter is ook in 2017 verder gegroeid: van gemiddeld 45 fte in 2016 naar 55,7 fte per 30 september Deze groei hangt samen met zowel capaciteitsuitbreidingen binnen de drie kerntaken, als met het oppakken van additionele activiteiten zoals internationalisering en het beheer van ENERGIIQ. Ondanks de sterke groei is vergeleken met de andere ROM s en met Brainport Development de exploitatiebijdrage die InnovationQuarter ontvangt van haar financiers nog steeds bescheiden 7, zeker ook bezien de uitdagingen die de regionale economie kent. 7 Exploitatiebijdrage plus aanvullende opdrachten in miljoen euro s per miljoen inwoners: Brainport Development 11,8 mln, BOM 3,5 mln, LIOF 3,1 mln, OostNL 2,3 mln, NOM 1,8 mln en InnovationQuarter 1,3 mln. Ons eigen uitgangspunt is dat de basis van onze organisatie ligt in de oorspronkelijke kerntaken. Eventuele additionele taken liggen altijd in het 35 Personeelsbestand naar activiteiten 15,9 (2016: 13,1) Business Development 19,1 (2016: 9,6) Capital Gemiddeld aantal fte s 11,6 (2016: 10,0) Foreign Investments 11,4 (2016: 12,6) Strategie & Staf

21 De groei van de organisatie brengt vanzelfsprekend een nieuwe dynamiek met zich mee. Vanuit een belangrijke leidraad voor verdere gesprekken over de doorontwikkeling van onze (interne) 8. Begroting sturingsperspectief is met name het behoud van de integrale manier van werken een aandachtspunt. Juist daarin zien wij immers het onderscheidende organisatie. Externe Communicatie Inleiding De activiteiten van InnovationQuarter kunnen bedragen zijn derhalve inclusief BTW. De Beheer & Aanvullende activiteiten zijn deels karakter van InnovationQuarter. Dit betekent InnovationQuarter heeft als nadrukkelijke ambitie worden onderverdeeld in een tweetal vrijgesteld van BTW en deels diensten verricht als dat kennisdeling een prominente plaats inneemt om de innovatieve kracht van onze regio veel hoofdactiviteiten met twee separate ondernemer. De gerapporteerde bedragen zijn binnen onze organisatie. Niet alleen tussen beter op de (inter)nationale kaart te zetten. Onze financieringsstromen. respectievelijk inclusief BTW en respectievelijk collega s en teams, maar ook kennisdeling over website trekt gemiddeld ruim 9000 bezoekers per De kosten van het Ontwikkelingsbedrijf exclusief BTW, afhankelijk van de aard van de waar onze organisatie vandaan komt, voor gaat en maand. Onze maandelijkse nieuwsbrief bereikt (Foreign Investments, Business Development, activiteiten en diensten. staat. maandelijks meer dan 6500 ontvangers. Nagenoeg Internationalisering) worden gefinancierd dagelijks berichten we daarnaast via social media door de jaarlijkse exploitatiebijdragen van onze Door de invoering van het wetsvoorstel Juist bij een sterk groeiende organisatie is het van over eigen activiteiten en resultaten, relevant participanten. modernisering vennootschapbelasting groot belang dat de kwaliteit van de backoffice nieuws van partners en bedrijven en belangrijke Het participatiebedrijf wordt gefinancierd overheidsondernemingen is (finance, planning & control, HRM, communicatie ontwikkelingen in de regio. Eind september 2017 door het aandelenkapitaal van onze InnovationQuarter vanaf 1 januari 2016 en ondersteuning) op het allerhoogste hadden we 5850 volgers op Twitter. Het aantal aandeelhouders en (toekomstig) rendement vennootschapsbelastingplichtig. In de professionele niveau is. Zoals onder meer blijkt volgers op LinkedIn is gegroeid naar meer dan investeringsportefeuille. gerapporteerde bedragen is geen rekening uit de rapportages van de accountant is hier Medio 2017 is een vernieuwde website Naast deze twee hoofdactiviteiten voeren we ook gehouden met een vennootschapsbelastinglast zeer zeker sprake van. Ook blijven we continu gelanceerd, enkele weken later gevolgd door een (fonds-)beheer en aanvullende activiteiten uit die gezien het begrote negatieve resultaat. investeren in het verbeteren van onze ICT- en Engelstalige website. additioneel en extern gefinancierd worden. managementinformatiesystemen. Ondernemingsraad De persaandacht rondom met name investeringen blijft goed, zo bericht het Financieel Dagblad over Belastingen De Ontwikkelings- en Participatieactiviteiten zijn Tijdens een personeelsbijeenkomst in september vrijwel iedere investering. Ook de lancering van BTW-vrijgestelde activiteiten, met als gevolg dat de 37 is een Ondernemingsraad (OR) verkozen en ENERGIIQ kon rekenen op de nodige aandacht betaalde BTW niet aftrekbaar is. De gerapporteerde geinstalleerd. In het derde kwartaal van 2017 vindt van verschillende (sociale) media. Ons jaarevent het constituerend beraad van de OR plaats waarna reguliere overleggen met de bestuurder van in het Zuiderstrandtheater in Scheveningen bood tot slot ook in 2017 weer een mooi podium om de Financiële kerngegevens (in duizenden euro s) Begroting 2018 Begroting 2017 InnovationQuarter zullen plaatsvinden. innovatiekracht van de regio in de spotlights te Ontwikkelingsbedrijf Medewerkerstevredenheidsonderzoek Medio 2017 is wederom een Medewerkerstevredenheidsonderzoek (MTO) zetten. Participatiebedrijf Beheer & Aanvullende activiteiten Opbrengsten uitgevoerd. Evenals in 2016 had het onderzoek een hoge respons en een hoge gemiddelde score (7,8) over alle vragen. Evenals vorig jaar zijn de scores voor arbeidstevredenheid, organisatie en externe communicatie de hoogst scorende onderdelen. Ontwikkelingsactiviteiten Participatieactiviteiten Beheer & Aanvullende activiteiten Kosten Op arbeidsvoorwaarden is het laagst gescoord en is ook een flinke daling ten opzichte van 2016 zichtbaar. Het MTO is besproken met het hele team tijdens een personeelsbijeenkomst en vormt Ontwikkelingsbedrijf 29 1 Participatiebedrijf (1.092) (997) Beheer & Aanvullende activiteiten - - Resultaat (1.063) (996)

22 Toelichting Begroting Ontwikkelingsbedrijf Financiële kerngegevens (in duizenden euro s) Begroting 2018 Begroting 2017 ONTWIKKELINGSBEDRIJF Exploitatiebijdragen Overige opbrengsten - - Opbrengsten Ontwikkelingsbedrijf Personeelskosten Bedrijfskosten Functiespecifieke kosten Kosten Ontwikkelingsbedrijf Resultaat Ontwikkelingsbedrijf 29 1 De kosten van het Ontwikkelingsbedrijf (Foreign Investments, Business Development, Internationalisering) worden gefinancierd door de jaarlijkse exploitatiebijdragen van onze participanten. De personeelskosten maken een belangrijk onderdeel uit van de totaal kosten van al de activiteiten over In de begroting 2018 wordt uitgegaan van een bezetting van 58,9 FTE (Begroting 2017: 53,7 FTE). De personeelskosten worden gealloceerd aan verschillende activiteiten: Ontwikkelings-, Participatie- en (fonds)beheer- en overige activiteiten: Personeelskosten (in duizenden euro s) Begroting 2018 Begroting 2017 Salaris- en personeelskosten Kosten Externen (Inhuur, RvC, Stage) Werving & Selectie en HR-adviezen Allocatie: Participatieactiviteiten (1.426) (1.471) Fondsbeheeractiviteiten (854) (346) Overige aanvullende activiteiten (424) (514) Allocatie personeelskosten (2.704) (2.331) Ontwikkelingsactiviteiten De onderverdeling van de Exploitatiebijdragen in de begroting is als volgt: Exploitatiebijdragen (in duizenden euro s) Begroting 2018 Begroting 2017 InnovationQuarter heeft naast één loonlijst ook centraal de staffuncties en faciliteiten ondergebracht. De hieraan gerelateerde bedrijfskosten worden gealloceerd aan de verschillende activiteiten: Ministerie van Economische Zaken Provincie Zuid-Holland Gemeente Rotterdam Gemeente Den Haag Gemeente Delft Gemeente Leiden Gemeente Westland Drechtsteden Gemeente Zoetermeer Technische Universiteit Delft Universiteit Leiden 50 - MRDH Exploitatiebijdragen InnovationQuarter heeft één loonlijst, gecentraliseerde corporate governance structuur (RvC, directie), staffuncties (strategie, HR, planning & control en communicatie & events) en faciliteiten. Bedrijfskosten (in duizenden euro s) Begroting 2018 Begroting 2017 Afschrijvingen Huisvesting Automatisering/ ICT Administratie, Accountant, juridische en fiscale adviezen Verzekeringen Corporate Communicatie Overige bedrijfskosten Allocatie: Participatieactiviteiten (268) (342) Fondsbeheeractiviteiten (103) - Overige aanvullende activiteiten - - Allocatie bedrijfskosten (371) (342) Ontwikkelingsactiviteiten De functiespecifieke kosten zijn de taakstellende bedragen voor de out-of-pocket kosten gerelateerd aan de ontwikkelingsactiviteiten. 39

