Nieuwsbrief 20 december Wij wensen jullie prettige feestdagen en een voorspoedig 2016.

Transcriptie

1 Beste lezer Het is al december. Eindelijk weer een nieuwsbrief want er is weer wat te vertellen en dan weer meteen een heel veel. Zo is daar de Najaarsbijeenkomst die ook nog eens uitgesteld moest worden en er zijn twee workshops geweest. Deze laatste zijn een uitvloeisel van het plan van de VEP om de kennis onder gepensioneerden over hun pensioen en hun pensioenfonds te versterken. Hoewel de opkomst van VEP leden minimaal was, kan er toch gesproken worden van een zeker succes. Tenslotte heeft Equens voor de laatste keer z n gepensioneerden uitje georganiseerd, en gaat het bedrijf een nieuwe fase in. Wij beginnen, zoals helaas bijna altijd nodig is, met het treurig nieuws. In reactie op onze uitnodiging voor de Najaarsbijeenkomst hebben wij te horen gekregen dat onze ex-collega, mevrouw E.E. Tomei Harms, op 1 juli jl. is overleden. Zij was lid van de VEP vanaf de oprichting. Dat zij zich betrokken voelde bij het bedrijf blijkt wel uit de woorden die haar zoon ons schreef: Mijn moeder vroeg nog altijd aan mij of ik nog oud collega s heb gezien of wat van hen had gehoord. Zij en ook ik hebben een fantastische tijd meegemaakt bij toen de BGC en later Interpay. Helaas heeft niemand het eeuwige leven. Mijn moeder is twee maanden na mijn vader overleden, ze kon de kracht niet meer opbrengen om alleen door het leven te gaan. Wij hebben haar zoon alsnog gecondoleerd met zijn verlies en onze excuses aangeboden voor de pijnlijke uitnodiging. Wij wensen jullie prettige feestdagen en een voorspoedig Het bestuur VEP 1

2 1 Impressie van de Najaarsbijeenkomst De Najaarsbijeenkomst was dit jaar op 27 oktober gepland. De Stichting pensioenfonds Equens had de jaarlijkse deelnemers bijeenkomst aansluitend daaraan georganiseerd. Helaas had Equens de aan ons toegezegde ruimte s morgens zelf nodig. Daarom moest onze Najaarsbijeenkomst verplaatst worden. Uiteindelijk heeft deze op 24 november plaatsgevonden. Een verslag van Jan de Jong: Voorzitter Wim Duivis verwelkomde zo n 30 leden. Als iedereen die zich aangemeld had gekomen was, dan zouden we op 40 aanwezigen komen. Wim schetste een aantal actuele ontwikkelingen met name in pensioenland. Vervolgens kreeg Niek Witsenboer, senior Productmanager bij Product Management & Innovations van Equens het woord over de veranderingen in de betalingsverkeer van de voorbije jaren. Het was een bijzonder boeiend verhaal over hoe het krachtenveld in het betalingsverkeer nu een grote Europese dimensie heeft en dat het voor Equens hard knokken is om haar positie als tweede speler in transactieomvang daarin te behouden. Vooral voor degenen, die al wat langer met pensioen zijn is dat een wereld van verschil van hun tijd bij BankGirocentrale, BeaNet, Eurocard en later Interpay. De massaliteit van fysieke informatiedragers, waar heel veel mensen voor nodig waren, is geheel vervangen door koppelingen van systemen en netwerken met internationale standaards. Na deze uiteenzetting was er een gezellige lunch in The Globe. Wat dan ook heel boeiend is, is te horen van elkaar wat ieders bezigheden zijn. Het valt op dat er vanuit de werksfeer nog echte vriendengroepen gebleven zijn, die elkaar nog regelmatig ontmoeten. En dat er nog zoveel inzet is voor maatschappelijk nuttig vrijwilligerswerk, zoals voor de ouderen, voor ondersteuning van computergebruik, voor werk in kerken en bij sportcoaching e.d. Al met al was het weer een geslaagde bijeenkomst, mede door het onderlinge contact en de herinneringen en de nieuwe informatie die we opgedaan hebben. 2 Workshops Zoals besproken op de ALV van dit jaar en naar aanleiding van het voorstel dat Wim Zürlohe gedaan heeft op de Najaarsbijeenkomst van 2014, heeft het betuur een tweetal workshops georganiseerd om het kennisniveau van de leden te vergroten. Dit enerzijds omdat er vragen leven bij gepensioneerden, en niet alleen bij hen, en anderzijds omdat wij als VEP alleen vanuit een zeker kennisniveau kunnen meepraten over alle wijzigingen die op ons afkomen. Het alternatief is berusten en afwachten wat er over ons en zonder ons wordt besloten. Gelukkig hebben wij binnen onze leden een paar deskundigen op het gebied van pensioenen die bereid waren een voordracht te houden. Deze kans leverde twee workshops op: De eerste workshop, gegeven door Fred Steenwinkel, behandelde de financiële aspecten van het pensioen, waarbij vragen een rol speelden als: 1. Wat is het verschil tussen reëel en nominaal pensioen? 2. Waarom blijft indexatie van reeds opgebouwd en van pensioenuitkeringen uit ondanks de toegenomen beleggingsresultaten? 3. Hoe gaat de SPE om met vermogensbeheer? 4. Welke factoren zijn van invloed op de toekomstige waarde van het pensioenvermogen? 5. Wat zijn de invloeden van het Nieuw Financieel Toetsingskader 2015 op het financieel beleid van het fonds? Fred Steen winkel is bij de meeste leden wel bekend als onze kandidaat in het bestuur van de Stichting Pensioenfonds Equens. Hij is financieel deskundige en in het bestuur SPE de penningmeester. Hij is dus bij uitstek geschikt om dit onderwerp te behandelen. De tweede workshop, gegeven door Piet Hein Oyens, ging over stakeholders (lett. de aandeelhouders, m.a.w. de betrokkenen) en organisaties. Hierbij kwamen zaken aan de orde als: 1. Wat zijn de actuele ontwikkelingen op pensioengebied? 2

