OP DE VLEUGELS VAN DE GROEI JAARVERSLAG 2017

Transcriptie

1 OP DE VLEUGELS VAN DE GROEI JAARVERSLAG 2017

2 INHOUD INTRODUCTIE / KERNCIJFERS... 1 VOORWOORD Johan Decuyper, CEO... 2 Renaud Lorand, Voorzitter van de Raad van Bestuur... 3 ACTIVITEITENVERSLAG 2017 Vliegen in alle veiligheid... 6 Onze klanten sterker maken De economie stimuleren Duurzame ontwikkeling ondersteunen Deelnemen aan de innovatie Bouwen aan de toekomst JAARVERSLAG 2017 Corporate Governance De Raad van Bestuur De Comités opgericht door de Raad van Bestuur De CEO en het Directiecomité Het College van Commissarissen De Regeringscommissaris Beheersverslag van de Raad van Bestuur Verslag van het College van Commissarissen Jaarrekening 2017 Balans na winstverdeling Resultatenrekening Resultaatverwerking Samenvatting van de waarderings regels Glossarium... 56

3 INTRODUCTIE BELGOCONTROL IS EEN AUTO- NOOM OVERHEIDSBEDRIJF DAT IN 1998 WERD OPGERICHT MET ALS BELANGRIJKSTE MISSIE DE VEILIGHEID TE WAARBORGEN VAN DE LUCHTVAARTNAVIGATIE EN DUS OOK VAN DE PASSAGIERS EN DE OVERVLOGEN BEVOLKING IN HET BURGERLIJKE LUCHTRUIM WAARVOOR BELGIË VERANT- WOORDELIJK IS. Belgocontrol koppelt zijn opdracht van openbare dienst aan de hoge 145/165 en 245 (4.500 meter tot meter)voor het Groothertogdom Luxemburg. De sectoren boven het vliegniveau 245 vallen onder de bevoegdheid van het EUROCONTROL-luchtverkeersleidingscentrum in Maastricht (Nederland), waaraan België het beheer van het luchtverkeer in dit hogere luchtruim overgedragen heeft. BELGOCONTROL BIEDT TAL VAN ANDERE DIENSTEN AAN die levert ook opleidings- en consultancydiensten aan zijn externe klanten. ALS VERLENER VAN GEÏNTE- GREERDE DIENSTEN SPEELT BELGOCONTROL EEN ACTIEVE ROL IN DE LUCHTVAARTSECTOR EN VALORISEERT HET ZIJN DESKUNDIGHEID OP INTERNATI- ONAAL VLAK, VOLLEDIG IN LIJN MET DE FILOSOFIE VAN EEN EENGEMAAKT EUROPEES LUCHTRUIM. kwaliteit van zijn prestaties door onontbeerlijk zijn voor het waarborgen De herschikking daarvan in functionele kosten beheersing, optimalisatie van van een veilig luchtverkeer zoals het luchtruimblokken (FAB s: Functional de capaciteit, de vlotte doorstroming verlenen van precieze en betrouwbare Airspace Blocks) waartoe de lidstaten en de stiptheid van het luchtverkeer in real time luchtvaart- en meteorologi- van de Europese Unie zich hebben en duurzame ontwikkeling van de sche informatie. Het bedrijf is tevens verbonden, is één van de meest luchtvaart. verantwoordelijk voor het beheer van zichtbare resultaten van de verorde- de infrastructuur en voor alle systemen ningen in het kader van het De activiteitenzone van Belgocontrol is op het vlak van ATM-gegevensverwerking Gemeenschappelijk Europees één van de meest complexe luchtrui- (Air Traffic Management), communicatie, Luchtruim. Samen met zijn partners men van Europa en strekt zich uit van navigatie en surveillance (radarbewa- uit Duitsland, Frankrijk, Luxemburg, de grond de controle van de king) die noodzakelijk zijn voor zijn eigen Nederland en Zwitserland, heeft bewegingen op de luchthavens van activiteiten en die van zijn klanten: Belgocontrol het gemeenschappelijk Brussel-Nationaal, Antwerpen, luchtvaartmaatschappijen en andere luchtruimblok FABEC opgericht (FAB Charleroi, Luik, Oostende en Kortrijk luchtruimgebruikers, de Belgische Europe Central) met als doel de tot op vliegniveau 245 of ± meter luchthavens en de overheid. Het bedrijf efficiëntie van de luchtvaartnavigatie boven België en tussen vliegniveaus in het hart van Europa te verbeteren. KERNCIJFERS door Belgocontrol gecontroleerde vliegbewegingen in ,4 seconden gemiddelde enroutevertraging per vlucht +3,3 % groei in vergelijking met aantal personeelsleden 234,8 miljoen euro omzet 20,2 miljoen euro heeft Belgocontrol in 2017 geïnvesteerd om zijn uitrusting te vernieuwen INTRODUCTIE / KERNCIJFERS

4 VOORWOORD van de Chief Executive Officer 3 VRAGEN AAN JOHAN DECUYPER Veiligheid blijft onze topprioriteit, gevolgd door continuïteit en capaciteit, maar daarnaast willen wij meer innovatieve diensten aanbieden STOND IN HET TEKEN VAN DE GROEIENDE LUCHTVAARTSECTOR. HOE VERTAALT DIE EVOLUTIE ZICH BIJ BELGOCONTROL? 2017 WAS OOK HET JAAR VAN DE PARTNERSHIPS VOOR BELGOCONTROL. WELK IS U HET MEEST BIJGEBLEVEN? ACTIVITEITENVERSLAG Met meer dan 33 miljoen passagiers op de Belgische luchthavens en 1,3 miljard ton vracht, was 2017 inderdaad een recordjaar voor de hele luchtvaartsector in ons land. Belgocontrol heeft ook een groeiend verkeersvolume opgetekend: het totale aantal vliegbewegingen nam met meer dan 3% toe ten opzichte van Die stijging laat zich voelen op de grote luchthavens, maar vooral op het vlak van het en-routeverkeer (overvluchten boven België). Hoewel het Belgische luchtruim enorm complex is, is het dankzij Belgocontrol veilig, aantrekkelijk en competitief voor gebruikers uit de hele wereld. Wij werken met al onze klanten en partners samen om onze dienstverlening voortdurend te verbeteren en alle actoren in hun ontwikkeling te ondersteunen. De resultaten van Belgocontrol inzake veiligheid, onze topprioriteit, zijn opnieuw uitstekend. Wij blijven ook investeren in onze systemen en ons personeel om de continuïteit van onze kwaliteitsvolle diensten te verzekeren. Vooreerst was er de samenwerkingsovereenkomst die de ministers van Defensie en Mobiliteit hebben ondertekend. Na jaren van onderhandelen moet die samenwerking ervoor zorgen dat de civiele en militaire luchtverkeersleiders eind 2019 kunnen worden gecolokaliseerd op de site van Belgocontrol in Steenokkerzeel. Die toenadering zal gepaard gaan met een flexibeler gebruik van het luchtruim en zal een win-win opleveren voor alle gebruikers zowel de civiele als de militaire. Sinds november 2017 is Belgocontrol actief op een zesde luchthaven in België doordat het zijn aanbod van luchtvaartnavigatiediensten uitbreidde naar Kortrijk. Dankzij die samenwerking kon de luchthaven opnieuw IFR-vluchten uitvoeren en zal het zijn activiteiten verder kunnen uitbouwen in de toekomst. In 2017 vond nog een primeur plaats in de geschiedenis van ons bedrijf: Belgocontrol ging een joint venture aan met Entry Point North, een Scandinavisch bedrijf dat gespecialiseerd is in luchtvaartopleidingen. Ik wil hier ook nog de samenwerkingsverbanden met de universiteiten

5 Johan Decuyper CEO van Brussel, Leuven en Antwerpen aanhalen, waarmee wij onderzoeksprojecten hebben opgestart in ons activiteitendomein (combineren van economie en ecologie, welzijn op het werk, enz.). Bovendien belicht ik graag de hechtere professionele banden met de Administration de la Navigation aérienne van het Groothertogdom Luxemburg. Ten slotte pleegt Belgocontrol nauwer overleg met de windenergiesector om de ontwikkeling van hernieuwbare energie in België te versterken. En dan had ik het nog niet over mijn voorzitterschap sinds eind 2017 van de groep CEO s van het FABEC (gemeenschappelijk luchtruim dat België, Luxemburg, Nederland, Duitsland, Frankrijk en Zwitserland groepeert). WELKE UITDAGINGEN LIGGEN ER IN 2018 IN HET VERSCHIET VOOR BELGOCONTROL? Wij hebben drie assen in de bedrijfsstrategie van Belgocontrol: de relatie met onze klanten, de relatie met onze medewerkers en de opbouw van een bedrijf dat in staat is om de uitdagingen in de toekomst aan te gaan. Rond die drie pijlers blijven wij werken door te investeren in onze systemen en ons personeel om ons continu te verbeteren en de beste dienstverlening te bieden. Veiligheid blijft onze topprioriteit, gevolgd door continuïteit en capaciteit, maar daarnaast willen wij meer innovatieve diensten aanbieden: van de integratie van drones in het luchtruim Belgocontrol heeft het digitaal platform en de app droneguide.be gelanceerd, over digitale torens er liggen projecten ter studie, zowel voor de Vlaamse als voor de Waalse regionale luchthavens tot cyberveiligheid die constant moet worden versterkt om de veiligheid van onze operaties te allen tijde te verzekeren. En daarbij mogen wij zeker niet vergeten dat Belgocontrol in 2018 zijn twintigste verjaardag viert! Voor die gelegenheid hebben wij nog wel een of andere verrassing in petto VOORWOORD VAN DE CHIEF EXECUTIVE OFFICER 3

6 Renaud Lorand Voorzitter van de Raad van Bestuur VOORWOORD van de Voorzitter van de Raad van Bestuur 3 VRAGEN AAN RENAUD LORAND ACTIVITEITENVERSLAG WAS EEN BIJZONDER VRUCHTBAAR JAAR VOOR DE LUCHTVAARTSECTOR IN BELGIË. HOE HEEFT BELGOCONTROL DAAR ZIJN STEENTJE TOE BIJGEDRAGEN? Onze klanten verwachten in de eerste plaats van ons dat zij te allen tijde kunnen rekenen op de kwalitatief hoogstaande diensten van Belgocontrol. Daarom investeren wij al jarenlang in de continuïteit van onze diensten, zodat de luchtvaartsector en de Belgische economie permanent kunnen blijven draaien. Het luchtruim dat wij beheren, moet niet enkel veilig en competitief zijn, maar ook toegankelijk op elk moment. Belgocontrol heeft een rist interne maatregelen doorgevoerd en zijn systemen versterkt. Maar wij zijn ook op zoek gegaan naar externe partners. Als er zich een technische storing voordoet, kunnen de luchtverkeersleidingscentra van onze buurlanden de fakkel overnemen om een beperkt aantal bewegingen te garanderen op de luchthavens van Luik, Charleroi en Oostende. Wij hebben overeenkomsten afgesloten met DFS in Duitsland, DSNA in Frankrijk en NATS in het Verenigd Koninkrijk en wij zijn volop in onderhandeling met onze Nederlandse collega s wat Antwerpen en Brussel betreft. Wij denken ook na over de technologieën van de toekomst en wij bestuderen innovatieve projecten zoals volledig digitale controletorens. VOOR BELGOCONTROL STAAT DE KLANT CENTRAAL EN HET BEDRIJF ZET VOLOP IN OP INNOVATIE. HOE WIL U DIE AMBITIEUZE DOELSTELLINGEN BEHALEN? De professionele attitude en flexibele instelling van de Belgocontrol-medewerkers zijn echte troeven om de toekomst van het bedrijf te verzekeren. Dat we flexibel ingesteld zijn, hebben we uitvoerig bewezen op de luchthaven van Kortrijk. In nauwelijks enkele maanden tijd hebben wij daarvoor een actieplan uitgewerkt en geïmplementeerd waardoor er daar luchtvaartnavigatiediensten kunnen worden verleend. Zo kan die luchthaven een nieuw hoofdstuk aan zijn geschiedenis breien. Het is trouwens dat soort partnerschap dat wij willen aangaan met alle luchthavens in België. We streven ernaar langetermijn- en kwaliteitscontracten af te sluiten met de beheersmaatschappijen, waarin de diensten die Belgocontrol hun kan bieden duidelijk omschreven staan, door tegemoet te komen aan hun specifieke verwachtingen 4

7 De professionele attitude en flexibele instelling van de Belgocontrol-medewerkers zijn echte troeven om de toekomst van het bedrijf te verzekeren. en door de operationele banden tussen de verschillende stakeholders verder aan te halen. WELKE GROTE UITDAGINGEN TEKENEN ZICH AF AAN DE HORIZON VOOR BELGOCONTROL? In amper enkele jaren tijd is Belgocontrol uit de as van een bedrijf in crisis verrezen en uitgegroeid tot een gerespecteerde speler in de wereld van de luchtverkeersleiding. Wij werken nu al geruime tijd aan een duurzame toekomst voor dit bedrijf. Dat beleid werpt nu uiteindelijk zijn vruchten af: de rekeningen van Belgocontrol kleurden opnieuw groen: alle in het verleden gecumuleerde verliezen waren op 1 juli 2017 weggewerkt. Wij werven nieuwe medewerkers aan en investeren volop in onze systemen. Onze belangrijkste doelstelling is om onze diensten constant te laten evolueren om in te spelen op de behoeften van onze klanten. Maar de wereld waarin wij evolueren, stopt daar niet: de luchtverkeersleidingssector in Europa is volop in beweging. De concurrentiestrijd om verkeer en luchtruim wordt almaar heftiger gevoerd en wij moeten klaar zijn om die belangrijke uitdaging aan te gaan. Daarom willen wij Belgocontrol sterker maken. Niet enkel door in te zetten op innovatie, maar ook door de juridische structuur van het bedrijf te laten evolueren naar die van een naamloze vennootschap van publiek recht. Wij denken er ook over na om het kapitaal van het bedrijf open te stellen. De samenwerking met Defensie en de co-lokalisatie met de militaire luchtverkeersleiders vanaf 2019 op de hoofdsite van Belgocontrol zullen meer flexibiliteit bieden en ervoor zorgen dat het luchtruim optimaler wordt gebruikt. Parallel hiermee werken wij, in samenspraak met alle stakeholders, een langetermijnvisie op het Belgische luchtruim uit om het nog aantrekkelijker, efficiënter en milieuvriendelijker te maken. VOORWOORD VAN DE VOORZITTER VAN DE RAAD VAN BESTUUR 5

8 ONZE WAARDEN VLIEGEN IN ALLE VEILIGHEID Veiligheid is de topprioriteit van Belgocontrol. Het is het credo waar elke medewerker naar handelt. Bij Belgocontrol wordt de veiligheid systematisch en continu geanalyseerd en beheerd door proactieve en reactieve acties. Ze wordt dag na dag bevorderd en vormt een solide bedrijfscultuur. ACTIVITEITENVERSLAG

9 1. INCIDENTENAANTALLEN BLIJVEN LAAG Hoewel het aantal incidenten waarin Belgocontrol een verantwoordelijkheid draagt in stijgende lijn gaat in 4 INCIDENTEN VAN CATEGORIE A EN B 1 vergelijking met het absolute recordjaar 2016 (0 incidenten van categorie A en B), blijft het resultaat van 2017 toch erg positief gezien het gaat om de tweede beste score die Belgocontrol tot nu toe kon optekenen. 3 3,72 incidenten van categorie A en B per miljoen bewegingen Evolutie van het aantal incidenten van type A (ernstig) en B (belangrijk) A B 3 1 0,93 incidenten van categorie A per miljoen bewegingen De ernstgraad van incidenten wordt beoordeeld op een schaal van A (ernstig) tot E (geen impact op de veiligheid). De ernst van een incident wordt bepaald door de horizontale en verticale scheidingsafstanden tussen de vliegtuigen en door het niveau van controle over de situatie. 2. EEN ALSMAAR STERKER VERANKERDE VEILIGHEIDSCULTUUR gemelde incidenten +64 % in vergelijking met 2016 Aantal gerapporteerde incidenten (per jaar) door de luchtverkeersleiders van Belgocontrol Die stijging met 64 % betekent niet dat er meer incidenten plaatsvinden, maar dat ze systematischer worden gemeld door de luchtverkeersleiders. Drie factoren hebben bijgedragen aan die verankering van de veiligheidscultuur: Het toepassen en permanent promoten van Just Culture: Just Culture spoort luchtverkeersleiders aan veiligheidsgerelateerde voorvallen te rapporteren. Ze berust op het principe dat de eerstelijnsactoren luchtverkeersleiders, technici,... niet gesanctioneerd zullen worden voor acties, verzuim of beslissingen die overeenstemmen met hun ervaring en opleiding. Het optimaliseren van de reporting tools voor incidenten. Eind 2015 werd door een nieuwe Europese wetgeving de lijst aan te melden incidententypes uitgebreid, zoals botsingen met fauna, technische problemen met de toestellen of vermoeidheid en overmatige werklast. Dat verklaart waarom er plots zoveel meer incidenten werden gemeld in 2016 en Vanaf 2010 joegen de toepassing van Just Culture en de acties ter bevordering van de veiligheid zoals de nieuwe wetgeving het aantal incidentenmeldingen pijlsnel de hoogte in. Er vinden niet meer incidenten plaats, maar ze worden wel systematischer gemeld. Daardoor kan men de analyses verfijnen en een preciezer overzicht krijgen van de proactieve en reactieve acties die nog moeten genomen worden. ONZE WAARDEN VLIEGEN IN ALLE VEILIGHEID 7