23 Toelichting Begroting Participatiebedrijf Financiële kerngegevens (in duizenden euro s) Begroting 2018 Begroting 2017 PARTICIPATIEBEDRIJF Opbrengst verkoop participaties Af: Aanschafwaarde verkochte Participaties - - Liquidatie / faillissementen Transactieresultaat - - Afboeking openstaande leningen Dotaties aan voorzieningen (250) - Vrijval a.g.v. afboeking i.v.m. verkoop, liquidatie, etc. - Mutaties voorzieningen (250) Het participatiebedrijf wordt gefinancierd door het aandelenkapitaal van onze aandeelhouders en (toekomstig) rendement investeringsportefeuille. Gedurende de aanloopfase van IQCapital en gezien de gemiddelde looptijd van een investering van vijf tot acht jaar wordt over 2018 nog geen transactieopbrengst Participaties begroot. Eens per jaar wordt de gehele portefeuille integraal gewaardeerd om vast te stellen of een voorziening voorzichtigheidshalve moet worden gevormd. Dit wordt gedaan op basis van concrete aanwijzingen en de inschatting van de situatie. Bij surceance en faillissement wordt de investering direct afgeboekt, zover er geen zekerheden zijn verkregen. In de begroting wordt voor de vorming van de voorziening en eventuele afboeking een bedrag ad opgenomen. De personeelskosten ad (begroting 2017: ) betreft de allocatie van de personeelskosten vanuit InnovationQuarter. De bedrijfskosten betreffen de allocatie vanuit InnovationQuarter ad en de vergoedingen Investeringscommissie (begroting 2017: ). De functiespecifieke kosten zijn de taakstellende bedragen voor de out-of-pocket kosten gerelateerd aan de Participatieactiviteiten. Ontvangen dividend - - Ontvangen rente leningen u/g Rente liquide middelen - Overige vergoedingen Overige opbrengsten Opbrengsten Participatiebedrijf Personeelskosten Directe kosten Algemene kosten Kosten Participatiebedrijf Resultaat Participatiebedrijf (1.092) (997) De opbrengsten van het Participatiebedrijf kunnen als volgt uitgesplitst worden: Rentebaten van (Begroting 2017: ) op de huidige en nog uit te zetten leningen; Rentebaten van nihil (Begroting 2017: idem.) over de beschikbare liquide middelen; er wordt geen rente vergoed op de spaarrekeningen en deposito s en de verwachting is dat deze situatie niet wijzigt de komende periode. In de begroting is géén rekening gehouden met eventuele negatieve rente op spaarrekeningen en deposito s; Vanuit de EFRO-middelen wordt een dekking van beheerskosten verwacht van (begroting 2017: ). 41

24 Toelichting Beheer en Aanvullende activiteiten Financiële kerngegevens (in duizenden euro s) Begroting 2018 Begroting 2017 AANVULLENDE ACTIVITEITEN Opbrengsten aanvullende activiteiten Personeelskosten Bedrijfskosten Functiespecifieke kosten Kosten aanvullende activiteiten Resultaat aanvullende activiteiten - - (Fonds-)beheeractiviteiten en Aanvullende activiteiten die additioneel en extern gefinancierd worden (minimaal) kostendekkend uitgevoerd door InnovationQuarter. In de begroting 2018 zijn ondermeer de volgende activiteiten meegenomen: Fondsbeheer UNIIQ; Fondsbeheer ENERGIIQ; Economic Board Zuid-Holland; Overige aanvullende ontwikkelingsactiviteiten De personeelskosten betreft de allocatie van de personeelskosten vanuit InnovationQuarter. De post bedrijfskosten betreft allocatie vanuit InnovationQuarter van de algemene bedrijfskosten. De post functiespecifieke kosten betreft de directe out-of-pocket kosten gerelateerd aan deze activiteiten. 43 COLOFON Jaarplan InnovationQuarter Ontwerp Walvis & Mosmans Druk Drukkerij van de Sande

25 InnovationQuarter / IQ122017/NL

26 CIPA Onderzoek Onderzoek onder externe stakeholders Rob Doornbos Projectnummer B1629

27 Doelstelling en probleemstelling De doelstelling van het onderzoek is: Het verschaffen van inzicht in de bekendheid met en het imago van InnovationQuarter, gekoppeld aan behoeften van de stakeholders en de mate waarin InnovationQuarter daaraan invulling geeft. Probleemstelling: Bekendheid van InnovationQuarter, inclusief propositiebekendheid. Huidige imago van InnovationQuarter en de herkomst daarvan. Hoe kan de gap tussen ideaalbeeld en huidig beeld worden gedicht. Behoeften van de stakeholders en de mate waarin InnovationQuarter in staat deze te beantwoorden. CIPA Onderzoek InnovationQuarter Project B1629 2

28 Probleemstelling De meerledige probleemstelling, gebaseerd op deze doelstelling, luidt: Zijn de verschillende stakeholdergroepen bekend met InnovationQuarter in het algemeen en de proposities van InnovationQuarter? Wat is het huidige imago van InnovationQuarter bij verschillende externe doelgroepen, wat is de herkomst van dit imago en hoe kan dit imago meer en beter worden ingevuld? In hoeverre is InnovationQuarter in staat antwoord te geven op de behoeften van de stakeholders? Welke stappen moeten worden genomen om: De gap tussen het ideaalbeeld van de diverse stakeholders en het huidige imago van InnovationQuarter te verkleinen (externe gap) De gap tussen de wensidentiteit van InnovationQuarter en het ideaalbeeld en het huidige imago van InnovationQuarter bij de diverse stakeholdergroepen te verkleinen (huidige gap) CIPA Onderzoek InnovationQuarter Project B1629 3

29 Methode en opzet Veldwerkperiode t/m Doelgroep Externe stakeholders InnovationQuarter Werving Uit klantenbestand InnovationQuarter Methode Online vragenlijst Weging De resultaten zijn niet gewogen Invultijd +/- 5 minuten CIPA Onderzoek InnovationQuarter Project B1629 4

30 Bekendheid 5

31 Vrijwel alle stakeholders kennen IQ In hoeverre bent u bekend met InnovationQuarter? (n=348) 3% 5% 46% Ik ken deze organisatie niet Ik ken deze organisatie alleen maar van naam 46% Ik ken deze organisatie een beetje Ik ken deze organisatie goed Met welke van de volgende afdelingen binnen InnovationQuarter bent u bekend? (n=338) Business Development InnovationQuarter Capital Foreign Investments Anders, namelijk: Geen van deze 9% 20% 29% 40% 60% CIPA Onderzoek InnovationQuarter Project B1629 6

32 Bekendheid met activiteiten IQ In hoeverre bent u het eens of oneens met de volgende uitspraken? Innovation Quarter... (n=338) versterkt het regionaal ecosysteem 3,7 3% 7% 25% 51% 14% is goed zichtbaar aanwezig in Zuid-Holland 3,7 2% 9% 25% 51% 14% stelt het belang van Zuid-Holland voorop 3,6 3% 3% 32% 51% 11% investeert in innovatieve bedrijven 3,6 5% 5% 28% 49% 14% kan mij in contact brengen met mensen die mijn organisatie verder helpen 3,6 4% 8% 27% 51% 10% jaagt vernieuwing aan 3,6 5% 8% 24% 52% 11% creëert nieuwe samenwerkingsverbanden/consortia tussen ondernemers 3,5 4% 9% 30% 48% 10% Helemaal mee oneens Mee oneens Niet eens, niet oneens Mee eens Helemaal mee eens CIPA Onderzoek InnovationQuarter Project B1629 7

33 Bekendheid met taken IQ In hoeverre bent u het eens of oneens met de volgende uitspraken? (Bij) Innovation Quarter... (n=338) kan ik terecht als ik mijn bedrijf/organisatie in de regio wil laten vestigen 3,4 4% 9% 35% 43% 9% is een financier voor startups en volwassen bedrijven 3,4 5% 11% 30% 44% 9% is een neutrale en onafhankelijke partner 3,3 4% 12% 38% 40% 7% krijg ik advies over de regio 3,3 5% 12% 38% 40% 5% is dé partij in Zuid-Holland om bedrijven te laten groeien 3,0 7% 17% 46% 25% 5% De verschillende afdelingen/activiteiten van InnovationQuarter zijn duidelijk herkenbaar 3,0 6% 18% 48% 24% 4% Ik weet niet wat InnovationQuarter voor mijn organisatie zou kunnen betekenen 2,6 12% 42% 25% 15% 6% Helemaal mee oneens Mee oneens Niet eens, niet oneens Mee eens Helemaal mee eens CIPA Onderzoek InnovationQuarter Project B1629 8

34 Beeld bij de stakeholders komt overeen met de opdracht van IQ Kunt u InnovationQuarter met een aantal steekwoorden omschrijven? (n=338) Innovatie/ontwikkeling Financiering Verbindend/samenwerkend Ondernemend/actief Investeren Regionaal Netwerken Aanjagend/stimulerend Ondersteunend/faciliterend Marketing/zichtbaar Professioneel/deskundig Internationaal Weinig resultaat/effectief Startup Groot Business development Ambtelijk/bureaucratisch Overheid Communicatief/informatief Kennis Onduidelijk/onbekend Betrokken/gedreven Open/toegankelijk Jonge organisatie Breed georiënteerd Overige antwoorden Weet niet/geen antwoord 21% 19% 17% 16% 15% 14% 12% 12% 9% 8% 8% 7% 7% 7% 6% 6% 6% 5% 5% 5% 4% 4% 4% 3% 6% 38% 41% CIPA Onderzoek InnovationQuarter Project B1629 9

35 Maar is bij de overheid aanzienlijk beter ingevuld Kunt u InnovationQuarter met een aantal steekwoorden omschrijven? (n=338) Innovatie/ontwikkeling Financiering Verbindend/samenwerkend Ondernemend/actief Investeren Regionaal Netwerken Aanjagend/stimulerend Ondersteunend/faciliterend Marketing/zichtbaar Professioneel/deskundig Internationaal Weinig resultaat/effectief Startup Groot Business development Ambtelijk/bureaucratisch Overheid Communicatief/informatief Kennis Onduidelijk/onbekend Betrokken/gedreven Open/toegankelijk Jonge organisatie Breed georiënteerd Overige antwoorden Weet niet/geen antwoord 21% 19% 17% 16% 15% 14% 12% 12% 9% 8% 8% 7% 7% 7% 6% 6% 6% 5% 5% 5% 4% 4% 4% 3% 6% 38% 41% Kunt u InnovationQuarter met een aantal steekwoorden omschrijven? Innovatie/ontwikkeling Financiering Verbindend/samenwerkend Regionaal Investeren Ondernemend/actief Ondersteunend/faciliterend Netwerken Aanjagend/stimulerend Marketing/zichtbaar Weinig resultaat/effectief Ambtelijk/bureaucratisch Overheid Startup Groot Onduidelijk/onbekend Internationaal Professioneel/deskundig Communicatief/informatief Kennis Betrokken/gedreven Business development Open/toegankelijk Breed georiënteerd Jonge organisatie Overige antwoorden Weet niet/geen antwoord 17% 17% 16% 11% 16% 16% 15% 14% 8% 13% 15% 12% 13% 11% 5% 10% 1% 8% 8% 7% 6% 7% 6% 6% 1% 6% 6% 5% 5% 5% 5% 4% 6% 3% 3% 5% 3% 3% 2% 6% 4% 7% 13% 15% 14% 24% 23% 29% 31% Overige sectoren (n=243) Overheid (n=95) 41% 43% 55% CIPA Onderzoek InnovationQuarter Project B