3 2. Wie doet wat? Denk hierbij aan de sociale partners (bonden en werkgever), DNB, het bestuur pensioenfonds, etc. 3. Wie heeft welke verantwoordelijkheden en bevoegdheden? Piet Hein Oyens is bestuurslid van de SPE (toen pensioenfonds Interpay) geweest van 1 januari 1999 tot 1 januari Na zijn pensionering is hij actief in de pensioenwereld als specialist. Ook met hem mogen wij blij zijn als lid, zie voor zijn palmares het kader hiernaast. Activiteiten in de pensioenwereld oprichting Oyens Advies B.V. Interim- en consultancyopdrachten Lid Kring van Pensioenspecialisten Lid werkgroep Toezicht Lid werkgroep Pf Governance In 2010 gestart met visitaties 11 fondsen 1 of meerdere keren gevisiteerd Bestuurslid VITP Mede auteur Code Toezicht (normenkader) Omdat wij niet verwachtten dat heel veel VEPleden zich zouden aanmelden, hebben wij deze workshops ook opengesteld voor medewerkers van Equens, en met name, de OR leden. Uiteindelijk zijn beide workshops bezocht door ca. 10 VEP-leden en 20 Equens medewerkers. Verderop in deze nieuwsbrief staan de samenvattingen van wat er gepresenteerd is. 3 Het laatste gepensioneerdenuitje van Equens. De Bankgirocentrale en z n opvolgers Interpay en Equens, hebben tot nu toe ieder jaar een dag voor z n gepensioneerden georganiseerd. In 2012 is dat in samenwerking met de VEP gebeurd omdat die toen z n eerste lustrum vierde. Helaas heeft Equens moeten besluiten om na dit jaar met deze traditie te stoppen: er is geen geld meer voor. Het gepensioneerdenuitje 2015 ging naar de Beekse Bergen. De dag was prima georganiseerd en de organisatoren waren er zelfs in geslaagd om de zon te laten schijnen. Hier het welkomstwoord en tevens de afscheidsrede door Jos van der Steen, de HRM manager van Equens. Op onze website staat een foto reportage. 3

4 4 Nieuws van Equens. Worldline en Equens willen krachten bundelen in nieuwe, pan-europese marktleider in betaaldiensten Bezons/Utrecht [3 november 2015]. Worldline, [Euronext: WLN], de Europese marktleider op het gebied van betaal- en transactiediensten met haar hoofdkantoor in Frankrijk, en Equens, een van de grootste leveranciers van betaaldiensten in Europa met haar hoofdkantoor in Nederland, hebben een Memorandum of Understanding (MoU) getekend inzake een strategische transactie met als doel het creëren van een nieuwe pan-europese marktleider in betaaldiensten. Worldline en Equens zien deze stap als een belangrijke mijlpaal in de consolidatie van de Europese betaalmarkt. Het strategische doel van de nieuwe entiteit is om een van de leidende en meest innovatieve leveranciers van betaaldiensten voor financiële instellingen en ondernemingen in Europa te worden. 5 Workshop pensoenen I, financiële aspecten. Deze workshop benadert de financiële aspecten via de volgende stappen: 1. Wat is er aan de hand? Pensioenen. Zorg. Wonen. 2. Techniek, hoe werkt het. 3. Toepassing: hoe pakt dat uit voor de pensioenen. Fred Steenwinkel wil hierbij zo technisch mogelijk blijven, maar soms zal zijn mening over zaken er wel doorklinken. 5.1 Wat is er aan de hand. Het pensioen (sinds 1950) gecombineerd met de AOW(sinds 1956) vormt een riante regeling. Dit systeem mikte op ca. 70% van het laatst verdiende brutoloon, dat is ca. 90% van het laatst verdiende netto loon. Daarbovenop kwam nog een correctie voor de inflatie: de indexatie. Nu is er crisis want dit is onbetaalbaar. Het was zo dat je bij een 5-daagse werkweek 1dag voor je pensioen, 1 dag voor de zorg en 1 dag voor het wonen werkte. Dus twee dagen voor de overige bestedingen. Binnenkort is het zo dat je 2 dagen voor je pensioen, 2 dagen voor de zorg en 2 dagen voor het wonen moet werken. Achterliggende oorzaak hiervoor, voor zover het pensioen en zorg betreft: betere gezondheidszorg, dus langer leven. Er zijn mogelijke oplossingen: Twee banen. Schrappen in aanbod. Betere organisatie en inrichting. 5.2 Theorie Om te kijken wat er gedaan kan worden, eerst de theorie. Het pensioen is gebaseerd op 3 pijlers: 1. De AOW: voor iedereen gelijk. 2. Het bedrijfspensioen: afhankelijk van dienstjaren en salaris. 3. Dat wat je zelf regelt, bijvoorbeeld een levensverzekering. Eén jaar extra pensioen = 5% extra kosten. Bij gelijkblijvende duur zou de AOW nu op 71 jaar moeten ingaan. De workshop richt zich op de tweede pijler. Hierbij wordt geld gespaard, d.i. een kapitaal opgebouwd dat later gebruikt kan worden voor het verkrijgen van inkomen. 4

