Advies functies OB en AB in de Wmo op basis van de Wmo-pilot gemeente Almere

Transcriptie

1 Advies functies OB en AB in de Wmo op basis van de Wmo-pilot gemeente Almere Enschede, 10 oktober 2007 EO/07/2655/wmal mw. dr. E.H. Overkamp drs. N.J. Dam

2 Inhoudsopgave Samenvatting Doelstelling van het onderzoek Aanleiding voor het onderzoek Doelstelling onderzoek proeftuin de gemeente Almere Onderzoeksopzet op hoofdlijnen Analysekader onderzoek Inleiding Ondersteunende en activerende begeleiding De Wet maatschappelijke ondersteuning Meerwaarde van OB en AB in de Wmo-arrangementen Samenvatting analysekader onderzoek Opzet onderzoek Inleiding Aanscherping vraagstelling onderzoek Uitwerking van de onderzoeksopzet Ontwikkeling Wmo-arrangementen Inleiding Opzet van de werkconferentie Vergelijking van arrangementen binnen het vraagprofiel Vergelijking arrangementen Wmo-vraagprofiel C Vergelijking arrangementen Wmo-vraagprofiel D Overeenkomsten en verschillen van Wmo-vraagprofielen E Overeenkomsten tussen de zes arrangementen Uitsplitsing van het arrangement naar Wmo, OB en AB Conclusies Beoordeling van de arrangementen Inleiding Beschrijving van de nieuwe arrangementen Meerwaarde arrangementen Inhoud en vorm van AWBZ-functies na overheveling Meerwaarde van overheveling Conclusies Inpassing van de functies OB en AB in de Wmo Beoordeling van de arrangementen Uitvoering van OB en AB onder de Wmo Slotconclusies Aanbeveling EO/07/2655/wmal, HHM 2007 Pagina 2 van 52

3 BIJLAGEN Bijlage 1 Deelnemers werkconferentie Bijlage 2 Leden Ontwikkelgroep Bijlage 3 Kostenberekening EO/07/2655/wmal, HHM 2007 Pagina 3 van 52

4 Samenvatting In het kader van de Proeftuin Almere is onderzoek gedaan naar de mogelijke gevolgen van de overheveling van de functies ondersteunende begeleiding (OB) en activerende begeleiding (AB) naar de Wmo. Allereerst is inzicht verkregen in de huidige praktijk van OB/AB; onder de AWBZ in het algemeen en in de gemeente Almere in het bijzonder. Daarbij is gebleken dat OB/AB vooral wordt geleverd aan cliënten die beperkingen hebben op het gebied van sociale redzaamheid en sociale relaties. OB/AB wordt vooral geboden aan cliënten uit de vraagprofielen C, D en E zoals die in brede Wmo-pilot in de gemeente Almere zijn ontwikkeld. Deze vraagprofielen voor de maatschappelijke ondersteuning zijn gevormd op basis van het vermogen van de cliënt om zelf regie te voeren bij het oplossen van problemen, het vermogen van de leefomgeving van de cliënt om problemen op te lossen en de zwaarte van de hulpvraag. In de volgende fase zijn voor de drie vraagprofielen C, D en E telkens twee casussen beschreven van typische OB/AB cliënten. Voor deze casussen zijn met vertegenwoordigers van verschillende relevante organisaties (namens cliënten en zorgaanbieders) arrangementen ontwikkeld. Deze arrangementen zijn in een tweede bijeenkomst beoordeeld door de Wmo-ontwikkelgroep in de gemeente Almere. Daarbij is bekeken op welke wijze de hulpverlening en ondersteuning van de cliënten in de casussen door de invoering van de Wmo (kunnen) veranderen. Vervolgens zijn deze verschillende arrangementen onderling vergeleken en nader geanalyseerd. Daarbij is onderzocht tot welke effecten de overheveling van OB/AB naar de Wmo kan leiden. Op basis van de nieuwe (Wmo) arrangementen is geconcludeerd dat overheveling van OB/AB naar de Wmo kan leiden tot: grotere maatschappelijke participatie van cliënten; verschuiving van individuele naar collectieve voorzieningen; de ontwikkeling van intensieve cliëntondersteuning, casemanagement en grotere aandacht voor het persoonlijke netwerk van cliënten; de ontwikkeling van nieuwe functies en voorzieningen. Ook is geconcludeerd dat de (nieuwe) voorzieningen, die door de overheveling van OB/AB onder regie van de gemeenten komen te vallen, naadloos passen bij de bestaande verantwoordelijkheden binnen het gemeentelijk domein. OB/AB kunnen dan ook bijdragen aan het geheel van maatschappelijke ondersteuning. EO/07/2655/wmal, HHM 2007 Pagina 4 van 52

5 1. Doelstelling van het onderzoek 1.1 Aanleiding voor het onderzoek In het kader van de invoering van de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo) zijn door het Ministerie van VWS enkele proeftuinen opgezet rond de functies ondersteunende begeleiding (OB) en activerende begeleiding (AB). Doel van deze pilots is te onderzoeken of deze twee functies, naast de huishoudelijke verzorging (HV), ook vanuit de AWBZ kunnen worden overgeheveld naar de Wmo. De aanleiding voor deze proeftuinen is dat ten aanzien van de functies OB en AB een aantal knelpunten is gesignaleerd. Zo is het in de praktijk moeilijk om een onderscheid te maken tussen OB en AB. Tevens zijn er problemen in het afbakenen van de functie AB ten aanzien van de functie behandeling. Daarnaast speelt een inhoudelijke discussie over welke vormen van zorg nu daadwerkelijk tot de AWBZ moeten worden gerekend. Door diverse adviesorganen zijn in de afgelopen jaren voorstellen gedaan hoe AWBZ-functies kunnen worden geoptimaliseerd en onder welke wetgeving deze functies idealiter zouden moeten worden geplaatst 1. De strekking van deze adviezen luidt om dat deel van de functie AB, dat is gericht op het verbeteren van de maatschappelijke participatie en zelfredzaamheid, samen te voegen met OB tot de functie begeleiding. Daarnaast zouden de aspecten van AWBZ-zorg, die zijn gericht op zelfredzaamheid en maatschappelijke participatie, kunnen worden overgeheveld naar het domein van de Wmo. Of daadwerkelijk tot deze indeling wordt overgegaan, laat het kabinet onder meer afhangen van ervaringen met de Wmo, nader onderzoek naar de samenhang tussen zorg en ondersteuning en de resultaten van proeftuinen in het land (zie Kabinetsvisie langdurige zorg, 9 juni 2006). Eén van deze gemeenten waar een proeftuin OB/AB is uitgezet, is de gemeente Almere. Deze gemeente voert een brede Wmo-ontwikkelpilot uit die onder meer is gericht op het identificeren van de werkelijke vraag naar maatschappelijke ondersteuning, het ontwikkelen van methodieken die de participatie van mensen vergroot en het faciliteren van nieuwe individuele en collectieve arrangementen voor maatschappelijke participatie. In deze brede ontwikkelpilot is het onderzoek naar de mogelijke overheveling van de functies OB en AB in het gemeentelijke beleid ingebed (zie paragraaf 2.5). In dit kader is het vooral voor de gemeente Almere van belang of de overheveling van de beide functies een meerwaarde oplevert ten aanzien van de participatie van de inwoners van de gemeente Almere aan de maatschappij. Dit onderzoek richt zich op de mogelijke 1 Geraadpleegde adviezen: Raad voor de Volksgezondheid en Zorg (RvZ). Mensen met een beperking in Nederland. AWBZ in perspectief, Advies uitgebracht door de Raad voor de Volksgezondheid en Zorg aan de minister en staatssecretaris van Volksgezondheid, Welzijn en Sport, Zoetermeer, 2006 Interdepartementaal Beleidsonderzoek (IBO), Toekomst AWBZ. Eindrapportage van de werkgroep Organisatie romp AWBZ, Den Haag, juni 2006 College voor zorgverzekeringen, ondersteunende begeleiding, activerende begeleiding en behandeling in de AWBZ, Diemen, EO/07/2655/wmal, HHM 2007 Pagina 5 van 52

