PROGRAMMA. Symposium IAS anno 2012 met uitreiking van de Prof. Job de Ruiterprijs. Donderdag 26 januari uur. SER-gebouw, Den Haag

Transcriptie

1 PROGRAMMA Symposium IAS anno 2012 met uitreiking van de Prof. Job de Ruiterprijs Donderdag 26 januari uur SER-gebouw, Den Haag

2

3 INHOUD Welkomstwoord Rob van der Heijden Voorzitter Instituut Asbestslachtoffers Presentaties Beleid overheid Asbestslachtoffers José Hilgersom Directeur-generaal Participatie en Inkomenswaarborg ministerie SZW Proactieve en preventieve sociale zekerheid: investeren in mensen Erry Stoové Voorzitter Raad van Bestuur Sociale Verzekeringsbank President International Social Security Association Het IAS als kenniscentrum Machiel van der Woude Directeur Instituut Asbestslachtoffers Simone Aarendonk Senior beleidsmedewerker Instituut Asbestslachtoffers Stand van zaken asbestsituatie in Nederland Jan Tempelman Coördinator asbestonderzoek TNO Uitreiking Prof. Job de Ruiterprijs CV Jan Tempelman Algemene informatie over het IAS IAS Monitor: kerncijfers over asbest en mesothelioom

4 Symposium IAS anno januari 2012 Welkomstwoord Rob van der Heijden, voorzitter Instituut Asbestslachtoffers Dames en heren, Vandaag, 26 januari 2012 bestaat het instituut asbestslachtoffers op de kop af twaalf jaar. Het is fijn dat u aanwezig bent op deze verjaardag. Namens het bestuur van het IAS heet ik u heel hartelijk welkom. Jammer dat onze voorzitter van de Raad van Toezicht en Advies, de heer Jan Gmelich Meijling, door ziekte verhinderd is. Hij had hier graag willen zijn. Maar het is hem onmogelijk. Hij wenst ons allen een goed congres toe. Twee jaar geleden, toen wij via een congres onder het motto zorgvuldig, snel en laagdrempelig aandacht besteedden aan het tienjarig lustrum van het IAS werd voor het eerst de prof. Job de Ruiterprijs uitgereikt. Wij zijn bijzonder verheugd dat de ontvanger van deze prijs, Job de Ruiter, in ons midden is. De heer De Ruiter zal aan het eind van dit compacte symposium op zijn beurt de prijs overhandigen aan iemand die zich op onderhavig gebied heeft onderscheiden. Voorafgaande aan de prijsuitreiking hebben wij enkele vooraanstaande sprekers bereid gevonden hun visie te geven op het vigerende asbestbeleid en de ontwikkelingen op het terrein van asbestonderzoek. Onder de sprekers bevinden zich maar liefst twee overheidsmanagers van het jaar. Allereerst José Hilgersom, directeur-generaal Participatie en Inkomenswaarborg bij het Ministerie van SZW, en onlangs benoemd tot provinciesecretaris van Zuid-Holland. Van harte gefeliciteerd met deze benoeming. Aan de andere kant: het IASdossier is al jaren bij u in goede handen. U hebt getoond hart voor de zaak te hebben en alleen al om die reden zullen wij u missen. Ook Erry Stoové, voorzitter van de Raad van Bestuur van de SVB, werd gekozen tot overheidsmanager van het jaar. Met de heer Stoové heeft het IAS direct bestuurlijk contact. Dat stellen wij zeer op prijs. Het onderstreept tevens de even intensieve als plezierige samenwerking tussen de SVB en het IAS bij de uitvoering van de Regelingen TAS en TNS vanaf het eerste moment en de laatste tijd ook op onderzoeksgebied. Als voorzitter van de internationale koepelorganisatie sociale zekerheid is de heer Stoové ook betrokken bij de mondiale bescherming van kwetsbare groepen, bescherming tegen beroepsziekten, waaronder die veroorzaakt door asbestblootstelling. Zoals gezegd werken SVB en IAS de laatste tijd ook nauw samen op onderzoekterrein. Het IAS beschikt over veel ruwe gegevens die bruikbaar moeten worden gemaakt om bepaalde ontwikkelingen op asbestgebied in kaart te brengen. Straks laten Machiel van der Woude en Simone Aarendonk enkele opvallende resultaten van dit gemeenschappelijke project zien. Dit onderzoek sluit aan bij de functie van kenniscentrum, die het IAS wil vervullen. Niet op de schaal van TNO en andere grote instituten, maar wel vanuit de taakstelling die de samenleving het instituut heeft opgedragen. Het is van belang dat de kennis die het IAS