10 3. MEEST GEMELDE INCIDENTEN Een van de meest gemelde incidenten is het binnenvliegen van piloten in een gecontroleerd luchtruim zonder voorafgaande toestemming. Dat type incident heeft vooral betrekking op de regionale luchthavens, waar het aandeel van het algemene luchtverkeer groter is. Een andere type incident dat vaak wordt gemeld is de poging tot verblinding van piloten of verkeersleiders met laserpennen. De gecoördineerde acties van de federale politie, de luchthavens en Belgocontrol werpen hun vruchten af, gezien het fenomeen minder vaak voorkomt. De incidenten met laserpennen werden immers het vaakst gemeld de voorbije 5 jaar. Op de incidentenmeldingen hebben de onderzoeken uitgewezen dat Belgocontrol een verantwoordelijkheid droeg in 78 van die gevallen. Dat zijn er 64 van categorie E, dus zonder impact op het veiligheidsniveau. 4. PROACTIEVE ACTIES VOOR DE VEILIGHEID 41 wijzigingen met een mogelijke invloed op de veiligheid werden gemeld aan de Belgian Supervisory Authorithy for Air Navigation Services (BSA ANS) in 2017 Telkens als een technische of operationele wijziging (nieuw systeem, nieuwe procedure enz.) wordt gepland, wordt ze geanalyseerd vanuit het oogpunt van de veiligheid voordat ze wordt geïmplementeerd en maakt ze het voorwerp uit van een grondige analyse: de safety assessment ACTIVITEITENVERSLAG Ongeschikte scheidingsafstand 46 RWY incursion 62 Niet-gerespecteerde ATC clearance 71 Verwarring identificatie vliegtuig 101 Verblinding door laserpennen 133 Schending van het luchtruim 8

11 Automatische meting van de hoogtewind: Belgocontrol verhoogt de veiligheid van de naderingen op Brussels Airport Een te krachtige staartwind op grote hoogte kan leiden tot onstabiele naderingen van een vliegtuig en zelfs tot de onderbreking van de landing met een doorstart (go-around-procedure). Om dat risico te beperken, heeft Belgocontrol een tool ontwikkeld die de piloten en de luchtverkeersleiders informatie biedt over de hoogtewinden. De tool die Belgocontrol heeft ontwikkeld, biedt een beter overzicht van de hoogtewinden: de windparameters worden berekend dankzij de extractie van de mode-s-radargegevens van de vliegtuigen, die dus rechtstreeks fungeren als meetstation. Zo wordt het mogelijk om in real time nauwkeurige windmetingen te bekomen voor verschillende hoogten. Belangrijkste safety assessments in 2017 De voor 2019 geplande installatie op de luchthavens van Charleroi en Luik van het A-SMGCS, een systeem dat de vliegtuigen op de grond begeleidt op de taxibanen van de luchthavens dankzij geautomatiseerde systemen verbonden met de radars, maakte in 2017 het voorwerp uit van een safety assessment. Het A-SMGCS verbetert de veiligheid op de taxibanen van de luchthaven aanzienlijk, vooral bij verminderd zicht. Ingevolge de safety assessment konden er vanaf november 2017 dankzij de diensten van Belgocontrol opnieuw algemene en commerciële luchtvaartactiviteiten op de luchthaven van Kortrijk-Wevelgem worden uitgevoerd. De nieuwe CDO-procedures ( groene landingen ), die ervoor zorgen dat vliegtuigen die de landing inzetten minder brandstof verbruiken en minder geluidshinder veroorzaken, werden minutieus geanalyseerd op het gebied van de veiligheid en met het oog op de implementatie ervan op de luchthavens van Luik en Charleroi. 5 safety surveys werden in 2017 uitgevoerd door Belgocontrol De safety surveys zijn interne en externe audits die worden uitgevoerd om de processen in kaart te brengen die een groter risico met zich meebrengen en om er de geschikte correctieve acties voor uit te rollen. Van de in 2017 uitgevoerde safety surveys werd de full marshalling procedure grondig bestudeerd vanuit het oogpunt van de veiligheid op de luchthaven van Luik. De procedure, die wordt toegepast bij erg beperkt zicht, zorgt ervoor dat vliegtuigen op de taxibanen worden begeleid door voertuigen. ONZE WAARDEN VLIEGEN IN ALLE VEILIGHEID 9

12 ONZE WAARDEN ONZE KLANTEN STERKER MAKEN Belgocontrol verzekert de veiligheid van het vliegverkeer, dat is zijn topprioriteit. Maar het bedrijf is ook verantwoordelijk voor de vlotte doorstroming van het verkeer door de bewegingen optimaal te beheren. Daarmee zet Belgocontrol zich maximaal in om constant de beste dienstverlening en stiptheid te bieden in zijn luchtruim en op de luchthavens. Met die efficiënte prestaties slaagt het erin zijn klanten, de luchthavens en de luchtvaartmaatschappijen, sterker te maken, die op hun beurt de beste dienst kunnen verlenen aan hun eindklanten, de passagiers en de bedrijven. ACTIVITEITENVERSLAG

13 1. AANTAL BEWEGINGEN GROEI VAN HET VERKEER bewegingen beheerd door Belgocontrol in ,3 % groei in vergelijking met CANAC2 Brussels Airport (EBBR) Antwerp (EBAW) Charleroi (EBCI) Liège (EBLG) Ostend (EBOS) 2. DE BESTE DIENSTVERLENING TEGEN DE LAAGSTE KOSTPRIJS 67,46 de door Belgocontrol gefactureerde unit rate voor een en-routediensteenheid in het luchtruim waarvoor het verantwoordelijk is -8,9 % aan de basis van de gefactureerde unit rate ligt de DUC of Determined Unit Cost. Hij bedraagt 60,04 (in reële termen), wat een daling met 8,9% vertegenwoordigt ten opzichte van het uitgangspunt van 65,90 in 2014 Daling van de Determined Unit Cost (DUC) ( ) voor en-route-dienstverlening Determined Unit Cost en , , , , ,9 % -2,7% p.a. 58, , STIPTHEID: EEN OPTIMAAL BEHEER VAN DE EN-ROUTE-VERKEERSSTROMEN 0,09 min/vlucht = 5,4 seconden vertraging per vlucht CRSTMP-oorzaken (oorzaken waarop de verkeersleiding een invloed kan uitoefenen): C-Capacity, R-Routing, S-Staffing, T-Equipment, M-Airspace Management, P-Special Events Belgocontrol heeft de laagste gemiddelde enroutevertraging per vlucht van het FABEC Vergelijking FABEC (CRSTMP-oorzaken) min/vol 1,00 0,75 0,50 0,61 0,49 0,14 0,25 0,45 0,09 0,00 Belgocontrol MUAC DSNA DFS Skyguide 0,10 LVNL ONZE WAARDEN ONZE KLANTEN STERKER MAKEN 11

14 4. DE LUCHTHAVENS AANTREKKELIJKER MAKEN Luchthaven van Brussel-Nationaal 0,14 min/vlucht = 8,4 seconden vertraging per vlucht CRSTMP-oorzaken (oorzaken waarop de verkeersleiding een invloed kan uitoefenen) Vergelijking van vertraging bij aankomst tussen de luchthaven van Brussel-Nationaal en de grote naburige luchthavens (CRSTMP-oorzaken): mi/vlucht 0,25 0,20 0,15 0,10 0,05 0,00 0,04 Paris Charles de Gaulle 0,07 London Heathrow 0,14 Het weer is de voornaamste oorzaak van de gemiddelde vertraging per vlucht op de luchthaven van Brussel- Nationaal: 72,8% van de vertraging is te wijten aan de weersomstandigheden. De reële vertraging, alle oorzaken samen beschouwd, bedraagt 0,81 min/vlucht op Brussel-Nationaal. Brussel- Nationaal 0,18 Frankfurt 0,22 Amsterdam Schiphol Luchthaven van Charleroi Luchthaven van Luik 0,11 min/vlucht = 6,6 seconden 63,6% van de vertraging is te wijten aan de weersomstandigheden CRSTMP-oorzaken: 0,05 min/vlucht 0,15 min/vlucht = 9 seconden 93,3% van de vertraging is te wijten aan de weersomstandigheden CRSTMP-oorzaken: 0,02 min/vlucht 0,12 min/vlucht = 7,2 seconden 100% van de vertraging is te wijten aan de weersomstandigheden CRSTMP-oorzaken: 0 min/vlucht 0,0 min/vlucht = 0 seconden ACTIVITEITENVERSLAG 2017 Luchthaven van Oostende Luchthaven van Antwerpen 12

15 2x meer capaciteit op de luchthaven van Charleroi in geval van slecht zicht Die capaciteitsverdubbeling is mogelijk dankzij nieuwe procedures die Belgocontrol heeft uitgewerkt in samenwerking met Charleroi Airport en die in januari 2017 werden ingevoerd. Naderingen met satellietnavigatie op Brussels Airport Belgocontrol heeft PBN-procedures ontwikkeld voor Brussel-Nationaal, wat de toegankelijkheid, de veiligheid en de capaciteit van de luchthaven ten goede komt. Er bestaan al PBN-procedures voor Luik en Charleroi en ze worden momenteel voorbereid voor Antwerpen en Oostende. 125 m Bij een zicht beperkt tot die afstand kan de hoofdbaan van Liège Airport (04R/22L) worden gebruikt. De hoofdbaan van Liège Airport (04R/22L) is voortaan altijd toegankelijk bij slecht zicht Op 24 februari 2017 heeft Belgocontrol het ILS van de hoofdbaan (04R) op de luchthaven van Luik gecertificeerd voor categorie III, waarmee de baan kan worden gebruikt als het zicht tot slechts 125 m beperkt is. In november 2017 werd het ILS van baan 22L vernieuwd, waardoor het operationeel is in categorie I. Bijgevolg zal de baan dus kunnen worden gebruikt wanneer het zicht beperkt is tot 550 meter. Vanaf 11 januari 2018 kan diezelfde baan ook worden gebruikt in categorie III Gemiddeld aantal hits per maand van het OPMET-product van Belgocontrol. Dit product geeft waarschuwingsinformatie en weersvoorspellingen op de app AIM-Meteo briefing Gemiddeld aantal aanvragen per maand voor Pre-flight Information Bulletins (PIB) via de app Handler briefing. Dit wordt aan de piloten doorgegeven in hun vluchtdocumenten. Met onze verschillende partners werken wij volop aan de ontwikkeling van de regionale luchthavens. Wij verbeteren onze werking voortdurend om de luchthavens, de luchtvaartmaatschappijen en de passagiers zo goed mogelijk van dienst te zijn. JOHAN DECUYPER CEO van Belgocontrol ONZE WAARDEN ONZE KLANTEN STERKER MAKEN 13

16 ONZE WAARDEN DE ECONOMIE STIMULEREN ACTIVITEITENVERSLAG 2017 Doordat Belgocontrol de lat zeer hoog legt op het gebied van veiligheid en efficiëntie voor het luchtverkeer, bevordert het bedrijf talloze commerciële transacties en versterkt het de luchthavens en de luchtvaartmaatschappijen die er actief zijn. Belgocontrol draagt niet enkel bij tot jobcreatie in België, maar stimuleert ook het goederentransport, de export en de import. Belgocontrol is een ware katalysator voor de Belgische economie. 14

17 1. AANTAL PASSAGIERS + VRACHT: ABSOLUTE RECORDCIJFERS 33,3 miljoen passagiers hebben in 2017 in alle veiligheid kunnen reizen via de Belgische luchthavens 1,3 miljoen ton vracht werd vervoerd Ventilatie per luchthaven Luchthaven van Antwerpen Luchthaven van Kortrijk Brussel-Nationaal Luchthaven van Oostende Luchthaven van Luik Luchthaven van Charleroi in duizenden ton Luik Brussel Oostende Antwerpen Charleroi 2. EEN BRON VAN WERKGELEGENHEID meer dan rechtstreekse en onrechtstreekse jobs worden gecreëerd door de activiteiten van de luchthavens in België meer dan 6 miljard euro toegevoegde waarde wordt gecreëerd door de luchtvaartsector in België, goed voor 1,5% van het nationale BBP 1,5 % van de totale binnenlandse werkgelegenheid in België 8 % groei per jaar voor de luchtvaartsector in België Oorsprong: Nationale Bank van België (2015). Opnieuw IFR-activiteiten op de luchthaven van Kortrijk dankzij de diensten van Belgocontrol De internationale luchthaven van Kortrijk-Wevelgem hervatte in november 2017 zijn IFR-activiteiten dankzij de diensten van Belgocontrol. In nauwelijks een jaar tijd implementeerde Belgocontrol het actieplan dat werd opgesteld met de verantwoordelijken van de luchthaven om opnieuw IFRoperaties (Instrument Flight Rules) te kunnen uitvoeren. Er werden nieuwe, op satellietnavigatie gebaseerde vliegprocedures uitgewerkt, er werden zes AFISO-medewerkers (Aerodrome Flight Information Service Officer) opgeleid en enkele personeelsleden van de meteodienst verlenen hun diensten op de luchthaven. ONZE WAARDEN DE ECONOMIE STIMULEREN 15

18 Belgocontrol en SOWAER ondersteunen de evolutie van de luchthavens van Luik en Charleroi Op 24 januari 2017 ondertekenden Belgocontrol en SOWAER een kaderovereenkomst die het beheer en de financiering van gemeenschappelijke projecten vastlegt. Met de kaderovereenkomst wordt er een flexibelere en efficiëntere samenwerking gesmeed in het belang van de luchthavens van Luik en Charleroi. Belgocontrol wil zo blijven investeren in een betere dienstverlening op de verschillende Belgische luchthavens. In de komende jaren voorziet Belgocontrol een budget van 97 miljoen euro, onder andere voor de modernisering van zijn technische installaties. Een eerste concreet project waaraan Belgocontrol en SOWAER intensief samenwerken in het kader van de nieuwe overeenkomst is de installatie van twee A-SMGCSsystemen (Advanced Surface Movement Guidance and Control System) op de luchthavens van Luik en Charleroi. Met die nieuwe systemen kunnen vliegtuigen en voertuigen worden gemonitord op de banen en taxiways. ACTIVITEITENVERSLAG

19 ONZE WAARDEN DE ECONOMIE STIMULEREN 17

20 ONZE WAARDEN DUURZAME ONTWIKKELING ONDERSTEUNEN Als een van de pioniers bij de uitrol van groene landingen, die zowel het brandstofverbruik als de geluidshinder van naderende vliegtuigen beperken, voert Belgocontrol momenteel acties voor continue verbetering door op dat gebied, door de handen in elkaar te slaan met de luchtvaartmaatschappijen en de procedures te optimaliseren. Belgocontrol is ook prominent aanwezig op het vlak van hernieuwbare energie. Door de oprichting van windmolens en de harmonieuze ontwikkeling ervan naast het luchtverkeer te vergemakkelijken, ondersteunt Belgocontrol de energievoorziening van de toekomst. ACTIVITEITENVERSLAG

21 1. GROENE LANDINGEN CONTINUOUS DESCENT OPERATION (CDO) Conventional CDO CDO (Continuous Descent Operation) is een operatie waarbij het vliegtuig continu daalt, in de mate van het mogelijke met minimale motorkracht, in functie van de kenmerken van de vlucht en de situatie van het luchtverkeer. Daardoor kunnen zowel de geluidshinder als het brandstofverbruik en de uitstoot van broeikasgassen worden teruggedrongen. Extended low level segments Established on the ILS 73,2 % van de landingen volgden de procedure voor groene landingen op de luchthavens van Brussel-Nationaal, Luik en Charleroi waar ze wordt toegepast Aandeel van de aankomsten per luchthaven waar de CDO-procedure is toegepast 77,6% Brussels Airport 58,1% Luchthaven van Charleroi 70,9% Luchthaven van Luik Aantal CDO s in absolute waarde ten opzichte van het totaal van IFR-aankomsten Brussels Airport Aantal aankomsten IFR Aantal CDO Luchthaven van Charleroi Luchthaven van Luik ONZE WAARDEN DUURZAME ONTWIKKELING ONDERSTEUNEN 19

22 2. WINDMOLENS 315 nieuwe aanvraagdossiers voor de oprichting van windmolens werden ingediend bij Belgocontrol in windmolens zijn actief in België 240 daarvan kregen al een positief advies. De andere liggen momenteel nog ter studie (39), werden geweigerd vanuit het oogpunt van de veiligheid (26), of werden geannuleerd door de verzoeker (10) Partnerschap met de ULB Belgocontrol en de Université Libre de Bruxelles (ULB) gingen in 2017 een partnership aan voor Onderzoek en Ontwikkeling. Belgocontrol is zich bewust van zijn maatschappelijke verantwoordelijkheid. Daarom interesseert het bedrijf zich al een aantal jaren voor de impact van het luchtverkeer op het milieu. Dankzij het partnerschap met het Institut de Gestion de l Environnement et de l Aménagement du Territoire (kortweg IGEAT) van de wetenschapsfaculteit aan de Université Libre de Bruxelles (ULB) zullen talrijke gegevens kunnen worden verzameld en geanalyseerd en nieuwe tools kunnen worden ontwikkeld. Dat partnerschap heeft al geleid tot een gloednieuwe urbanisme-applicatie op basis van de open source-software QGIS die geografische informatie ter beschikking stelt en waarbij luchtverkeersgegevens worden geïntegreerd die nuttig kunnen zijn voor bouwpromotoren van windparkprojecten. Yvon Englert, rector van de Université Libre de Bruxelles en Johan Decuyper, CEO van Belgocontrol. ACTIVITEITENVERSLAG