6 effecten van de overheveling van de functies OB en AB in het Wmo-beleid van de gemeente Almere. 1.2 Doelstelling onderzoek proeftuin gemeente Almere Het doel van het onderzoek OB en AB in de Wmo is het verkrijgen van inzicht of het zinvol is om (delen van) de functies OB en AB over te hevelen naar het gemeentelijke Wmo-beleid van de gemeente Almere. Of de functies OB en AB op termijn worden overgeheveld naar gemeentelijk beleid, hangt mede af van de meerwaarde die dat oplevert ten opzichte van de huidige situatie. Te denken valt bijvoorbeeld aan het vergroten of behouden van de participatie van cliënten in de samenleving, het vergroten van de zelfredzaamheid van cliënten en het mede daardoor uitstellen of verminderen van de consumptie van duurdere zorg. De doelstelling van dit onderzoek wordt aan de hand van de volgende onderzoeksvragen uitgewerkt: 1. Wat is de aard en omvang van de functies OB en AB en hoe worden deze functies specifiek in de gemeente Almere ingezet? 2. Hoe kunnen de functies OB en AB het beste worden uitgevoerd binnen het Wmo-beleid van de gemeente Almere? 3. Welke meerwaarde levert de uitvoering van de functies OB en AB op binnen het Wmo-beleid ten opzichte van de huidige situatie in de gemeente Almere? 4. Wie kunnen deze functies of onderdelen op lokaal niveau het beste uitvoeren? Het resultaat van dit onderzoek wordt gerapporteerd in een advies aan het Ministerie van VWS. Hoeksma, Homans & Menting organisatieadviseurs B.V. (bureau HHM) heeft in opdracht van de gemeente Almere het onderzoek uitgevoerd. 1.3 Onderzoeksopzet op hoofdlijnen Voor dit onderzoek is een opzet uitgewerkt die uit twee fasen bestond. In de eerste fase is een inventarisatie uitgevoerd naar de omvang en de wijze waarop de functies OB en AB momenteel in Nederland en specifiek in de gemeente Almere worden aangeboden. De resultaten van deze inventarisatie dienen als antwoord op de eerste onderzoeksvraag van dit onderzoek. De inventarisatie had vooral tot doel om na te gaan wat onder de functies OB en AB wordt verstaan en welke zorg aan welke cliëntgroepen in de gemeente Almere onder deze functies wordt geleverd. In deze inventarisatie is tevens een match gemaakt tussen de gevonden cliëntgroepen en de Wmo-vraagprofielen zoals deze door de gemeente Almere zijn ontwikkeld (zie voor een beschrijving paragraaf 2.3 van deze rapportage). De gegevens in deze inventarisatie zijn verzameld door middel van deskresearch en aanvullende interviews met relevante partijen. Tevens is gebruik gemaakt van het bestand van de AWBZbrede zorgregistratie (AZR-bestand) met als peildatum 1 juni EO/07/2655/wmal, HHM 2007 Pagina 6 van 52

7 De resultaten van deze inventarisatie zijn gepresenteerd in het deelrapport Inventarisatie OB/AB ten behoeve van de Wmo-pilot Almere (kenmerk EO/07/2643/wmal). Deze rapportage is als deelrapport bijgevoegd. De uitkomsten van deze inventarisatie hadden een belangrijke inbreng voor de tweede fase van het onderzoek. De tweede fase van dit onderzoek stond in het teken van ontwikkeling en beoordeling van Wmo-ondersteuningsarrangementen waarin (delen van) de functies OB en AB zijn ingepast. Bij het ontwikkelen van de Wmoarrangementen stond de tweede onderzoeksvraag centraal: of en op welke wijze (delen van) de functies OB en AB kunnen worden ingepast. Bij de beoordeling van de arrangementen stonden de derde en vierde onderzoeksvraag centraal: leveren de arrangementen een meerwaarde op ten aanzien van de huidige situatie en welke partijen zijn het meest geschikt om de delen van OB en AB uit te voeren. In de voorliggende rapportage worden de opzet en de resultaten van de tweede fase van het onderzoek gepresenteerd. LEESWIJZER RAPPORTAGE Allereerst worden in hoofdstuk 2 de centrale begrippen uit de vraagstelling gedefinieerd en het analysekader voor het onderzoek uitgewerkt. In hoofdstuk 3 wordt de onderzoeksopzet voor de tweede fase van het onderzoek toegelicht. Hoofdstuk 4 staat in het teken van de ontwikkeling van ondersteuningsarrangementen en in hoofdstuk 5 staat met name de beoordeling van deze arrangementen centraal. De rapportage wordt afgesloten met conclusies en aanbevelingen. EO/07/2655/wmal, HHM 2007 Pagina 7 van 52

8 2. Analysekader onderzoek 2.1 Inleiding In dit onderzoek staat de vraag centraal of het zinvol is om (delen van) de functies OB en AB over te hevelen naar de Wmo. De centrale begrippen uit deze vraagstelling en welke meerwaarde mogelijk is te verwachten als gevolg van de overheveling, komen aan de orde. In paragraaf 2.2 worden de functies OB en AB nader toegelicht. In de notitie Inventarisatie OB/AB ten behoeve van de Wmo (zie deelrapport) zijn beide functies uitvoerig omschreven. In hoofdstuk 2 wordt volstaan met een samenvatting van de belangrijkste kenmerken van deze functies. Het is de bedoeling dat de beide AWBZ-functies worden ingebed in het Wmobeleid van de gemeente Almere. In paragraaf 2.3 wordt duidelijk wat met de Wmo wordt beoogd en op welke wijze de gemeente Almere daar invulling aan geeft. Om te kunnen bepalen of de overheveling van OB en AB voor de gemeente Almere zinvol is, worden in paragraaf 2.4 de criteria benoemd aan de hand waarvan de meerwaarde wordt bepaald. Hoofdstuk 2 wordt afgesloten met een conclusie ten aanzien van het analysekader dat in dit onderzoek wordt gebruikt om de te ontwikkelen arrangementen te analyseren op inhoud en de mogelijke meerwaarde (paragraaf 2.5). 2.2 Ondersteunende en activerende begeleiding In het AWBZ-kompas van het College voor Zorgverzekeringen staat omschreven wat onder de functies ondersteunende en activerende begeleiding wordt verstaan. Of iemand in aanmerking komt voor de functie OB dan wel AB, wordt bepaald door het Centrum Indicatiestelling Zorg (CIZ). Op 1 juni 2006 hadden mensen in Nederland een indicatie van het CIZ voor OB-dag of OB-alg. Het aantal mensen dat voor AB wordt geïndiceerd, valt een stuk lager uit. In totaal hadden ruim mensen in dezelfde periode een indicatie voor AB-alg of AB-dag. In tabel 1 wordt duidelijk wat deze mensen op basis van hun indicatie aan begeleiding kunnen verwachten. Tevens maakt deze tabel duidelijk op welke onderdelen de functies OB en AB van elkaar verschillen. Doelstelling Ondersteunende begeleiding Het behoud van zelfredzaamheid, voorkomen van achteruitgang, stabilisatie, ondersteunen cliëntsysteem voorkomen van terugval. Activerende begeleiding Het vergroten van vaardigheden en gedrag en het leren omgaan met de fysieke, psychische en psychosociale beperkingen, die het gevolg zijn van de ziekte/stoornis. EO/07/2655/wmal, HHM 2007 Pagina 8 van 52