36 Diensten door IQ Welke diensten denkt u dat InnovationQuarter aanbiedt? (n=338) Investeren in startups Regio Zuid-Holland promoten Ondersteunen bij het vestigen in de regio Organiseren van kennisbijeenkomsten Samenwerkingsverbanden en consortia creëren Buitenlandse bedrijven begeleiden bij toetreden tot de NL'se markt Opzetten van netwerken Begeleiding van bedrijven naar financiering Ondersteunen van business development (idee naar product) Investeren in snel groeiende bedrijven Individuele matchmaking tussen organisaties Bedrijven in Zuid-Holland ondersteunen bij internationalisering Ondersteunen van groeiende ondernemingen met kennis en kunde Opzetten van clusters Investeren in volwassen bedrijven Verstrekken van subsidies Realiseren van duurzame energieprojecten Ontwikkelen van bedrijfslocaties Weet niet/geen mening 11% 9% 22% 28% 27% 67% 66% 64% 64% 60% 56% 54% 53% 50% 50% 42% 42% 42% 38% CIPA Onderzoek InnovationQuarter Project B

37 Imago 12

38 Beeld van IQ is zeer positief Al met al, hoe gunstig is uw beeld van InnovationQuarter? Zeer ongunstig 5% Al met al, hoe gunstig is uw beeld van InnovationQuarter? (n=338) 4% 12% 61% 15% 8% Zeer ongunstig Ongunstig Gunstig Zeer gunstig Weet niet/geen mening 70% vs 93% Ongunstig Gunstig Zeer gunstig 16% 2% 13% 22% 58% 71% 75% Weet niet/geen mening 9% 5% Overige sectoren (n=243) Overheid (n=95) CIPA Onderzoek InnovationQuarter Project B

39 Missie en Visie breed gedragen Wenselijk Ambitieus Positief Relevant Passend Aansprekend Geloofwaardig Haalbaar Vernieuwend Onderscheidend CIPA Onderzoek InnovationQuarter Project B

40 Imago IQ zeer positief CIPA Onderzoek InnovationQuarter Project B

41 Maar grote verschillen tussen overheid en overige stakeholders In hoeverre vindt u de volgende eigenschappen passen bij InnovationQuarter? Overheid In hoeverre vindt u de volgende eigenschappen passen bij InnovationQuarter? Overige sectoren Professioneel (n=95) Ambitieus (n=95) Deskundig (n=95) Samenwerken (n=95) Innovatief (n=95) Betrokken (n=95) Ondernemend (n=95) Aanjager (n=95) Toegankelijk (n=95) Oplossingsgericht (n=95) Vooruitstrevend (n=95) Daadkrachtig (n=95) Geeft energie (n=95) Inspirerend (n=95) Creatief (n=95) Onafhankelijk (n=95) Bereid risico's te nemen (n=95) Bureaucratisch (n=95) Traag (n=95) 1,65 1,48 Professioneel (n=243) 3,83 Ambitieus (n=243) 3,81 Deskundig (n=243) 3,70 Samenwerken (n=243) 3,67 Innovatief (n=243) 3,64 Betrokken (n=243) 3,61 Ondernemend (n=243) 3,58 Aanjager (n=243) 3,56 Toegankelijk 3,50 (n=243) Oplossingsgericht 3,50 (n=243) Vooruitstrevend 3,45 (n=243) Daadkrachtig 3,37 (n=243) Geeft energie 3,32 (n=243) Inspirerend 3,31 (n=243) Creatief 3,25 (n=243) Onafhankelijk 3,12 (n=243) Bereid risico's 2,81 te nemen (n=243) Bureaucratisch (n=243) Traag (n=243) 3,34 3,31 3,17 3,27 3,11 3,22 2,88 3,01 3,20 2,81 2,98 2,77 2,80 2,88 2,65 2,73 2,31 2,53 2,11 CIPA Onderzoek InnovationQuarter Project B

42 Relevantie Imago IQ Actie Daadkrachtig Geeft energie Oplossingsgericht Bewaken NIET Bureaucratisch Creatief Inspirerend Professioneel Bereid risico's te nemen Aanjager Betrokken Ondernemend Samenwerken Vooruitstrevend Innovatief Toegankelijk Ambitieus Deskundig NIET Traag Onafhankelijk CIPA Onderzoek InnovationQuarter Project B1629 Beoordeling 18

43 Bekendheid en imago 1. InnovationQuarter is dé partij in Zuid- Holland om bedrijven te laten groeien 10. InnovationQuarter is een neutrale en onafhankelijke partner 12. Bij InnovationQuarter krijg ik advies over de regio InnovationQuarter kan mij in contact brengen met mensen die mijn organisatie verder helpen 6. InnovationQuarter creëert nieuwe samenwerkingsverbanden tussen ondernemers 7. InnovationQuarter jaagt vernieuwing aan 8. InnovationQuarter versterkt het regionaal ecosysteem 11. Bij InnovationQuarter kan ik terecht als ik mijn bedrijf/organisatie in de regio wil laten vestigen 13. InnovationQuarter investeert in innovatieve bedrijven 14. InnovationQuarter is een financier voor startups en volwassen bedrijven 2. Ik weet wat InnovationQuarter voor mijn organisatie zou kunnen betekenen 3. De verschillende afdelingen/activiteiten van InnovationQuarter zijn duidelijk herkenbaar 5. InnovationQuarter is goed zichtbaar aanwezig in Zuid-Holland 9. InnovationQuarter stelt het belang van Zuid-Holland voorop CIPA Onderzoek InnovationQuarter Project B

44 Tevredenheid 20

45 Tevredenheid over dienstverlening is hoog Heeft u al eens samengewerkt óf contact gehad met InnovationQuarter? (Basis - Bekend met desbetreffende afdeling) Ja, met Business Development Ja, met InnovationQuarter Capital Ja, met Foreign Investments Ja, namelijk met (de afdeling): Nee 22% 20% 69% 79% 75% Hoe tevreden bent u over de dienstverlening de volgende afdeling? (Basis: heeft samengewerkt of contact gehad met afdeling) Foreign Investments, n=68 3% 4% 15% 53% 22% Business Development, n=160 4% 11% 16% 53% 16% InnovationQuarter Capital, n=100 6% 11% 13% 41% 25% Zeer ontevreden Ontevreden Niet tevreden, niet ontevreden Tevreden Zeer tevreden CIPA Onderzoek InnovationQuarter Project B

46 Medewerkers zijn professioneel, vriendelijk en betrokken Hoe tevreden bent u over het contact met de medewerker(s) van InnovationQuarter? (Basis - Heeft samengewerkt of contact gehad met IQ, n=271) 2% 4% 15% 46% 31% Zeer ontevreden Ontevreden Niet tevreden, niet ontevreden Tevreden Zeer tevreden Weet niet/geen mening (Basis - Is (zeer) tevreden over contact met medewerkers, n=209) Professioneel/deskundig Aardig/vriendelijk Betrokken Behulpzaam Verbindend/samenwerkend Open/toegankelijk Pro actief Snel Bereikbaar Duidelijk Overige antwoorden Weet niet/geen antwoord 22% 19% 18% 17% 15% 11% 8% 3% 11% 7% 27% 34% CIPA Onderzoek InnovationQuarter Project B

47 BIJLAGE 24

48 Bijlage Overige branches Advies internationalisering Advocatuur Afval en milieu Architectuur Bouw en techniek Burgerinitiatief, debatcentrum over innovatie en technologie Business Development Chemie Circulair Biobased Communicatie & Marketing Construction Tech Consultancy Cultuur Diverse branches Energie Fintech Hernieuwbare energie Incubatie Innovatie Governance & Integriteit Innovation Economy IT Milieu, circulaire economie Mobiliteit (Wetenschappelijk) Onderzoek Onderwijs Ouderenzorg Openbaar vervoer Pensioen (niet langer werkzaam) Social housing Starters ondersteuning Technische Universtiteit Telecom Waste management 25

49 Bijlage Onderzoekstechnische informatie - kwantitatief Veldwerkperiode - Het veldwerk is uitgevoerd in de periode 19/07/2017 tot 16/08/2017 Methode respondentenselectie - Uit een door de klant beschikbaar gesteld adressenbestand Responsverantwoording online onderzoek - In de veldwerkperiode is aan personen een uitnodigingsmail verstuurd. Op de slotdatum van het veldwerk (zie bij Veldwerkperiode) was het gewenste aantal vragenlijsten ingevuld en is de toegang tot de vragenlijst op internet afgesloten Bewaartermijn primaire onderzoeksbestanden - Digitaal beschikbare primaire onderzoeksbestanden worden tenminste 12 maanden na afronden van het onderzoek bewaard. Beeld- en geluidsopnames op cd en niet digitaal beschikbare schriftelijke primaire bestanden zoals ingevulde vragenlijsten, worden tot 12 maanden na afronden van het onderzoek bewaard. Overige onderzoekstechnische informatie - Overige onderzoekstechnische informatie en een exemplaar van de bij dit onderzoek gehanteerde vragenlijst is op aanvraag beschikbaar voor de opdrachtgever CIPA Onderzoek InnovationQuarter Project B

50 Auteursrecht Het auteursrecht op dit rapport ligt bij de opdrachtgever. Voor het vermelden van de naam Motivaction in publicaties op basis van deze rapportage anders dan integrale publicatie is echter schriftelijke toestemming vereist van Motivaction International B.V. Zie ook ons Pers- en publicatiebeleid. Beeldmateriaal Motivaction heeft datgene gedaan wat redelijkerwijs van ons verwacht kan worden om de rechthebbenden op beeldmateriaal te achterhalen. Mocht u desondanks menen recht te kunnen doen gelden op gebruikt beeldmateriaal, neem dan contact op met Motivaction. CIPA Onderzoek InnovationQuarter Project B

