Leven met chronische hoofdpijn

Transcriptie

1 Leven met chronische hoofdpijn

2 Van A tot ggz De boeken in de reeks Van A tot ggz beschrijven niet alleen oorzaak, verloop en behandeling van de onderhavige problemen, maar geven ook antwoord op de vraag hoe men met het probleem om moet gaan. Door de prettig leesbare combinatie van beschouwingen, cartoons en citaten zijn de boeken niet alleen geschikt voor vertegenwoordigers van patiëntenverenigingen, behandelaren en mantelzorgers, maar vooral ook voor de cliënten zelf en de mensen in hun directe omgeving.

3 Leven met chronische hoofdpijn Alexandra de Bruijn-Kofman Bohn Stafleu van Loghum Houten 2010

4 2010 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Uitgeverij Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën of opnamen, hetzij op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16b Auteurswet jo het Besluit van 20 juni 1974, Stb. 351, zoals gewijzigd bij het Besluit van 23 augustus 1985, Stb. 471 en artikel 17 Auteurswet, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 3051, 2130 KB Hoofddorp). Voor het overnemen van (een) gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet) dient men zich tot de uitgever te wenden. Samensteller(s) en uitgever zijn zich volledig bewust van hun taak een betrouwbare uitgave te verzorgen. Niettemin kunnen zij geen aansprakelijkheid aanvaarden voor drukfouten en andere onjuistheden die eventueel in deze uitgave voorkomen. ISBN NUR 770 Eerste druk: 2006 Tweede, bijgewerkte druk: 2010 Ontwerp omslag: P3vormgeving Ontwerp binnenwerk: Boekhorst Design, Culemborg Cartoons: Marcel Jurriëns Bohn Stafleu van Loghum Het Spoor 2 Postbus GA Houten 4

5 Voorwoord Naar schatting heeft 21% van de Nederlanders één dag per week hoofdpijn; 17% meerdere dagen; 4% heeft er iedere dag last van. Meer dan vier miljoen mensen in Nederland zijn dus maar al te bekend met de klacht. Toch is hoofdpijn een onderschat probleem, zowel wat betreft de betekenis ervan voor de hoofdpijnlijder als voor diens omgeving en de maatschappij. De kwaliteit van leven van iemand met hoofdpijn en diens naasten vermindert drastisch door de pijn zelf, door de belemmering bij werk en sociale activiteiten en door de last op emotioneel gebied. Maatschappelijk gezien veroorzaakt werkverzuim door hoofdpijn grote economische schade. Het is dan ook niet overdreven om te stellen dat dit boek voor een grote doelgroep is geschreven. In de verschillende hoofdstukken wordt ingegaan op de symptomen van spanningshoofdpijn en migraine (de meest voorkomende hoofdpijnsoorten), het ontstaan en de gevolgen van hoofdpijn, het beloop van de klacht en de betekenis voor de omgeving. Er wordt een overzicht gegeven van de behandelingsvormen. Enkele gedragstherapeutische technieken worden zodanig beschreven dat de lezer er zelf mee aan de slag kan. Daarmee samenhangend wordt bij dit boek een cd met ontspanningsoefeningen geleverd. Het effect daarvan op hoofdpijn is duidelijk aangetoond. Er worden echter geen gouden bergen beloofd. Het doel van dit boek is meer inzicht te verwerven in de persoonlijke pijnopbouw en gereedschap aan te bieden 5

6 om zelf aan die pijnopbouw te gaan werken. Het is niet de bedoeling dat de lezer in het wilde weg met de cd aan de slag gaat: het moet eerst duidelijk zijn waarom de oefeningen er zijn, hoe ze uitgevoerd moeten worden en wat je ervan kan verwachten. Lees dus eerst het boek goed door, voor met de cd te beginnen. Alle mensen met wie ik heb samengewerkt sinds ik in 1980 mijn onderzoek naar de behandeling van hoofdpijn aan de Universiteit Limburg begon, wil ik bedanken voor hun stimulerende invloed. De medewerkers van Teleac dank ik voor de inspirerende samenwerking. Daarnaast ben ik dankbaar voor hun vertrouwen om mij in de jaren negentig van de vorige eeuw in staat te stellen de grote groep hoofdpijnpatiënten vanaf de buis te helpen hun hoofdpijn te lijf te gaan. Ten slotte wil ik Sjoerd Swaen en Fred Sterk bedanken, dat ze mij die mogelijkheid door middel van het schrijven van dit boek opnieuw hebben geboden en voor hun vertrouwen om mij nogmaals uit te nodigen mee te werken aan de A-ggZ-reeks. Alexandra de Bruijn-Kofman 6