9 Resultaat Aard van de zorg Zorgfocus Ondersteunende begeleiding De verwachting is dat de ondersteuning bijdraagt aan een stabiele levenssituatie; voorkomen van sociaal isolement, met name bij cognitieve beperkingen. Gericht op handhaving in de eigen omgeving, kan ook in een instelling zijn. De begeleiding kan zowel aan individuen (OB-alg) als in groepsverband (OB-dag) worden geleverd. Daarnaast het bieden van respijtzorg om dagelijkse verzorgers tijdelijk te ontlasten. Ondersteuning in het dagelijkse leven. Activerende begeleiding De verwachting is dat de cliënt in staat is om zich te ontwikkelen/ vaardigheden en gedrag kan trainen. Verbeteringen zijn te verwachten, binnen een afzienbare periode. Vandaar dat de inzet van AB per definitie in tijd is begrensd. Ontwikkelingsgericht, aanleren van vaardigheden of gedrag en gericht op de gevolgen van de aandoening. De begeleiding kan zowel aan individuen (AB-alg) als in groepsverband (AB-dag) worden geleverd. De functionele (fysieke, psychische en psychosociale) beperkingen. Tabel 1. Inhoud en onderscheid OB en AB AARD EN OMVANG VAN OB EN AB IN DE GEMEENTE ALMERE In de gemeente Almere waren op de peildatum 1 juni 2006 bijna indicaties afgegeven voor de functies OB en AB. Conform het landelijke beeld wordt ook in de gemeente Almere de functie OB veruit het meest geïndiceerd (ruim 80%). Tevens blijkt dat ongeveer 40% van deze cliënten een verblijfsindicatie heeft en huishoudelijke hulp afneemt. Cliënten met een ABindicatie verblijven veelal extramuraal en nemen ook duidelijk minder hulp bij het huishouden af. Het bedrag dat met de inzet van OB/AB in de gemeente Almere is gemoeid, bedraagt ruim 26 miljoen euro op jaarbasis. Wanneer dit bedrag wordt gecorrigeerd voor de mensen die tevens voor verblijf zijn geïndiceerd, resteert een bedrag van 17 miljoen euro per jaar. Landelijk wordt elke week ruim 47 miljoen euro uitgegeven aan de ondersteunende en activerende begeleiding. Op jaarbasis komt dit uit op een bedrag van ruim 2 miljard euro. Voor de complete berekening van deze bedragen wordt doorverwezen naar bijlage 3. In tabel 2 wordt samengevat aan welke cliëntgroepen welke vorm van begeleiding door welke organisaties in de gemeente Almere wordt aangeboden. EO/07/2655/wmal, HHM 2007 Pagina 9 van 52

10 Aard van de begeleiding Ondersteunende begeleiding OB-alg: individuele begeleiding bij wonen, sociaal netwerk en contact met instanties vormen van gezinsondersteuning 2. OB-dag: diverse vormen van dagbesteding Activerende begeleiding AB-alg: trainen van vaardigheden toeleiding naar voorzieningen gezinsbegeleiding coördinatie multiproblem gezinnen toeleiden van zorgmijders naar vormen van behandeling AB-dag: groepsactiviteiten gericht op het verbeteren van vaardigheden Door wie Thuiszorginstellingen Verstandelijke gehandicaptenzorg Verzorgingshuizen Dagverblijf voor ouderen RIBW s GVT s Verpleeghuizen (OB-dag) Aan wie Mensen met een verstandelijke of psychiatrische beperking die (begeleid) zelfstandig wonen of in semimurale woonvormen verblijven. Thuiswonende dementerende ouderen. Gezinnen met een verstandelijk gehandicapt kind. Gezinnen met een multiproblematiek. Verstandelijke gehandicaptenzorg Dagverblijf voor ouderen Auditief en visueel gehandicapten Thuiszorginstellingen (AB-alg) Zwerfjongeren (18-24; vooral AB). Zorgmijders (zowel vanuit GGZ als V&V; in eerste instantie vooral AB). Mensen met een verstandelijke/psychische beperking. Thuiswonende dementerende ouderen. Gezinnen met een verstandelijk gehandicapt kind. Gezinnen met een multiproblematiek. Tabel 2. Overzicht inzet OB en AB in de gemeente Almere Op basis van het beschikbare onderzoeksmateriaal is tevens een beschrijving gemaakt van de gemiddelde OB en AB-cliënt in de gemeente Almere: De gemiddelde OB-cliënt. Een OB-cliënt verkrijgt deze vorm van zorg op basis van een somatische -, psychiatrische - of VG-grondslag. Een belangrijk deel ontvangt deze functie in combinatie met HV of verblijf. De OB-cliënt ondervindt vooral beperkingen ten aanzien van de sociale redzaamheid en sociale relaties. Als derde worden beperkingen genoemd op het vlak van de persoonlijke verzorging. Ruim tweederde van de mensen met een indicatie voor OB-alg 2 Zowel in gezinnen waar kinderen een verstandelijke beperking hebben als in gezinnen waar sprake is van een multiproblematiek. Verschil met AB in dit kader is de mate van complexiteit van de zorgvraag die voorligt en de deskundigheid van de zorgverlener die wordt ingezet. Onderscheidend criterium is de aanwezigheid van een gedragsproblematiek die een zwaardere inzet vereist. EO/07/2655/wmal, HHM 2007 Pagina 10 van 52