5 opdoet bij de bemiddeling, en in samenwerking met andere organisaties ontwikkelt ook wordt doorgegeven. In dat verband wil ik graag het Medisch Onderzoeksprogramma noemen van het IAS dat wordt uitgevoerd door het Julius Center van de Universiteit Utrecht, als ook het Asbestblootstellingsregister dat door het IAS dit jaar zal worden opgezet en waarbij mensen die aan asbest zijn blootgesteld en nog niet ziek zijn zich kunnen melden. Bij de uitvoering van de bemiddelingstaak werkt het IAS niet alleen samen met de SVB, maar ook met enkele andere organisaties. Op medisch terrein met de longartsen van de werkgroep Mesothelioom van de Longartsenvereniging, onder aanvoering van dr. Sjaak Burgers, en met de pathologen van het Nederlands Mesotheliomen Panel onder leiding van Prof. Marc van de Vijver. Op epidemiologisch terrein met de Erasmus Universiteit en TU Delft. Het IAS kan aldus beschikken over de beste deskundigheid en daar zijn wij zeer verheugd over. In dit rijtje mag natuurlijk TNO niet ontbreken. Regelmatig wordt ook de hulp van TNO ingeroepen, en dan in het bijzonder van Jan Tempelman, coördinator van het Expertisecentum Asbest van TNO. De heer Tempelman zal vanmiddag zijn rijke ervaring en kennis met ons delen. Wij zijn erg benieuwd naar zijn bijdrage. Dames en heren, Het IAS is anno 2012 is nog steeds hard nodig. De laatste twee jaar ontving ons instituut 1100 aanvragen van mesothelioomslachtoffers, waar er inmiddels 900 van zijn afgehandeld. Hopelijk kunnen binnenkort ook mensen met asbestose bij het IAS terecht. Na een lange periode van discussie zijn de in de Raad van Toezicht en Advies vertegenwoordigde partijen hiermee in principe akkoord gegaan. Hoewel de toepassing van asbest al zo n 20 jaar verboden is, ijlt de loodzware last nog jaren na. Dat wij de slachtoffers, die hierdoor zeer zwaar getroffen worden, zo goed mogelijk proberen te helpen is even logisch als belangrijk. Dat doet het IAS samen met een groot aantal deskundige organisaties langs de lijnen die de heer De Ruiter in 1997 geschetst heeft. Aan de uitwerking van die opzet en de asbestontwikkelingen op velerlei gebied besteden wij onder de noemer IAS anno 2012 vanmiddag aandacht. Ik wens u allen een goed symposium toe en geef graag het woord aan mevrouw Hilgersom. ---