23 Belgocontrol draagt bij tot de uitbouw van windmolenparken in België In 2017 heeft Belgocontrol zijn procedures herzien om adviezen te verlenen voor bouwaanvragen voor windmolens herzien. De aanvragen worden sneller behandeld en blijven langer geldig. Ook krijgen bouwpromotoren nog voor hun aanvraag meer duidelijkheid over zones rond luchtvaartinstallaties waar windmolens al dan niet gebouwd kunnen worden dankzij een nieuwe kaart beschikbaar op de website van Belgocontrol. veiligheid van de luchtvaart blijft uiteraard Belgocontrols eerste bezorgdheid. Belgocontrol verleent advies voor elke bouwaanvraag in de buurt van luchthaveninstallaties. De nabijheid van grote constructies zoals kranen, gebouwen of windmolens heeft een impact op de radionavigatie-, radar- en communicatiesystemen waar zowel de civiele als de militaire luchtverkeersleiding gebruik van maken. Zij kunnen het signaal van die apparatuur verstoren zodat er gevolgen zijn voor het luchtverkeer: verkeerde positionering van vliegtuigen op het radarscherm, vliegtuigen die niet gedetecteerd worden of ontregelde landingssystemen zijn maar een paar voorbeelden. Het verzekeren van de +81% adviesaanvragen voor de oprichting van windmolens in 2017 in vergelijking met TRANSPARANTIE 87% van de landende en opstijgende vliegtuigen op Brussels Airport maakte in 2017 gebruik van de preferentiële banen (Preferential Runway System) De afwijkingen ten opzichte van het PRS waren te wijten aan de weersomstandigheden of aan het feit dat er banen niet beschikbaar waren door (onderhouds-)werken het gemiddelde aantal unieke bezoekers per maand in 2017 op batc.be, de site die de omwonenden van de luchthaven van Brussel-Nationaal informeert De werkelijke cijfers kunnen het publieke debat over de activiteiten op de luchthaven objectiveren. Wij willen aan dat debat bijdragen op een constructieve en transparante manier. Daarom investeren wij in systemen die de operaties monitoren. Wij stellen de gegevens ook ter beschikking om alle stakeholders zoveel mogelijk te informeren. JOHAN DECUYPER CEO van Belgocontrol Gebruik van de landingsbanen op Brussels Airport 2,1% 2,1% 0,2% 8,8% 25R 07L 25L 55,1% 07R ,8% Gebruik van de startbanen op Brussels Airport 0,0% 84,5% 25R 07R 9,6% 0,1% 25L 19 4,3% 07L 01 1,5% ONZE WAARDEN DUURZAME ONTWIKKELING ONDERSTEUNEN 21

24 ONZE WAARDEN DEELNEMEN AAN INNOVATIE Belgocontrol neemt actief deel aan het SESARprogramma (Single European Sky ATM Research). Dat programma implementeert technologische innovaties in het luchtverkeerbeheer, wat de prestaties ten goede komt. Het bedrijf is toonaangevend op velerlei gebieden, onder andere dat van de overdracht van meteorologische gegevens. Belgocontrol heeft ook proactief gehandeld om zich aan te passen aan de realiteit van drones. ACTIVITEITENVERSLAG

25 1. INVESTEREN IN DE LAATSTE NIEUWE TECHNOLOGIEËN 20,2 miljoen euro heeft Belgocontrol in 2017 geïnvesteerd om zijn uitrusting te vernieuwen Die investeringen zullen zijn veiligheidsopdracht en prestaties nog versterken. 2. SESAR, DE TOEKOMST VAN DE LUCHTVAART Het SESAR-programma is de technologische pijler van het Gemeenschappelijk Europees Luchtruim. Het is een ambitieus programma dat in 2004 werd opgestart met als doel om het beheer van het luchtverkeer in Europa fundamenteel om te vormen en het verkeer, mede door modernere en meer geharmoniseerde Europese ATM-systemen, veiliger, efficiënter en milieuvriendelijker te maken. Alle actoren van de luchtvaart zijn erbij betrokken: luchthavens, toeleveranciers, verleners van luchtvaartnavigatiediensten, de wetenschappelijke wereld, regelgevende organen en de gebruikers van het luchtruim. Het SESAR-programma bestaat uit 3 fasen: ATM Master Plan Definitie: 2008 De definitiefase werd in 2008 voltooid en mondde onder andere uit in het Europese ATM Master Plan. Ontwikkeling: In deze fase worden de technologieën op punt gesteld en gevalideerd om het ATM Master Plan te verwezenlijken. Ze wordt in goede banen geleid door de SESAR Joint Undertaking, een publiek-privaat partnerschap Uitrol: Deze fase bestaat uit de industrialisering en implementatie van nieuwe systemen en technologieën voor het beheer van het luchtverkeer. Tijdens die uitrolfase zullen gezamenlijke projecten (common projects) worden uitgevoerd. Die laatste leggen de luchtvaartnavigatiedienstverleners op om bepaalde functionaliteiten te implementeren die als essentieel worden beschouwd in het SESAR-programma en die op een geharmoniseerde wijze moeten worden uitgerold. 1 e gebruiker van IWXXM-formaat ter wereld Belgocontrol is de eerste verlener van luchtvaartnavigatiediensten ter wereld die zijn meteorologische data in het nieuwe IWXXM-formaat verstuurt (ICAO Meteorological Information Exchange Model). Belgocontrol gebruikt dat formaat sinds juli 2017 om de data naar het meteocentrum in Londen te sturen. Van daaruit worden ze dan wereldwijd verspreid. In 2020 zal het IWXXM- formaat de ICAO-standaard worden. Het IWXXM-project werd gecofinancierd door de Europese Unie in het kader van de uitrolfase van het SESAR-programma. Op meteogebied gaat het ook om een eerste implementatiefase van het SWIM-concept (System Wide Information Management) dat werd ontwikkeld binnen SESAR (Single European Sky ATM Research). ONZE WAARDEN DEELNEMEN AAN INNOVATIE 23

26 Veiligheidsnetten op Brussels Airport Belgocontrol is de eerste verlener van luchtvaartnavigatiediensten in Europa die de veiligheidsnetten voor luchthavens in de functionaliteiten van het A-SMGCS-systeem (Advanced Surface Movement Guidance and Control System) voor 100% geïmplementeerd heeft. Dat internationale concept omvat alle elementen van de luchthaven die bijdragen tot de geleiding (Guidance) en het beheer (Control) van de bewegingen op de grond (Surface Movement). Bij Belgocontrol wordt het A-SMGCS uitgerold door het AMS (Airport Movement System) dat werd ontwikkeld door Belgocontrol voor de torenverkeersleiding. Routing- en Planningfunctie Een andere functionaliteit van het A-SMGCS dat door Belgocontrol voor 100% geïmplementeerd werd: Routing en Planning. Zoals voor de veiligheidsnetten vervult Belgocontrol een leidersrol op dat gebied. Die veiligheidsnetten, geïmplementeerd en functioneel op Brussels Airport, dragen bij tot een verhoogde veiligheid, capaciteit en efficiëntie van de verkeersstromen op de luchthaven. 100 % Landingen met satellietnavigatie verhogen de veiligheid, de toegankelijkheid en de capaciteit op Brussels Airport LARA en het Flexible Use of Airspace (FUA) Sinds 2 maart 2017 kunnen vliegtuigen op Brussels Airport ook landen via satellietnavigatie, dankzij het PBN-systeem (Performance Based Navigation). ACTIVITEITENVERSLAG 2017 De coördinatie met de militaire luchtverkeersleiding is van cruciaal belang voor een efficiënt beheer van het luchtverkeer. Aangezien het civiele verkeer de voor de militairen voorbehouden zones kan gebruiken wanneer ze vrij zijn, kunnen de civiele vliegtuigen de meest rechtstreeks mogelijke routes volgen. De LARA-software (Local and sub-regional Airspace Management Support System), een nieuwe tool waarmee de militaire zones in real time kunnen worden gereserveerd, gepland en weergegeven, werd volledig geïntegreerd in het CANAC 2-verkeersleidingscentrum om dat gezamenlijk beheer van het luchtruim te vereenvoudigen. Belgocontrol investeert volop in de innovatieve PBN-technologie: op de luchthavens van Antwerpen, Charleroi en Luik gebruiken de luchtverkeersleiders al PBN voor naderende toestellen. Sinds 2017 kan dat ook op Brussels Airport, waar de landingsprocedures via PBN toegepast worden op de banen 25R/25L en 01. Het gebruik van PBN-procedures verandert niets aan het preferentieel baangebruik. Het is in eerste instantie een back-up voor de bestaande geleidingssystemen en -procedures. Voor een veralgemeend gebruik van PBN moeten ook eerst alle vliegtuigen uitgerust worden om de omschakeling te maken. 24

27 Belgocontrol blijft betrokken en leidt projecten opdat het SESAR-programma deel zou kunnen uitmaken van de luchtverkeersleiding van morgen 12,1 miljard verwachte prestatiewinst (tussen 2015 en 2024) voor een investering van 3,8 miljard euro op Europese schaal 10 kg brandstofbesparing per passagier en per vlucht 4 x meer veiligheid in het Europese luchtruim 3. DRONES, EEN NIEUWE REALITEIT 15 meldingen van incidenten met drones opgetekend in 2017 Het aantal meldingen van drones (Remotely Piloted Aircraft System) in het gecontroleerde luchtruim blijft in stijgende lijn gaan: van 1 melding in 2014 naar 10 in 2016 en 15 in In samenwerking met de FOD Mobiliteit en Transport heeft Belgocontrol de interactieve website droneguide.be opgericht. Dat informatieplatform maakt gebruikers van drones in België bewust van het correcte gebruik ervan en spitst zich toe op zowel professionele als recreatieve dronepiloten. In 2018 zal een mobiele applicatie van droneguide.be worden gelanceerd. Later volgt een versie met uitgebreide functionaliteiten voor professionele piloten voor het einde van het jaar. ONZE WAARDEN DEELNEMEN AAN INNOVATIE 25

28 ONZE WAARDEN BOUWEN AAN DE TOEKOMST ACTIVITEITENVERSLAG 2017 Naast de technologische evoluties betekent bouwen aan de toekomst voor Belgocontrol dat het wil investeren in zijn talenten. De medewerkers en hun competenties blijven de drijvende kracht achter het bedrijf. Met een nieuwe strategie en bedrijfscultuur worden alle zeilen bijgezet om de gebruikers een unieke ervaring te bieden. Om zich aan te passen aan een wereld in volle verandering, is het ook essentieel geworden om samen te werken. Belgocontrol zet de samenwerking met zijn partners intenser voort en vormt nieuwe allianties om zijn positie en prestaties te versterken. Zo helpt het bedrijf mee om de toekomst van de luchtvaartsector in België te verzekeren. 26

29 1.GROEIPERSPECTIEVEN VAN HET LUCHTVERKEER 2,3 % jaarlijkse voorziene groei van het aantal IFR-bewegingen (commerciële luchtvaart) in het Europese luchtruim tot in 2024 (volgens de ramingen opgesteld door EUROCONTROL voor de ECAC-zone die 44 landen telt) 17 % extra IFR-verkeer in 2024 in vergelijking met 2017 (EUROCONTROL ECAC-zone) 12,4 miljoen IFR-bewegingen in 2024 (EUROCONTROL - ECAC-zone) 24 % voorziene groei van het aantal service units in 2024 vergeleken met 2017 (EUROCONTROL ECAC-zone). De sterkere stijging van het aantal service units (die rekening houden met het gewicht van de vliegtuigen) kan worden verklaard door de huidige trend bij de luchtvaartmaatschappijen om grotere vliegtuigen in te zetten en de bezettingsgraad te optimaliseren 1,8 % jaarlijkse voorziene groei van het aantal IFR-bewegingen in het door Belgocontrol beheerde Belgisch-Luxemburgse luchtruim (volgens het door EUROCONTROL opgestelde neutrale ramingsscenario) tussen 2018 en 2024 Dat groeipercentage is hetzelfde als wat men voorziet voor het FABEC, het functioneel luchtruimblok dat België, Luxemburg, Nederland, Frankrijk, Duitsland en Zwitserland omvat 2. INZETTEN OP ONZE MENSEN OM TEGEMOET TE KOMEN AAN DE GROEI 82 nieuwe personeelsleden werden aangeworven in aspirant-luchtverkeersleiders vingen hun opleiding aan in 2017 Evolutie aantal personeelsleden aantal personeelsleden tot 31/ pas opgeleide luchtverkeersleiders vatten hun loopbaan aan in van hen zijn nog in opleiding en zullen de komende jaren beginnen ONZE WAARDEN BOUWEN AAN DE TOEKOMST 27

30 Belgocontrol en Entry Point North gaan joint venture aan gericht op opleiding Om zijn opleidingssessies te organiseren ging de Belgische verlener van luchtvaartnavigatiediensten in december 2017 een joint venture aan met Entry Point North, één van de grootste Air Traffic Services-academies wereldwijd. Uit de joint venture met Belgocontrol ontstaat een nieuwe dochteronderneming die Entry Point North Belgium zal heten. Ze zal operationeel zijn tegen de zomer van Belgocontrol en Entry Point North bezitten elk 50% van de aandelen in de nieuwe Belgische dochtermaatschappij. Deze joint venture verzekert Belgocontrol van een kwalitatief hoogstaand opleidingsaanbod dat voldoet aan de behoeften van het bedrijf op een kostenefficiënte wijze. De nieuwe trainingsorganisatie kan bogen op de knowhow, de ruime ervaring en de alom erkende opleidingsmethode en filosofie van Entry Point North, terwijl Belgocontrol zijn menselijke middelen en infrastructuur ter beschikking stelt. Horizon 2020: een strategie om een droom waar te maken Partner with our people: eind 2020 zal 80% van de medewerkers van Belgocontrol zich sterk betrokken voelen bij de verwezenlijking van de doelstellingen van het bedrijf. Eind 2017 verbond Belgocontrol zich tot een proces van verandering om de meest veilige, duurzame en unieke ervaring te bieden aan elke gebruiker van het luchtruim. Die droom wordt gedeeld door de medewerkers van Belgocontrol en zal werkelijkheid worden dankzij een drieledige strategie: Build a future-proof company: eind 2020 zal Belgocontrol worden gezien als een na te volgen voorbeeld in de luchtvaartwereld. Ter ondersteuning van die strategie bouwt Belgocontrol elke dag aan een bedrijfscultuur die respect, verantwoordelijkheidszin, een open geest en samenwerking bevordert. Partner with our Customer: eind 2020 zal elke luchtruimgebruiker Belgocontrol beschouwen als zijn geprivilegieerde partner. 3. SAMENWERKEN MAAKT STERKER ACTIVITEITENVERSLAG Johan Decuyper, CEO van Belgocontrol, aan het hoofd van FABEC Sinds 14 december 2017 is Johan Decuyper voorzitter van de groep CEO s van FABEC, het functionele luchtruimblok in het kader van het Gemeenschappelijk Europees Luchtruim dat België, Duitsland, Nederland, Luxemburg, Frankrijk en Zwitserland omvat. Samen met zijn partners wil Belgocontrol de rol van FABEC als samenwerkingsplatform in het hart van het belangrijkste luchtruim in Europa versterken. Tijdens zijn voorzitterschap wil Johan Decuyper het belang van FABEC als uitwisselings- en samenwerkingsplatform op operationeel en technologisch vlak consolideren. Sterke partnerships tussen de verleners van Het FABECluchtruim: 1,7 miljoen km 2 ; 5,9 miljoen gecontroleerde vluchten per jaar; 14 luchtverkeersleidingscentra (Area Control Centres); 88 luchthavens luchtvaartnavigatiediensten van de zes landen en EUROCONTROL zijn nodig om uitstekende prestaties te behalen inzake veiligheid, vlotte doorstroming en capaciteit van het luchtverkeer in het FABEC-luchtruim.