11 is tevens geïndiceerd voor de functie persoonlijke verzorging. Opvallend is dat veel cliënten deze vorm van zorg aan het begin of juist aan het einde van hun leven ontvangen. De gemiddelde AB-cliënt. Opvallend voor een AB-cliënt is dat deze vorm van zorg vooral op basis van een VG-grondslag wordt geïndiceerd. Deze cliënten verblijven nauwelijks intramuraal en zijn ook betrekkelijk weinig geïndiceerd voor HV. De ABcliënt ondervindt vooral beperkingen op het vlak van sociale redzaamheid en sociale relaties. Daarnaast is deze cliënt beperkt op het vlak van deelname aan onderwijs en werk. Het belangrijkste kenmerk van deze cliënt is echter dat het vooral jonge mensen zijn die voor deze functie worden geïndiceerd, zeker als het gaat om de functie AB-dag. AANDACHTSPUNTEN VOOR ANALYSEKADER ONDERZOEK Het is voorstelbaar dat op het moment waarop (delen van) de functies OB en AB worden overgeheveld naar het domein van de Wmo, veranderingen kunnen plaatsvinden in de aard en inhoud van deze functies. Zo kunnen veranderingen optreden ten aanzien van: de aard van de begeleiding (doel en inhoud); aan wie deze vorm van begeleiding wordt verleend (doelgroepen); door wie de begeleiding wordt geleverd (organisatie en soort functionaris). Bij het analyseren van de uitgewerkte Wmo-arrangementen wordt gelet op verschuivingen ten aanzien van de bovenstaande aspecten. 2.3 De Wet maatschappelijke ondersteuning In de Wmo is geregeld dat gemeenten verantwoordelijk worden voor de activiteiten en diensten op het gebied van maatschappelijke ondersteuning. Kort gezegd zijn dat activiteiten die bedoeld zijn om deelname aan de samenleving mogelijk te maken. Dit ondersteuningsaanbod is bedoeld voor mensen met uiteenlopende problemen. Te denken valt aan mensen met een handicap of chronische ziekte, gezinnen met opvoedingsproblemen, ouderen of mensen met een sociaaleconomische achterstand. Het ondersteuningsaanbod bestaat uit een bont palet van algemene en individuele voorzieningen die per gemeente kunnen variëren. De gemeenten bepalen zelf waar behoefte aan is op lokaal niveau en hoe het budget wordt besteed. De visie achter de Wmo is dat mensen in eerste instantie zorgen voor zichzelf en voor elkaar. Pas wanneer dat niet lukt, kan een beroep worden gedaan op algemene voorzieningen. De Wmo heeft ook een preventieve werking; door mensen vroegtijdig te ondersteunen, kan het beroep op duurdere vormen van zorg worden uitgesteld of voorkomen. DE WMO IN DE GEMEENTE ALMERE De gemeente Almere streeft naar een volwaardige deelname van alle burgers aan de samenleving. Ouderen en mensen met een beperking moeten mee kunnen blijven doen. Daartoe voert de gemeente Almere een ontwikkelpilot Wmo EO/07/2655/wmal, HHM 2007 Pagina 11 van 52

12 uit. Deze pilot is gericht op het identificeren van de werkelijke vraag naar maatschappelijke ondersteuning, het ontwikkelen van methodieken die de participatie van mensen vergroot en het faciliteren van nieuwe individuele en collectieve arrangementen voor maatschappelijke participatie. Tevens dient waar mogelijk gebruik te worden gemaakt van goedkope oplossingen in plaats van dure voorzieningen. Verder is het van belang dat een goede samenwerking tot stand komt tussen de partijen die een integraal ondersteuningsaanbod voor maatschappelijke participatie moeten leveren. Onder aanvoering van een adviesraad Wmo zijn vier werkgroepen van start gegaan met de volgende taakopdrachten: ontwikkeling van vraagprofielen; ontwikkeling van individuele ondersteuningsarrangementen; ontwikkeling van collectieve ondersteuningsarrangementen; ontwikkeling van een visie op toegang en beoordeling. Voor deze pilot heeft de gemeente Almere een beschikking ontvangen van het Ministerie van VWS. Daarnaast heeft de gemeente Almere de mogelijkheid om gebruik te maken van de subsidieregeling Diensten bij wonen met zorg. De gemeente Almere is door het Ministerie van VWS gevraagd om in de pilot aandacht te besteden aan de vraag of en hoe de functies activerende en ondersteunende begeleiding in het gemeentelijke beleid kunnen worden ondergebracht. De verschillende onderdelen van de pilot zijn geïntegreerd in de Ontwikkelgroep waarin alle projectleiders van de verschillende onderdelen/experimenten zitting hebben (zie bijlage 2). Deze Ontwikkelgroep vormt het inhoudelijke middelpunt van de pilot; alle ervaringen uit de verschillende deelactiviteiten komen hier samen. Hierdoor ontstaat een proces van voortdurende feedback, voeding en stimulans. Ook kan in samenhang vorm worden gegeven aan model- en methodiekontwikkeling en worden nieuwe arrangementen besproken en getoetst. Op grond van deze specifieke kennis en ervaring is de Ontwikkelgroep betrokken bij dit onderzoek. Het jaar 2007 is voor de gemeente Almere een overgangsjaar. Dit wil zeggen dat er dit jaar geen wijzigingen worden aangebracht in tarieven, eigen bijdragen, toekenning van Wvg-voorzieningen, subsidierelaties en persoonsgebonden budgetten. Bestaande rechten van cliënten in 2006 blijven dit jaar nog bestaan. WMO-VRAAGPROFIELEN In de brede pilot zijn onder meer specifieke vraagprofielen ontwikkeld voor de Wmo. Kenmerkend voor de Wmo-vraagprofielen is dat een indeling is gemaakt op de volgende kenmerken: de cliënt heeft zelf potentie om regie op zijn leven te behouden (ondanks een beperking); de omgeving van de cliënt heeft potentie om cliënt op te vangen; de zwaarte van de ondersteuningsvraag. EO/07/2655/wmal, HHM 2007 Pagina 12 van 52

13 Op basis van deze drie variabelen is tabel 3 tot stand gekomen. In deze tabel zijn vijf profielen te onderscheiden. Zwaarte van de ondersteuningsvraag Zelforganiserend vermogen cliënt hoog Zelforganiserend vermogen cliënt laag Potentie Licht Matig Zwaar Potentie omgeving Hoog Potentie omgeving Laag Potentie omgeving hoog Potentie omgeving Laag Tabel 3. Indeling van Wmo-ers in vijf profielen (A, B, C, D en E ) A A D A B E A B D C C E Omdat deze vraagprofielen worden gebruikt voor het samenstellen van collectieve en individuele arrangementen voor burgers van de gemeente Almere zijn in het kader van dit onderzoek deze vraagprofielen als uitgangspunt genomen voor het ontwikkelen van arrangementen waarin de functies OB en AB worden ingepast. In de notitie Inventarisatie OB/AB ten behoeve van de Wmopilot Almere (EO/07/2643/wmal) is uitvoerig stilgestaan bij de vraagprofielen Wmo. In deze notitie is ook een match gemaakt tussen de cliëntgroepen die nu in de gemeente Almere worden geïndiceerd voor OB en AB en de vraagprofielen van de Wmo. Uit deze match is duidelijk geworden dat de cliëntgroepen vooral onder de vraagprofielen C, D en E kunnen worden geschaard. 2.4 Meerwaarde van OB en AB in de Wmo-arrangementen Met de komst van de Wmo krijgen gemeenten de taak om burgers zo lang mogelijk te laten deelnemen aan de samenleving. Daarvoor kunnen ze diverse activiteiten en diensten aanbieden die aansluiten op de behoeften van hun inwoners. Wanneer (delen van) OB en AB worden overgeheveld naar de Wmo, biedt dat meer mogelijkheden om arrangementen te ontwikkelen voor de voorliggende ondersteuningsvraag. Schema 1 maakt zichtbaar wie in de huidige situatie welke vorm van ondersteuning krijgt aangeboden. Duidelijk is dat op dit moment sprake is van een scheiding tussen de verschillende compartimenten. Wie is geïndiceerd voor AWBZ-zorg, ontvangt vooral uit dit compartiment de nodige ondersteuning. Mensen die wel problemen ondervinden, maar geen beperkingen zoals het CIZ deze hanteert om voor indicatie in aanmerking te komen, zijn aangewezen op de Wmo. EO/07/2655/wmal, HHM 2007 Pagina 13 van 52