51 Motivaction International B.V. Marnixkade ZL Amsterdam Postbus MG Amsterdam T +31 (0) M info@motivaction.nl

52 Kenmerk IQ /8 Auteur MEMO Datum 31 oktober 2017 Aan Algemene Vergadering van Aandeelhouders Betreft Managementreactie Evaluatie en Klanttevredenheidsonderzoek 1. Aanleiding In de periode juli oktober 2017 heeft de evaluatie van InnovationQuarter plaatsgevonden, zoals afgesproken bij de oprichting van InnovationQuarter. Hiertoe heeft op initiatief van onze aandeelhouders Decisio een kwalitatieve evaluatie, inclusief desk research, uitgevoerd. Daarnaast hebben we zoals afgesproken met onze aandeelhouders door Motivaction een Imago- en Klanttevredenheidsonderzoek (IKTO) laten uitvoeren. Dit memo bevat onze reactie op de bevindingen uit beide onderzoeken. Waar het het Decisio-onderzoek betref betreft heeft de begeleidingsgroep ons ook expliciet gevraagd om met een reactie te komen. Onze reactie dient als aanzet voor een discussie over de doorontwikkeling van InnovationQuarter. Deze zal in eerste instantie plaatsvinden tijdens de AvA van 22 november, maar krijgt wat ons betreft een vervolg in aanloop naar het opstellen van onze nieuwe Meerjarenstrategie. Dit memo bevat hiertoe een procesvoorstel. 2. Opzet Evaluatie en Imago- en Klanttevredenheidsonderzoek Decisio heeft ten behoeve van de evaluatie 45 personen geïnterviewd van 37 verschillende organisaties. Dit betreft zowel aandeelhouders (9), samenwerkingspartners (11) als bedrijven (17). Daarnaast is het managementteam van InnovationQuarter gesproken, evenals de voorzitter van de RvC. Tevens heeft Decisio deskresearch gedaan naar de (coherentie van) de doelstellingen, resultaten/kpi s en effecten van InnovationQuarter op basis van de jaarplannen en jaarverslagen en de meerjarenstrategie Motivaction heeft voor het Imago- en Klanttevredenheidsonderzoek een online vragenlijst uitgezet onder het CRM-bestand van InnovationQuarter. Hierop hebben 348 mensen gereageerd (respons ca. 5%, hetgeen volgens Motivaction voor een dergelijk onderzoek goed en representatief is). Van de respondenten had 72% een private achtergrond en was 28% afkomstig uit de overheid. 3. Managementreactie Zowel de evaluatie als het imago- en klanttevredenheidsonderzoek laten een positief beeld zien over het functioneren van InnovationQuarter als regionale ontwikkelingsmaatschappij voor Zuid-Holland. Dit beeld sluit goed aan op de positieve landelijke evaluatie van de ROM s zoals medio 2016 uitgevoerd door Ecorys in opdracht van het Ministerie van Economische Zaken. InnovationQuarter WTC The Hague Prinses Margrietplantsoen BR Den Haag The Netherlands T NL22 ABNA KvK BTW NL B01

53 Kenmerk IQ /8 Auteur We zijn erg blij met de algemene conclusie uit evaluatie dat er brede waardering is voor de manier waarop InnovationQuarter invulling geeft aan zijn opdracht. Deze waardering is er voor de resultaten die we vanuit onze kerntaken opleveren. Opvallend is echter dat de meeste aandacht in de evaluatie uitgaat naar onze bredere, verbindende rol in de regio. InnovationQuarter heeft de regionale samenwerking verbeterd, gezorgd voor minder versnippering en wordt gezien als belangrijke organisatie om uitvoering te geven aan het regionaal-economische beleid. InnovationQuarter heeft de uitvoeringskracht in de regio doen toenemen. Ook de belangrijkste conclusies uit het Imago- en klanttevredenheidsonderzoek stemmen ons tevreden. Het imago van InnovationQuarter is onder de respondenten zeer positief, de bekendheid met onze activiteiten is over het algemeen goed, onze missie en visie worden breed gedragen en de tevredenheid over de dienstverlening is hoog. Wel is opvallend dat de publieke respondenten ons stelselmatig hoger waarderen dan de overige private respondenten. De respondenten vinden ons professioneel, ambitieus, deskundig, samenwerkend, betrokken en toegankelijk. Dit komt voor een belangrijk deel overeen met onze kernwaarden (professioneel, samenwerkend, betrokken en ondernemend). De aandachtspunten die uit de onderzoeken naar voren komen zijn grotendeels herkenbaar en sluiten aan bij onze eigen gedachten over de doorontwikkeling van InnovationQuarter. Deze managementreactie is geclusterd rondom de thema s, resultaten, samenwerking, focus, communicatie, groei en opdrachtgeverschap. Tenslotte komen we met een procesvoorstel hoe te komen tot een nieuwe meerjarenstrategie waar ook de aandachtspunten uit de onderzoeken hun plek in krijgen. Resultaten Evaluatie: In de evaluatie wordt aangegeven dat InnovationQuarter de vastgestelde KPI s (ruimschoots) heeft gehaald. Kanttekening is dat de impact van onze activiteiten vanuit hun aard moeilijk meetbaar is (dit in tegenstelling tot onze KPI s, die we direct aan onze inspanningen kunnen relateren). Enerzijds zal de outcome van onze inspanningen beduidend groter zijn dan sec de optelsom van onze KPI s, anderzijds is het wenselijk dat we beter monitoren hoe bedrijven en projecten waar InnovationQuarter bij betrokken is zich ontwikkelen. Reactie: We zullen gezamenlijk met de andere ROM s kijken naar een systematiek om de totale impact van onze inspanningen beter inzichtelijk te maken. Anderzijds zullen we conform de aanbeveling periodiek monitoren wat de daadwerkelijke ontwikkeling is van (buitenlandse) bedrijven en projecten waar we rechtstreekse betrokkenheid bij hebben gehad. In zoverre het gaat om acquisitie van buitenlandse bedrijven lijkt het ons hierbij vanzelfsprekend dat de drie acquisitieorganisaties in de regio dit op dezelfde wijze zullen gaan doen. InnovationQuarter WTC The Hague Prinses Margrietplantsoen BR Den Haag The Netherlands T NL22 ABNA KvK BTW NL B01

54 Kenmerk IQ /8 Auteur Samenwerking Evaluatie: InnovationQuarter is een belangrijke aanjager in de samenwerking en het netwerk tussen overheid, bedrijfsleven en kennisinstellingen. Wat betreft de samenwerking met de kerntaken valt vooral op dat de geïnterviewden meer verwacht(t)en van Business Development (BD). Dit geldt met name voor aandeelhouders en samenwerkingspartners. Opvallend is namelijk dat uit zowel evaluatie als IKTO blijkt dat bedrijven tevreden zijn over de samenwerking met BD en de dienstverlening hoog waarderen. Reactie: InnovationQuarter heeft een belangrijke rol in het zorgdragen voor synergie met clusterorganisaties en andere intermediaire organisaties, zowel op uitvoeringsniveau als op strategisch niveau. Nog meer dan we afgelopen jaren hebben gedaan zullen we gaan werken aan een intensieve afstemming en het werken vanuit gezamenlijke agenda s. Voor een effectieve samenwerking en taakverdeling helpt het als de cluster- en netwerkorganisaties qua taken, activiteiten en slagkracht meer uniform zijn dan nu het geval is. Hier is ook een rol weggelegd voor de publieke financiers van deze organisaties. Dit past ook goed in de gedachtelijn om te werken aan een aantal meer robuuste cluster/netwerkorganisaties, bij voorkeur geclusterd rondom de speerpunten van de EBZ. Wij zien onze nieuwe Meerjarenstrategie als een goed vehikel om de samenwerking op strategisch niveau beter vorm te geven. Evaluatie: Ten aanzien van Foreign Investments wordt gesteld dat de samenwerking met Rotterdam Partners en de WFIA (nu THBA) in eerste instantie moeizaam is verlopen maar inmiddels steeds beter gaat. Reactie: Onze conclusie is gelijkluidend. Zeker met de samenwerkingsafspraken van voorjaar 2017 is een belangrijke stap voorwaarts gezet in samenwerking en bundeling van krachten. Wel valt het te overwegen conform de aanbevelingen uit de evaluatie de KPI s van de drie acquistieorganisaties zo aan te passen dat ze samenwerking ook daadwerkelijk stimuleren. Ook hier ligt de primaire verantwoordelijkheid bij de publieke financiers van de drie acquisitieorganisaties. Communicatie Evaluatie: InnovationQuarter wordt unaniem geprezen om het feit dat zij zichzelf en de regio goed op de kaart heeft weten te zetten. Bedrijven geven aan dat zij door onze publiciteit goed op weg zijn geholpen. Enkele samenwerkingspartners vinden echter dat InnovationQuarter zichzelf wat veel op de voorgrond plaatst. Dat dit een precaire balans is blijkt wel uit de zinsnede Te weinig PR betekent dat InnovationQuarter minder effectief kan opereren, te veel PR vinden de partners niet altijd prettig: ook zij hebben belang bij voldoende exposure. Reactie: Communicatie is voor ons een strategische taak, die wij inzetten om 1) ondernemers te bereiken en 2) meer bekendheid te geven aan Zuid-Holland als innovatieve topregio. Wij proberen hierbij alle spelers zo goed mogelijk recht te InnovationQuarter WTC The Hague Prinses Margrietplantsoen BR Den Haag The Netherlands T NL22 ABNA KvK BTW NL B01

55 Kenmerk IQ /8 Auteur doen, en ons als organisatie niet op de voorgrond te plaatsen. We zullen onze communicatie uitingen nog een keer kritisch bezien naar aanleiding van de evaluatie. Evaluatie: Waar de feedback van bedrijven in zowel evaluatie als IKTO over BD positief is 1, is de zichtbaarheid en toegevoegde waarde voor samenwerkingspartners en financiers een aandachtspunt. Reactie: Dit is een herkenbaar punt ook bij andere ROM s. BD-resultaten zijn minder grijpbaar dan een investering of landing waarbij helder is welke ondernemer in welke gemeente is geholpen. BD-projecten hebben niet altijd een fysieke landingsplek en worden vormgegeven met ondernemers uit de gehele regio en uit verschillende sectoren. Bovendien geldt hier veel meer dan bij de andere twee kerntaken dat we de rol van oliemannetje vervullen: onmisbaar om projecten tot stand te krijgen, maar vaak op de achtergrond en niet geneigd om over tussenresultaten te communiceren. Wij trekken ons de feedback echter aan en zullen een intern traject starten om de communicatie over en vanuit BD te verbeteren. Hierbij hoort vanzelfsprekend ook een betere afstemming en communicatie met samenwerkingspartners. Evaluatie: Wat betreft Capital geven geïnterviewden aan dat het niet altijd duidelijk is wat met afgewezen aanvragen gebeurt. Reactie: Ons voorstel is om voor onze aandeelhouders beter inzichtelijk te maken welke aanvragen we op welke manier doorverwijzen. We kunnen dit laten landen in onze kwartaalrapportages. IKTO: Een leerpunt voor Capital is dat we nog onvoldoende bekend staan als financier van groeibedrijven en volwassen MKB. InnovationQuarter wordt sterk geassocieerd met (de financiering van) startups. Reactie: Dit punt heeft al langer onze aandacht. We zullen ons zowel in onze marktbenadering vanuit Capital als in onze meer algemene communicatie uitingen nog meer rekenschap geven van een goede balans tussen startups, scaleups en volwassen MKB. Focus Evaluatie: Uit de evaluatie en het IKTO blijkt dat er breed draagvlak is voor de thema s waar InnovationQuarter zich op richt. Wanneer het gaat om de toekomst geven geïnterviewden aan dat InnovationQuarter zich op zijn kerntaken moet blijven focussen. Tegelijkertijd blijkt uit de evaluatie dat de waardering voor InnovationQuarter in eerste instantie vooral uitgaat naar de bredere regionale rol die wordt gespeeld op het gebied van economische structuurversterking en innovatiestimulering. 1 De afdeling geniet de meeste bekendheid onder de respondenten van het IKTO en 70% is tevreden tot zeer tevreden over de dienstverlening. InnovationQuarter WTC The Hague Prinses Margrietplantsoen BR Den Haag The Netherlands T NL22 ABNA KvK BTW NL B01