31 Het luchtverkeer zit wereldwijd in de lift. Daarom moeten ook strategieën ontwikkeld worden om die groei van het aantal vliegbewegingen efficiënt te beheren en het luchtruim zo te herorganiseren dat het alle luchtruimgebruikers, zowel burgerlijke als militaire, ten goede komt. FABEC is het ideale platform om die denkoefening te maken, gelet op het belang van het luchtruim dat de organisatie beheert (5,8 miljoen gecontroleerde vliegbewegingen per jaar, goed voor meer dan de helft van het luchtverkeersvolume in Europa). Belgocontrol en ANA Lux versterken hun samenwerking In maart en juni 2017 ondertekenden Belgocontrol en ANA Lux samenwerkingsovereenkomsten waardoor ze nauwer zullen samenwerken in tal van domeinen. Dankzij die overeenkomsten versterken zowel ANA Lux als Belgocontrol elkaar, vooral op het vlak van Continuous Descent Operations ( groene landingen), flight procedure design (op punt stellen van vliegprocedures), meteorologische diensten, veiligheid, contingency en uitwisseling van radargegevens. Dankzij de uitwisseling van gegevens en kennis tussen Belgocontrol en ANA Lux kon ook de samenwerking in de volgende domeinen worden versterkt: analyse van de oprichting van windturbines in de omgeving van luchthaveninstallaties, meteorologische diensten, vliegprocedures en uitwisseling van radargegevens. Een van de prioriteiten voor 2018 wordt de uitrol van verbeterde luchtvaartnavigatie of RNP zijn (Required Navigation Performance). Een van de eerste nieuwe samenwerkingsdomeinen heeft betrekking op luchtvaartinformatie of AIM (Aeronautical Information Management). Sinds eind juni 2017 hebben de Luxemburgse piloten toegang tot de Flight Briefing van Belgocontrol, waardoor ze vluchtinformatie kunnen ontvangen die perfect op hun behoeften afgestemd is. Belgocontrol stelde ook zijn knowhow over de groene landingen of CDO (Continuous Descent Operations) ter beschikking van ANA Lux, waardoor er CDO-procedures konden worden gepubliceerd voor de luchthaven van Luxemburg. De techniek waarbij het vliegtuig in zijn naderingsfase continu daalt naar zijn luchthaven van bestemming, zorgt voor minder geluidshinder, brandstofverbruik en uitstoot van broeikasgassen. Dankzij de raamovereenkomst voor samenwerking die in juni dit jaar werd ondertekend, konden we, in amper zes maanden tijd, specifieke overeenkomsten sluiten en verbintenissen aangaan met tastbare resultaten voor de gebruikers van het Belgisch-Luxemburgse luchtruim. Het is dat soort partnerschappen, die gericht zijn op concrete verbeteringen, die ervoor zorgen dat België en Luxemburg het Gemeenschappelijk Europees Luchtruim vorm geven. Peggy Devestel, COO van Belgocontrol ONZE WAARDEN BOUWEN AAN DE TOEKOMST 29

32 JAARVERSLAG

33 JAARVERSLAG 2017 Corporate Governance De Raad van Bestuur De Comités opgericht door de Raad van Bestuur Het Auditcomité Het Strategisch Comité Het Bezoldigingscomité De Gedelegeerd Bestuurder en het Directiecomité Het College van Commissarissen De Regeringscommissaris Beheersverslag van de Raad van Bestuur Verslag van het College van Commissarissen Jaarrekening 2017 Balans na winstverdeling Resultatenrekening Resultaatverwerking Samenvatting van de waarderings regels Glossarium JAARVERSLAG

34 JAARVERSLAG 2017 CORPORATE GOVERNANCE HET BESTUURSMODEL VAN BELGOCONTROL Als autonoom overheidsbedrijf is Belgocontrol onderworpen aan de wet van 21 maart 1991 betreffende de hervorming van sommige economische overheidsbedrijven. De bepalingen van het Wetboek van Vennootschappen zijn enkel toepasselijk in de gevallen waarin de wet van 21 maart 1991 er uitdrukkelijk naar verwijst. > Een Raad van Bestuur; > De oprichting in de schoot van de Raad van Bestuur van een Auditcomité, een Strategisch Comité en een Bezoldigingscomité; > Een Directiecomité bestaande uit de Gedelegeerd Bestuurder en de leden van het Directiecomité. Het bestuursmodel van Belgocontrol wordt gekenmerkt door: Daarenboven zijn er ook nog de controleorganen zoals het College van Commissarissen en de Regeringscommissaris. DE RAAD VAN BESTUUR JAARVERSLAG Renaud Lorand 2. Johan Decuyper 3. Fons Borginon 4. Laurent de Briey 5. Gérald Duffy 6. Luc Laveyne 7. Julie Ludmer 8. Claude Melen 9. Hugo Van Bever 10. Liesbeth Van der Auwera

35 Samenstelling De voorschriften die de samenstelling van de Raad van Bestuur en de benoeming van de leden ervan regelen zijn vastgelegd in de wet van 21 maart De Raad van Bestuur is samengesteld uit tien leden, de Gedelegeerd Bestuurder en de Voorzitter inbegrepen. Het KB van 18 november 2013 stelt de Raad van Bestuur samen en ten minste één derde van de leden behoren tot het andere geslacht. Verder zijn er evenveel Franstalige als Nederlandstalige leden. De bestuurders werden benoemd voor een termijn van zes jaar. De Raad van Bestuur is samengesteld als volgt: Naam bestuurder Functie Renaud Lorand Voorzitter Johan Decuyper Gedelegeerd bestuurder Fons Borginon Bestuurder Laurent de Briey Bestuurder Gérald Duffy Bestuurder Luc Laveyne Bestuurder Julie Ludmer Bestuurder Claude Melen Bestuurder Hugo Van Bever Bestuurder Liesbeth Van der Auwera Bestuurder Bevoegdheden en werking De Raad van Bestuur is bevoegd om alle handelingen te verrichten die nodig of nuttig zijn ter verwezenlijking van het maatschappelijk doel van het overheidsbedrijf en houdt toezicht op het beleid van het Directiecomité. De Raad van Bestuur kan sommige van zijn bevoegdheden delegeren aan het Directiecomité. De Raad heeft een intern reglement aangenomen dat uiteenzet volgens welke regels en principes de Raad werkt. De Raad vergadert op regelmatige basis en minstens achtmaal per jaar. Er kunnen bijkomende vergaderingen worden bijeengeroepen telkens als het belang van de onderneming het vereist, of telkens als twee bestuurders erom verzoeken. De Raad wordt bijeengeroepen door de Voorzitter. Aan het eind van het kalenderjaar wordt het vergaderschema voor het volgende kalenderjaar vastgesteld. De agenda van elke vergadering wordt door de Voorzitter vastgesteld en omvat punten ter beslissing en punten ter informatie. De Raad van Bestuur kan slechts geldig beraadslagen of beslissen wanneer minstens de helft van zijn leden aanwezig of vertegenwoordigd zijn op de vergadering. Alle beslissingen worden in principe bij gewone meerderheid van de aanwezige of vertegenwoordigde bestuurders genomen. Met betrekking tot een aantal specifieke materies opgenomen in de wet van 21 maart 1991 is een tweederdemeerderheid vereist zoals bijvoorbeeld voor de goedkeuring van het beheerscontract. De beslissingen kunnen voorbereid worden binnen de gespecialiseerde Comités die in de schoot van de Raad van Bestuur werden opgericht. In 2017 kwam de Raad van Bestuur twaalf keer samen. DE COMITÉS OPGERICHT DOOR DE RAAD VAN BESTUUR De Raad van Bestuur heeft drie Comités opgericht die hem moeten bijstaan en adviseren in specifieke domeinen: een Auditcomité, een Strategisch Comité en een Bezoldigingscomité. De samenstelling en bevoegdheden van deze Comités werden goedgekeurd tijdens de vergadering van de Raad van Bestuur van 28 november Bij de samenstelling van de drie Comités werd de taalpariteit nageleefd. HET AUDITCOMITÉ Het bestaan van dit Comité is wettelijk vastgelegd in artikel van de wet van 21 maart Samenstelling Op 31 december 2017 was het Auditcomité samengesteld als volgt: > de heer Fons Borginon, Voorzitter, > mevrouw Claude Melen, mevrouw Liesbeth Van der Auwera en de heer Laurent de Briey. De Regeringscommissaris en de Voorzitter van de Raad van Bestuur worden uitgenodigd en hebben raadgevende stem. In de praktijk wordt de Gedelegeerd Bestuurder eveneens uitgenodigd. Bevoegdheden en werking Het Auditcomité staat de Raad van Bestuur bij in het nazicht van de rekeningen, de begrotingscontrole en elke andere aangelegenheid van interne controle. De specifieke opdracht van dit Comité bestaat erin om de zesmaandelijkse en jaarlijkse financiële balansen, het vijfjarenplan en de belangrijke investeringsdossiers te controleren. Het Comité bereidt deze dossiers voor ter goedkeuring van de Raad van Bestuur en verifieert of het interne controlesysteem binnen de organisatie naar behoren is uitgewerkt. Sinds 1 januari 2015 werd een functie van onafhankelijk intern auditor ingevuld. Die functie verschaft het Auditcomité een objectieve verzekering tegen de bestaande risico s en de interne controle over die risico s. Ze formuleert tevens aanbevelingen aan het management CORPORATE GOVERNANCE 33

36 ter verbetering van het systeem van interne controles. Daartoe wordt een jaarlijks auditplan opgesteld op basis van een inventaris van de mogelijke onderwerpen (de audit universe of de afbakening van de auditgrondslag), van een risicoanalyse en van een audithorizon op langere termijn (3 jaar). Dat plan wordt ter goedkeuring van het Auditcomité voorgelegd. Tijdens zijn vergaderingen ziet het Auditcomité toe op de uitvoering van het vooropgestelde auditprogramma en de daaruit voortvloeiende resultaten. De Voorzitter van het Auditcomité brengt verslag uit van zijn vergaderingen aan de Raad van Bestuur en de notulen ervan worden overhandigd aan alle bestuurders. Het Auditcomité kwam in 2017 zeven keer samen. HET STRATEGISCH COMITÉ Het Strategisch Comité werd opgericht door de Raad van Bestuur in uitvoering van de bevoegdheden hem toegekend door artikel 17 4 van de wet van 21 maart Samenstelling Het Strategisch Comité is samengesteld uit zes leden van de Raad van Bestuur. > De heer Renaud Lorand, Voorzitter, > Mevrouw Julie Ludmer, de heren Johan Decuyper, Luc Laveyne, Hugo Van Bever en Laurent de Briey. De Regeringscommissaris wordt eveneens uitgenodigd op de vergaderingen. Bevoegdheden en werking Het Strategisch Comité staat de Raad van Bestuur bij in de bepaling van de strategie van het bedrijf. Het brengt onder meer advies uit over de grote strategische oriëntaties en over de internationale ontwikkeling van het bedrijf. Het Strategisch Comité vergadert op uitnodiging van zijn Voorzitter, die eveneens de dagorde vaststelt. Het Strategisch Comité is in 2017 éénmaal samen gekomen. HET BEZOLDIGINGSCOMITÉ Het bestaan van dit comité is wettelijk vastgelegd in artikel 17 4 van de wet van 21 maart Samenstelling Het Bezoldigingscomité is samengesteld uit vier bestuurders aangeduid door de Raad van Bestuur: > De heer Renaud Lorand, Voorzitter, > De heren Gérald Duffy, Hugo Van Bever en Luc Laveyne. Bevoegdheden en werking Het Bezoldigingscomité doet aanbevelingen aan de Raad van Bestuur voor de beslissingen betreffende de rechtstreekse of onrechtstreekse geldelijke voordelen toegekend aan de leden van de beheersorganen. Jaarlijks stelt het Bezoldigingscomité een verslag betreffende de bezoldigingen van de leden van de Raad van Bestuur en het Directiecomité op dat in het beheersverslag wordt gevoegd. Het bezoldigingsverslag 2017 werd opgenomen op pagina 41. Het Bezoldigingscomité vergadert op uitnodiging van zijn Voorzitter die bovendien de dagorde vaststelt. In 2017 is het Bezoldigingscomité vijf keer samengekomen. DE GEDELEGEERD BESTUURDER EN HET DIRECTIECOMITÉ JAARVERSLAG Johan Decuyper, CEO 2. Christian Berlanger, Directeur-generaal Internationalisering & Externe Relaties 3. Alain Vandenabeele, Directeur-generaal Digital Transformation and New way of Working 4. Peggy Devestel, COO 5. Hilde Van den Houten, Directeur-generaal Financiën & Support 6. Youcha Mackelbert, Directeur-generaal Program & Project Delivery

37 DE GEDELEGEERD BESTUURDER Met het Koninklijk Besluit van 2 oktober 2013 werd de heer Johan Decuyper benoemd tot Gedelegeerd Bestuurder van Belgocontrol met ingang van diezelfde datum voor een termijn van zes jaar. HET DIRECTIECOMITÉ De Gedelegeerd Bestuurder en de leden van het Directiecomité vormen het Directiecomité. Het Directiecomité wordt voorgezeten door de Gedelegeerd Bestuurder (art. 20 van de wet van 21 maart 1991). samengesteld uit de volgende leden: > Mevrouw Peggy Devestel, COO, > De heer Alain Vandenabeele, Directeur-generaal Digital Transformation and New way of working, > De heer Christian Berlanger, Directeur-generaal Internationalisering en Externe Relaties, > Mevrouw Hilde Van den Houten, Directeur-generaal Financiën & Support, > De heer Youcha Mackelbert, Directeur-generaal Program & Project Delivery. De voorschriften die de benoeming van de Gedelegeerd Bestuurder en de overige leden van het Directiecomité regelen zijn vastgelegd in de wet van 21 maart Samenstelling Op voordracht van de Gedelegeerd Bestuurder en na het advies van het Bezoldigingscomité te hebben ingewonnen benoemt de Raad van bestuur de leden van het Directiecomité, met uitzondering van de Gedelegeerd bestuurder. Naast de Gedelegeerd Bestuurder, de heer Johan Decuyper, is het Directiecomité op 31 december 2017 Bevoegdheden en werking Het Directiecomité is belast met het dagelijks beheer en de vertegenwoordiging inzake dit beheer, alsook met de uitvoering van de beslissingen van de Raad van Bestuur. Het Directiecomité vertegenwoordigt het bedrijf bij de onderhandelingen over het beheerscontract. De leden van het Directiecomité vormen een college voorgezeten door de Gedelegeerd Bestuurder. De beslissingen worden in principe bij consensus genomen. In 2017 heeft het Directiecomité 41 maal vergaderd. HET COLLEGE VAN COMMISSARISSEN De controle van de financiële situatie, van de jaarrekeningen en van de regelmatigheid, ten opzichte van de wet, van de verrichtingen opgenomen in de jaarrekening, wordt bij Belgocontrol, zoals in elk autonoom overheidsbedrijf, toevertrouwd aan een College van Commissarissen. Het College van Commissarissen is samengesteld uit twee bedrijfsrevisoren en twee leden van het Rekenhof. Het College stelt jaarlijks een schriftelijk en uitvoerig verslag op, dat wordt voorgelegd aan de Raad van Bestuur en aan de Voogdijminister van Belgocontrol. Samenstelling Het College van Commissarissen is op 31 december 2017 samengesteld uit: > Ernst & Young BV CVBA, vertegenwoordigd door mevrouw Marleen Mannekens; > de heer Jean-Michel Haegeman, Bedrijfsrevisor; > de heer Philippe Roland, Eerste Voorzitter van het Rekenhof; > mevrouw Hilde François, Voorzitter van het Rekenhof. DE REGERINGSCOMMISSARIS Als autonoom overheidsbedrijf valt Belgocontrol onder de controlebevoegdheid van de Minister onder wie het ressorteert, in casu de Minister van Mobiliteit, belast met Belgocontrol. Deze controle wordt uitgeoefend door de Regeringscommissaris die waakt over de naleving van de wet en het beheerscontract. De Regeringscommissaris brengt verslag uit bij de Minister. > De heer Michaël Vanloubbeeck is sinds 18 juli 2016 Regeringscommissaris bij Belgocontrol. CORPORATE GOVERNANCE 35

38 JAARVERSLAG 2017 BEHEERSVERSLAG VAN DE RAAD VAN BESTUUR Hieronder vindt u het verslag over de toestand en de resultaten van het autonoom overheidsbedrijf voor het boekjaar 2017 in overeenstemming met de wettelijke bepalingen. Het werd opgesteld in toepassing van artikel 27 van de wet van 21 maart 1991 betreffende de hervorming van sommige economische overheidsbedrijven. 1. BELANGRIJKSTE ACTIVITEITEN VAN DE ONDERNEMING IN 2017 JAARVERSLAG was een uitzonderlijk vruchtbaar jaar voor de luchtvaartsector. De cijfers zitten in heel Europa in de lift. In België konden de luchtvaartmaatschappijen en luchthavens een recordaantal passagiers aantrekken (meer dan 33 miljoen) en vervoerden zij een recordaantal goederen (1,3 miljoen ton vracht). Die groei werd dan ook weerspiegeld in de resultaten van Belgocontrol: in 2017 werden in totaal bewegingen beheerd, goed voor een stijging met 3,3% ten opzichte van De sterkste stijging van het aantal bewegingen (in absolute waarde) werd opgetekend in het CANAC 2-luchtverkeersleidingscentrum, dat het overvliegend en naderend verkeer beheert: het voorbije jaar werden maar liefst vliegtuigen begeleid door de CANAC 2-verkeersleiders. Dat is bijna bewegingen meer dan in Die stijging is goed voor een groei met 4,9% van het luchtverkeer in een jaar tijd. Gezien de continue ontwikkeling van de activiteiten de voorbije jaren en de verwachte groei van het en-routeverkeer de komende maanden zou het CANAC 2-verkeersleidingscentrum in 2018 voor de allereerste keer in zijn geschiedenis de symbolische kaap van beheerde bewegingen moeten ronden. Brussels Airport knoopte in 2017 weer aan met groeicijfers, na de tragische terreuraanslag van 22 maart 2016 die de luchthaven in het hart trof. In 2017 beheerde Belgocontrol bewegingen op Brussels Airport, goed voor een stijging met 6,3% ten opzichte van Zo keerde het aantal bewegingen op Brussels Airport terug naar een normaal peil, wat ongeveer dat van 2015 is. Het aantal vervoerde passagiers is echter aanzienlijk gestegen en bereikte een absoluut record in 2017 (24,8 miljoen passagiers), wat onder andere kan worden verklaard doordat er grotere vliegtuigen worden ingezet en er beduidend meer passagiers aan boord kunnen dan voorgaande jaren. Wat de regionale luchthavens betreft, zag enkel de luchthaven van Charleroi zijn aantal bewegingen in 2017 toenemen (+1,5%). De luchthavens van Antwerpen, Luik en Oostende daarentegen, tekenden verkeersdalingen op (met respectievelijk -5,6%, -2,8% en -8,3%). Die minder goede resultaten waren voornamelijk het gevolg van de extra bewegingen op die regionale luchthavens in 2016 na de aanslagen in Brussel. De service units, die onder andere rekening houden met het gewicht van de vliegtuigen, gaan in stijgende lijn in alle luchthavens (over het geheel genomen +6,3% ten opzichte van 2016) behalve in Antwerpen en Oostende. Doordat de luchtvaartmaatschappijen grotere vliegtuigen inzetten, namen de service units sterker toe dan het aantal bewegingen. Over het algemeen is de sinds enkele jaren aanhoudend groeiende activiteit in het CANAC 2-verkeersleidingscentrum, net als het toenemende aantal service units in het merendeel van de Belgische luchthavens, een positief signaal voor Belgocontrol en de economie van ons land. PRESTATIES: VEILIGHEID EN STIPTHEID Gelet op de complexe aard van het Belgische luchtruim en de dichtheid van het vliegverkeer, scheren de prestaties van Belgocontrol inzake veiligheid opnieuw hoge toppen: in