5 In de paragrafen hierna worden de begrippen behandeld die hierbij een rol spelen, namelijk de tijdswaarde van geld, de rendementswaarde van geld en de inflatie Tijdswaarde van geld 1,- nu is meer dan 1,- over een jaar. Stel 4% rendement, dan is die euro: Na 20 jaar: 2,19 Na 30 jaar 3,24 Na 40 jaar 4,80. Stel dat je na 40 jaar 1,- wil uitkeren, dan moet je nu 0,21 inleggen Rendementswaarde van geld Stel je bezit 1,- gedurende 40 jaar. Je bezit dan na 40 jaar: Bij 1%: 1,49 Bij 2%: 2,20 Bij 4%: 4,80 Bij 6% 10, Inflatie Gebaseerd op een man (m/v) met: 0,667 vrouw (m/v) 1,8 kinderen 60% eigen huis en 40% huurhuis 0,7 hond 0,8 auto.. Wat er niet in zit: Kosten van energie (te wisselend) Belasting (eigen keus) Vooruitgang der techniek (zie kader 1) De overgang van de gulden naar de euro (zie kader 2) De conclusie moet zijn dat inflatie een soort van ongeveer is. Dit is van belang in de discussie over wat gepensioneerden zijn kwijtgeraakt in de afgelopen periode Voorbeelden, is dit inflatie of niet? Techniek: De VW Golf versie 1 had 4 wielen, remmen en een stuur, met ARKO (ramen kunnen open). De Golf versie 7 heeft idem+ airco, stuurbekrachtiging, elektrische ramen, ABS, EFT, EGR, navigatie, automatisch parkeren. Televisie met 59cm beeldbuis is nu een smart TV met 100cm flatscreen. Zwarte telefoon in de gang, nu mobiele telefoon. Mobiele telefoon wordt alweer vervangen door de smartphone. Introductie euro. Bij de omrekening van de gulden naar de euro is bijna alles duurder geworden (waarneming: supermarkt en horeca). Bedenk hierbij dat voedsel 10-20% van de uitgaven uitmaakt. Het gevoel voor prijzen is er nog niet Bovenstaande begrippen moeten meegenomen worden bij de beslissingen die een fonds moet nemen over indexatie en rendement, maar er zijn meer aspecten: Indexatie. Meeste pensioenregelingen kennen een nominaal pensioen, d.i. je hebt recht op een afgesproken bedrag. Een reëel pensioen, dat compenseert voor inflatie, scheelt zo 30 punten. Nominaal pensioen: dekkingsgraad 100 Reëel pensioen: dekkingsgraad 70%. Een evenwichtige belangenafweging is verplicht bij het beslissen over indexatie, d.i. voor iedereen een evenwichtige behandeling: 5

6 Actieven, merken het ontbreken van indexatie pas op de pensioendatum, waarbij zij ook extra rendement mislopen. Slapers volgen in dit opzicht de actieven. Gepensioneerden Voor deze is niet indexeren direct voelbaar in de portemonnee. De indexatie is verplicht gebaseerd op de inflatie, een andere vorm is wettelijk niet toegestaan. Je kunt hoogstens een beetje smokkelen Rendement Bestaat uit drie vergoedingscomponenten: Voor tijdswaarde. Lastig te meten, want altijd in combinatie met andere twee. Voor inflatie. De ECB heeft de doelstelling de inflatie op ca. 2% te houden. Maar daarbij bestaat een spanningsveld: als je meer krijgt wordt je vrolijk, pleit voor een hogere inflatie. Als het geld minder waard wordt is er geen vertrouwen: pleit voor lage inflatie. De 2% is dus een compromis. Voor risico. Je inleg loopt meer of minder risico: o Bij obligaties krijg je aan het eind van de looptijd je geld terug. o Bij aandelen zijn er veranderende koersen, daarom een risicopremie. Dit uit zich in de verschillen tussen op rente zetten/obligaties en in aandelen gaan, en verklaart de mogelijkheid van negatieve rente : Op rente Aandelen Netto rente 2% 2% Inflatie 0% 2% (dit is over langere termijn altijd het geval) Risicopremie -3% 2% Bruto rente -1% 6% - 8% Natuurlijke opbrengst Normaal krijg je een risicopremie. Als je op dit moment een veilige belegging wil, bv. bij de ECB, dan moet je een risicopremie betalen. Is de natuurlijke opbrengst een natuurlijk recht?, Ja, mits je op lange termijn denkt, want als dit niet zo was zou niemand meer in aandelen beleggen. Uit bovenstaande beschouwing blijkt dat aandelen op termijn: Een hoger rendement leveren dan obligaties (rente). Een in de tijd afnemend risico opleveren. Na ca. 7 jaar loop je nog een klein risico, na 15 jaar is dat verdwenen. De risicopremie opleveren zonder risico. Begrippen in de beleggingswereld. Hedgefund. In principe is een hedgefund een instelling die risico s omzet, bv. de kortlopende spaartegoeden bij een bank naar lange termijn hypotheken, of een dollarbetaling over een jaar naar euro s nu. Het wordt echter wat anders als je op de verwachte verschillen gaat speculeren. Alternatives. Gespecialiseerde beleggingsstrategieën van gerenommeerde fondshuizen. Sommige hebben een kleine correlatie met aandelen (kleine ß), andere verkopen veel rommel(grote ß) + een hoge provisie. Uit een onderzoek van Van Lanschot blijkt dat van de fondsen er maar 300 echt deden wat ze beloven. Private Equity. Bedrijven die andere bedrijven herstructureren en daarmee winst maken. Echter soms worden bedrijven leeggezogen. Het ABP heeft echter in het verleden een winst van 14,9% hiermee gemaakt, met aandelen slechts 7.3%. 6

