Inhoud. Inleiding Wat is stotteren? 19 Jan Bouwen

Transcriptie

1 Inhoud Inleiding 15 1 Wat is stotteren? Inleiding Stotteren, verstoring en stoornis Stotteren, een geïntegreerde visie Het Erasmus-viercomponentenmodel Stournaras Het verwachtingen- en mogelijkhedenmodel Starkweather Vloeiend, normaal niet-vloeiend en stotterend spreken Ontwikkelingsstotteren Andere vloeiendheidsstoornissen Hoe leg je aan cliënten en omgeving uit wat stotteren is? 29 2 Ontstaan en ontwikkeling van stotteren 33 Coen Winkelman 2.1 Inleiding Oorzaken van stotteren Aanleg en erfelijkheid Specifieke verklarende theorieën Stotteren als neurofysiologische stoornis Stotteren en persoonlijkheidsstoornissen Stotteren als aangeleerd gedrag De ontwikkeling van het stotteren een continuüm Van normale niet-vloeiendheden naar niet-normale niet-vloeiendheden Typologieën van Van Riper Hoe vaak komt stotteren voor? De ontwikkeling van stotteren vanuit cognitief gedragstherapeutisch perspectief De verbaalmotorische component vanaf de eerste stotter De cognitieve component De emotionele component De sociale component Gedragstherapeutische aspecten leerprocessen 56

2 3 Stromingen in therapie Inleiding Historisch overzicht tot en met de negentiende eeuw Controverse twintigste eeuw Consensus eenentwintigste eeuw Geïntegreerde werkwijze 67 4 Diagnostiek van stotteren 69 Mariëtte Embrechts 4.1 Inleiding Registratie en beoordeling van het spreekgedrag in zijn context Screening van stotteren bij jonge kinderen Diagnostiek bij kinderen Anamnese en intake Oudergesprek Spelinteractie ouder(s)-kind Uitgebreid stotteronderzoek Diagnostiek bij tieners Anamnese en intake Oudergesprek Uitgebreid stotteronderzoek Diagnostiek bij volwassenen Anamnese en intake Uitgebreid stotteronderzoek Therapieadvies, verslaggeving en therapie-evaluatie 86 5 Klinische indicaties en therapieproces Inleiding Modellen en therapieplan Het verwachtingen- en mogelijkhedenmodel Starkweather Indicaties normaal niet-vloeiend spreken Indicaties grensgeval en beginnend stotteren Indicaties overgang beginnend stotteren/middelmatig stotteren Het Erasmus-procesmodel Therapieproces gevorderd stotteren bij kinderen Therapieproces gevorderd stotteren bij jongeren en volwassenen Individuele of groepstherapie 99

3 6 Transfer en stabilisatie 101 Coen Winkelman 6.1 Inleiding Transfer en stabilisatie vanaf het begin Richtlijnen voor transfer en implementeren van nieuw gedrag De ladders Transfer bevorderende suggesties Zelfobservatieschema s selfmonitoring Stabilisatie afbouw van de therapie Het eindresultaat Terugval Zelfhulp Therapie voor (zeer) jonge kinderen 121 Mies Bezemer 7.1 Inleiding Conclusies uit het onderzoek Het gesprek met de ouders Keuze indirecte of directe therapie Indirecte therapie Versterken van spontaan vloeiend spreken Video-interactie Oudercursus Het begeleiden van peuter- en kleuterleid(st)ers Lidcombeprogramma Directe therapie Desensitiseren voor stotteren Desensitiseren voor iets (nog) niet goed kunnen Herkennen en bespreken van cognities en emoties Probleemoplossend denken Beurtgedrag Taalpragmatiek van het kind Individuele therapie of groepstherapie Het programma Denk-Wijzer Stotteren en bijkomende problemen Wanneer stopt de therapie? Directe therapie voor kinderen met gevorderd stotteren 169 Mies Bezemer 8.1 Inleiding Kind in ontwikkeling Stotteren bij kinderen in de basisschoolleeftijd Directe therapie Directe therapie vanuit het Erasmus-procesmodel Gedachten en gevoelens rond niet-vloeiend spreken 177

4 8.6.1 Identificeren van gedachten en gevoelens Identificeren en discrimineren van alle stottergedragingen Discrimineren van gedachten Maken van een gedragsschema Veranderen van negatieve gedachten in realistisch positieve of neutrale gedachten die bij het kind passen Denk-Wijzer Discrimineren van emoties Vrijwillig stotteren Desensitiserende werking van vrijwillig stotteren Toepassen van vrijwillig stotteren Verbaalmotorische component Samenvoegen van de componenten, de transfer Probleemoplossend denken Het betrekken van de omgeving bij de therapie Stotteren en pesten Stotteren en bijkomende problemen Psychosociale training bij adolescenten en volwassenen Inleiding Adolescenten en volwassenen die stotteren De cognitieve component De emotionele component De verbaalmotorische component De sociale component Eerste behandelsessie(s) Doelstellingen van de cliënt Therapie-inhoud en -opbouw Gedachtetraining Doel gedachtetraining Stappen gedachtetraining Vergroten zelfcontrole cognitieve component Emotionele training Doel emotionele training Stappen emotionele training Vergroten zelfcontrole emotionele component Sociale training Psychosociale training tijdens de verbaalmotorische component 235

5 10 Verbaalmotorische training bij kinderen 237 Mies Bezemer 10.1 Inleiding Beïnvloeden van het stotterend spreken bij jonge kinderen Afwegingen vooraf Beïnvloeden van het stotterend spreken bij heel jonge kinderen Werkvormen bij heel jonge kinderen Direct beïnvloeden van het stotterend spreken bij jonge kinderen Werkvormen bij jonge kinderen Transfer Beïnvloeden van het stotterend spreken bij schoolkinderen Afwegingen vooraf Werkvormen bij schoolkinderen Transfer Kant-en-klare programma s, wat kunnen we ermee? Stuttering modification therapy, enkele voorbeelden Fluency shaping therapy, enkele voorbeelden Geïntegreerde therapie, enkele voorbeelden Stotteren en bijkomende problemen, enkele voorbeelden Verbaalmotorische training bij jongeren en volwassenen 271 Mies Bezemer en 11.1 Inleiding Afwegingen vooraf Reële verwachtingen: korte- en langetermijnresultaten Stuttering modification therapy en fluency shaping therapy Stuttering modification therapy (SMT) Fluency shaping therapy (FST) Overeenkomsten en verschillen tussen SMT en FST Integratie SMT en FST, een praktische keuze Voorbeelden van geïntegreerde stottertherapieën De verbaalmotorische training in het Erasmusprocesmodel Andere voorbeelden van geïntegreerde stottertherapieën De broddelcomponent bij stotteren 309 Coen Winkelman 12.1 Inleiding Historisch perspectief van de stoornis broddelen Symptomatologie en definities Specifieke kenmerken van broddelen en de differentiële diagnose 312

6 12.4 Gecombineerde vormen stotteren-broddelen Aandachtspunten voor de onderzoeksfase en therapie Therapeutische suggesties De therapeut 325 Mies Bezemer en Bijlagen 333 Literatuur 415 Register 431 Over de auteurs 445