14 WELZIJN OB/AB (alg/dag) collectief individueel mensen zonder beperkingen mensen met problemen mensen met beperkingen CIZ Schema 1. Huidige situatie met scheiding tussen welzijnsvoorzieningen en AWBZ-functies In een situatie na overheveling kan het makkelijker worden om OB en AB in te zetten op lokaal niveau zodat mensen zo lang mogelijk zelfstandig kunnen blijven wonen in hun eigen leefomgeving. Enerzijds biedt dit een kans om mensen met een beperking in hun eigen leefomgeving een ondersteuningsarrangement aan te bieden bestaande uit welzijnsvoorzieningen en AWBZ-zorg die nodig zijn om zelfstandig te kunnen functioneren. Door de functies OB en AB te koppelen aan welzijnsfuncties in plaats van andere (duurdere) vormen van AWBZ-zorg, is het voorstelbaar dat financiële voordelen worden behaald. Anderzijds kunnen aspecten uit de functies OB en AB ter preventie worden aangeboden aan mensen die (nog) geen beperking ervaren en mogelijk daardoor ook een dergelijke beperking niet of pas later gaan ontwikkelingen. Ook dit kan een belangrijk voordeel opleveren wanneer de consumptie van duurdere zorg wordt voorkomen dan wel uitgesteld. Aan de hand van schema 2 wordt dit geïllustreerd. WELZIJN OB/AB collectief individueel individueel/groep individueel (klassiek) mensen zonder beperkingen mensen met problemen mensen met beperkingen Schema 2. Situatie in de pilot met gemengd ondersteuningsaanbod BEPALEN MEERWAARDE VAN OVERHEVELING Om te kunnen beoordelen of het overhevelen van de functies OB en AB naar de Wmo inderdaad een meerwaarde heeft, zijn op basis van het voorgaande in overleg met de gemeente Almere de volgende criteria opgesteld: 1. Participatie in de samenleving Is bij de samenstelling van het arrangement op een integrale wijze gekeken naar alle (relevante) levensgebieden van de cliënt en leidt dit tot meer participatie van de cliënt in de wijk of andere onderdelen van de samenleving? 2. Kwaliteit van het arrangement Wordt in de arrangementen voldoende ingespeeld op: - de ondersteuningsvraag; - de eigen potentie van de cliënt; - de potentie van de leefomgeving van de cliënt. EO/07/2655/wmal, HHM 2007 Pagina 14 van 52

15 3. Substitutie van dure vormen van ondersteuning De substitutie van dure vormen van ondersteuning kan op twee manieren plaatsvinden door: Het inzetten van goedkopere vormen van ondersteuning zonder dat dit ten koste gaat van de kwaliteit van de benodigde ondersteuning. Te voorkomen dat cliënten op termijn zwaardere vormen van zorg nodig hebben. Deze criteria worden gehanteerd bij de beoordeling of de arrangementen waarin de functies OB en AB zijn ingebed, een meerwaarde vertegenwoordigen ten opzichte van de huidige situatie. 2.5 Samenvatting analysekader onderzoek In tabel 4 wordt samengevat aan de hand van welk kader de te ontwikkelen ondersteuningsarrangementen in dit onderzoek worden beoordeeld. Deze ondersteuningsarrangementen worden ontwikkeld op basis van de vraagprofielen Wmo. Enerzijds wordt bekeken in hoeverre de vorm en inhoud van de beide functies veranderen als gevolg van de overheveling. Anderzijds wordt bekeken wat de te verwachten effecten zullen zijn op het moment dat OB en AB deel uit maken van de Wmo. Huidige situatie Situatie na overheveling Doelstelling functie OB/AB Resultaat inzet Aard van de begeleiding Door wie (hulpverlener) Aan wie (doelgroep) Bepalen meerwaarde Participatie in samenleving Kwaliteit van het arrangement Substitutie van zorg Tabel 4. Analysekader voor onderzoek naar overheveling EO/07/2655/wmal, HHM 2007 Pagina 15 van 52

16 3. Opzet onderzoek 3.1 Inleiding In dit hoofdstuk wordt de onderzoeksopzet voor de tweede fase van het onderzoek uitgewerkt. Allereerst worden kort de vraagstelling en onderzoeksvragen toegelicht (paragraaf 3.2). Vervolgens wordt in paragraaf 3.3 uitgewerkt op welke wijze gegevens worden verzameld om een antwoord te geven op de centrale vraagstelling. 3.2 Aanscherping vraagstelling onderzoek In de inleiding is aangegeven dat het doel van dit onderzoek is om een antwoord te geven op de centrale vraag of het zinvol is om (delen van) de functies OB en AB over te hevelen naar het gemeentelijke Wmo-beleid van de gemeente Almere. In het vorige hoofdstuk is ingegaan op de functies OB en AB en de mogelijke meerwaarde die deze functies kunnen hebben voor de ondersteuningsvraag van burgers in de gemeente Almere. Tevens is omschreven in welke criteria deze meerwaarde tot uitdrukking kan komen. Daarnaast is duidelijk geworden dat in de gemeente Almere de ondersteuningsvraag in kaart wordt gebracht met behulp van de Wmo-vraagprofielen. Op basis van het inventarisatierapport is gebleken dat cliëntgroepen die nu in de gemeente Almere zijn geïndiceerd voor de functie OB dan wel AB, kunnen worden geschaard onder de vraagprofielen C, D en E. Aan de hand van de verworven inzichten in het vorige hoofdstuk is de vraagstelling van dit onderzoek uit het eerste hoofdstuk daarom aangescherpt tot: Wat is de meerwaarde om (delen van) de functies OB en AB in te passen in de ondersteuningsarrangementen behorend bij de vraagprofielen C, D en E van de gemeente Almere? Om deze vragen te kunnen beantwoorden, zijn de volgende onderzoeksvragen opgesteld: 1. Op welke wijze kunnen de functies OB en AB worden ingepast in de ondersteuningsarrangementen behorend tot de Wmo vraagprofielen C, D en E? 2. Welke meerwaarde levert de uitvoering van de functies OB en AB op binnen de Wmo ten opzichte van de huidige situatie in de gemeente Almere? 3. Wie kunnen deze functies of onderdelen daarvan op lokaal niveau het beste uitvoeren? Op welke wijze tot een antwoord kan worden gekomen op de bovenstaande vragen, komt aan de orde in de uitwerking van de onderzoeksopzet. EO/07/2655/wmal, HHM 2007 Pagina 16 van 52