7 Inhoud Voorwoord 5 1 Wat is er met me aan de hand? 11 Typerend beeld van de kwaal 11 Verschillende soorten hoofdpijn 13 Vóórkomen van hoofdpijn 14 Symptomen 15 Spanningshoofdpijn 15 Migraine 16 Gemengde hoofdpijn 20 Migraine sans migraine 20 Clusterhoofdpijn 20 Cafeïneafhankelijke hoofdpijn 21 Medicatieafhankelijke hoofdpijn 23 Diagnostiek 26 Diagnostiek in de eerste lijn en de tweede lijn 27 Zelfdiagnose 28 Diagnostische criteria 28 Hoofdpijndagboek 31 Samenvatting 33 7

8 2 Oorzaken en verklarende modellen 35 Wat er gebeurt in het lichaam bij spanningshoofdpijn 35 Wat er gebeurt in het lichaam bij migraine 37 Uitlokkers 39 Omgevingsfactoren 40 Lichamelijke factoren 43 Psychosociale factoren 47 Het begrip stress 48 Het verband tussen stress en hoofdpijn 49 Predisponerende factoren voor hoofdpijn 51 Persoonlijkheidskenmerken 52 Inschatting en omgaan met stresssituaties 53 Levensstijl 55 Samenvatting 55 3 Wat staat me te wachten? 57 Het beloop van de kwaal 57 De gevolgen van hoofdpijn, onbehandeld en behandeld 57 De vicieuze cirkel 58 De behandeling van hoofdpijn met medicatie 61 Medicijngebruik bij spanningshoofdpijn 62 Gevolgen van overmatig pijnstillergebruik 63 Medicijngebruik bij migraine 64 Medicijnen ter bestrijding van de migraineaanval 64 Medicijnen om de aanval te voorkomen 71 Samenvatting 71 4 Wat betekent de hoofdpijn voor mijn omgeving? 73 Gevolgen voor de maatschappij 73 De gevolgen voor de directe omgeving 74 8

9 Wat kun je doen om de communicatie met je omgeving te verbeteren? 78 Omgaan met eisen 80 Samenvatting 85 5 Welke behandelingen bestaan er? 87 De medicamenteuze behandeling 87 De gedragstherapeutische behandeling van hoofdpijn 87 Resultaten 88 Hoofdpijncentra 89 Behandeling door eerstelijnspsychologen 89 Aangrijpingspunten van gedragstherapie bij hoofdpijn 90 Uitlokkers 90 De gevolgen van hoofdpijn 94 Het opsporen van je persoonlijke hoofdpijnopbouw 95 Gedragstherapeutische technieken 98 Ontspanningstraining 98 Oefenprogramma voor de ontspanningstrainingen 108 Toepassen in het dagelijks leven 110 Zelfwaarneming lichamelijke stresssignalen 111 Zelfwaarneming stresssituaties 111 Differentiële ontspanning 112 Gedachteveranderingstraining 114 Spoor je denkwijze op 119 Werkwijze bij de cognitieve training 124 Anders omgaan met hoofdpijn 128 Aandachtafleidende technieken 129 Samenvatting 133 Bijlagen 135 Schema lichamelijke stresssignalen 135 Schema stresssituaties 137 9

10 Gedachteschema 139 Bijlage gedachtebeoordeling Hoe kan ik de draad weer oppakken? 143 Blijvende gedragsverandering 143 Motivatie, realistische verwachtingen en terugval 143 De belangrijkste punten om je hoofdpijn te lijf te gaan 146 Hoe het Judith lukte om haar gedrag te veranderen en wat het effect was op haar hoofdpijn 147 Lotgenotencontact en patiëntenorganisaties 151 Samenvatting Adressen en literatuur 153 Patiëntenverenigingen 153 Algemeen 154 Behandelmogelijkheden 154 Aanbevolen literatuur 155 Geraadpleegde literatuur 156 Over de auteur 161 Raad van advies 163 Reeds verschenen titels 165 Toelichting bij de cd