Angststoornissen bij ouderen. Arjan Videler GGz Breburg SeneCure

Maat: px

Weergave met pagina beginnen:

Download "Angststoornissen bij ouderen. Arjan Videler GGz Breburg SeneCure"

Josephus Meyer
8 jaren geleden
Aantal bezoeken:

1 Angststoornissen bij ouderen Arjan Videler GGz Breburg SeneCure

2 Programma Angststoornissen Verschillen in etiologie & fenomenologie Differentiële diagnostiek Behandelopties

3 Angststoornissen Angst is functioneel Stoornis wanneer disfunctioneel

6 Psychologische kern van angststoornis Aangeleerde aversieve reactie Overschatten van bedreiging Gefixeerd zijn op gevaar Onderschatten van eigen mogelijkheden

7 Angststoornissen Paniekstoornis Agorafobie Sociale fobie Specifieke fobie Gegeneraliseerde angststoornis

8 Angststoornissen DSM IV Obsessief-compulsieve stoornis Acute stress stoornis Post Traumatische Stress Stoornis Angststoornis door somatische oorzaak Angststoornis door middel Restcategorie: angststoornis NAO

Stress Stoornis Angststoornis door somatische

9 Nieuwe Angststoornissen DSM 5 Separatie-angststoornis Selectief mutisme

10 Naar ander hoofdstuk dsm 5 Obsessief-compulsieve stoornis (OC en gerelateerde stoornissen) PTSS (Trauma en stressor-gerelateerde stoornissen)

11 Angst en ouderen: Waar of niet waar? Komt niet veel voor meest voorkomende psychische stoornis onder ouderen tot 80 jaar (10-15%)

12 Angst en ouderen: Waar of niet waar? Angststoornis vaak prodromaal bij dementie Geen significante associatie angststoornis en dementie

13 MCI en angst? Wel relatie tussen angstsymptomen en cognitieve stoornissen! Angst als symptoom voorspelt MCI

14 Dementie en angst? Angst als symptoom bij MCI twee keer zo grote conversie tot dementie na 3 jaar

15 Dementie en angst? Angst als symptoom bij MCI twee keer zo grote conversie tot dementie na 3 jaar Angst symptomen ook geassocieerd met alzheimer Onderscheid agitatie en angst

16 Onderdiagnostiek Angst wordt nog meer dan depressie ondergediagnostiseerd. Slechts een heel klein percentage van de ouderen (55 jaar en ouder) met een angststoornis krijgt hulp bij een GGZinstelling (3.8%) of door een psychiater (2.5%) (LASA: de Beurs e.a., 1999)

17 Onderdiagnostiek Redenen: Gerontofobie onder hulpverleners Comorbiditeit met lichamelijke kwalen Angst wordt als normaal bij ouder worden gezien Langdurig bestaan klachten

18 Incidentie: 90% early onset (<40) en 10% late onset. Behalve gegeneraliseerde angststoornis: Maar % early onset Laatste groep blijkt vooral te volgen op lichamelijke ingreep of ernstige ziekte.

19 Prevalentie

20 PTSS bij ouderen Trauma Herinneringen/herbelevingen Vermijding Hyperarousal

21 PTSS bij ouderen Vaak gemist. Aspecten van ouder-worden fungeren vaak als triggers voor herbelevingen! Of vermijding lukt niet langer Vaak onvolledige vorm (Van Zelst, 2007) Opmaken levensbalans leidt tot terugkeren oude trauma s

22 Andere fenomenologie Angst verschilt bij ouderen in twee opzichten: 1) Stimuli anders 2) Inhoud angst anders. Voorbeelden: urineverlies, vallen, vergeetfobie, eten in het openbaar. Dus andere specifieke angstcognities: meer vrees voor afhankelijkheid van anderen, erge ziekte, lang sterfbed; criminaliteit. Voorbeeld bij sociale fobie: minder trillers en blozers, meer angst voor eten of schrijven in het openbaar.