17 3.3 Uitwerking van de onderzoeksopzet De opzet van dit onderzoek omvat twee belangrijke onderdelen: 1. De ontwikkeling van ondersteuningsarrangementen op geleide van de Wmovraagprofielen C, D en E en de rol die de functies OB en AB daarin kunnen betekenen. 2. De beoordeling van deze arrangementen aan de hand van het analysekader uit hoofdstuk 2 op de mogelijke meerwaarde die ze vertegenwoordigen ten opzichte van de huidige situatie. AD 1) ONTWIKKELING VAN DE ARRANGEMENTEN Voor het ontwikkelen van ondersteuningsarrangementen is een werkconferentie georganiseerd waarvoor een groot aantal partijen waren uitgenodigd die actief zijn op het gebied van wonen, welzijn, zorg en cliëntondersteuning in de gemeente Almere (zie bijlage 1 voor de deelnemerslijst). In groepjes van drie kregen deze deelnemers de opdracht om een arrangement uit te werken op basis van een case. Ten behoeve van de werkconferentie waren zes cases opgesteld op basis van de Wmo-vraagprofielen C, D en E. Voor elk vraagprofiel twee cases. De opdracht aan de deelnemers was om een arrangement samen te stellen waarbij men vrij kon beschikken over allerlei vormen van ondersteuning die tot het domein van de Wmo, AWBZ of Zorgverzekeringswet behoren. De resultaten van deze werkconferentie zijn vervolgens geanalyseerd aan de hand van de volgende vragen: Bestaan er overeenkomsten tussen de uitgewerkte arrangementen binnen elk vraagprofiel? Bestaan er overeenkomsten tussen de zes uitgewerkte arrangementen? Bevatten de arrangementen vormen van ondersteuning die tot de functies OB en AB kunnen worden gerekend? De uitkomsten van deze werkconferentie komen uitgebreid aan de orde in hoofdstuk 4 van deze rapportage. AD 2) BEOORDELING VAN DE ARRANGEMENTEN In een ideale situatie zouden de arrangementen uit de werkconferentie in de praktijk worden uitgezet en vervolgens worden getoetst aan het analysekader zoals dat in hoofdstuk 2 is opgesteld. Het is echter niet mogelijk om in de praktijk te experimenteren met verzekerde rechten. Daarom zijn in een tweede bijeenkomst de arrangementen uit de werkconferentie beoordeeld door leden van de Ontwikkelgroep. Deze Ontwikkelgroep heeft binnen de brede Wmo-pilot tot taak om individuele en collectieve arrangementen te ontwikkelen op basis van de vraagprofielen Wmo (zie bijlage 2 voor de samenstelling van deze groep). Deze Ontwikkelgroep heeft in de afgelopen periode ervaring opgedaan met het ontwikkelen van integrale arrangementen binnen het domein van de Wmo. In deze bijeenkomst is aan de leden gevraagd om op basis van dezelfde cases die tijdens de werkconferentie aan de orde zijn geweest, een arrangement samen te stellen. Deze arrangementen werden vervolgens vergeleken met de arrangementen uit de werkconferentie en besproken aan de hand van de criteria om de meerwaarde te kunnen bepalen (zie hoofdstuk 2). EO/07/2655/wmal, HHM 2007 Pagina 17 van 52

18 De beoordeling van de arrangementen aan de hand van de overige criteria uit het analysekader, wordt door de onderzoekers uitgevoerd op basis van de ontwikkelde arrangementen. Het gaat hier om de volgende criteria: Is de doelstelling van de inzet verschoven? Zijn er veranderingen ten aanzien van het beoogde resultaat? Wat is de aard van de begeleiding? Door wie wordt de begeleiding geleverd? Aan welke cliënten wordt deze begeleiding geleverd? Aan de hand van deze laatste criteria wordt ook duidelijk welke partijen na overheveling mogelijk OB dan wel AB kunnen gaan leveren (derde onderzoeksvraag). In hoofdstuk 5 worden de resultaten van de beoordeling gepresenteerd. TOEPASSING VAN HET ANALYSEKADER De ontwikkelde arrangementen worden geanalyseerd met behulp van het analysekader. Omdat het hier om kwalitatieve gegevens gaat, zal ook de analyse kwalitatieve gegevens opleveren. Waar mogelijk zal zeker ten aanzien van substitutie van zware vormen van ondersteuningen, een indicatie worden gegeven van de te besparen kosten. EO/07/2655/wmal, HHM 2007 Pagina 18 van 52

19 4. Ontwikkeling Wmo-arrangementen 4.1 Inleiding In het kader van de proeftuin OB/AB in de Wmo van de gemeente Almere is op 9 mei 2007 een werkconferentie georganiseerd. In dit hoofdstuk wordt verslag gedaan van de opzet van de conferentie (paragraaf 4.2), de arrangementen die zijn ontwikkeld en hoe deze arrangementen onderling overeenkomen dan wel verschillen (paragraaf 4.3 en 4.4). In paragraaf 4.5 wordt een uitsplitsing gemaakt naar Wmo en AWBZ van de ondersteuning die is ingezet. In paragraaf 4.6 worden de belangrijkste bevindingen in dit hoofdstuk op een rij gezet. 4.2 Opzet van de werkconferentie Het doel van de werkconferentie was om ondersteuningsarrangementen te ontwikkelen waarin de functies OB en AB konden worden ingepast. Deze ondersteuningsarrangementen zijn samengesteld aan de hand van zes cases. Deze cases zijn ontleend aan de kenmerken van de Wmo-vraagprofielen C, D en E. Voor elk van deze profielen zijn twee cases opgesteld. Voor de werkconferentie is een aantal organisaties uit de gemeente Almere op het gebied van wonen, zorg, welzijn en cliëntondersteuning uitgenodigd (zie bijlage 1 voor deelnemerslijst). Deze mensen is gevraagd om in gemengde groepjes van drie personen ondersteuningsarrangementen uit te werken aan de hand van de volgende richtlijnen: De ondersteuning moet zo dicht mogelijk bij de cliënt worden georganiseerd (blijvende deelname aan de samenleving). Zoveel als mogelijk worden eerst algemene voorzieningen ingezet in plaats van specifieke voorzieningen (substitutie). Waar nodig worden vormen van ondersteuning ingezet om erger te voorkomen (preventie). Mensen worden uitgenodigd om bij het samenstellen van het arrangement buiten de kaders van het huidige zorgstelsel te treden wanneer dit de ondersteuningsvraag uit de case ten goede komt. De werkconferentie heeft zes arrangementen opgeleverd die in tabel 4 kort zijn samengevat met de bijbehorende cases. In dit hoofdstuk worden de uitgewerkte arrangementen geanalyseerd op basis van de volgende vragen: Bestaan er overeenkomsten tussen de uitgewerkte arrangementen binnen elk vraagprofiel? Bestaan er overeenkomsten tussen de zes uitgewerkte arrangementen? Bevatten de arrangementen vormen van ondersteuning die tot de functies OB en AB kunnen worden gerekend? EO/07/2655/wmal, HHM 2007 Pagina 19 van 52