6 Toespraak van directeur-generaal J. Hilgersom van het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid bij het IAS-symposium op donderdag 26 januari 2012 Dames en heren, Exact twee jaar geleden vond het tweede lustrumcongres plaats van het Instituut Asbestslachtoffers. Ook toen had ik de eer om namens het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid het woord tot u te richten. Ik stond toen en ook vandaag weer - met een dubbel gevoel achter het spreekgestoelte. Aan de ene kant een positief gevoel vanwege het goede werk van het Instituut Asbestslachtoffers (IAS). Maar tegelijk ook met het wrange besef dat er geen afname lijkt te zijn van het aantal mesothelioomslachtoffers. Het IAS nam in aanvragen van asbestslachtoffers in behandeling. Dankzij de slagvaardige en professionele werkwijze van het IAS kregen deze mensen op een laagdrempelige, zorgvuldige en snelle manier hulp aangeboden. Het is en blijft getuigen van beschaving en medemenselijkheid om dit op een goede wijze aan te pakken. En het IAS doet dit nu al twaalf jaar met verve. Waarvoor mijn welgemeende dank en complimenten. Mede dankzij uw werk, is de aandacht voor de risico s van blootstelling aan asbest toegenomen. Zo heeft de net gevormde Inspectie SZW, waarin ondermeer de Arbeidsinspectie is opgegaan, afgelopen november aangegeven malafide asbestbedrijven harder aan te gaan pakken. Het is een van de speerpunten van dit jaar. De inspectie zet fors in op de bestrijding van het zonder vergunning verwijderen van asbest. Op dit moment mogen in Nederland ruim driehonderd bedrijven asbest uit gebouwen verwijderen. Maar er zijn ook ondernemingen die hier niet de juiste papieren voor hebben, en toch dit gevaarlijke werk doen. Met alle risico s voor de werknemers en de omgeving van dien. Vaak doen deze bedrijven dit gevaarlijke sloopwerk puur en alleen om er snel en eenvoudig financieel goed uit te springen. Het kabinet vindt dit ontoelaatbaar en heeft een team van tien arbeidsinspecteurs aangesteld om zich fulltime bezig te houden met controles op het veilig verwijderen van asbest. Het toezien op het naleven van regels over hoe om te gaan met asbest, is niet alleen een zaak van de overheid. Het betreft iedereen die er direct of zijdelings mee te maken heeft. Een scherper en intensiever asbestbeleid is een zaak van Rijksoverheid, provincies, gemeenten, bedrijven en burgers. Vorig jaar heeft staatssecretaris Atsma van Infrastructuur en Milieu, samen met staatssecretaris De Krom van SZW en minister Opstelten van Veiligheid en Justitie een brief naar de Tweede Kamer gestuurd met precies deze strekking. De brief werd opgesteld mede naar aanleiding van een onderzoek van de Gezondheidsraad naar de effecten van asbest. Uit dat onderzoek bleek asbest nog gevaarlijker te zijn dan we allemaal al dachten. Een extra stimulans om het werken met asbest nog intensiever te volgen. Een brede aanpak van het probleem vergt een brede alliantie van iedereen die te maken heeft met asbest. Ik wijs nog op de strengere sancties bij overtreding van de regels. De boetes worden hoger en certificaten kunnen worden ingetrokken. Ook zal het Landelijke Asbestvolgsysteem bijdragen aan beter toezicht op naleving van het werken met asbest. Een toekomst met zo min mogelijk asbest: daar ligt de focus. Maar net zo belangrijk is het helpen en begeleiden van de mesothelioomslachtoffers van vandaag en morgen. Zolang er nog asbest is en mensen hier ernstig ziek van worden, blijft het werk van het IAS van onmetelijk belang. Dames en heren, ik rond af. Hartelijk dank dat ik u weer heb mogen toespreken. Twee jaar geleden prees ik het IAS voor al zijn inzet en goede werk. En ook dit jaar doe ik dat weer. Straks wordt de Prof. Job de Ruiterprijs uitgereikt. De prijs is een blijvende stimulans om ons in te blijven zetten voor de mesothelioomslachtoffers. Maar bovenal is de prijs een blijk van erkenning voor het goede werk van de winnaar. Uiteraard weet ik nog niet aan wie de prijs straks wordt uitgereikt. Maar ik wil deze persoon vanaf hier alvast van harte feliciteren. Dames en heren, hartelijk dank voor uw aandacht.