56 Kenmerk IQ /8 Auteur Reactie: Graag gaan wij met onze aandeelhouders verder in gesprek over de vraag of de nadruk moet liggen op onze kernopdracht of op onze kerntaken. Hierbij tekenen we aan dat de huidige praktijk al is dat we meer opereren vanuit onze kernopdracht (economische structuurversterking en innovatiestimulering) dan sec vanuit de kerntaken. Dit wordt ook door onze aandeelhouders van ons verwacht, zoals ook blijkt uit de evaluatie. En is al staande praktijk gezien onder meer het onderbrengen van het EBZ-secretariaat en de aanvullende taak internationalisering, en de lopende discussies rondom de uitvoering van de Roadmap Next Economy en het regionaal investeringsplatform. Wel moeten additionele taken wat ons betreft altijd liggen in het verlengde van en complementair zijn aan onze initiële kerntaken Foreign Investments, Business Development en Capital. Evaluatie: BD zou zich minder op kleine projecten moeten richten en meer op de grote maatschappelijke uitdagingen. Reactie: Vanuit Business Development hebben we al de beweging ingezet om ons meer te richten op projecten van grotere omvang met meer impact, en regelmatig ook met betrokkenheid van grotere bedrijven. Wel vinden we het van belang hier te melden dat de kracht van onze organisatie óók zit in een stuk ruimte om nieuwe ontwikkelingen en kansen te spotten. Daarbij hoort ook de ruimte om soms kleine projecten te starten, die kunnen uitgroeien tot projecten met grote impact. Evaluatie: Uit de evaluatie komt sterk naar voren dat de geïnterviewden geen eenduidig beeld hebben bij de maatschappelijke uitdagingen waar InnovationQuarter zich op zou moeten richten. Voorbeelden die worden genoemd zijn de business case van het Westland, het verdienmodel van Den Haag en de problematiek rondom mensen met afstand tot de arbeidsmarkt. Thema s die qua aard slecht passen bij onze kernopdracht en kerntaken. Reactie: Vanuit onze door ons aandeelhouders vastgestelde Meerjarenstrategie richten we ons op de maatschappelijke uitdagingen Veiligheid, gezondheid, klimaatbestendigheid, duurzame energievoorziening, voldoende beschikbaarheid van veilige voeding, slimme en schone mobiliteit. Thema s die goed aansluiten op de agenda s van het Rijk en Europa. Wat de focus van InnovationQuarter op maatschappelijke vraagstukken precies betekent en hoe ver dat gaat is een punt wat we graag verder bespreken met onze aandeelhouders. Een optie om hierin verder te gaan dan nu is door concrete ambities met meetbare doelen op te stellen, op zowel middellange als langere termijn. En kunnen dergelijke ambities meer kaderstellend zijn voor de projecten die we vanuit Business Development oppakken, en zelfs ook voor onze kerntaken Capital en Foreign Investments. Evaluatie: InnovationQuarter zou strategischer over de drie pijlers heen kunnen kijken. InnovationQuarter WTC The Hague Prinses Margrietplantsoen BR Den Haag The Netherlands T NL22 ABNA KvK BTW NL B01

57 Kenmerk IQ /8 Auteur Reactie: Wij vertalen dit als meer programmatisch werken. In de evaluatie wordt als suggestie genoemd de security opgave in de Haven. Wij zouden graag verkennen of we op dit type omvangrijke opgaven met strategische partners een programma zouden kunnen samenstellen waar InnovationQuarter integraal aan bijdraagt. Groei Evaluatie: Geïnterviewden geven aan dat de groei van InnovationQuarter goed is gemanaged, maar dat groei geen doel op zich is. Tegelijkertijd wordt geconstateerd dat InnovationQuarter qua omvang nog bescheiden is in vergelijking met andere ROM s en in relatie tot de economische omvang en uitdagingen van de regio. Reactie: Verdere groei zien wij nadrukkelijk niet als doel, maar moet in onze optiek ook niet worden uitgesloten omwille van minder zakelijke argumenten als InnovationQuarter moet niet te log worden en De organisatie moet haar slagkracht niet verliezen. Deze risico s zijn goed te managen, en hebben bij collega-organisaties van grotere omvang als Brainport Development en de BOM ook niet gespeeld. De economische uitdagingen in de regio zijn groot, evenals het beroep dat op ons wordt gedaan door bedrijven én onze aandeelhouders. Uit ons interne medewerkerstevredenheidsonderzoek blijkt dat dit geregeld leidt tot (mentale) werkdruk. Er zijn dan ook zeker domeinen waarop wij onze inzet zouden willen versterken. Internationalisering is daarvan de meest pregnante. Bij het opstellen van onze Meerjarenstrategie zullen wij e.e.a. verder uitwerken. Evaluatie: In het Decisio-rapport wordt ook aandacht besteed aan de duurzame financiering van onze organisatie. In de evaluatie wordt de mogelijkheid van een omslagstelsel genoemd. Reactie: In onze optiek zou een omslagstelsel voor financiering vanuit de Metropoolregio Rotterdam-Den Haag (MRDH) een aantrekkelijk alternatief zijn voor de huidige financiële afspraken. 2 Daarbij stellen we tegelijkertijd dat een omslagstelsel wat ons betreft niet in de plaats zou moeten komen van onze huidige (financiële) relatie met de grote steden en universiteitssteden. Het belang van een directe relatie met deze is te groot om via een samenwerkingsverband te kunnen behartigen. Opdrachtgeverschap Evaluatie: De evaluatie concludeert dat bestuurlijke keuzes voor de regio niet binnen InnovationQuarter, maar ook nergens anders echt worden gemaakt. 2 Vigerende afspraak is dat de MRDH jaarlijks een financiële bijdrage aan InnovationQuarter verstrekt. Inhoudelijke invulling van die afspraak vindt op jaarlijkse basis plaats, waarmee de MRDH een andere positie inneemt dan reguliere financiers. Daarbij komt dat de huidige financiële bijdrage van de MRDH bescheiden van aard is. InnovationQuarter WTC The Hague Prinses Margrietplantsoen BR Den Haag The Netherlands T NL22 ABNA KvK BTW NL B01

58 Kenmerk IQ /8 Auteur Reactie: Ook wij zijn van mening dat de strategische sturing beter kan en moet. Dit werkt wat ons betreft twee kanten op. Het geeft InnovationQuarter een scherper afgebakend handelingskader, op basis van heldere en eenduidige verwachtingen. En het werkt structurerend voor de vormgevers van het regionaaleconomische beleid. Evaluatie: De evaluatie noemt de Economic Board Zuid-Holland (EBZ) als optie waar deze strategische sturing vandaan kan komen. Reactie: Reeds in het businessplan voor de oprichting van InnovationQuarter is de EBZ, destijds Economische Programmaraad Zuidvleugel, in het governance plaatje getekend als organisatie waar de strategische sturing vandaan moet komen. Reden in het businessplan: de regionaal-economische ambities moeten in een triple helix structuur worden geborgd, waarin vraagsturing bedrijfsleven is verankerd. Omdat InnovationQarter juist in de driehoek bedrijfsleven-kennisinstellingenoverheid opereert ligt strategische sturing vanuit die driehoek voor de hand. Daar komt bij dat, alhoewel nog niet uitgekristalliseerd, de EBZ in de governance plaatjes over de uitvoering van de Roadmap Next Economy (RNE) de rol van strategische borging en sturing krijgt. De EBZ lijkt dus steeds meer als meest geëigende setting te worden gezien voor strategische sturing van de regionaaleconomische ambities. Procesvoorstel Meerjarenstrategie Ons voorstel is om het proces om te komen tot onze nieuwe Meerjarenstrategie, waarmee wij in het eerste kwartaal van 2018 starten, zodanig vorm te geven dat de strategische sturing vanuit de EBZ is geborgd. We gaan hierover graag met onze aandeelhouders, financiers en met het DB van de EBZ in overleg. Bottom line is wat ons betreft dat individuele EBZ-leden (waaronder ook aandeelhouders) intensief betrokken worden bij het opstellen van de inhoudelijke koers en dat de EBZ als collectief advies geeft op de Meerjarenstrategie. We willen de interactie tussen visie en uitvoering, vraagsturing en vraagarticulatie hiermee zo optimaal mogelijk inrichten. In een construct waarin de strategische sturing op InnovationQuarter in de EBZ is geborgd, blijft het toezicht op de besteding van middelen een zaak van aandeelhouders en financiers. Het definitief vaststellen van de Meerjarenstrategie blijft een verantwoordelijkheid van aandeelhouders. Financiers toetsen jaarlijks de doorvertaling van de Meerjarenstrategie naar jaarplannen. Ook de RvC houdt in deze opzet haar rol als toezichthoudend orgaan binnen de governance van InnovationQuarter. In de tijd ziet het proces er dan als volgt uit: InnovationQuarter WTC The Hague Prinses Margrietplantsoen BR Den Haag The Netherlands T NL22 ABNA KvK BTW NL B01