7 5.3 Toepassing op pensioen Opbouw. Het opbouwen van pensioen gaat ongeveer op de volgende manier: 1. 20% komt uit de premie % komt uit beleggingsrendement tijdens de actieve periode % komt uit beleggingsrendement tijdens het pensioen. De conclusie moet zijn dat, wil je nog wat pensioen hebben, je moet beleggen in aandelen. Mits: Je kan beleggen over een lange termijn. Je gespreid investeert, zie kader Beheer. De balans van een pensioenfonds toont links de activa (bezittingen = beleggingen) en rechts de passiva (schulden = pensioenverplichtingen). De hoogte van het bezit is voornamelijk bepaald door de koersen, de hoogte van de verplichtingen, pensioenbetalingen nu en op termijn, moet worden uitgerekend. Dit heet contant maken en gebeurt op basis van een (welke?) rentevoet. Bezittingen gedeeld door verplichtingen (x100%) heet de dekkingsgraad. De te hanteren rentevoet heet UFR en is voor verzekeraars 4,2%. Dit getal is het resultaat van een afweging: niet te hoog want te optimistisch, niet te laag, anders gaan de verzekeraars failliet. Voor pensioenfondsen is de UFR bepaald door de gemiddelde rente over 10 jaar te nemen. In feite zijn er tot 20 jaar looptijd voldoende renteproducten om de markrente te kunnen vaststellen. Boven de 20 jaar wordt de UFR een kunstmatig getal. Door de huidige dalende rente zal de UFR echter steeds lager worden. Door dit verschijnsel nemen de verplichtingen toe waardoor de dekkingsgraad ondanks het feit dat het fonds veel verdient, ongeveer gelijk blijft. Een goede dekkingsgraad betekent veel zekerheid maar kost dus ook veel Waarom een pensioenfonds. Er zijn argumenten voor deelname aan en pensioenfonds en argumenten tegen deelname. Tegen: Voor: Verplicht, dus geen keuze, dat is niet altijd leuk. Lang leven risico. Inflexibel. Beleggingshorizon. Je hebt er geen, of weinig invloed op. Discipline. Het is ondoorzichtig: waar betaal ik voor? Over de pro- argumenten: Lang leven risico: Gemiddeld ontvangt iemand 20 jaar pensioen, maar wie is gemiddeld? Langer leven is niet individueel verzekerbaar: kortlevers verzekeren zich niet, langlevers willen dat wel. Zo iets kan alleen collectief. Beleggingshorizon: Bij een privépersoon zit de pensioenpot op z n zestigste behoorlijk vol. Je zou daar dus veel mee kunnen verdienen, echter je kunt geen risico meer nemen (zie uitleg over aandelen rendement). Bij een pensioenfonds is de gemiddelde leeftijd veertig jaar, dus een beleggingshorizon van 25 jaar. Nu is risico beleggen vrijwel risicoloos. Discipline: De natuurlijke planningshorizon van een mens is ongeveer een half jaar. De opbouw van een pensioen gaat over tientallen jaren. Welke aandelen? 65% asset mix, d.i. hoe zwaar ga je in aandelen. 15% aandelen in regio. 15% karakter, d.i. conjunctuur gevoelig of niet. 5% individuele aandelen. Vraag over discipline: is dit typisch Nederlands? Antwoord: ja, wij hebben een behoorlijke pensioenregeling. Vergelijk: in Duitsland is de gemiddelde dekkingsgraad 30%. Bij GM was ca. $5000,- van de prijs van een auto bedoeld voor het pensioen van de huidige gepensioneerden. 7