20 4.3 Vergelijking van arrangementen binnen het vraagprofiel Voor elk van de Wmo-vraagprofielen C, D en E zijn twee cases opgesteld (zie tabel 6 voor het overzicht). In deze cases is gevarieerd met de drie centrale variabelen van de Wmo-vraagprofielen: 1. zelforganiserend vermogen van de cliënt is hoog of laag; 2. potentie van de omgeving van de cliënt is hoog of laag; 3. de zorgvraag van de cliënt is licht, matig of zwaar. Uit tabel 4 blijkt dat elk Wmo-profiel wordt gekenmerkt door een bepaalde combinatie van deze drie variabelen. In deze paragraaf worden de twee arrangementen die tot hetzelfde vraagprofiel behoren, met elkaar vergeleken. De verwachting is dat arrangementen behorend tot hetzelfde vraagprofiel vergelijkbare kenmerken hebben Vergelijking arrangementen Wmo-vraagprofiel C In tabel 6 zijn de ondersteuningsarrangementen uitgewerkt voor de heer Traa en de heer Bout. Beide personen worden gekenmerkt door een gebrek aan zelforganiserend vermogen en een lage potentie van de omgeving die dat kan opvangen. Lichamelijk ondervinden de beide heren relatief weinig beperkingen. De ondersteuningsvraag van de heer Bout is echter wat zwaarder dan die van de heer Traa. Vanwege zijn licht verstandelijke beperking heeft de heer Bout op meer fronten ondersteuning nodig dan de heer Traa. OVEREENKOMSTEN Door hun gebrek aan zelforganiserend vermogen slagen beide heren er niet in om de juiste vorm van ondersteuning te regelen voor hun ondersteuningsvraag. Beiden lopen vast in hun situatie op verschillende fronten. Voor zowel de heer Bout als de heer Traa geldt dat iemand naast hen dient te gaan staan om de ondersteuningsvraag te verhelderen, hen te activeren en toe te leiden naar de juiste voorzieningen. VERSCHILLEN De ondersteuningsvraag van beide heren verschilt in de mate van complexiteit. Dit vertaalt zich in de uitwerking van de arrangementen. Het arrangement van de heer Traa wordt gekenmerkt door een eenvoudige aanpak met een vrijwilliger die de heer Traa activeert terwijl het arrangement van de heer Bout vooral wordt gedomineerd door een professionele aanpak. Samen met een casemanager stelt de heer Bout een pakket samen bestaande uit Wmo- en AWBZ-voorzieningen. De heer Bout ontvangt meer cliëntondersteuning dan de heer Traa. EO/07/2655/wmal, HHM 2007 Pagina 20 van 52

21 Vraag- profiel Kenmerken profiel Bijbehorende cases Benodigde Wmo-ondersteuning C Zelforganiserend vermogen cliënt is laag. Lage potentie omgeving. Lichte of matige ondersteuningsvraag. Lichte zorgvraag: de heer Traa Gepensioneerd, vereenzaamd, zorgt slecht voor zichzelf en het huishouden (hij versmeert ), hoort slecht, rijdt slecht, beweegt weinig. Wandelde vroeger veel, kijkt graag goede films. Mijdt elke vorm van hulp. Inzet van vrijwilliger uit de buurt die via hobby s probeert vertrouwensband op te bouwen. Vervolgens doorverwijzen naar eetvoorziening, hulp bij het huishouden, gehoor- apparaat, versterken sociaal netwerk (wandelclub), zelf vrijwilliger worden. Dit moet wel zijn afgeleid van de vraag van de heer Traa. De vrijwilliger is centrale figuur die de benodigde ondersteuning aandraagt. Matige zorgvraag: de heer Bout Licht verstandelijk gehandicapte jongeman, werkt in de sociale werkplaats, heeft problemen met het voeren van een eigen huishouding, financiële administratie, slecht sociaal netwerk ( verkeerde vrienden die overlast veroorzaken). Aanvragen van een PGB van waaruit ondersteuning (OB en AB) kan worden gefinancierd. Casemanager formuleert samen met Peter zijn wensen. Combineren van sociale werkplaats met instapplaats DAC koken/huishouden, Libermancursus (sociale vaardigheden). Onderzoeken van vrijetijdsmogelijkheden en uitbreiding sociaal netwerk via diaconie, maatjesproject, DAC-activiteiten, ROC/scholen. EO/07/2655/wmal, HHM 2007 Pagina 21 van 52

22 Vraag- profiel Kenmerken profiel Bijbehorende cases Benodigde Wmo-ondersteuning D Zelforganiserend vermogen cliënt is hoog of laag. Potentie omgeving is hoog. Zware ondersteuningsvraag. Zelforganiserend vermogen hoog: familie De Bruin Gepensioneerd echtpaar met verstandelijk gehandicapte dochter. Moeder heeft in toenemende mate last van haar diabetes. De vader draait het huishouden en verzorgt vrouw en dochter. Er is geen tijd/energie meer voor hobby s en het echtpaar maakt zich zorgen over de toekomst. Andere twee kinderen springen regelmatig bij. De toename van de zorgvraag vormt een risico voor met name de heer De Bruin. De familie heeft een ondersteuningsarrangement nodig dat bestaat uit medische zorg voor mevrouw, de begeleiding van Suzanne en ondersteuning van de mantelzorger, de heer De Bruin. Wat heeft hij nodig om zorg te kunnen blijven bieden. Te denken valt aan preventieve ondersteuning (alphahulp), emotionele ondersteuning (lotgenoten) en vormen van respijtzorg. Inzet is behoud deelname aan samenleving en hobby s. Voor de totale zorg aan het gezin wordt een casemanager aangesteld voor zowel de professionele als niet-professionele ondersteuning die naast de familie De Bruin gaat staan. Zelforganiserend vermogen (tijdelijk) laag: de heer en mevrouw Jansen. Het huis waar het echtpaar Jansen in woont, dient te worden aangepast; beiden hebben lichamelijke beperkingen. Mevrouw heeft onlangs haar heup gebroken. Zij verblijft tijdelijk in het verpleegtehuis. De heer is door de situatie verward geraakt. Het echtpaar beschikt over een goed netwerk van familieleden, buren en mensen uit de kerk. Insteek is dat bij de ondersteuning het netwerk zoveel als mogelijk wordt betrokken en onderhouden. Voorstel is iemand uit het integrale team als aanspreekpunt te laten optreden voor het netwerk van mensen dat ondersteuning levert. Waar mogelijk dient het netwerk te worden vergroot (bv. de kerk of leerlingen van het ROC die voor studiepunten activiteiten uitvoeren). Voor de heer Jansen wordt gedacht aan (tijdelijke) dagopvang en sociale activering. Mevrouw krijgt hulp in het huishouden en wordt gestimuleerd sociaal actief te blijven. Daarnaast bekijken of woning dient te worden aangepast dan wel dat in de buurt een geschikte woning voorhanden is. EO/07/2655/wmal, HHM 2007 Pagina 22 van 52

23 Vraagprofiel Kenmerken profiel Bijbehorende cases Benodigde Wmo-ondersteuning E Zelforganiserend vermogen cliënt is hoog of laag. Potentie omgeving is laag. Zware ondersteuningsvraag. Zelforganiserend vermogen cliënt is hoog: mevrouw Boonstra. Zij is een weduwe, kan net rondkomen van een uitkering, heeft geen contact meer met dochter. Zij heeft last van haar hart, migraineaanvallen en dikke benen. Zij komt weinig buiten, is vereenzaamd en neerslachtig. Kan zich slecht voortbewegen en is door haar lichamelijke beperkingen niet in staat het huishouden te voeren. Voor de ondersteuning aan deze vrouw wordt een casemanager aangesteld die samen met mevrouw Boonstra de benodigde ondersteuning samenstelt. Nodig kan zijn de cursus Uitkomen met je inkomen, zoeken naar mogelijkheden voor bewegen, verrichten van aanpassingen in het huis, inzetten van de huishoudelijke ondersteuning en hulpmiddelen voor vervoer. Het sociale netwerk versterken door: activering door maatje/vrijwilliger, eettafel, aansluiting bij hobby zoeken (naaien), relatie met dochter herstellen, mevrouw aanzetten tot vrijwilligerswerk. Zelforganiserend vermogen cliënt is laag: de heer De Bok. Man van begin vijftig met een psychiatrisch verleden. Sinds de dood van zijn moeder neemt hij zijn medicatie slecht in, drinkt te veel, zorgt voor overlast, beweegt te weinig, heeft schulden en mijdt zorg. Wegens drankmisbruik is de toegang tot de voetbalkantine ontzegd waar hij als vrijwilliger altijd bijzonder actief was. Het arrangement is allereerst gericht op het stabiliseren van de psychische situatie van de heer De Bok. Daarbij moet de afweging worden gemaakt of dit door de reguliere psychiatrie kan worden opgepakt of dat via een maatje langzaam het vertrouwen van de heer De Bok wordt gewonnen (dit kan ook nadat de behandeling is afgerond). Cruciaal is om de cliënt te verleiden en niet van alles op te leggen. Maatje kan voor de cliënt bemiddelen voor schuldhulpverlening, hulp in de huishouding, re-integratie, sport en spel. Discussie is of dit niet te zwaar is voor een vrijwilliger. Tabel 4. Overzicht vraagprofielen met casusbeschrijving en uitgewerkt arrangement EO/07/2655/wmal, HHM 2007 Pagina 23 van 52