59 Kenmerk IQ /8 Auteur Datum Wat Wie betrokken 22 november Bespreking evaluatie, IKTO en managementreactie IQ Aandeelhouders (AvA) Februari Diner pensant n.a.v. evaluatie en gericht op doorontwikkeling IQ (Vertegenwoordiging) aandeelhouders, RvC 23 maart Conclusies diner pensant en verdere outline proces Aandeelhouders (AvA) Meerjarenstrategie Maart - Juli Opstellen inhoudelijke strategie (extern begeleid) EBZ, aandeelhouders, financiers (w.o. Participantenraad), clusterorganisaties Augustus - Schrijven Meerjarenstrategie September Oktober Adviestraject Meerjarenstrategie EBZ, Participantenraad, RvC IQ November Vaststelling Meerjarenstrategie Aandeelhouders InnovationQuarter WTC The Hague Prinses Margrietplantsoen BR Den Haag The Netherlands T NL22 ABNA KvK BTW NL B01

60 Markeringslijn afbeelding Provincie Zuid-Holland Aanvullende Evaluatie InnovationQuarter Eindrapportage 23 oktober 2017 ECONOMISCH ONDERZOEK EN ADVIES

61 TITEL Aanvullende Evaluatie InnovationQuarter; eindrapportage STATUS Definitief concept DATUM 23 oktober 2017 OPDRACHTGEVER Provincie Zuid-Holland PROJECTTEAM DECISIO Jaap Broer, Daan van Gent, Ingrid Laane, CONTACTGEGEVENS DECISIO Valkenburgerstraat ND Amsterdam T E info@decisio.nl I 2

62 Inhoudsopgave Managementsamenvatting i S1 Opdracht i S2 Hoofdconclusie i S3 Uitkomsten per onderzoeksvraag ii S4 Aanbevelingen v 1 Inleiding Achtergrond Aanvullende evaluatie 2 2 Doelstellingen, resultaten en effecten IQ Context Prestaties Effecten Conclusies deskresearch 11 3 Weergave interne gespreksronde IQ 13 4 Resultaten externe gesprekken Kwaliteit en impact interventies InnovationQuarter Samenwerking Bijdrage aan strategische doelstellingen regio Inhoudelijke focus InnovationQuarter Groei van de organisatie (terug- en vooruitkijkend) 24 5 Analyse stakeholders Aandeelhouders Samenwerkingspartners Bedrijven/klanten van InnovationQuarter 29 Bijlage 1. Gesprekspartners 30 3

63 Managementsamenvatting S1 Opdracht Voor u ligt het eindrapport van de Aanvullende evaluatie InnovationQuarter. Decisio voerde deze uit in opdracht van de provincie Zuid-Holland en de andere aandeelhouders. In de begeleidingscommissie hadden naast de provincie de gemeenten Leiden en Rotterdam zitting en was InnovationQuarter als technisch lid vertegenwoordigd. Aanpak Tijdens het onderzoek is eerst een korte gespreksronde met betrokkenen van IQ zelf uitgevoerd om een beeld te krijgen van de inspanningen en het werkveld. Ook zijn de jaarplannen en -verslagen van IQ en de beleidsdocumenten van de regiopartners bestudeerd om inzicht te krijgen in activiteiten en resultaten en hoe deze aansluiten op strategische doelstellingen van de regio. Vervolgens hebben we ruim 40 gesprekken gevoerd met aandeelhouders, samenwerkingspartners en bedrijven. Met oog op het totaal aantal interviews en om bedrijven en samenwerkingspartners voldoende aan bod te laten komen (de evaluatie is immers gericht op de kwaliteit en impact van de interventies van IQ), is er voor gekozen niet alle aandeelhouders en subsidiënten te interviewen. In de tekst staan op verschillende plekken citaten die op treffende wijze (maar wel anoniem) de vaker genoemde ervaringen met IQ beschrijven. Zie bijlage 1 voor een overzicht van de gesproken organisaties en personen. S2 Hoofdconclusie Alle gesprekspartners spreken hun waardering uit voor het feit dat InnovationQuarter is opgericht en de wijze waarop IQ in de eerste jaren van haar bestaan invulling heeft gegeven aan haar opdracht. IQ levert sinds haar oprichting een positieve bijdrage aan de uitvoering van het economisch beleid in de regio. Zonder IQ zou de uitvoeringskracht in de regio een stuk minder groot zijn. Daarnaast is IQ in staat geweest om een bijdrage te leveren aan het tegengaan van versnippering in de regio, op bestuurlijk niveau, maar ook in het bedrijfsleven. Het proces van totstandkoming leidde ertoe dat partijen, die soms met de rug naar elkaar toe stonden, met elkaar in gesprek raakten. De brede aandeelhouderssamenstelling, de effectieve PR en de netwerkvaardigheden van IQ ers zorgen voor brede bekendheid - ook buiten Zuid-Holland - en voor een stevig draagvlak. De prestaties van InnovationQuarter sluiten aan bij de doelstellingen zoals geformuleerd in de jaarplannen en meerjarenplannen. De vastgestelde KPI s zijn in lijn met deze doelstellingen en worden (ruimschoots) gehaald. KPI s zeggen weinig over de outcome, oftewel de echte impact van IQ op de Zuid-Hollandse economie. Dit is niet vreemd: IQ bestaat nog niet heel lang en het is sowieso geen eenvoudige vraag. Maar er is wel behoefte om meer zicht op de impact van IQ krijgen. AANVULLENDE EVALUATIE INNOVATIONQUARTER; CONCEPTRAPPORTAGE I

64 De verschillende organisaties die betrokken zijn geweest bij de oprichting van IQ hebben profijt gehad van het kunnen leren van de ervaringen bij andere regionale ontwikkelingsmaatschappijen, met name op het gebied van samenwerking tussen de kerntaken en de governance. Uiteraard volgen uit de evaluatie ook aandachtspunten, zowel voor IQ zelf als voor haar aandeelhouders. Deze hebben te maken met opdrachtgeverschap, verbreding van het draagvlak, de business developmenttaak, behoud van focus en communicatie. S3 Uitkomsten per onderzoeksvraag Kwaliteit en impact interventies InnovationQuarter Een van de hoofddoelen die InnovationQuarter zichzelf stelt is om het innovatieve vermogen van Zuid-Holland te vergroten en om zodoende bij te dragen aan een bruisend innovatief ecosysteem. De gesprekken maken duidelijk dat IQ volop aan coalities bouwt en daar ook goed in is. De afdeling Foreign Investment investeert in het onderhouden van relaties en genereert zelf relatief veel leads. Capital ondersteunt bij het vinden van financiering en investeert zelf (op cofinancieringsbasis). Business Development heeft sectorspecialisten die in de hele provincie actief zijn om projecten op te zetten. Hoe groot de impact van IQ op het bruisende innovatieve ecosysteem is, is lastig te kwantificeren, maar er is brede consensus dat IQ echt verschil maakt. Voor de kerntaak Capital geldt dat kapitaal beschikbaar is gekomen dat er eerst niet was, UNIIQ vult daarbij echt een gat in de vroegefasefinanciering. IQ is er daarbij in geslaagd om het kapitaal als vliegwiel in de regio in te zetten, onder meer door relatief veel cofinanciering los te krijgen. Een aantal keer wordt gesteld dat trajecten en responstijden sneller kunnen. Dat had mede met de, wellicht onverwacht, grote populariteit van het UNIIQ fonds te maken. De komst van de kerntaak Foreign Investments heeft tot meer bundeling en samenwerking in de regio geleid op het terrein van het aantrekken van buitenlandse investeringen. Hoewel in de onderlinge samenwerking en afstemming met de andere twee grote spelers op dit terrein (WFIA en Rotterdam Partners) nog een verdere slag gemaakt kan worden, zijn de gesprekspartners in het algemeen tevreden. De kerntaak Business Development is nog wat zoekende, zo is de opvatting van verschillende gesprekspartners. Een aantal partners is zeer positief, anderen vragen zich af of BD zich op de juiste activiteiten richt en wat de werkzaamheden precies opleveren. Zichtbaarheid en afstemming, dan wel vertellen waar je mee bezig bent aan kennisinstellingen en overheden blijkt bij DB een voornaam aandachtspunt. Ten aanzien van de delta- en andere intermediaire organisaties in de regio speelt daarbij continu de afweging wie wat gaat oppakken: IQ of de bestaande organisa- II

65 ties. En hoe hierin synergie behaald kan worden. De opstelling van IQ om geen dingen te willen overnemen maar om het gesprek aan te gaan waar partijen elkaar kunnen versterken, lijkt ons de juiste - want constructief en niet bedreigend. Uit het onderzoek komt in dit kader naar voren dat de rol van IQ - aanjagen, verbinden met andere gemeenten en thema s - in dit veld toegevoegde waarde heeft. Effectiviteit en efficiënte van de verschillende regionale activiteiten kan echter beter door ook op strategisch niveau met samenwerkingspartners af te stemmen wie wat op pakt. Aandachtspunt bij uitvoering is dat IQ ook over lopende activiteiten en projecten meer en beter kan communiceren om dubbel werk te voorkomen. Samenwerking Positieve geluiden, ook over de samenwerking buiten Zuid-Holland Aandeelhouders, samenwerkingspartners en klanten zijn in grote lijnen tevreden over de samenwerking met IQ. De verschillende gemeenten werken in de economische beleidsontwikkeling meer samen door de komst van IQ. InnovationQuarter is ook een belangrijke onderlegger in de samenwerking en het netwerk tussen overheid, bedrijfsleven en de kennisinstellingen. IQ wordt daarin gezien als een oliemannetje. De triple helix-benadering van InnovationQuarter heeft een katalyserende rol in de regio. Daarnaast draagt IQ bij aan de geïntensiveerde samenwerking met de andere ROM s (NOM, Oost NL, BOM en LIOF) in de afgelopen periode. Kerntaken: stappen gezet, bij BD nog verder uit te kristalliseren Voor Capital geldt dat men zeer tevreden is over de samenwerking. Bij Foreign Investments speelt dat de samenwerking tussen de drie grotere partijen op dit terrein echt heeft moeten groeien. Dit loopt nu, maar het is een precaire balans, mede doordat elke organisatie uiteindelijk door haar eigen aandeelhouder afgerekend wordt op de eigen KPI s (het aantal investeringen en bedrijven dat is binnengehaald ). Voor Business Development geldt dat een duidelijker rolafbakening tussen IQ en bestaande organisaties wenselijk is, overigens ook een ontwikkeling die te verwachten was en die tijd nodig heeft. Communicatie: balans tussen gunnen en scoren Een meer algemeen dilemma is dat IQ enerzijds geprezen wordt om het feit dat zij zichzelf goed op de kaart heeft weten te zetten en dat zij goede marketing voert. Anderzijds geven verschillende organisaties aan dat IQ zichzelf wat veel op de voorgrond plaatst bij het communiceren van geslaagde projecten of activiteiten. Dit is een aandachtspunt voor de toekomst om IQ te consolideren en draagvlak te behouden, maar het blijft balanceren. Te weinig PR betekent dat IQ minder effectief kan opereren, te veel PR vinden de partners niet altijd prettig: ook zij hebben belang bij voldoende exposure. III