8 5.3.4 Wat krijg ik te horen en wat is waar De boodschap. De boodschap die een werknemer hoorde is ongeveer: Je hebt recht op een pensioen van 70% van je laatst verdiende salaris. In de superkleine lettertjes stond daarachter: mits beleggingsresultaat dat toelaat. Op allerlei manieren probeert men via wetgeving dit risico te verstoppen door te laten zien dat ieder jaar, of zelfs iedere maand, de dekkingsgraad positief is. Dat kan echter alleen door het beleggingsrisico af te dekken. Dat risico leverde nu juist de premie (zie uitleg rendement), dit levert een slechter pensioen dan zou kunnen. Daarnaast zijn er allerlei risicoschattingen verplicht geworden,door het nftk (nieuw Financieel ToetsingsKader). Ook dat soort onderzoek kost veel geld De doorsnee premie. De doorsnee premie houdt in dat iemand z n hele leven de zelfde, alleen van het salaris afhankelijke, premie betaalt. Dit was geen probleem zolang iemand bij dezelfde werkgever bleef werken, of in iedere geval bij hetzelfde pensioenfonds bleef. Met name de laatste jaren zijn steeds meer werknemers gedwongen zelfstandige geworden (ZZP-er). Deze personen hebben een groot nadeel t.o.v. personen die later instappen of hun leven lang bij het fonds blijven: hun geld rendeert langer, ze bouwen dus meer op maar ze krijgen hetzelfde pensioen. Als je de doorsnee premie zou willen verrekenen gaat het volgens het CBS ongeveer om een bedrag van 100 miljard Vragen. Welke kosten maakt een pensioenfonds? Antwoord: er zijn twee grote kostenposten: Administratie: de registratie van pensioengerechtigden, uitbetaling van pensioenen, organisatie van pensioenfonds, Hoe groot is het beleggingsrisico eigenlijk? Pensioenvermogen voor de crisis: (1 biljoen) Pensioenvermogen tijdens de crisis: (0,8 biljoen) Pensioenvermogen nu: (1,2 biljoen). diverse controles, enz. Beleggingen: Vermogensbeheerders brengen kosten in rekening. Het streven is deze duidelijk te maken, maar kijk nog eens naar het stukje over hedgefunds. Het bestuur van een fonds bepaalt welke vermogensbeheerders in de arm genomen worden. Gepensioneerden hebben daar geen invloed op. Invloed zou ook geld kosten. Bovendien kiest 98% van de betrokkenen niet. Wettelijk zijn besturen sinds kort verplicht aan de stakeholders (bonden, werkgever) te vragen welk risico zij willen nemen. Vraag:Fleischman, een voorbeeld van een bedrijfsfaillissement waardoor het pensioen ook verdwijnt, kan dat ook hier? Antwoord: Nee, want de rechten zijn al opgebouwd. Minder activiteiten hebben daar geen invloed op. Wel zou zo iets (indirect) op de kosten van invloed kunnen zijn (bedrijf betaalt ruimtes en tijd van medewerkers). Tegenover de lagere premieafdracht staan ook minder actieven. 5.4 Samenvatting workshop financiële aspecten. De volgend onderwerpen zijn behandeld: 1. Verschil tussen nominaal en reëel pensioen: niet of wel rekening houden met inflatie. 2. Door streven naar zekerheid via gebruikte rekenrente, blijft indexering uit ondanks toegenomen beleggingswinsten. 3. Hoe gaat SPE om met vermogensbeheer => niet echt behandeld? 8

9 4. Factoren die van invloed zijn op de toekomstige waarde van de pensioenen: Lengte van de pensioenuitkering door enerzijds verhoging van de gemiddelde levensduur en anderzijds verhoging van de pensioengerechtigde leeftijd. Beleggingsresultaten. De mate waarin op zekerheid wordt gestuurd. 5. Invloeden van het nftk op het financiële beleid van het fonds: hogere eisen aan controles en beheer, dus hogere kosten. 6 Workshop pensioenen II: juridische en organisatorische aspecten. 6.1 Wetten, regelingen en uitvoeringsafspraken. Compact gesteld vraagt Piet Hein Oyens zich in deze presentatie af: Wie doet wat en hoe, en waar gaan wij naar toe?. Om het krachtenveld in de pensioenwereld, en hoe die wereld in elkaar zit, eerst een stukje historie: De Pensioen- en Spaarfondsenwet 1954, ingediend door minister Suurhof, lid van het kabinet Drees. De Pensioenwet + Code Pensioenfondsen FTK (financieel toetsingskader) De wet versterking Bestuur, deze wet stelt eisen aan de competentie en integriteit van bestuursleden van een pensioenfonds. De wet communicatie De nftk (nieuw financieel toetsingskader) in 2015 in werking getreden. In voorbereiding: de wet Alg. Pensioenfonds. Dit geheel van wetten en regelingen, waarin een deel vervanging en een andere deel aanvulling en uitbreiding, vormt een complex geheel. Maar er is meer, de pensioenen moeten geregeld worden: Ieder bedrijf dient een pensioenregeling te hebben, individueel of collectief. De regeling wordt vastgesteld door de sociale partners (werkgever en bonden) in het kader van het arbeidsvoorwaarden overleg. Het probleem hierbij is dat er vaak weinig kennis van zaken is. Ook is pensioen geen interessant onderwerp. Kortom in de onderhandeling tussen werkgever en de bonden is dit een sluitpost. Daarnaast worden bij aanpassingen bestaande regelingen ontzien, of zijn er overgangsmaatregelen. Gevolg: uitvoerbaarheid soms moeilijk en kostbaar De uitvoering van het pensioen is belegd bij een onafhankelijk orgaan. Dit kan een pensioenfonds zijn, of een verzekeraar (al dan niet via het pensioenfonds). Ook kan het belegd zijn bij het individu zelf. Een pensioenfonds kan een bedrijfs-, bedrijfstak- of beroeps fonds zijn. De uitvoerder kan de opdracht weigeren als de resultaten van de onderhandelingen volgens hem niet uit te voeren zijn. Dit gebeurt hoogst zelden. Hiernaast een schema van de uitvoering van een pensioenregeling. 9