39 2017 viel er slechts één incident van categorie A ( ernstig ) te betreuren waarvoor Belgocontrol de verantwoordelijkheid draagt en deden zich drie incidenten van categorie B ( belangrijk ) voor. In verhouding tot het totale aantal gecontroleerde bewegingen vertegenwoordigen de incidenten van categorie A en B slechts een uiterst geringe fractie (0,0004%). De doelstelling die oplegt dat de drempel van 1 incident van categorie A en B per gecontroleerde bewegingen niet mag overschreden worden, werd dus ruimschoots behaald in Bovendien zette Belgocontrol in 2017 zijn op één na beste prestatie neer op het vlak van de veiligheid, na het recordjaar 2016 (0 incidenten van categorie A en B). Bij wijze van vergelijking: in 2000 liet Belgocontrol maar liefst 22 incidenten van categorie A en B optekenen. De huidige positieve evolutie heeft Belgocontrol te danken aan al zijn luchtverkeersleiders en personeelsleden, die dag in dag uit hun beste beentje voorzetten voor de veiligheid. Op meer structureel vlak werpen het veiligheidsbeheersysteem (SMS of Safety Management System) dat werd uitgerold in alle operationele afdelingen van het bedrijf, alsook de open en alomtegenwoordige meldingscultuur en het concept van Just Culture hun vruchten af: ze zorgen ervoor dat de veiligheid wordt benaderd op een zowel proactieve als reactieve, systematische en geformaliseerde manier en reiken een geheel van processen aan om de veiligheid permanent te verbeteren, evalueren en controleren. Het FABEC-prestatieplan (Functional Airspace Block Europe Central) legt zowel gezamenlijke als individuele bijdragen op voor de luchtvaartnavigatiedienstverleners, met het oog op het bereiken van de algemene doelstellingen van de Single European Sky in 4 domeinen: veiligheid, capaciteit, milieu en kostenefficiëntie is het derde jaar van de tweede referentieperiode die loopt van 2015 tot In het Europees prestatieplan zijn er drie veiligheidsgerelateerde doelstellingen waaraan Belgocontrol moet voldoen. Twee ervan hebben betrekking op de kwaliteit: het gebruik van de Risk Analysis Tool om de incidenten te rangschikken naar hun graad van ernst en de toepassing van het Just Culture-principe. Die twee doelstellingen werden behaald: enerzijds wordt het Just Culture-beleid toegepast bij Belgocontrol en anderzijds wordt de RAT gebruikt om het niet-naleven van de minimale scheidingsafstanden, runway incursions, en de technische incidenten correct in te schatten. De derde doelstelling, met een kwantitatieve insteek, heeft betrekking op de maturiteit van het veiligheidsbeheersysteem (SMS). Belgocontrol werkt mee aan de Safety Maturity Survey (EoSM Effectiveness of Safety Management), een audit waarmee de efficiëntie van zijn veiligheidsbeheer wordt gemeten. Zo worden er 26 doelstellingen, gespreid over 11 domeinen, onder de loep genomen. In 2017 verbeterde Belgocontrol zijn score met drie punten en deed het daarmee beter dan de vooropgestelde doelstelling. Het bedrijf voorziet opnieuw een stijging van de maturiteit van het SMS in Belgocontrol ligt op koers om alle door de Europese Commissie opgelegde doelstellingen te behalen (tegen 31 december 2019). Het SMS staat ook in voor het promoten van de veiligheidscultuur binnen het bedrijf. In 2017 zette de veiligheidscultuur binnen Belgocontrol opnieuw een grote stap voorwaarts. Het aantal gemelde incidenten steeg van in 2016 naar in 2017, een toename met 64%. Het is meteen het achtste jaar op rij dat het aantal gemelde incidenten beduidend stijgt. Die indrukwekkende stijging met 64% betekent niet dat er meer incidenten zijn, maar wel dat ze systematischer worden gemeld door de luchtverkeersleiders. BUSINESS CONTINUITY: EEN GARANTIE VOOR ONZE KLANTEN Om op elk moment business continuity te kunnen garanderen, werkte Belgocontrol een algemeen plan uit dat in 2017 een concreet vervolg kreeg. Er werden aanzienlijke investeringen gedaan om de redundantie van de kritieke infrastructuur te verhogen. In het CANAC 2-verkeersleidingscentrum werd in 2017 het Ultimate Radar System (URS) geüpgraded om de redundantie van de kritieke systemen te verhogen. Dat systeem, dat versterking biedt voor de reeds bestaande contingency en er volledig los van staat, verzekert de beschikbaarheid van radarbeelden ingeval het oorspronkelijke systeem het laat afweten. Die investeringen worden in samenspraak met de klanten van Belgocontrol gedaan om zo in te spelen op hun behoeften en verwachtingen (bijvoorbeeld het bestuderen van de bouw van extra radiosites op de regionale luchthavens). De belangen van de klanten van Belgocontrol staan uiteraard centraal; zij verwachten immers terecht om permanent te kunnen rekenen op de kwalitatief hoogstaande diensten van de verlener van luchtverkeersleidingsdiensten. In het kader van de versterkte samenwerking met de Administration de la Navigation Aérienne van het Groothertogdom Luxemburg (ANA Lux), stelt Belgocontrol zijn expertise ter beschikking via een uitwisseling van competenties om de business continuity in Luxemburg te optimaliseren. Er werden ook studies met Defensie verricht om de continuïteit via hun infrastructuur en systemen te optimaliseren. KOSTENEFFICIËNTIE: DE BESTE SERVICE TEGEN DE VOORDELIGSTE KOSTPRIJS Op het vlak van de kostenefficiëntie van de BEHEERSVERSLAG VAN DE RAAD VAN BESTUUR 37

40 JAARVERSLAG en-routedienstverlening, voorziet het door België-Luxemburg ingediende prestatieplan in een daling van de Determined Unit Cost (DUC) van België-Luxemburg die wordt gebruikt als basis voor de facturatie van de door Belgocontrol verleende en-routediensten, met 12,9% tussen 2014 en De DUC van 2017 daalde met 1,5% in vergelijking met het jaar voordien (DUC 2016 = 60,95 EUR vs DUC 2017 = 60,04 EUR, uitgedrukt in reële termen 2009). In 2017 lag het reële verkeersniveau 0,5% hoger dan de prognoses van EUROCONTROL bij het opmaken van het in 2015 herziene prestatieplan. Op het vlak van de kostenefficiëntie voor de terminalactiviteiten verlaagde Belgocontrol verder de kosten voor de dienstverlening op de luchthavens om zo de in het beheerscontract vastgelegde doelstelling om de gewogen gemiddelde eenheidskost jaarlijks met 2,5% te verminderen te halen voor de periode ZEER WEINIG EN-ROUTEVERTRAGINGEN BIJ BELGOCONTROL Drie van de vier domeinen uit het FABEC-prestatieplan (veiligheid, capaciteit en milieu) worden a posteriori geëvalueerd door de Performance Review Body van de Europese Commissie voor het geheel van de zes FABEC-lidstaten (België, Luxemburg, Duitsland, Frankrijk, Nederland en Zwitserland). Belgocontrol moet, van zijn kant, een becijferde individuele bijdrage leveren tot de algemene prestaties van het FABEC. Net als in 2016 heeft het FABEC zijn doelstellingen in de domeinen van capaciteit en milieu niet behaald. Inzake capaciteit is een eerste indicator de gemiddelde en-route-atfm-vertraging per vlucht. Voor de doelstellingen verbonden met die indicator is er enerzijds een algemene FABEC-doelstelling die oplegt dat de gemiddelde enroutevertraging voor 2017 moet worden beperkt tot 0,48 minuten per vlucht (alle oorzaken samen beschouwd) en tot 0,37 minuten per vlucht voor de CRSTMP-oorzaken (C-Capacity, R-Routing, S-Staffing, T-Equipment, M-Airspace management, P-Special events), met andere woorden de oorzaken waarop de dienstverlener een invloed kan uitoefenen. En anderzijds is er een individuele bijdrage van de FABEC-leden tot de algemene doelstelling. Voor Belgocontrol bestond die erin om in 2017 de gemiddelde en-route-atfmvertraging te beperken tot 0,08 minuten per vlucht voor alle oorzaken van vertraging samen beschouwd en tot 0,07 minuten per vlucht voor enkel de CRSTMP-oorzaken. In 2017 tekende Belgocontrol de beste prestatie van alle FABEC-partners op, met slechts 0,09 minuten gemiddelde en-routevertraging per vlucht. Desondanks is Belgocontrol er niet in geslaagd om zijn individuele bijdrage tot de algemene doelstelling van het FABEC te behalen, gezien de door Belgocontrol gegenereerde gemiddelde en-routevertraging per vlucht 0,09 minuten bedroeg (CRSTMP-oorzaken), terwijl die de 0,07 minuten per vlucht niet mocht overschrijden. Er moet worden opgemerkt dat Belgocontrol, net als voor de eerste referentieperiode ( ), veruit de meest ambitieuze individuele bijdrage van heel het FABEC heeft. De FABEC-lidstaten tekenden een gemiddelde vertraging van 1,15 minuten per vlucht op, terwijl de maximumdoelstelling op 0,48 lag. Wat de CRSTMP-oorzaken betreft, kon het FABEC 1,04 minuten per vlucht voorleggen, terwijl de maximumdoelstelling 0,37 bedroeg. STIPTHEID OP DE LUCHTHAVENS Belgocontrol kreeg twee doelstellingen opgelegd, die betrekking hebben op de luchthavens van Brussel en Luik: de gemiddelde vertraging per vlucht (enkel de CRSTMP-oorzaken) beperken tot 0,11 minuten op Brussels Airport en tot 0,06 minuten in Luik. Voor laatstgenoemde luchthaven werd de doelstelling ruim bereikt met een gemiddelde vertraging per vlucht bij aankomst van 0,02 minuten. Op de luchthaven van Brussel daartegen kon de doelstelling niet verwezenlijkt worden: daar bedroeg de gemiddelde vertraging per vlucht bij aankomst 0,14 minuten. Op de luchthaven van Charleroi bedroeg de gemiddelde vertraging van de vluchten bij aankomst 0,05 minuten per vlucht (CRSTMP-oorzaken). Er is geen doelstelling vastgelegd voor Charleroi. MILIEU: KORTERE AFGELEGDE AFSTANDEN Inzake milieu wordt als indicator de horizontale efficiëntie van de en-routevluchten gehanteerd (KEA Key Performance Environment Indicator based on Actual trajectory) om de efficiëntie van de vliegtrajecten te beoordelen. Die indicator is gebaseerd op een rekenmethode om een vergelijking te kunnen maken tussen het door een vliegtuig afgelegde traject en de kortst mogelijke route tussen de luchthaven van vertrek en die van aankomst. De Europese Commissie heeft voor deze tweede referentieperiode ( ) de notie van achieved distance ingevoerd, waarmee lokale efficiëntieverliezen (lokale prestaties van het FABEC) kunnen worden onderscheiden van de efficiëntieverliezen die voortvloeien uit het netwerk (binnen- of buitenvliegen in/uit het FABEC-luchtruim). Het FABEC-prestatieplan heeft als doelstelling vastgelegd dat het verschil tussen de kortste route en de werkelijk gevlogen route moet worden teruggedrongen tot maximaal 2,96% tegen eind De tussentijdse waarde voor 2017 werd vastgelegd op 3,14%. Er werd geen enkele individuele bijdrage van de FABEC-lidstaten tot deze gezamenlijke doelstelling vastgelegd. In 2017 bedroeg het verschil tussen de ideale route en de door de vliegtuigen afgelegde en-routeafstand gemiddeld 3,23% in het FABEC-luchtruim. Die score kan worden geboekstaafd als het beste resultaat sinds Als men rekening houdt met de stijging van het verkeersvolume en het volatiele karakter van het luchtverkeer, komt die prestatie zeer dicht in de buurt van de vastgelegde doelstelling.

41 2. FINANCIËLE GEGEVENS OVER HET BOEKJAAR 2017 BALANS (in duizenden euro) ACTIVA 31/12/ /12/2017 Evolutie Vaste activa ,1% Vlottende activa ,9% Totaal activa ,6% Het bedrag van de vaste activa is 7,1% hoger dan eind 2016 omdat er voor een bedrag van 20 miljoen EUR nieuwe investeringen opgenomen werden (tegenover 4,3 miljoen EUR in 2016). De vlottende activa stegen hoofdzakelijk door een verbetering van de cashpositie van Belgocontrol. (in duizenden euro) PASSIVA 31/12/ /12/2017 Evolutie Eigen vermogen ,1% Voorzieningen ,0% Schulden ,5% Totaal passiva ,6% Het eigen vermogen steeg met 24,6 miljoen EUR door het bedrag van de winst van 2017 (22,5 miljoen EUR) en van een projectsubsidie (2,1 miljoen EUR). Belgocontrol ontving deze projectsubsidie van de Vlaamse regering voor het onderzoek naar en het uitvoeren van aanpassingen aan of vernieuwing van radarinstallaties om de inplanting van bijkomende windturbines mogelijk te maken. Van 2010 tot en met 2014 werd een groot deel van onze plaatselijke luchtvaartnavigatiedienstverlening niet vergoed, terwijl de regelgeving ons verplichtte ze te verstrekken. Dit leidde tot belangrijke verliezen in het verleden. Vanaf januari 2015 kwam hierin verandering. Door toepassing van het derde beheerscontract en de KB s van 19 december 2014, 26 december 2015 en 25 december 2016 met betrekking tot de financiering van de kosten van de Terminal dienstverlening, werd het deel van de kosten voor de Terminal dienstverlening dat tot nu toe niet aan de gebruikers aangerekend werd, gefactureerd aan de Belgische Staat. Op die manier is een structurele oplossing geboden voor de inkomstentekorten uit het verleden en is de financiering voor de Terminalactiviteit van Belgocontrol in overeenstemming gebracht met de Europese regelgeving. Bovendien voorziet het derde beheerscontract dat alle luchthavens, inclusief de regionale, onderworpen zijn aan de Europese verordening over het heffingenstelsel, zodat de kostentransparantie voor elke luchthaven gegarandeerd wordt en de vereiste informatie ter beschikking gesteld wordt aan de luchtruimgebruikers en de bevoegde instanties. Door de positieve resultaten sinds 2014 is het overgedragen verlies dat in de jaren gecumuleerd werd, in 2017 volledig aangezuiverd. RESULTATENREKENING (in duizenden euro) RESULTATENREKENING Omzet Andere bedrijfsopbrengsten Niet-recurrente bedrijfsopbrengsten Bedrijfsopbrengsten Diensten en diverse goederen Bezoldigingen, sociale lasten en pensioenen Afschrijvingen Waardeverminderingen en voorzieningen Andere bedrijfskosten Niet-recurrente bedrijfskosten Bedrijfskosten Bedrijfsresultaat Financieel resultaat WINST VAN HET BOEKJAAR BEHEERSVERSLAG VAN DE RAAD VAN BESTUUR 39