66 Bijdrage aan strategische doelstellingen regio Gesprekspartners geven aan dat er weinig licht zit tussen de doelen en focus van InnovationQuarter en de strategische doelstellingen in de regio. Uitgangspositie Zuid-Holland heeft sterke troeven, maar dat vertaalt zich te weinig in sterke groeicijfers en een sterke internationale concurrentiepositie en het overall-doel versterking van de economie worden onderschreven, evenals de keuze van thema s en clusters. Waar zowel IQ als de regionale partners op momenten tegenaan lopen, is dat InnovationQuarter een uitvoeringsorganisatie is zonder dat er een eenduidig bestuurlijk gremium is waar de strategie van de regio uitgezet wordt. Bestuurlijke keuzes voor de regio worden niet binnen IQ, maar ook nergens anders écht gemaakt. Er zijn verschillende (bestuurlijke) clubjes in de regio waarvan bij sommigen de verwachting bestond dat IQ hier meer eenheid in zou brengen. IQ is echter een uitvoeringsorganisatie die door haar positie, kennis, netwerk en taken kan bijdragen aan het tegengaan van bestuurlijke versnippering. Dit blijft echter primair een politiekbestuurlijk vraagstuk én een politiek-bestuurlijke verantwoordelijkheid. Inhoudelijke focus van InnovationQuarter De hoofdboodschap is dat de inhoudelijke focus van IQ goed is. Hoewel de zes thema s breed zijn, is dit in lijn met de economische diversiteit in de regio en de achtergrond van de verschillende aandeelhouders. Het breed gedeelde beeld is dat IQ zich op haar kerntaken moet blijven concentreren. Alle activiteiten/projecten die aanvullend opgepakt worden moeten hiermee in lijn zijn, of opgepakt worden vanuit efficiëntie-, dan wel overwegingen op het gebied van positionering/draagvlak of communicatie (zoals het secretariaat van de EBZ). InnovationQuarter moet volgens een aantal partners continu afwegen wie wat in de regio doet, wat de economische ontwikkelingen en veranderingen zijn, en wat de toegevoegde waarde van IQ in dat veld is. Een dilemma ten aanzien van de inhoudelijke focus van IQ is dat de verwachtingen van wat IQ zou moeten doen en wat zij doet, soms uiteenlopen. IQ richt zoals de naam ook zegt op innovatie, maar politiek weegt werkgelegenheid en de aansluiting aan de onderkant van de arbeidsmarkt zwaar. IQ werkt met publieke middelen en de belangrijkste aandeelhouders zijn overheden, dus is de druk groot om beleidsadviezen op te stellen, (extra) fondsen te gaan beheren, maatschappelijke vraagstukken te gaan oplossen. Activiteiten die niet altijd even direct bijdragen aan de doelstellingen van IQ. Boodschap is wat dat betreft om scherp te blijven op waar IQ voor in het leven is geroepen (economische structuurversterking vanuit drie kerntaken) en de positie van waaruit ze dit het meest effectief kan doen (met een duidelijke opdracht en verantwoordingsstructuur, maar wel op afstand van de overheid). IV

67 Groei van de organisatie (terug- en vooruitkijkend) Terugkijkend: IQ zeer snel gegroeid, maar goed beheerst IQ is snel gegroeid in mensen en middelen in de korte periode dat ze actief is. De opdracht aan IQ was ook serieus, inclusief de extra taken rond regiobranding en internationalisering. De economie van Zuid-Holland kenmerkt zich door veel dynamiek en grote kansen en opgaven. Daarnaast weten veel partijen de weg naar IQ te vinden met het verzoek om een rol te spelen. De snelle groei is goed gemanaged, volgens de gesprekspartners die daar een beeld van hebben. Vooruitkijkend: beheerste doorgroei vanuit behoefte, zorg voor focus en continuïteit IQ is actief in de omvangrijke en zeer diverse Zuid-Hollandse economie en heeft bescheiden mensen en middelen in vergelijking met de andere ROM s. IQ wordt daarnaast vaak benaderd om in te springen of te ondersteunen. Bij verschillende gesprekspartners leeft dan ook de opvatting dat IQ nog wel kan doorgroeien om op meer terreinen de Zuid-Hollandse economie impulsen te geven. Vanuit IQ is verder behoefte aan versterking op bepaalde specifieke punten, zoals in bepaalde clusters of op het gebied van internationalisering. Anderen zijn echter kritisch: groei van IQ als organisatie is geen doel op zich. Het moet geen enorme organisatie worden, wees behoedzaam en heb voldoende aandacht voor continuïteit en financiering. De breed afgegeven boodschap is dat IQ, zoals eerder aangegeven, moet blijven focussen op haar kerntaken en kerndoelen en waar ze nu goed in is. Wanneer IQ dan gevraagd wordt om iets extra s te doen, dan horen daar ook meer mensen en middelen bij. Doelen IQ en behaalde prestaties De prestaties van InnovationQuarter sluiten aan bij de doelstellingen zoals geformuleerd in de jaarplannen voor 2016 en 2017 en het Meerjarenplan De vastgestelde KPI s zijn in lijn met deze doelstellingen en worden (ruimschoots) gehaald. KPI s zeggen echter weinig tot niets over de outcome: oftewel wat is er nu écht bereikt voor de Zuid-Hollandse economie met de participaties, opgezette samenwerkingsprojecten en aangetrokken buitenlandse bedrijven. Deze effecten zijn niet altijd zichtbaar en treden veelal na langere tijd pas op. Daarnaast is de causaliteit niet altijd duidelijk en kennen successen vele vaders. Het blijft daarmee zaak om het verhaal te blijven vertellen van de inzet van IQ aan de hand van concrete voorbeelden. S4 Aanbevelingen De brede samenstelling van aandeelhouders zorgt voor draagvlak en betrokkenheid, maar ook voor veel afstemmingsinspanningen en voor weinig scherpte in aansturing. Dit biedt IQ enerzijds vrijheid, maar geeft anderzijds weinig hou- V

68 vast voor taakinvulling en beperkte duidelijkheid in wat van IQ kan worden verwacht. IQ zou inhoudelijk meer sturing kunnen krijgen, door EBZ zoals beoogd, meer als opdrachtgever te laten fungeren. Toezicht op de besteding van middelen blijft een zaak van aandeelhouders en subsidiënten. Aandeelhouders kijken in het verlengde van bovenstaand punt ook kritisch naar zichzelf, herkennen versnipperde beleids-, maar ook financiële aansturing van IQ. De regio staat voor de opgave om doelstellingen (KPI s) van elkaar en van verschillende economische (uitvoerings)organisaties te harmoniseren. Aansturing en toekomstbestendige financiële positie van IQ zou eenduidiger kunnen, voorbeelden om dat te bewerkstelligen die genoemd zijn is het aanwenden van meer regionale middelen of door per gemeente een omslagstelsel per hoofd van de bevolking te hanteren. Specifiek voor de afdeling Business Development geldt dat zij de boodschap zal moeten blijven uitdragen wat IQ doet en wat de impact is van de inzet van activiteiten van BD. Daarbij is communicatie en afstemming met regionale samenwerkingspartners een aandachtspunt, zowel bij de praktische uitvoering van activiteiten, als bij strategische afstemming over wie wat doet. Doorgroeien in mensen en middelen sluit aan op economische omvang, kansen en uitdagingen in Zuid-Holland, maar de boodschap is ook: wordt geen logge club, houdt focus op kerntaken, extra inspanningen moeten in het verlengde van de kerntaken liggen. Word geen beleidsclub, maar ondersteun wel met de kennis van het economische veld om beleid te vertalen naar concrete (investerings)projecten. Dit is een wederzijds belang: effectieve, werkbare beleidskaders van provincie, regio s en gemeenten helpen IQ immers ook. Naast maatschappelijke vraagstukken en economische clusters gaat het om de thema s van de toekomst: big data, robotisering, 3d-printing, cybersecurity etc. Denk na of een bredere maatschappelijke focus (arbeidsmarkt, leefklimaat) kan passen binnen de focus en doelen van IQ om de Zuid-Hollandse economie te versterken vanuit de drie kerntaken. De verantwoordelijkheid voor het tegengaan van bestuurlijke versnippering ligt niet primair bij InnovationQuarter. IQ heeft echter wel geholpen om dat te verminderen en kan dat in de toekomst blijven doen, onder meer op het gebied van het aantrekken van buitenlandse investeringen. Ontwikkel het inzicht in de outcome / impact van IQ. Deels door het verhaal te vertellen, maar ook door te monitoren hoe (ook buitenlandse) bedrijven en investeringsprojecten waar IQ bij betrokken was zich ontwikkelen en door zo scherp mogelijk door te vragen naar het precieze belang van de interventie door IQ voor het succes van de betreffende bedrijven en projecten. VI

69 1 Inleiding 1.1 Achtergrond Op 1 januari 2014 is InnovationQuarter (IQ) opgericht met als missie om het innovatieve vermogen van Zuid-Holland te ontsluiten. IQ is de vijfde regionale ontwikkelingsmaatschappij (ROM) van Nederland 1, waarin het rijk en de betreffende provincies samenwerken aan versterking van de regionale economie. Evenals de andere ROM s doet InnovationQuarter dit door: Innovatie en ondernemerschap te stimuleren. Ervoor te zorgen dat ondernemingen die willen (door)groeien toegang krijgen tot kapitaal. Samenwerking tussen ondernemers en kennisinstellingen te bevorderen. De regio nationaal en internationaal op de kaart te zetten. Deze activiteiten zijn gebundeld in drie kerntaken: Business Development. Smeden van nieuwe samenwerkingsverbanden tussen innovatieve ondernemers (en waar nodig kennisinstellingen en overheden). Foreign Investments. Wereldwijd speuren naar bedrijven die het regionale ecosysteem kunnen versterken en die zich in Zuid-Holland willen vestigen, de regio steviger op de kaart zetten en het onderhouden van relaties met reeds in Zuid-Holland gevestigde internationale bedrijven. Capital. Helpen van vernieuwende snelgroeiende bedrijven aan financiering, onder meer door zelf risicodragend in deze bedrijven te investeren en in te zetten op het vergroten van het beschikbare investeringskapitaal in de regio. Daarnaast werkt IQ aan de thema s internationalisering en regiobranding. Werken aan innovatiekracht, toegang tot risicokapitaal en organiserend vermogen De missie van IQ sluit aan op het gegeven dat de uitgangspositie van Zuid-Holland goed is, maar dat de economische prestaties achterblijven, zowel in nationaal als in Europees perspectief. De veelal excellente kennis van universiteiten, hogescholen, kennisinstellingen en grote bedrijven in de regio wordt niet snel genoeg vertaald naar nieuwe bedrijvigheid en innovatieve producten en diensten. Daar komt bij dat innovatieve bedrijven moeite hebben om aan kapitaal te komen. Dat raakt vooral bedrijven in de expansiefase: bedrijven met 1 De andere vier zijn de BOM (Noord-Brabant), LIOF (Limburg), Oost NL (Gelderland en Overijssel) en de NOM (Groningen, Friesland en Drenthe). AANVULLENDE EVALUATIE INNOVATIONQUARTER; EINDRAPPORTAGE 1