10 Het omkaderd gebied is waar een pensioenfonds voor verantwoordelijk is. 6.2 Organen binnen een fonds Bestuur. Een pensioenfonds kent een bestuur met vertegenwoordigers uit alle betrokken geledingen (de stakeholders). dit zijn: de actieve deelnemers, de gepensioneerden en de werkgever. Bestuursleden kunnen vanuit de groep van betrokkenen komen of (professioneel) van buiten aangetrokken worden. Eisen aan de bestuursleden: deskundig (en geschikt!), onafhankelijk, integer. Dit laatste is ook vastgelegd in een gedragscode. De deskundigheidseisen worden gecontroleerd door de DNB. Deskundigheid is echter niet voldoende om als bestuurslid benoemd te worden, DNB kijkt ook of alle vormen van deskundigheid in voldoende mate vertegenwoordigd zijn in een bestuur. Het is overigens zo dat als een vertegenwoordiger van een stakeholder benoemd is, hij/zij wettelijk verplicht is de belangen van het totale fonds te dienen en niet alleen die van de eigen groep (dit heet zonder last of ruggespraak ). Compliance is het begrip waarmee wordt aangeduid dat een persoon of organisatie werkt in overeenstemming met de geldende wet- en regelgeving. Het gaat over het nakomen van normen of het zich er naar schikken. Een pensioenfonds kent een missie, een visie en doelstellingen: In de missie is beschreven waarvoor het Nog meer regelingen: pensioenfonds staat, wat de bestaansgrond is en Klachtenregeling (in handen van bestuur). welke waarden en identiteit het pensioenfonds Geschillencommissie (onafhankelijk, wel kenmerken. intern) In de visie wordt beschreven waarvoor het Klokkenluidersregeling. Deze is van belang pensioenfonds gaat, welke zienswijze, welk omdat er vaak hiërarchische verhoudingen toekomstbeeld ten grondslag ligt aan het bestaan binnen het bestuur en het bedrijf. handelen van het pensioenfonds. Ombudsman pensioenen (externe partij) Op basis van de missie en de visie heeft het bestuur van het pensioenfonds de doelstellingen voor zowel de korte als lange termijn bepaald. Het bestuur is tegenwoordig verplicht alles te documenteren: Statuten Reglementen Uitvoeringsovereenkomst (tussen fonds en werkgever) ABTN, de actuariële en bedrijfstechnische nota. Deze geeft de centrale criteria aan op basis waarvan het (financieel) beleid van een pensioenfonds wordt gevoerd. Uitbestedingsovereenkomsten (+SLA s). Meestal worden de administratie van de pensioenuitbetalingen en het vermogensbeheer uitbesteed. Hierbij wordt nu van een bestuur verwacht dat zij op gelijkwaardig niveau kunnen praten met de diverse specialisten. Haalbaarheidstoets Beleggingsbeleid Crisisplan. Ook dit moet aan de deelnemers gecommuniceerd worden. Communicatieplan. Vroeger bedacht ieder fonds voor zichzelf hoe en wat er verteld werd. Nu is dit verplicht en is vastgelegd welke onderwerpen verplicht behandeld dienen te worden en in het plan moet ook staan hoe dat aangepakt wordt. Onder de verantwoordelijkheid van het bestuur valt de compliance officer. Deze ziet toe op het juist uitvoeren van de taken 1. 1 Compliance is het begrip waarmee wordt aangeduid dat een persoon of organisatie werkt in overeenstemming met de geldende wet- en regelgeving. Het gaat over het nakomen van normen of het zich er naar schikken. Het is soms ook de aanduiding van de afdeling of cel in een organisatie die de compliance functie vervult: het bijstaan van het 10