23 Typerend bij ouderen Inadequaat veiligheidsgedrag Afhankelijk en claimend gedrag Vermijden lichamelijke inspanning Rol veiligheidssignalen Oxazepammetje in het handtasje Toename angst na overlijden partner

24 Typerend bij ouderen Angststoornis door middel Gebruik, misbruik, onthouding van met name alcohol en benzodiazepinen 25% van ouderen met angststoornissen gebruikt benzodiazepinen

25 Comorbiditeit met somatiek - COPD: 18-50% Cardiale problemen: ongeveer derde Hyperthyreoïdie Cerebrale aandoeningen (dementie) Visus aandoeningen

26 Comorbiditeit met somatiek Medische conditie Cardiale, respiratoire, vestibulaire symptomen Angstsymptomen en attributie

27 Excess disability Reële fysieke beperking Buitenproportionele gedragsmatige gevolgen

28 Comorbiditeit met depressie 13-30% van ouderen met angststoornis een comorbide depressie Beloop meestal primair angststoornis, later depressie Meer suïcidale ideaties, meer drop-out, latere respons op SSRI en Nortrilen

29 Psychotherapie of farmacotherapie? MDR volwassenen: Doorgaans CGT eerste keus Enige verschillen per stoornis en ernst Meta-analyse (Hendriks et al. 2008) CGT is even effectief bij 60+ als bij 60- Werkelijkheid complexer, met name bij toenemende comorbiditeit/frailty

34 Psychotherapeutische opties Gedragstherapie Cognitieve therapie EMDR

35 Gedragstherapie: exposure

36 Rationale exposure

37 Gaatje laten behandelen In de stoel bij de tandarts In de wachtruimte zijn

38 Oefening Het werken met een angsthiërarchie. Ter voorbereiding wordt gevraagd om te beschrijven welke angsten allemaal in je opkomen als je wordt geconfronteerd met een officiële klacht van een familielid over jouw behandeling van hun vader na diens overlijden via de klachtencommissie van het ziekenhuis. Hierbij besef je dat je niet geheel volgens de landelijke richtlijnen hebt gehandeld. Ook kon je dossiervoering beter en het betreffende familielid is jurist. Tijdens eerdere familiegesprekken had deze zich ontpopt tot sterk in een juridisch betoog, maar medisch inhoudelijk onlogisch redenerend, waardoor het contact moeizaam verliep.

39 Oefening Beschrijf zo concreet mogelijk tenminste vijf elementen die met angst te maken hebben als reactie op bovenstaande gegevens. Uitwerken opdracht: Angsthierarchie Cognitieve therapie

40 Als exposure zinloos is

41 Referentiële conditionering Een dynamische samenhang tussen de fobische stimulus en een herinnering aan een eerdere ervaring wordt ook wel met de term referentiële conditionering aangeduid Omdat een geheugenrepresentatie van de geactiveerde herinnering aan de gebeurtenis nog steeds sterke affectieve reacties oproept, houdt dit vermijdingstendenties in stand. (Korrelboom & Ten Broeke, 2004)

42 Behandelopties bij referentieel geconditioneerde angst Imaginaire exposure EMDR

43 EMDR: niet alleen bij PTSS Werkzaam principe? REM-theorie Bilaterale stimulatie Werkgeheugentheorie

44 Werkgeheugen theorie Werkgeheugenbelasting is mechanisme waarlangs levendigheid herinneringen afneemt Exposure verklaart dit niet Mate van werkgeheugenbelasting kent omgekeerde U-curve

45 Cognitieve therapie anders leren denken Cognitieve therapie Opsporen, toetsen en beïnvloeden van negatieve gedachten.

47 Conclusies Angststoornissen veel voorkomende en relevante diagnose bij ouderen Verschillen in etiologie en fenomenologie Differentiële diagnostiek kan complex zijn Volop evidence-based behandelopties

Vergelijkbare documenten

Je bent alleen maar verslaafd! Wim van Loon, Psychiater. 10 februari 2014

Je bent alleen maar verslaafd! Wim van Loon, Psychiater. 10 februari 2014 Comorbiditeit: Voorkomen van verschillende stoornissen bij 1 persoon. Dubbele diagnose: Verslaving (afhankelijkheid en misbruik