42 In 2017 werd een winst behaald van 22,5 miljoen EUR EVOLUTIE AANTAL FTEs tegenover een winst van 26,4 miljoen EUR in De omzetstijging situeert zich zowel in de En-route als in de Terminal-dienstverlening. De En-route-omzet vertegenwoordigt 73% van de totale activiteit en steeg door een stijging van het aantal service units (+3,7%), deels gecompenseerd door de toepassing van een lager En-route facturatietarief. De Terminal dienstverlening is goed voor gemiddeld aantal FTEs ,5 908,5 875,0 827,8 784,2 769,4 776,2 795,9 26% van de omzet. Aan de kostenzijde verhoogt de rubriek Diensten en diverse goederen hoofdzakelijk door het afsluiten van RESULTAATVERWERKING nieuwe ondersteuningscontracten. (in duizenden euro) Na de dalende trend in het personeelsbestand, steeg het aantal FTEs in 2017 tot 795,9. Net zoals in 2016, werden er in 2017 aanwervingsexamens georganiseerd voor luchtverkeersleiders en konden er 32 kandidaat-luchtverkeersleiders aan hun opleiding beginnen. De personeelskosten stegen ten gevolge van de indexering van de lonen, de verhoogde opleidingskosten door de aanwerving van nieuwe personeelsleden en de overuren in het kader van het continuïteitsprotocol. Resultaatverwerking 31/12/2017 Te bestemmen winst van het boekjaar Overgedragen verlies vorig boekjaar Over te dragen winst Van de winst van het boekjaar 2017 wordt 8,8 miljoen EUR gebruikt om het overgedragen verlies aan te zuiveren; de rest van de winst wordt opgenomen als overgedragen winst (13,7 miljoen EUR). GEBEURTENISSEN NA BALANSDATUM Nihil 3. BEZOLDIGINGEN VAN DE LEDEN VAN DE BEHEERSORGANEN Art van de wet van 21 maart 1991 bepaalt dat het bezoldigingscomité jaarlijks een verslag opstelt betreffende de bezoldigingen van de leden van de beheersorganen dat in het beheersverslag zal worden ingevoegd. van de gedelegeerd bestuurder) en de voorzitter op basis van het KB van 18 november 2013 een jaarlijkse bruto bezoldiging van respectievelijk ,20 EUR en ,64 EUR die gekoppeld wordt aan de spilindex 138,01. JAARVERSLAG In het KB van 2 oktober 2013 werd de heer Johan Decuyper vanaf 2 oktober 2013 benoemd tot gedelegeerd bestuurder van Belgocontrol voor een termijn van zes jaar. Daarnaast werden met het KB van 18 november 2013 de voorzitter en de leden van de Raad van Bestuur van Belgocontrol benoemd voor een termijn van zes jaar aanvangend op 22 november DE LEDEN VAN DE RAAD VAN BESTUUR De bezoldiging die de leden van de Raad van Bestuur genieten uit hoofde van hun mandaat als bestuurder wordt in toepassing van artikel 21 2 van de wet van 21 maart 1991 vastgesteld door de Koning. In de sinds 22 november 2013 geïnstalleerde Raad van Bestuur ontvangen de bestuurders (met uitzondering De bestuurders ontvangen daarnaast een presentiegeld voor hun aanwezigheid in de gespecialiseerde comités die binnen de Raad van Bestuur (Auditcomité, Bezoldigingscomité, Strategisch comité) werden opgericht en dit op basis van het KB van 3 mei Dat presentiegeld bedraagt 371,84 EUR, wordt niet geïndexeerd en het jaartotaal mag niet hoger zijn dan 1/3 van de jaarlijkse basisbezoldiging als bestuurder. In de bruto vergoeding van de voorzitter voor het afgesloten boekjaar zit een regularisatie van de vorige jaren. Voor het boekjaar 2017 zien de bruto vergoedingen (in EUR) die de leden van de Raad van Bestuur ontvingen er als volgt uit:

43 Bestuurders Vaste bezoldigingen Zitpenningen Totaal bruto vergoedingen LAVEYNE Luc , , ,60 VAN BEVER Hugo , , ,80 LORAND Renaud (président) , , ,56 LUDMER Julie ,17 371, ,01 BORGINON Fons , , ,44 de BRIEY Laurent , , ,28 DUFFY Gerald , , ,76 MELEN Claude , , ,60 Van der AUWERA Liesbeth , , , , , ,65 De aanwezigheidsgraad op de vergaderingen van de Raad van Bestuur was 89,17%. In 2017 kwam de Raad van Bestuur 12 keer samen. De heren De Briey, Laveyne en Van Bever waren afwezig op één vergadering, net als mevr. Melen. Mevr. Van der Auwera miste 2 vergaderingen en Dhr. Duffy nam niet deel aan 4 vergaderingen. De andere leden van de Raad waren aanwezig op alle vergaderingen (met uitzondering van mevr. Ludmer die de 3 laatste vergaderingen niet kon bijwonen omwille van zwangerschapsverlof). Van de bestuurders die lid zijn van het Auditcomité, hebben mevr. Melen en mevr. Van der Auwera elk één vergadering gemist van de 7 die in 2017 werden gehouden. De andere leden waren wel aanwezig op alle vergaderingen. Alle bestuurders die lid zijn van het Bezoldigingscomité gaven present op de 5 vergaderingen die in 2017 plaatsvonden. In 2017 kwam het Strategisch Comité één keer samen en alle bestuurders die lid zijn, waren aanwezig. HET DIRECTIECOMITÉ Overeenkomstig artikel 17 4 van de wet van 21 maart 1991 worden de bezoldiging en de voordelen die worden toegekend aan de gedelegeerd bestuurder en de leden van het Directiecomité beslist door de Raad van Bestuur op voorstel van het Bezoldigingscomité. Bij de infunctietreding van elk lid van het Directiecomité heeft het vaste gedeelte van die vergoeding het voorwerp uitgemaakt van een bijzondere overeenkomst conform art. 21 van de wet van 21 maart Het Bezoldigingscomité heeft op dat moment de hoogte en de samenstelling van die vergoeding vastgelegd en heeft zich voor elk geval apart gebaseerd op een benchmarkstudie omtrent vergelijkbare verantwoordelijkheidsniveaus. Wat de vaststelling van de bezoldiging van de gedelegeerd bestuurder eind 2013 betreft, werd rekening gehouden met de richtlijnen die dienaangaande door de Regering werden voorgeschreven. Op basis van deze richtlijnen en op voorstel van het Bezoldigingscomité werd door de Raad van Bestuur in de bijzondere overeenkomst van de gedelegeerd bestuurder een bezoldigingssysteem vastgelegd dat voorziet in de toekenning van een vast brutojaarloon, een variabel brutoloon en een aantal bijkomende voordelen. In zijn hoedanigheid van lid van de Raad van Bestuur ontvangt de gedelegeerd bestuurder geen enkele specifieke vergoeding. VARIABELE VERGOEDING MET BETREKKING TOT DE PRESTATIES 2016 De leden van het Directiecomité ontvingen in 2017 een variabele vergoeding die betrekking heeft op de prestaties van BIJKOMENDE VOORDELEN 2017 De gedelegeerd bestuurder en de andere leden van het Directiecomité genoten in 2017 van een aantal bijkomende voordelen zoals een bedrijfswagen en een hospitalisatieverzekering. De contractuele leden van het Directiecomité genoten tevens van een inkomensverliesverzekering en een groepsverzekering. Voor het boekjaar 2017 zien het vast loon, de vergoedingen en de overige voordelen (in EUR) die de leden van het Directiecomité ontvingen er als volgt uit: Gedelegeerd bestuurder Directeurs- Generaal Vast loon (*) Variabele vergoeding en overige voordelen Totaal bruto loon , , , , , ,59 Totaal , , ,82 (*) Vast loon = gewoon loon + vakantiegeld + eindejaarspremie (in functie van de begin- en einddatum van het mandaat) BEHEERSVERSLAG VAN DE RAAD VAN BESTUUR 41

44 DE REGERINGSCOMMISSARIS De heer Michaël Vanloubbeeck werd vanaf 18 juli 2016 benoemd tot regeringscommissaris. Hij ontving in 2017 een bruto vergoeding van ,68 EUR. 4. COMMUNICATIE In 2017 werd de omslag naar een communicatief en transparant bedrijf verder gezet. Belgocontrol zette alle externe communicatiekanalen maximaal in om zo goed mogelijk te communiceren over alle aspecten van zijn werking, zowel actuele operationele informatie (baangebruik, investeringen, aanwervingen, ) als bedrijfsstrategische informatie (samenwerkingen, maatschappelijke rol, ). Belgocontrol zette zijn sociale mediakanalen actief in: LinkedIn voor bedrijfsgerelateerde informatie, Twitter voor dagdagelijkse en operationele onderwerpen en Facebook voor recruteringscampagnes en een blik achter de schermen met vooral unieke beelden. Vragen via mail werden stelselmatig beantwoord. Ook in 2017 was de Open Bedrijvendag in geen tijd volzet. Er werd intensief (pro-)actief gecommuniceerd met en via de pers. Belgocontrol creëerde een professioneel digitaal platform waar het alle informatie voor de pers ter beschikking stelde, verspreidde veel informatie via persberichten het hele jaar door, ging in op de vele vragen van de pers en nodigde de pers uit op verschillende momenten, onder andere een uitgebreide toelichting over veiligheid in het luchtverkeer in al zijn aspecten. Belgocontrol neemt verder zijn maatschappelijke rol op in verschillende dossiers, vooral voor het verzoenen van de economische en ecologische belangen van de luchthavens en het luchtverkeer. Een bedrijf dat ook voluit informeert over zijn werking aan alle belanghebbenden. Een bedrijf tot slot dat ook zelf initiatieven neemt om zijn werking in alle aspecten verder te verbeteren in het belang van al zijn stakeholders. 5. TOEKOMST JAARVERSLAG De strategische lijnen die vorig jaar al waren uitgezet, zijn nu meer geëxpliciteerd. De werking van Belgocontrol wordt afgestemd op drie doelstellingen : Partner with our customers Partner with our people Futureproof company PARTNER WITH OUR CUSTOMERS Belgocontrol blijft inzetten op een voortdurend verdere verbetering van de dienstverlening aan zijn klanten en stakeholders. Veiligheid van het luchtverkeer blijft uiteraard voorop staan met daarnaast vlotheid van het verkeer en capaciteit. Maar zeer veel aandacht gaat ook naar business continuity: de dienstverlening ten alle tijde garanderen. Het investeringsplan dat in 2017 sterk aantrok loopt verder. De technische installaties worden upgedated en nieuwe mogelijkheden worden geïnstalleerd of onderzocht. Zo is er een haalbaarheidsstudie uitgevoerd voor digital towers op de luchthavens van Luik en Charleroi. De volgende stap is om de implementatie voor te bereiden of zelfs al te beginnen uitvoeren. De eerste stap in de integratie van Defensie, zijnde de co-locatie op de site in Steenokkerzeel krijgt vorm in de loop van dit jaar. Tegen eind 2019 moet de operatie volledig afgerond zijn en moeten de civiele en militaire luchtverkeersleiding volledig gelokaliseerd zijn in Steenokkerzeel. PARTNER WITH OUR PEOPLE Voldoende, goed opgeleid en gemotiveerd personeel zijn voorwaarden om de dienstverlening te kunnen verzekeren. Ook in 2018 werft Belgocontrol verder aan. Er wordt onder andere een campagne gelanceerd specifiek voor luchtverkeersleiders op de luchthavens van Charleroi en Luik. Voor de opleiding van nieuwe medewerkers en voortgezette opleidingen gaat Belgocontrol een joint venture aan met Entry Point North, de grootste academie voor opleidingen in de luchtverkeersleiding wereldwijd. De nieuwe zetel Entry Point North Belgium is opgericht in Brussel. Deze joint-venture zal op een nieuwe opleidingssite in Steenokkerzeel ATC Initial, Unit, Continuation en Development Training verstrekken aan nieuwe en operationele Belgische luchtverkeersleiders. Bovendien zal het ATSEP- (technici), Safety-,

45 AIS- (luchtvaartinformatie), Meteorologie-, Quality Management- en veel andere cursussen aanbieden, naargelang van de opleidingsbehoeften. Van in de beginfase zullen nieuwe simulators worden geïnstalleerd: 50 radar-pilootposities, drie 180 TWR 3D-simulators en één 360 TWR 3D-simulator. Entry Point North Belgium zal ook de laatste nieuwe TopSky-simulators inzetten voor de opleiding. Een intensief intern traject van cultural change zorgt ervoor dat klantgerichtheid volop deel uitmaakt van het DNA van Belgocontrol en al zijn medewerkers. klantgerichter te werken op een duurzame manier? Via workshops en demonstraties willen Belgocontrol en Living Tomorrow tot nuttige inzichten komen die ze nadien zullen delen met het grote publiek. INNOVATIE Technologische ontwikkelingen hebben hun invloed op de luchtverkeersleiding. Belgocontrol wil daarin een pro-actieve rol spelen om enerzijds die ontwikkelingen te ondersteunen en anderzijds zijn werking en vooral de veiligheid van het luchtverkeer te kunnen blijven verzekeren. FUTUREPROOF COMPANY Luchtvaart in het algemeen en luchtverkeersleiding in het bijzonder zijn in voortdurende verandering. Belgocontrol bereidt zijn toekomst voor door de evoluties in de sector op de voet te volgen. Het bedrijf wil ook zijn maatschappelijke rol ten volle opnemen door de uitdaging aan te gaan om economische en ecologische belangen met elkaar te verzoenen. Om te kunnen inspelen op de ontwikkelingen die voor de werking van Belgocontrol van belang kunnen zijn en de gevolgen ervan te kunnen inschatten, werkt Belgocontrol samen met verschillende partners (bijvoorbeeld universiteiten). Bestaande partnerships worden voortgezet en nieuwe samenwerkingen komen tot stand. Belgocontrol zal zich laten bijstaan in zijn strategische, operationele en technische transformatie voor de komende 3 jaar. Dat behelst ook het bieden van meer toegevoegde waarde en alsmaar meer innovatieve diensten voor de gebruikers van het luchtruim en de luchthavens in België. Met deze samenwerking wil Belgocontrol zijn ATM-, CNS- en MET-infrastructuur volledig upgraden doorheen alle stadia van de levenscyclus van het systeem. Het consortium zal ook ondersteuning bieden bij de ontwikkeling van nieuwe operationele concepten, procedures, veiligheidsaspecten en breder strategisch advies, bijvoorbeeld inzake operationele aspecten op de luchthaven, zoals capaciteitsverbeteringen en remote towers. Door zijn deelname aan het project Living Tomorrow (in 2018 gestart) wil Belgocontrol de toekomst van het luchtverkeer en de luchtverkeersleiding onder de loep nemen om zo innovatie te kunnen realiseren. Het onderzoek vertrekt vanuit heel concrete vragen die leven in de sector: wat zijn de noden van de stakeholders, hoe zal het landschap veranderen, wie worden de toekomstige spelers in de bemande en onbemande luchtvaart,? Ook de digitale transformatie wordt onderzocht: hoe zal de beschikbare technologie data en inzichten genereren? Hoe kan de luchtverkeersleiding die gebruiken om Drones nemen alsmaar meer hun plaats in het (lagere) luchtruim in. Belgocontrol verschaft sinds kort samen met het Directoraat-Generaal Luchtvaart van de FOD Mobiliteit alle relevante informatie rond het gebruik van drones op de website droneguide.be en twee daaraan gekoppelde mobiele applicaties. Zo ondersteunen ze een sector in volle expansie en met een enorm economisch potentieel maar bepalen ze ook de spelregels om alle droneverkeer veilig en vlot te laten verlopen. Milieutechnische ontwikkelingen blijven een aandachtspunt voor Belgocontrol. Er wordt verder werk gemaakt van het aanbieden van CDO-landingen. Belgocontrol zet ook zijn partners op de nationale luchthaven uitbater en luchtvaartmaatschappijen aan om over te gaan tot de oprichting van Collaborative Environmental Management. Via dat samenwerkingsverband worden mogelijkheden onderzocht voor milieuvriendelijke initiatieven voor de werking van de luchthaven en het luchtverkeer. Een nieuwe look en nieuwe functionaliteiten voor batc. be de website met informatie over het baangebruik van Brussels Airport staat in de steigers. Deze vernieuwingen zullen de site nog relevanter maken voor omwonenden van de luchthaven en geïnteresseerden daarbuiten. CORPORATE IDENTITY Belgocontrol viert een belangrijke verjaardag in 2018: het bedrijf bestaat 20 jaar. Dat kan uiteraard niet onopgemerkt voorbijgaan. Het is niet gepast om in deze publicatie de verschillende initiatieven aan te kondigen maar Belgocontrol zal op positieve wijze van zich laten horen tijdens dit jubileumjaar. Ondertussen is ook de Open Bedrijvendag een vast item op de Belgocontrolkalender en dat zal in 2018 niet anders zijn. Een unieke gelegenheid voor geïnteresseerden om Belgocontrol achter de schermen te leren kennen. BEHEERSVERSLAG VAN DE RAAD VAN BESTUUR 43