11 6.2.2 Vragen. Naar aanleiding van het gepresenteerde is er een aantal vragen op dit punt: Vraag: Is het waar dat de Nederlandse pensioenfondsen (samen) een van de grootste financiële instellingen ter wereld zijn? Antwoord: Ja, de fondsen zijn de grootste geldbezitter ter wereld. Vraag: Hoe controleer ik of ik te veel dan wel te weinig krijg? Antwoord: de administratiebedrijven (uitvoerders) en de fondsen staan onder toezicht van actuarissen, enz. Verder moet je maar geloven dat het klopt. Vraag: Bij, bijvoorbeeld, mensen met nevenbelangen. Hoe kun je dat controleren? Antwoord: Integer zijn is wettelijk verplicht en er zijn diverse instellingen die daarop toezien. Meer is niet mogelijk Het Verantwoordingsorgaan Het verantwoordingsorgaan bestaat naast het bestuur. Alle stakeholders zijn hierin vertegenwoordigd. Het VO kijkt naar de inhoud van de besluiten van het bestuur. Het controleert of het bestuur zich houdt aan de beleidsuitgangspunten en of de besluitvorming passend is. Het is een orgaan vanuit de eigen (bedrijfs)organisatie. Het VO heeft tegenwoordig vrij veel bevoegdheden, als het VO het oneens is met een besluit kan het: Dit melden in het jaarverslag (de tekst hiervan gaat ook naar de DNB). Naar de ondernemingkamer (rechtbank) stappen. Rechtstreeks melden bij de DNB. Een voorbeeld van VO actie, door Wim Duivis, voorzitter van de VEP en lid van het VO van het pensioenfonds Equens. Er moesten twee nieuwe leden voor de visitatiecommissie benoemd worden. Tot nu toe wees het bestuur deze aan. Nu wilde het VO dat er ook een lid benoemd werd met een vakbondsachtergrond. Dit is gebeurd nadat het VO zelf kandidaten had benaderd. Wat het VO nu merkt is dat het maandelijks wordt bijgepraat door het bestuur en ook vooraf invloed kan uitoefenen. De spreker, Piet Hein Oyens, merkt op dat de wet zegt dat het VO een bindend advies moet uitbrengen m.b.t. leden van de visitatiecommissie. Het bestuur kan dit naast zich neer leggen. Het VO doet verslag van zijn bevindingen in het jaarverslag van het fonds Intern toezicht Intern toezicht kan bestaan in de vorm van een visitatiecommissie, of in de vorm van een raad van toezicht. In beide gevalle gaat het om onafhankelijke derden. De controle gaat over de vorm: De governance = de wijze waarop wordt bestuurd (Bestuur, Commissies + VO) Hoe besluiten tot stand komen. Zijn alle afwegingen en alle stakeholders aan bod gekomen, d.i. was er sprake van evenwichtige besluitvorming Hoe zijn externen aangestuurd. De vastlegging, d.i. is alles goed gedocumenteerd? Een visitatiecommissie kijkt jaarlijks naar het fonds, een raad van toezicht doet dat permanent. Voor beiden is Code VITP 2 (normenkader) leidraad. Beiden voeren gesprekken met stakeholders en (mede) beleidsbepalers, adviseurs, etc. De rapportage komt eveneens in het jaarverslag. De politiek ziet het liefst dat alleen een RvT wordt toegepast. Dit is echter duurder en niet te dragen voor kleine fondsen. In 2017 volgt evaluatie. bestuur bij het in controle houden van de organisatie om in overeenstemming te werken met de geldende wet- en regelgeving. 2 De VITP is de beroepsvereniging van, voor en door intern toezichthouders in de pensioensector. 11

12 6.2.5 Extern toezicht Het extern toezicht op een fonds komt van: DNB, hiervoor ruim aan de orde geweest. AFM. De Autoriteit Financiële Markten houdt toezicht op de financiële markten: op sparen, beleggen, verzekeren en lenen. Actuaris, berekent hoeveel kapitaal benodigd is voor de pensioenverplichting. Accountant, controleert de boeken en de jaarrekening. 6.3 De rol van de overheid. Van oudsher bestond er voor pensioenfondsen zelfregulering. Toen kwamen de fusie PvK 3 en DNB en de crises waarbij pensioenfondsen moesten afstempelen. Het pensioen wordt voorpaginanieuws en dus een politiek item. Het onderwerp komt dan in handen van mensen die er geen verstand van hebben en zich politiek laten leiden en niet rationeel! Nu wordt er bijvoorbeeld gelobbyd om de kamer ervan te overtuigen dat visitatie nog zo gek niet is. Nb. In de Tweede Kamer (150 leden) zijn er wellicht 5 personen met een redelijke kennis van de pensioenmaterie. Twee daarvan kunnen als echte kenners gezien worden. 6.4 De toekomst. Voor de toekomst valt al een aantal ontwikkelingen waar te nemen: Toenemende wet- en regelgeving maken het onderwerp steeds complexer Goed om te onthouden: 1/3 van je leven ben je qua inkomen afhankelijk van pensioen (wordt steeds langer) Uitgaande van de (oude en achterhaalde 70%) leggen werknemers + werkgevers 1/3 in De rest wordt opgebouwd uit beleggingswinst en dat kan tegenvallen Een werknemer werkt 1 dag per week voor zijn pensioen (25% loonsom is inleg) Eisen aan bestuursleden => deskundigheid, geschiktheid en toets DNB worden steeds zwaarder Tijdsbeslag bestuurder ca. 1 dag per week Impact op de balans van de sponsor is veelal ongewenst. Volgens Nederlands recht is een pensioenfonds geen onderdeel van een bedrijf. Volgens veel internationale regels is dat wel het geval. Het gevolg hiervan zal zijn dat het aantal fondsen afneemt want vergrijzing, minder bedrijven, minder actieven, tijdsbeslag bestuurders (onbezoldigd)wordt te hoog, sponsors willen er van af. Professionele bestuurders zijn (te) duur voor kleinere en middelgrote fondsen, dus schaalvergroting. Dat kan op verschillende manieren: Aansluiten bij Bedrijfspensioenfonds. Dit vereist echter 1 CAO met 1 pensioenregeling voor alle bedrijven. Naar verzekeraar. APF (Algemeen Pensioen Fonds), een vorm van samenwerking met één bestuur maar x pensioenfondsen met minstens even zo veel regelingen. In de loop van de tijd kunnen die naar elkaar toe groeien. PPI, Premiepensioeninstelling, een pensioeninstelling, die op de Nederlandse markt actief mag zijn, maar die voornamelijk is bedoeld voor pensioenactiviteiten voor multinationale Europese ondernemingen. Maar er zijn ook tegenwerkende trends: meer ZZP-ers, meer jobhoppers, meer eigen verantwoordelijkheid, geen dwang/individualistische generatie. De toekomst moet anders: Geen gedwongen winkelnering. Geen of minder solidariteit. Koppeling met zorg? Meer toegesneden op eigen behoeftes. Diverse werkgroepen denken hierover na, maar de conclusie luidt: het wordt anders. 3 De Pensioen- & Verzekeringskamer (PVK) houdt toezicht op verzekeringsmaatschappijen en pensioenfondsen. 12