70 een bewezen en schaalbaar concept, die het meest bijdragen aan groei van werkgelegenheid en economie. Daarnaast zijn initiatieven in de regio, waaronder op het gebied van marketing en acquisitie, vaak versnipperd waardoor zij de schaalgrootte missen om echt impact te hebben. Uit eerder onderzoek blijkt dat de huidige samenwerking in de Zuidvleugel te gefragmenteerd is terwijl het slechten van hindernissen om een integrale aanpak vraagt van diverse met elkaar samenwerkende partijen. Bij de oprichting van InnovationQuarter is door de betrokken partijen de afspraak gemaakt om InnovationQuarter in 2017 te evalueren. Medio 2016 is in opdracht van het Ministerie van Economische Zaken een algemene periodieke evaluatie van het functioneren van de vijf regionale ontwikkelingsmaatschappijen (ROM s) 2 opgesteld, waaronder InnovationQuarter. Deze generieke evaluatie richtte zich vooral op de toegevoegde waarde van de ROM s als instrument van regionaal economisch beleid en als verbindende schakel naar het nationale innovatiebeleid. 1.2 Aanvullende evaluatie Opdracht en begeleiding De aandeelhouders van InnovationQuarter hadden in aanvulling op de evaluatie van de ROM s behoefte aan een verdiepende evaluatie op de onderdelen: klanttevredenheid en reputatie, inzicht in een aantal strategische aspecten op basis van interviews en deskresearch naar doelen en prestaties 3. Het voorliggende rapport doet verslag van het tweede en derde punt: de verdiepingsslag op basis van strategische interviews met bestuurders, netwerkpartners en klanten en een korte bureauverkenning naar de behaalde resultaten. Decisio heeft de interviews gehouden en de bureaustudie uitgevoerd. De provincie Zuid-Holland was aanspreekpunt en verzorgde de opdrachtgeversrol namens de gezamenlijke aandeelhouders. In de begeleidingscommissie waren naast de provincie de gemeenten Rotterdam en Leiden vertegenwoordigd. InnovationQuarter was technisch lid van de begeleidingscommissie. Doel en focus Het doel van de interviews - de ruggengraat van de aanvullende evaluatie - was om kwalitatief inzicht te verkrijgen in het functioneren van InnovationQuarter ten aanzien van de volgende thema s: 2 Evaluatie van de Regionale Ontwikkelingsmaatschappijen (ROM s). Ecorys, mei Het klanttevredenheids- en reputatieonderzoek maakt geen deel uit van de opdracht aan Decisio. Het loopt er wel parallel aan en vormt samen met het onderzoek door Decisio de evaluatie InnovationQuarter. AANVULLENDE EVALUATIE INNOVATIONQUARTER; EINDRAPPORTAGE 2

71 Kwaliteit en impact van interventies door InnovationQuarter. Samenwerking (in brede zin: met klanten, met private financiers, met ecosysteempartners, met gemeenten). Bijdrage aan strategische doelstellingen regio. Inhoudelijke focus InnovationQuarter. Groei van de organisatie (terug- en vooruitkijkend). Het doel van de desk research is om feitelijk inzicht te bieden in hoeverre de resultaten van InnovationQuarter aansluiten bij de doelstellingen zoals geformuleerd in de jaarplannen voor 2016 en 2017 en het Meerjarenplan Korte onderzoeksverantwoording en leeswijzer Het inzicht in de genoemde strategische thema s is verkregen door interviews te houden onder aandeelhouders, subsidiënten, klanten, netwerkpartners en de president-commissaris van InnovationQuarter. De uitkomsten hiervan zijn in hoofdstuk 4 en 5 opgenomen. Voorafgaand aan de externe interviewronde hebben we gesprekken gevoerd met het management van InnovationQuarter, een weergave van die gesprekken is opgenomen in hoofdstuk 3. Het feitelijke inzicht in de resultaten is verkregen door bestudering van plannen en jaarverslagen van InnovationQuarter, aangevuld met informatie uit de gesprekken en de in 2016 uitgevoerde evaluatie. In hoofdstuk 2 is hier het een en ander van terug te lezen. AANVULLENDE EVALUATIE INNOVATIONQUARTER; EINDRAPPORTAGE 3

72 2 Doelstellingen, resultaten en effecten Op basis van deskresearch is een verkenning gedaan naar de coherentie tussen doelstellingen, resultaten (KPI s) en de effecten (outcome) van InnovationQuarter. Dit is gebeurd op basis van de onderstaande documenten: Jaarplannen InnovationQuarter 2014, 2015, 2016 en 2017 Jaarverslag InnovationQuarter 2015 en 2016 Meerjarenstrategie InnovationQuarter In dit hoofdstuk gaan we eerst nader in op de context waarin InnovationQuarter opereert en wat de doelstellingen van de organisatie zijn. Daarna bespreken we per kerntaak de prestaties. Vervolgens komen de effecten aan bod en hebben we een korte conclusie opgenomen. 2.1 Context Focus De elf aandeelhouders 4 en financiers hebben InnovationQuarter in 2014 opgericht om uitvoering te geven aan (een deel van) de regionaal-economische agenda en het Topsectorenbeleid 5. InnovationQuarter heeft focus binnen de regionale speerpunten aangebracht door zich te richten op bepaalde maatschappelijke thema s. Figuur 2.1 geeft weer waar de maatschappelijke vraagstukken en speerpuntsectoren elkaar raken. Ook het landelijke topsectorenbeleid komt terug, voornamelijk in de regionale speerpunten. De governance van InnovationQuarter is zo ingericht dat de organisatie op afstand van haar publieke financiers staat. De expliciete opdracht aan InnovationQuarter is om vraaggericht te werken. Zij moet zich hiertoe ondernemend opstellen en dicht op de markt opereren. IQ geeft in haar jaarplan 2014 aan dat deze positie met zich meebrengt dat zij een taak ziet in het voeden van regionaal en landelijk economisch beleid met signalen over ontwikkelingen in de regionale economie. 4 Het Ministerie van Economische Zaken en de provincie Zuid-Holland zijn met elk 36,1% grootaandeelhouders. Daarnaast zijn er verschillende gemeenten betrokken: Den Haag, Leiden, Delft, Rotterdam en Westland en zijn de universiteiten van Delft en Leiden, het Erasmus Medisch Centrum en het Leids Universitair Medisch Centrum aandeelhouder. 5 De topsectoren zijn: Agro en food, Tuinbouw, Hightech, Life sciences, Logistiek, Water, Chemie, Energie, Creatieve industrie AANVULLENDE EVALUATIE INNOVATIONQUARTER; EINDRAPPORTAGE 4

73 Figuur 2.1 Raakvlakken regionale speerpunten en maatschappelijke thema s Regionale speerpuntsectoren Duurzame energiesystemen en opslag Life Sciences & Health Clean Tech Safety & Security Maritiem/ Water Horticulture Smart Industry Materiaal: schaarste, hergebruik en nieuw Mobiliteit Personalized Health Voeding en gezondheid Duurzame productie voedsel/grondstoffen Integraal waterbeheer en veiligheid Veiligheid InnovationQuarter wijkt met haar brede aandeelhoudersconstructie en de daarmee gepaard gaande governance af van de andere ROM s waarin alleen de betreffende provincie(s) en EZ aandeelhouder zijn. Deze unieke aandeelhoudersstructuur is in de interviews besproken en heeft zowel voor- (brede inbedding, minder dominante sturing door één partij) als nadelen (veel communicatie nodig, minder efficiënt, kans op minder focus). Doelstellingen In de jaarplannen en in de meerjarenstrategie van InnovationQuarter zijn verschillende ambities en doelstellingen, met ook verschillende abstractieniveaus opgenomen. In figuur 2.2 zijn de ambities en doelstellingen samengevat. AANVULLENDE EVALUATIE INNOVATIONQUARTER; EINDRAPPORTAGE 5

74 Figuur 2.2 Doelstellingen IQ 2.2 Prestaties Haar prestaties meet InnovationQuarter aan de hand van kernprestatie-indicatoren (KPI s). InnovationQuarter heeft KPI s per kerntaak vastgesteld. In aanvulling daarop hanteert IQ sinds 2017 twee integrale KPI s. Naast de afrekenbare targets hanteert IQ prestaties per kerntaak waar geen harde prestatie-indicatoren aan vastgesteld zijn. Onderstaand gaan we per kerntaak in de resultaten op de KPI s uit 2015 en Business Development Business Development hanteert drie KPI s. Deze zijn gekoppeld aan de laatste drie fases van de zogenaamde Business Development funnel : signaleren - verkennen - aanjagen - realiseren. Verkennen: bedrijven inspireren en meenemen in potentie (technologische) ontwikkelingen; verkennen economische potentie thema s, verkennen draagvlak en doorzettingsmacht ondernemers en organiseren speelveld om gezamenlijk innovaties te ontwikkelen. Aanjagen: bedrijven en kennisinstellingen verbinden om innovaties te laten ontstaan, consortiumvorming resulterend in een projectplan, smeden en formaliseren samenwerkingsverbanden, ondersteunen bij invullen financieringsmogelijkheden (privaat en/of publiek). Realiseren: uitwerken business cases, borgen financiering, realiseren dat trekker uit bedrijfsleven het consortium verder leidt naar daadwerkelijke realisatie van de nieuwe business. AANVULLENDE EVALUATIE INNOVATIONQUARTER; EINDRAPPORTAGE 6