24 4.3.2 Vergelijking arrangementen Wmo-vraagprofiel D Onder vraagprofiel D zijn twee arrangementen uitgewerkt voor de familie De Bruin en het echtpaar Jansen. In beide families is sprake van een zware ondersteuningsvraag die zich uitstrekt op diverse terreinen. Tevens beschikken de beide families over een omgeving met veel potentie als het gaat om het bieden van ondersteuning. De variatie bestaat uit de mate van zelforganiserend vermogen van de cliënt: hoog (familie De Bruin) of (tijdelijk) laag (echtpaar Jansen). OVEREENKOMSTEN Beide arrangementen kenmerken zich door het streven om de bestaande situatie zoveel als mogelijk te handhaven. Het goede netwerk van het echtpaar Jansen wordt waar mogelijk ingezet om ondersteuning te kunnen bieden aan hen beiden. Bij de familie De Bruin wordt (naast de medische zorg voor mevrouw en de begeleiding van Suzanne) vooral ingestoken op de ondersteuning van de heer De Bruin zodat hij als mantelzorger kan blijven functioneren. Beide arrangementen worden gekenmerkt door een mix van professionele en nietprofessionele ondersteuning waarvan een deel onder de Wmo valt en een deel onder de AWBZ. Omdat de ondersteuningsvraag zich uitstrekt op diverse terreinen, wordt in beide arrangementen een persoon aangesteld die de coördinatie van de ondersteuning op zich neemt en als aanspreekpunt fungeert voor de familie. VERSCHILLEN Een verschil is dat de heer De Bruin als mantelzorger de belangrijkste ondersteuner is van zijn vrouw en kind. Voor het echtpaar Jansen is dat een omvangrijk netwerk van personen die ieder een deel van de ondersteuning leveren. Het is te verwachten dat, wanneer de ondersteuning rondom de familie De Bruin is georganiseerd, de rol van een externe coördinator afneemt. Voor het echtpaar Jansen zal naar verwachting de coördinator van belang blijven vanwege de complexiteit (veel ondersteuning nodig door verschillende mensen). Opvallend is dat voor het echtpaar Jansen iemand van het integrale team als aanspreekpunt fungeert. Daardoor is de ondersteuning voor het echtpaar Jansen ingebed in de Wmo-ondersteuningsstructuur van de gemeente Almere Overeenkomsten en verschillen van Wmo-vraagprofielen E Het Wmo-vraagprofiel E wordt gekenmerkt door een zware ondersteuningsvraag van een cliënt die beschikt over een hoog of laag zelforganiserend vermogen. De potentie van de omgeving is laag. In tabel 6 is voor dit profiel de arrangementen uitgewerkt voor mevrouw Boonstra en de heer De Bok. Beide hebben veel ondersteuning nodig op diverse fronten. 3 In het integrale team zijn allerlei disciplines vertegenwoordigd op het gebied van wonen, welzijn en zorg en andere relevante organisaties. Dit team is in het kader van de ontwikkelpilot in Almere Haven ingesteld met als doelstelling om vanuit een integrale invalshoek de behoefte aan ondersteuning van mensen in de wijk om te zetten in individuele en collectieve arrangementen. EO/07/2655/wmal, HHM 2007 Pagina 24 van 52

25 OVEREENKOMSTEN Zowel voor mevrouw Boonstra als de heer De Bok wordt een coördinator ingezet die de ondersteuning in samenspraak met de beide personen initieert en coördineert. In beide arrangementen wordt geprobeerd het netwerk van de persoon te verbeteren en/of te herstellen naast het regelen van informele en professionele ondersteuning. VERSCHILLEN Een belangrijk verschil is dat mevrouw Boonstra vooral wordt gehinderd door haar lichamelijke beperkingen waardoor ze slecht het huis uit kan en vereenzaamt. Zij heeft een zetje nodig om weer actief te worden en te worden toegeleid naar de juiste voorzieningen. Daardoor kan zij ondanks haar zware lichamelijke beperkingen toch goed thuis blijven wonen. De verwachting is dat wanneer de ondersteuning rondom mevrouw Boonstra is georganiseerd, de coördinatie daarvan weer in haar eigen handen komt te liggen. De heer De Bok daarentegen wordt vooral gehinderd door zijn psychische problematiek waardoor het moeilijk is om zijn leven op orde te krijgen. Bij hem zal naar verwachting eerst professionele zorg moeten worden ingezet om hem te stabiliseren zodat hij daadwerkelijk zelfstandig kan blijven wonen. Pas wanneer hij is gestabiliseerd, kan zijn ondersteuningsvraag op andere fronten worden opgepakt. De heer De Bok zal waarschijnlijk zijn hele leven enige vorm van (professionele) begeleiding nodig hebben om te voorkomen dat hij weer afglijdt. 4.4 Overeenkomsten tussen de zes arrangementen In de vorige paragraaf is vooral stilgestaan bij de overeenkomsten en verschillen tussen de arrangementen behorend tot hetzelfde Wmo-vraagprofiel. In deze paragraaf wordt aandacht besteed aan de overeenkomsten tussen de zes arrangementen. De arrangementen zijn een uitwerking van zes cases die verschillen qua vraagstelling. Naast de vele verschillen in het ondersteuningsaanbod, is ook sprake van een aantal overeenkomsten. In de plenaire bespreking van de arrangementen tijdens de werkconferentie, werden de volgende elementen benoemd die in alle arrangementen aanwezig zijn: Het signaleren van een ondersteuningsvraag en afgeven bij de juiste instantie. Het verhelderen van de ondersteuningsvraag: wat wil een cliënt? Het aansluiten bij de potentie van de cliënt en de potentie van de omgeving. Vormen van cliëntondersteuning zoals het ondersteunen bij vraagverheldering van de cliënt, het toeleiden naar de juiste voorzieningen en het coördineren van de ondersteuning. Zoeken naar de balans tussen wat de cliënt wil en bemoeizorg. Insteek is om de cliënt te verleiden in plaats van de ondersteuning op te leggen. SIGNALEREN Bij het uitwerken van de fictieve cases was het stadium van signalering al voorbij. De vraag is reeds bekend bij hulpverleners. Het tijdig signaleren van een ondersteuningsvraag van een (potentiële) cliënt vormt echter een belangrijk aspect in de hele keten van de ondersteuning. Hoe kun je er voor zorgen dat EO/07/2655/wmal, HHM 2007 Pagina 25 van 52