46 JAARVERSLAG 2017 VERSLAG VAN HET COLLEGE VAN COMMISSARISSEN Verslag van het College van commissarissen van het autonoom overheidsbedrijf Belgocontrol over het boekjaar afgesloten op 31 december 2017 Overeenkomstig de wettelijke en statutaire bepalingen, en meer bepaald, ingevolge artikel 25 van de Wet van 21 maart 1991 betreffende de hervorming van sommige economische overheidsbedrijven (hierna genoemd Wet van 21 maart 1991 ) dat verwijst naar de artikelen 143 en 144 van het Wetboek van vennootschappen, brengt het College van commissarissen u verslag uit in het kader van het mandaat van commissaris. Dit verslag omvat ons oordeel over de balans op 31 december 2017, over de resultatenrekening van het boekjaar afgesloten op 31 december 2017 en over de toelichting (alle stukken gezamenlijk de Jaarrekening ) en omvat tevens ons verslag betreffende overige door wet- en regelgeving gestelde eisen. Deze verslagen zijn één en ondeelbaar. De leden van het Instituut van de Bedrijfsrevisoren werden benoemd door het ministerieel besluit van 28 maart 2017, overeenkomstig het voorstel van het bestuursorgaan uitgebracht op aanbeveling van het paritair comité. Per ministerieel besluit geldt deze benoeming voor de duur die noodzakelijk is voor het uitvoeren van de controleactiviteiten van de boekjaren 2017, 2018 en Ze hebben de wettelijke controle van de jaarrekening van het autonoom overheidsbedrijf uitgevoerd gedurende één boekjaar. Op grond van artikel 25, 3 van de wet van 21 maart 1991 werden twee leden van het College van commissarissen benoemd door de algemene vergadering van het Rekenhof van respectievelijk 2 september 2015 en 5 april VERSLAG OVER DE CONTROLE VAN DE JAARREKENING JAARVERSLAG OORDEEL ZONDER VOORBEHOUD Het College van commissarissen heeft de wettelijke controle uitgevoerd van de Jaarrekening van het autonoom overheidsbedrijf Belgocontrol ( het autonoom overheidsbedrijf ), die de balans op 31 december 2017 omvat, alsook de resultatenrekening van het boekjaar afgesloten op die datum en de toelichting, met een balanstotaal van ,38 euro en waarvan de resultatenrekening afsluit met een winst van het boekjaar van ,19 euro. Naar ons oordeel geeft de Jaarrekening een getrouw beeld van het vermogen en van de financiële toestand van het autonoom overheidsbedrijf per 31 december 2017, alsook van haar resultaten over het boekjaar dat op die datum is afgesloten, in overeenstemming met het in België van toepassing zijnde boekhoudkundig referentiestelsel. BASIS VOOR ONS OORDEEL ZONDER VOORBEHOUD We hebben onze controle uitgevoerd in overeenstemming met de International Standards on Auditing ( ISA s ). Onze verantwoordelijkheden uit hoofde van die standaarden zijn nader beschreven in het gedeelte «Onze verantwoordelijkheden voor de controle van de Jaarrekening» van ons verslag. Wij hebben alle deontologische vereisten die relevant zijn voor de controle van de Jaarrekening in België nageleefd, met inbegrip van deze met betrekking tot de onafhankelijkheid. Wij hebben van het bestuursorgaan en van de aangestelden van het autonoom overheidsbedrijf de voor onze controle vereiste ophelderingen en inlichtingen verkregen. Wij zijn van mening dat de door ons verkregen controle-informatie voldoende en geschikt is als basis voor ons oordeel. VERANTWOORDELIJKHEDEN VAN HET BE- STUURSORGAAN VOOR HET OPSTELLEN VAN DE JAARREKENING Het bestuursorgaan is verantwoordelijk voor het opstellen van de Jaarrekening die een getrouw beeld geeft in overeenstemming met het in België van toepassing zijnde boekhoudkundig referentiestelsel. Deze verantwoordelijkheid

47 omvat het implementeren van een systeem van interne beheersing die het bestuursorgaan noodzakelijk acht voor het opstellen van de Jaarrekening die geen afwijking van materieel belang bevat die het gevolg is van fraude of van fouten. In het kader van de opstelling van de Jaarrekening, is het bestuursorgaan verantwoordelijk voor het inschatten van de mogelijkheid van het autonoom overheidsbedrijf om haar continuïteit te handhaven, het toelichten, indien van toepassing, van aangelegenheden die met continuïteit verband houden en het gebruiken van de continuïteitsveronderstelling tenzij het bestuursorgaan het voornemen heeft om het autonoom overheidsbedrijf te vereffenen of om de bedrijfsactiviteiten stop te zetten of geen realistisch alternatief heeft dan dit te doen. ONZE VERANTWOORDELIJKHEDEN VOOR DE CONTROLE VAN DE JAARREKENING Onze doelstellingen zijn het verkrijgen van een redelijke mate van zekerheid over de vraag of de Jaarrekening als geheel geen afwijking van materieel belang bevat die het gevolg is van fraude of van fouten en het uitbrengen van een commissarisverslag waarin ons oordeel is opgenomen. Een redelijke mate van zekerheid is een hoog niveau van zekerheid, maar is geen garantie dat een controle die overeenkomstig de ISA s is uitgevoerd altijd een afwijking van materieel belang ontdekt wanneer die bestaat. Afwijkingen kunnen zich voordoen als gevolg van fraude of fouten en worden als van materieel belang beschouwd indien redelijkerwijs kan worden verwacht dat zij, individueel of gezamenlijk, de economische beslissingen genomen door gebruikers op basis van de Jaarrekening, beïnvloeden. Als deel van een controle uitgevoerd overeenkomstig de ISA s, passen wij professionele oordeelsvorming toe en handhaven wij een professioneel-kritische instelling gedurende de controle. We voeren tevens de volgende werkzaamheden uit : > Het identificeren en inschatten van de risico s dat de Jaarrekening een afwijking van materieel belang bevat die het gevolg is van fraude of fouten, het bepalen en uitvoeren van controlewerkzaamheden die op deze risico s inspelen en het verkrijgen van controle-informatie die voldoende en geschikt is als basis voor ons oordeel. Het risico van het niet detecteren van een van materieel belang zijnde afwijking is groter indien die afwijking het gevolg is van fraude dan indien zij het gevolg is van fouten, omdat bij fraude sprake kan zijn van samenspanning, valsheid in geschrifte, het opzettelijk nalaten om transacties vast te leggen, het opzettelijk verkeerd voorstellen van zaken of het doorbreken van het systeem van interne beheersing; > Het verkrijgen van inzicht in het systeem van interne beheersing dat relevant is voor de controle, met als doel controlewerkzaamheden op te zetten die in de gegeven omstandigheden geschikt zijn maar die niet zijn gericht op het geven van een oordeel over de effectiviteit van het systeem van interne beheersing van het autonoom overheidsbedrijf; > Het evalueren van de geschiktheid van de gehanteerde grondslagen voor financiële verslaggeving en het evalueren van de redelijkheid van de door het bestuursorgaan gemaakte schattingen en van de daarop betrekking hebbende toelichtingen; > Het concluderen van de aanvaardbaarheid van de door het bestuursorgaan gehanteerde continuïteitsveronderstelling, en op basis van de verkregen controle-informatie, concluderen of er een onzekerheid van materieel belang bestaat met betrekking tot gebeurtenissen of omstandigheden die significante twijfel kunnen doen ontstaan over de mogelijkheid van het autonoom overheidsbedrijf om haar continuïteit te handhaven. Indien we besluiten dat er een onzekerheid van materieel belang bestaat, zijn wij ertoe gehouden om de aandacht in ons commissarisverslag te vestigen op de daarop betrekking hebbende toelichtingen in de Jaarrekening of, indien deze toelichtingen inadequaat zijn, om ons oordeel aan te passen. Onze conclusies zijn gebaseerd op controle-informatie die verkregen is tot op de datum van ons commissarisverslag. Toekomstige gebeurtenissen of omstandigheden kunnen er echter toe leiden dat de continuïteit van het autonoom overheidsbedrijf niet langer gehandhaafd kan worden; > Het evalueren van de algehele presentatie, structuur en inhoud van de Jaarrekening, en of deze Jaarrekening, de onderliggende transacties en gebeurtenissen weergeeft op een wijze die leidt tot een getrouw beeld. Wij communiceren met het auditcomité en de aangestelden van het autonoom overheidsbedrijf, onder meer over de geplande reikwijdte en de timing van de controle en over de significante controlebevindingen, waaronder eventuele significante tekortkomingen in de interne beheersing die we identificeren tijdens onze controle. VERSLAG BETREFFENDE DE OVERIGE DOOR WET- EN REGELGEVING GESTELDE EISEN VERANTWOORDELIJKHEDEN VAN HET BESTUURSORGAAN Het bestuursorgaan is verantwoordelijk voor het opstellen en de inhoud van het beheersverslag, voor het naleven van de wettelijke en bestuursrechtelijke voorschriften die van toepassing zijn op het voeren van de boekhouding, alsook voor het naleven van de Wet van 21 maart 1991, van de statuten en van het beheerscontract van het autonoom overheidsbedrijf. VERSLAG VAN HET COLLEGE VAN COMMISSARISSEN 45

48 VERANTWOORDELIJKHEDEN VAN HET COLLEGE VAN COMMISSARISSEN In het kader van ons mandaat en overeenkomstig de Belgische bijkomende norm (Herzien) bij de in België van toepassing zijnde ISA s, is het onze verantwoordelijkheid om, in alle van materieel belang zijnde opzichten, het beheersverslag, alsook de naleving van bepaalde verplichtingen uit de Wet van 21 maart 1991, de statuten en het beheerscontract te verifiëren, alsook verslag over deze aangelegenheden uit te brengen. ASPECTEN BETREFFENDE HET BEHEERSVERSLAG Naar ons oordeel, na het uitvoeren van specifieke werkzaamheden op het beheersverslag, stemt dit beheersverslag overeen met de Jaarrekening voor hetzelfde boekjaar, enerzijds, en is dit beheersverslag opgesteld overeenkomstig artikelen 95 en 96 van het Wetboek van vennootschappen, anderzijds. In de context van onze controle van de Jaarrekening, zijn wij tevens verantwoordelijk voor het overwegen, op basis van de kennis verkregen in de controle, of het beheersverslag een afwijking van materieel belang bevat, hetzij informatie die onjuist vermeld is of anderszins misleidend is. In het licht van de werkzaamheden die wij hebben uitgevoerd, dienen wij u geen afwijking van materieel belang te melden. Verder drukken wij geen redelijke mate van zekerheid uit over het beheersverslag. VERMELDINGEN BETREFFENDE DE SOCIALE BALANS De sociale balans, neer te leggen overeenkomstig artikel 100, 1, 6 /2 van het Wetboek van vennootschappen, bevat, zowel qua vorm als qua inhoud, de door de wet vereiste inlichtingen, en bevat geen van materieel belang zijnde inconsistenties op basis van de informatie waarover wij beschikken in ons controledossier. VERMELDINGEN BETREFFENDE DE ONAFHANKELIJKHEID > Wij hebben geen opdrachten verricht die onverenigbaar zijn met de wettelijke controle van de Jaarrekening en zijn in de loop van ons mandaat onafhankelijk gebleven tegenover het autonoom overheidsbedrijf. > Er werden geen bijkomende opdrachten die verenigbaar zijn met de wettelijke controle van de jaarrekening bedoeld in artikel 134 van het Wetboek van vennootschappen en waarvoor honoraria verschuldigd zijn, verricht. ANDERE VERMELDINGEN > Onverminderd formele aspecten van ondergeschikt belang, werd de boekhouding gevoerd overeenkomstig de in België van toepassing zijnde wettelijke en reglementaire voorschriften en rekening houdend met specifieke wetgeving van toepassing, desgevallend afwijkend van de Belgische boekhoudwet, met in het bijzonder de Wet van 31 juli 2017 tot wijziging van art. 176 van de wet van 21 maart 1991 dewelke stelt dat er geen boekhoudkundige voorziening moet worden aangelegd inzake voorzieningen voor risico s en kosten voor disponibiliteit en verlof voorafgaand aan het pensioen van het personeel van Belgocontrol. > De resultaatverwerking, die aan de algemene vergadering wordt voorgesteld, stemt overeen met de wettelijke en statutaire bepalingen. > Wij hebben geen kennis van verrichtingen of beslissingen die in overtreding met de Wet van 21 maart 1991, de statuten, of het beheerscontract zijn gedaan of genomen en die in ons verslag zouden moeten vermeld worden. Brussel, 26 april 2018 Het College van commissarissen, De leden van het Instituut van de Bedrijfsrevisoren Het Rekenhof vertegenwoordigd door JAARVERSLAG Ernst & Young Bedrijfsrevisoren BCVBA Commissaris vertegenwoordigd door Marleen Mannekens Bedrijfsrevisor Voorzitster van het College van commissarissen * Handelend in naam van een BVBA Jean-Michel Haegeman Commissaris Jean-Michel Haegeman Bedrijfsrevisor Philippe Roland Eerste Voorzitter van het Rekenhof Hilde François Voorzitter van het Rekenhof

49 VERSLAG VAN HET COLLEGE VAN COMMISSARISSEN 47

50 JAARVERSLAG 2017 JAARREKENING 2017 JAARVERSLAG BALANS NA WINSTVERDELING ACTIVA Codes 31/12/2017 in 31/12/2016 in Oprichtingskosten 20 VASTE ACTIVA 21/ , ,38 Immateriële vaste activa , ,37 Materiële vaste activa 22/ , ,34 Terreinen en gebouwen , ,53 Installaties, machines en uitrusting , ,92 Meubilair en rollend materieel , ,89 Leasing en soortgelijke rechten 25 Overige materiële vaste activa 26 Activa in aanbouw en vooruitbetalingen , ,00 Financiële vaste activa , ,67 Verbonden ondernemingen 280/1 Deelnemingen 280 Vorderingen 281 Ondernemingen waarmee een deelnemingsverhouding bestaat 282/3 Deelnemingen 282 Vorderingen 283 Andere financiële vaste activa 284/ , ,67 Aandelen 284 Vorderingen en borgtochten in contanten 285/ , ,67 VLOTTENDE ACTIVA 29/ , ,92 Vorderingen op meer dan één jaar 29 Handelsvorderingen 290 Overige vorderingen 291 Voorraden en bestellingen in uitvoering 3 Voorraden 30/36 Grond- en hulpstoffen 30/31 Goederen in bewerking 32 Gereed product 33 Handelsgoederen 34 Onroerende goederen bestemd voor verkoop 35 Vooruitbetalingen 36 Bestellingen in uitvoering 37 Vorderingen op ten hoogste één jaar 40/ , ,32 Handelsvorderingen , ,62 Overige vorderingen , ,70 Geldbeleggingen 50/ , ,00 Portefeuille investeringen 50 Overige beleggingen 51/ , ,00 Liquide middelen 54/ , ,07 Overlopende rekeningen 490/ , ,53 TOTAAL DER ACTIVA 20/ , ,30

51 PASSIVA Codes 31/12/2017 in 31/12/2016 in EIGEN VERMOGEN 10/ , ,34 Kapitaal , ,00 Geplaatst kapitaal , ,00 Niet-opgevraagd kapitaal 101 Uitgiftepremies 11 Herwaarderingsmeerwaarden 12 Reserves , ,36 Wettelijke reserve , ,57 Onbeschikbare reserves 131 Voor eigen aandelen 1310 Andere 1311 Reserves 132 Beschikbare reserves , ,79 Overgedragen winst (verlies) (+)/(-) , ,02 Kapitaalsubsidies ,00 Voorschot aan de vennoten op de verdeling van het netto-actief 19 VOORZIENINGEN EN UITGESTELDE BELASTINGEN , ,96 Voorzieningen voor risico's en kosten 160/ , ,96 Pensioenen en soortgelijke verplichtingen , ,00 Belastingen 161 Grote herstellings- en onderhoudswerken , ,00 Milieuverplichting 164 Overige risico's en kosten 164/ , ,96 Uitgestelde belastingen 168 SCHULDEN 17/ , ,00 Schulden op meer dan één jaar , ,16 Financiële schulden 170/4 Achtergestelde leningen 170 Niet-achtergestelde obligatieleningen 171 Leasingschulden en soortgelijke schulden 172 Kredietinstellingen 173 Overige leningen 174 Handelsschulden 175 Leveranciers 1750 Te betalen wissels 1751 Ontvangen vooruitbetalingen op bestellingen 176 Overige schulden 178/ , ,16 Schulden op ten hoogste één jaar 42/ , ,96 Schulden op meer dan één jaar die binnen het jaar vervallen 42 Financiële schulden 43 Kredietinstellingen 430/8 Overige leningen 439 Handelsschulden , ,79 Leveranciers 440/ , ,79 Te betalen wissels 441 Ontvangen vooruitbetalingen op bestellingen 46 Schulden met betrekking tot belastingen, bezoldigingen en sociale lasten , ,17 Belastingen 450/ , ,42 Bezoldigingen en sociale lasten 454/ , ,75 Overige schulden 47/ ,57 Overlopende rekeningen 492/ , ,88 TOTAAL DER PASSIVA 10/ , ,30 JAARREKENING

52 RESULTATENREKENING Codes 31/12/2017 in 31/12/2016 in Bedrijfsopbrengsten 70/76A , ,85 Omzet , ,38 Toename (afname) in de voorraad goederen in bewerking en gereed product en in de bestellingen (+)/(-) 71 in uitvoering Geproduceerde vaste activa 72 Andere bedrijfsopbrengsten , ,91 Niet-recurrente bedrijfsopbrengsten 76A , ,56 Bedrijfskosten 60/66A , ,58 Handelsgoederen, grond- en hulpstoffen 60 Aankopen 600/8 Afname (toename) van de voorraad (+)/(-) 609 Diensten en diverse goederen , ,03 Bezoldigingen, sociale lasten en pensioenen (+)/(-) , ,69 Afschrijvingen en waardeverminderingen op oprichtingskosten, op immateriële en materiële , ,57 vaste activa Waardeverminderingen op voorraden, bestellingen in uitvoering en handelsvorderingen (+)/(-) 631/ , ,84 - Toevoegingen (terugnemingen) Voorzieningen voor risico's en kosten - Toevoegingen (bestedingen en terugnemingen) (+)/(-) 635/ , ,91 Andere bedrijfskosten 640/ , ,00 Als herstructureringskosten geactiveerde bedrijfs- kosten (-) 649 Niet-recurrente bedrijfskosten 66A , ,22 Bedrijfswinst(verlies) (+)/(-) , ,27 Financiële opbrengsten 75/76B , ,59 Recurrente financiële opbrengsten , ,59 Opbrengsten uit financiële vaste activa 750 Opbrengsten uit vlottende activa ,58 108,16 Andere financiële opbrengsten 752/ , ,43 Niet-recurrente financiële opbrengsten 76B Financiële kosten 65/66B , ,02 Recurrente financiële kosten , ,02 Kosten van schulden ,59 352,50 Waardeverminderingen op vlottende activa andere dan voorraden, bestellingen in uitvoering en handels- (+)/(-) 651 vorderingen - Toevoegingen (Terugneming) Andere financiële kosten 652/ , ,52 Niet-recurrente financiële kosten 66B Winst (Verlies) van het boekjaar voor belasting (+)/(-) , ,84 Onttrekking aan de uitgestelde belastingen 780 Overboeking naar de uitgestelde belastingen 680 Belastingen op het resultaat (+)/(-) 67/77 Belastingen 670/3 Regularisering van belastingen en terugneming van 77 voorzieningen voor belastingen Winst (Verlies) van het boekjaar (+)/(-) , ,84 Onttrekking aan de belastingvrije reserves 789 Overboeking naar de belastingvrije reserves 689 Te bestemmen winst (verlies) van het boekjaar (+)/(-) , ,84 JAARVERSLAG