13 7 Hoe werkt Equens tegenwoordig? Samenvatting van de presentatie op de VEP Najaarsbijeenkomst, door Niek Witsenboer (Equens). 7.1 De omgeving: SEPA. SEPA gaat over betalingen in EURO. In totaal beslaat SEPA op dit moment 35 landen, want ook niet EURO-landen kunnen meedoen aan SEPA (denk aan Zwitserland en Groot-Brittannië) Voor die landen zonder Euro is de impact van de migratie minder massaal geweest. Wel blijven zij nu nog met een duaal systeem zitten, wat Nederland als EURO land niet meer heeft. SEPA is een gevolg van allerlei Europese gedachten. De EU wil een competitieve regio zijn in de wereld en wil dus dat het betalingsverkeer efficiënt, innovatief en gestandaardiseerd is. De banken hebben in het kader van de zelfregulering de Europen Payment Council opgericht voor de introductie van SEPA. Vanuit deze EPC zijn de producten SEPA Credit Transfer (SCT = betalingen) en SEPA Direct Debit (SDD = incasso) ontworpen. In de Rulebooks vanuit de EPC worden de standaarden bepaald. Bijvoorbeeld dat elke betaling binnen één dag verwerkt moeten worden, dat BIC en IBAN verplicht zijn en dat valutering niet is toegestaan. Voordelen voor particulieren zijn moeilijk te benoemen. Vooral in Nederland zijn die miniem ook omdat ons betalingsverkeer al van hoge kwaliteit was met veel dezelfde kenmerken: goedkoop, snel, 8 weken stornering etc. De voordelen van SEPA moeten vooral gezocht worden bij bedrijven. Een groot bedrijf dat zich wil vestigen in Europa kan met SEPA één bank kiezen en één manier van salarisbetalingen en klanten incasseren gebruiken in Europa. Hierdoor kunnen we beter concurreren met markten met hoge inwoneraantallen. Denk aan China, India en Brazilië. NL Overschrijving Binnen Nederland Nationaal banknummer (BBAN) Formaat: ClieOp/BetOpd Alle uitwisseling in NL via Equens Europese Overschrijving (SCT) Binnen Europa BIC + IBAN Formaat: XML PAIN/CAMT/PACS Transactie via meerdere processoren mogelijk NL Incasso Aanlevering incasso Europese Incasso (SDD) Aanlevering incasso + machtigingsinformatie Aanlevering op D Aanlevering op D-5 t/m D-1 Debiteur moet voldoende geïnformeerd zijn Debiteur moet minstens 14 kalenderdagen van tevoren geïnformeerd zijn (pré-notificatie) 7.2 Het bedrijf: Equens. Equens is nog steeds een CSM (clearing & settlement) om het interbancaire verkeer te verwerken. Groot verschil daarbij is dat NL banken niet meer verplicht zijn om bij Equens aan te sluiten, maar ook kunnen kiezen voor concurrenten. EBA en STET zijn hierbij grote concurrenten. Gelukkig heeft Equens wel weer het gros van de NL banken weten te behouden, maar de groei naar het buitenland valt de laatste jaren tegen. Equens is een echt internationaal bedrijf geworden, vandaar de voertaal: Engels. Dat is ook terug te zien in de afbeeldingen in dit artikel. Hieronder uit de presentatie een afbeelding van de structuur van Equens en van het betaalproces zoals dat ondersteund wordt.. 13

14 7.3 De visie van Niek Witsenboer. De markt is afgelopen jaren sowieso minder aan het consolideren dan aanvankelijk gedacht. Veel landen blijven trouw aan hun lokale processor Met nieuwe ontwikkelingen lijkt hier nu wel wat verandering in te komen: wie gaat Instant Payments bieden, wat gaat ECC brengen, fusie Equens Worldine etc. Conclusie: eerste migratie is afgerond SEPA betalingsverkeer is stabiel. Volgende fase lijkt aangebroken met nieuwe ontwikkelingen/innovaties die voortborduren op SEPA 14