53 RESULTAATVERWERKING Codes 31/12/2017 in 31/12/2016 in Te bestemmen winst(verlies)saldo (+)/(-) , ,02 Te bestemmen winst (verlies) van het boekjaar (+)/(-) (9905) , ,84 Overgedragen winst (verlies) van het vorige (+)/(-) 14P , ,86 boekjaar Onttrekking aan het eigen vermogen 791/2 aan het kapitaal en aan de uitgiftepremies 791 aan de reserves 792 Toevoeging aan het eigen vermogen 691/2 aan het kapitaal en aan de uitgiftepremies 691 aan de wettelijke reserve 6920 aan de overige reserves 6921 Over te dragen winst (verlies) (+)/(-) (14) , ,02 Tussenkomst van de vennoten (of de eigenaar) 794 in het verlies Uit te keren winst 694/6 Vergoeding van het kapitaal 694 Bestuurders of zaakvoerders 695 Andere rechthebbenden 696 JAARREKENING

54 JAARVERSLAG 2017 SAMENVATTING VAN DE WAARDERINGS REGELS ACTIVA OPRICHTINGSKOSTEN De oprichtingskosten en eerste vestigingskosten worden onmiddellijk ten laste genomen tijdens het boekjaar waarin zij werden gemaakt. De herstructureringskosten worden geactiveerd wanneer het gaat om welbepaalde uitgaven die verband houden met een ingrijpende wijziging in de structuur of de organisatie van de vennootschap en deze uitgaven een blijvende en gunstige weerslag hebben op de rentabiliteit van de vennootschap. Deze kosten maken het voorwerp uit van afschrijvingen in jaarlijkse schijven van 20 %. IMMATERIËLE VASTE ACTIVA De vergoedingen voor licenties en octrooien zijn opgenomen onder deze rubriek en zijn onderworpen aan een lineair afschrijvingspercentage van 20 % per jaar. Studies daarentegen worden via de betrokken kostenrekening direct in last genomen in de Diensten en diverse goederen (toegepast vanaf het jaar 2000). De vaste activa worden beschouwd als in dienst genomen hetzij op de datum van het proces-verbaal van de voorlopige oplevering (op die datum kunnen ze gelicht worden uit de rubriek Vaste activa in aanbouw waarop ze geregistreerd waren en op hun specifieke rekening worden geboekt), hetzij op de datum van de levering van het goed. Uitzonderlijk kan Belgocontrol afschrijvingen voorzien op de Vaste activa in aanbouw, wanneer de indienstneming plaats heeft voor de voorlopige oplevering; in een dergelijk geval wordt rekening gehouden met de werkelijke datum van de indienstneming. FINANCIËLE VASTE ACTIVA Verbonden ondernemingen De financiële vaste activa worden geboekt op de actiefzijde van de balans tegen hun aankoopwaarde. Op het einde van elk boekjaar, wordt de waardering herzien in functie van de toestand, de rentabiliteit of de vooruitzichten van de onderneming waarin de deelneming wordt gehouden. JAARVERSLAG MATERIËLE VASTE ACTIVA De vaste activa worden opgenomen op het actief van de balans tegen hun aankoopwaarde, inclusief de bijkomende kosten. Voor de grote projecten omvatten de bijkomende kosten naast de niet terugvorderbare belastingen en vervoerkosten, de erelonen voor architecten en studiebureaus (met betrekking tot stabiliteit, speciale technieken, veiligheid en controle). De afschrijvingen worden berekend per maand op lineaire wijze, volgens de percentages vermeld in de afschrijvingstabel, terwijl de maand van indienststelling overeenstemt met de eerste maandelijkse afschrijvingsschijf. Waardeverminderingen worden geboekt voor de financiële vaste activa waarvoor een duurzame minwaarde wordt vastgesteld of waarvan de terugbetaling in zijn geheel of gedeeltelijk onzeker of in gevaar is. Een terugname van de waardeverminderingen wordt doorgevoerd ten belope van de genoemde waardeverminderingen indien later een duurzame meerwaarde wordt vastgesteld. Wanneer de geraamde waarde hoger is dan de waarde van de geboekte post wordt, in principe, geen verandering aangebracht aan de boekhoudkundige waarde.

55 HANDELSVORDERINGEN OP MEER DAN ÉÉN JAAR De vorderingen worden geboekt tegen hun nominale waarde of hun aankoopwaarde. GELDBELEGGINGEN > De geldbeleggingen op termijnrekeningen worden geboekt tegen hun aankoopwaarde; Een waardevermindering wordt doorgevoerd wanneer de realisatiewaarde op de dag van de afsluiting lager is dan de boekhoudkundige waarde - en voor zover het gaat om een duurzame waardevermindering - of wanneer de terugbetaling op de vervaldag, in zijn geheel of gedeeltelijk onzeker of in gevaar is. De waarderingsregels betreffende deviezen zijn hierop van toepassing. > De beleggingen in verhandelbare titels worden gewaardeerd tegen de marktwaarde die op nuttige wijze het rendement van de belegging meet voor de gedekte periode op de datum van het verslag; > De titels die een vaste aflossingswaarde hebben en niet verhandelbaar zijn op de markt, worden gewaardeerd als hadden ze een constant rendementsniveau tot op hun vervaldag. VOORRADEN De aangekochte goederen vertegenwoordigen een relatief onbelangrijk bedrag in vergelijking met het totaal van de rubriek Bedrijfskosten. Ze worden daarom toegewezen aan de Diensten en diverse goederen en dus volledig ten laste genomen op het ogenblik van de levering. VORDERINGEN OP TEN HOOGSTE ÉÉN JAAR De vorderingen worden geboekt tegen hun nominale waarde of hun aankoopwaarde en zijn aan dezelfde waarderingsregels onderworpen als de vorderingen op meer dan één jaar. OVERLOPENDE REKENINGEN VAN HET ACTIEF Deze rubriek omvat: > Over te dragen kosten, d.w.z. de pro rata van kosten die werden gemaakt tijdens het boekjaar of vorig boekjaar, maar die ten laste van één of meer volgende boekjaren moeten worden gebracht; > Verworven opbrengsten, d.w.z. de pro rata van opbrengsten die slechts in de loop van een volgend boekjaar worden geïnd, maar betrekking hebben op het verstreken boekjaar. PASSIVA VOORZIENINGEN VOOR RISICO S EN KOSTEN Oordelend met voorzichtigheid, oprechtheid en goede trouw, onderzoekt de Raad van Bestuur op het einde van elk boekjaar de aan te leggen voorzieningen om de te verwachten risico s en kosten te dekken, namelijk: vastgelegd worden voor een referteperiode. Op basis van jaarlijkse updates van de vooruitzichten van de verkeersevolutie berekenen we voor de resterende jaren in de referteperiode de verliezen die veroorzaakt worden door het verkeersrisico en die ten onze laste vallen. > de kosten die inherent zijn aan grote herstellings- en onderhoudswerken; > de risico s die ontstaan zijn tijdens het boekjaar uit duidelijk omschreven toekomstige verliezen en kosten; > de verliezen of kosten van duidelijk omschreven aard, ontstaan tijdens het boekjaar, maar waarvan het bedrag nog niet vaststaat; > de verbintenissen ingevolge individuele overeenkomsten afgesloten met de personeelsleden, met een definitief karakter en die concreet de vorm aannamen van overeenkomsten afgesloten in het kader van herstructureringsmaatregelen; > het risico op verliezen doordat Belgocontrol gebonden is aan een prestatieplan waarin, voor het luik kostenefficiëntie, de tarieven voor de en route activiteit De tijdens de vorige boekjaren aangelegde voorzieningen dienen te worden herzien en teruggenomen te worden in de resultaten indien ze niet meer geheel of gedeeltelijk noodzakelijk zijn. SCHULDEN OP MEER DAN ÉÉN JAAR EN SCHULDEN OP TEN HOOGSTE ÉÉN JAAR Deze schulden worden geboekt tegen hun nominale waarde. De bezoldigingen en sociale lasten worden gewaardeerd overeenkomstig de geldende sociale en fiscale regelgeving en de akkoorden afgesloten met de representatieve organisaties van de werknemers. De waarderingsregels betreffende deviezen zijn hierop van toepassing. OVERLOPENDE REKENINGEN VAN HET PASSIEF De rubriek omvat: SAMENVATTING VAN DE WAARDERINGS REGELS 53

56 > De toe te rekenen kosten, d.w.z. de pro rata van kosten die pas in een later boekjaar zullen worden betaald, maar die betrekking hebben op het verstreken boekjaar; > De over te dragen opbrengsten, d.w.z. de pro rata van opbrengsten die in de loop van het boekjaar of van een vorig boekjaar zijn geïnd, doch geheel of gedeeltelijk op een later boekjaar betrekking hebben. DIVERSEN ALGEMENE PRINCIPES VAN TOEPASSING OP DE WAARDERING VAN DE ACTIVA EN PASSIVA DIE IN DEVIEZEN ZIJN UITGEDRUKT De verrichtingen in vreemde munten worden omgezet in euro tegen de koers van de dag van de verrichting. Op het einde van het boekjaar, worden zowel de vaste activa (immateriële, materiële of financiële) als de andere activa en passiva voor het gedeelte van het saldo van die rekeningen uitgedrukt of oorspronkelijk in deviezen, omgezet aan de wisselkoers van toepassing bij hun inboeking. Toelichting bij de eindeloopbaankosten van de verkeersleiders Luchtverkeersleiders kennen in België, net zoals in vele andere Europese landen, sedert lang een systeem waarbij zij voorafgaand aan het pensioen een aantal jaren in disponibiliteit worden gesteld. In dat systeem wordt hen een belangrijk deel van hun wedde betaald zonder dat daar prestaties tegenover staan maar de ambtenaar blijft ter beschikking van Belgocontrol. De kostprijs hiervan blijft ten laste van de onderneming die dit opneemt in de kostenbasis die zij aan de klanten aanrekent. Toelichting: VOL Bedrijfsresultaten - Pensioenen In toepassing van artikel 85, alinea 2, van het KB van 30 januari 2001 hebben wij de rubriek «Personeelskosten Ouderdoms- en overlevingspensioenen» in toelichting VOL 6.10 aangepast aan de eigen kenmerken van ons bedrijf. Deze post bevat de bijdrage van 35% betaald aan de Staat, in functie van de actuele waarde van de verworven en de toekomstige rustpensioenrechten van de actieve statutaire personeelsleden. Bijkomende vermeldingen bij TOELICHTING VOL.6.10 en bij de SOCIALE BALANS: VOL.6 «Werknemers waarvoor de onderneming een DIMONA-verklaring heeft ingediend of die zijn ingeschreven in het algemeen personeelsregister» Belgocontrol heeft een DIMONA-aangifte ingediend voor zijn statutaire werknemers, die niet verbonden zijn door een arbeidsovereenkomst (wat bijgevolg inhoudt dat de Wet op de Arbeidsovereenkomsten niet van toepassing is); sinds de oprichting van Belgocontrol worden ze echter vermeld in de sociale balans als werknemers voor onbepaalde duur. De kosten van disponibiliteit van de verkeersleiders worden sinds de oprichting van Belgocontrol geboekt in de personeelskosten op het moment van de uitbetaling van deze vergoedingen (principe van de consistentie van de financiële rapportering). Conform de Europese regelgeving van toepassing op de heffingen van luchtvaartnavigatiediensten, worden deze eindeloopbaankosten op hetzelfde moment gefinancierd via de facturatie aan de klanten. In toepassing van het boekhoudprincipe matching is er een overeenstemming tussen de kosten (uitbetaalde vergoedingen aan de verkeersleiders) en de opbrengsten (doorfacturatie van de vergoedingen aan de klanten). De Wet van 31 juli 2017 tot wijziging van artikel 176 van de wet van 21 maart 1991 bevestigt dat voor de verplichtingen inzake voorzieningen voor risico s en kosten voor disponibiliteit en verlof voorafgaand aan het pensioen van zijn personeel Belgocontrol geen voorziening moet aanleggen. JAARVERSLAG

57 SAMENVATTING VAN DE WAARDERINGS REGELS 55

58 JAARVERSLAG 2017 GLOSSARIUM JAARVERSLAG ACC Area Control Centre AIM Aeronautical Information Management AIP Aeronautical Information Publication AIS Aeronautical Information Service AMC Airspace Management Cell AMS Airport Movement System ANA LUX Administration de la Navigation Aérienne Luxembourg ANSP Air Navigation Service Provider AOC Airline Operators Committee APP Approach Control A-SMGCS Advanced Surface Movement Guidance and Control System ASB ANSP Strategic Board ASM Management / Airspace Management ATC Air Traffic Control ATCO Air Traffic Control Officer ATFCM/ Air Traffic Flow and Capacity ATFM Air Traffic Flow Management ATM Air Traffic Management ATS Air Traffic Services ATSEP Air Traffic Safety Electronics Personnel BAR Board of Airlines Representatives BCAA Belgian Civil Aviation Authority BSA-ANS Belgian Supervisory Authority Air Navigation Services B3 Consortium met 3 partners: Belgocontrol, Brussels Airlines en Brussels Airport Company CANAC 2 Computer Assisted National Air Traffic Control Centre 2 CANSO Civil Air Navigation Services Organisation CBA Cost Benefit Analysis CBA Land Cross-Border Area Land CCO Continous Climb Operation CDM Collaborative Decision Making CDO Continuous Descent Operations CFMU Central Flow Management Unit CNS Communication, Navigation, Surveillance CRSTMP ATC Capacity, ATC Routing, ATC Staffing, ATC Equipment, Airspace Management, Special Events DFS DG DGLV DGO DGS DSNA DUC EAPPRI EASA EBAW EBBR EBCI EBLG EBOS EoSM FAB FABEC FIR FOCS FOD Deutsche Flugsicherung Directoraat-Generaal Directoraat-Generaal Luchtvaart Directoraat-Generaal Operaties Directoraat-Generaal Systems Direction des Services de la Navigation Aérienne Determined Unit Cost European Action Plan for the Prevention of Runway Incursions European Aviation Safety Agency Internationale Luchthaven Antwerpen Brussels Airport Charleroi Airport Brussels South Luchthaven van Luik Luchthaven van Oostende Effectiveness of Safety Management Functional Airspace Block Functional Airspace Block Europe Central Flight Information Region Flow Optimisation Concept Scenario Federale Overheidsdienst FRA FUA GCD ICAO IFR ILS INEA KB KEA KMI KPI LARA LoA LVNL Mode S MTOW MUAC OSU PCP PMO RAT RNP RWY SAAM SAT SC SCG SDA SDAD SDM SES SES I SES II SESAR SESAR JU SLA SMS SMU SOWAER SPF SRO TCAS TEN -T TWR VFR Free Route Airspace Flexible Use of Airspace Great Circle Distance International Civil Aviation Organisation Instrument Flight Rules Instrument Landing System Innovation & Networks Executive Agency Koninklijk Besluit Key Performance Environment Indicator based on Actual trajectory Koninklijk Meteorologisch Instituut Key Performance Indicator Local And sub-regional Airspace management support system Letter of Agreement Luchtverkeersleiding Nederland Mode Select Maximum Take-Off Weight Maastricht Upper Area Control Centre Operational Safety Unit Pilot Common Project Program Management Office Risk Analysis Tool Required Navigation Performance Runway System for traffic Assignment and Analysis at Macroscopic level Site Acceptance Test Standing Committee SESAR Coordination Group SESAR Deployment Alliance SESAR Deployment Airport Group SESAR Deployment Manager Single European Sky Single European Sky Package I Single European Sky Package II Single European Sky ATM Research Single European Sky ATM Research Joint Undertaking Service Level Agreement Safety Management System Safety Management Unit Société Wallonne des Aéroports Service public fédéral Safety Related Occurrence Traffic alert and Collision Avoidance System Trans-European Transport Network Tower Visual Flight Rules

59 Belgocontrol Exploitatiezetel: Tervuursesteenweg 303 B-1820 Steenokkerzeel Tel Fax belgocontrol.be Maatschappelijke zetel: De Meeûssquare 35 B-1000 Brussel Foto s Jean-Michel Byl Jean-Luc Deru Branislav Milic François de Ribaucourt istock Shutterstock Thinkstock Realisatie The Crew thecrewcommunication.com Drukkerij Snel

60 belgocontrol.be member of FABEC