7 Proactieve en preventieve sociale zekerheid: investeren in mensen Dames en heren, Het is mij een groot genoegen met u, onder de titel proactieve en preventieve sociale zekerheid, van gedachten te kunnen wisselen over de internationale wereld van gezondheid en veiligheid op het werk. Ik doe dat in mijn hoedanigheid als president van de International Social Security Association, de ISSA. De ISSA is een wereldwijde organisatie van uitvoeringsorganisaties in de zorg en de sociale zekerheid. Wij hebben momenteel 350 leden uit 150 landen. De ISSA is in 1927 opgericht onder auspiciën van de ILO. De Internationale ArbeidsOrganisatie, ILO, meende dat het een goede zaak zou zijn dat nu de regeringen zo hecht gingen samenwerken dit ook zou moeten gelden voor hun uitvoeringsorganisaties. Het secretariaat van de ISSA zetelt dan ook, net als de ILO, in Genève. De ISSA kent een aantal technische commissies en regionale subcommissies. Voor ons hier vandaag bijeen in het verband van het IAS, is relevant te vermelden dat op het terrein van Veiligheid en Gezondheid op het werk, de ISSA 12 secties kent naar onderwerp of thema. Zo kennen wij een sectie voor de agrarische sector, voor de chemie (waaronder asbest), de bouw, het onderwijs, de elektriciteit, de gezondheidssector, de metaalsector, de machineindustrie, de mijnbouw en de laboratoria. En twee themagroepen te weten Informatie en Preventie in het algemeen. Er is met andere woorden voor leden een ruim aanbod om met gelijk gestemden bijeen te komen. Sinds 1955 organiseert de ISSA elke drie jaar een Wereldcongres over Veiligheid en Gezondheid op het werk (the World Congress on Safety and Health at Work). Afgelopen jaar kwamen op het 19 e congres maar liefst 5400 deelnemers uit 140 landen naar Istanbul. Er zijn op dat congres ruim 900 papers gepresenteerd. 1

8 Voorafgaand aan het congres heeft de ISSA een speciale pre-meeting georganiseerd voor verantwoordelijke ministers. Er namen 28 ministers deel. Ministers uit Afghanistan, Chili, India, Korea, Maleisië, Saudie Arabië, Senegal, Suriname, Slovenië, Togo, Turkije, onder andere. Deze ministers hebben een declaratie ondertekend waarbij zij verklaarden meer te zullen doen voor het bevorderen van veiligheid en gezondheid op het werk. Wij kijken terug op een zeer geslaagd World Congress. Het thema leeft enorm. En dat is eigenlijk ook niet verwonderlijk. De wereld verandert in rap tempo door globalisering, demografische ontwikkelingen, maar zeker ook door technologische ontwikkelingen. Baanbrekende innovaties op diverse terreinen zijn bepalende factoren voor de veiligheid op de werkvloer. De wereld van morgen ziet er heel anders uit dan de wereld van vandaag. Proactieve houding en verhoogde aandacht voor preventie is een must. Met name het preventievoertuig achten wij binnen de ISSA een succesvolle drager voor een veilige werkomgeving. Alle betrokken partijen winnen bij preventie: 1. De werkgevers omdat hun kosten dalen en hun imago verbetert; 2. De werknemers omdat zij gezond en veilig hun werk kunnen doen en daarmee ook privé een beter leven hebben; 3. De sociale zekerheid wint erbij omdat er minder uitkeringen behoeven te worden verstrekt. 4. En de samenleving als totaal zal er kwalitatief op vooruit gaan. Het succes van de 19 e Wereldconferentie is gelegen in de uitgebreide aandacht die we hebben gegeven aan preventie. En de introductie van een cultuur van preventie. Investeren in preventie, is investeren in mensen. Ik heb met verbazing en bewondering gezien dat zovelen betrokken zijn bij de wereld van veiligheid en gezondheid op de werkvloer. Een wereldgemeenschap waar het IAS zeker niet in zou misstaan. 2

9 Het enthousiasme waarmee de deelnemers tot laat in de avond zich met het onderwerp hebben beziggehouden verdient alle lof. Er zijn maar liefst 15 trainingssessies georganiseerd in vier dagen tijd. Wij hebben in Istanbul de basis gelegd voor een brede aanpak. Een aanpak die je holistisch kan noemen. Een aanpak gericht op een verbreding van de preventiecultuur. En dat is hard nodig! In plaats van uitkeringen verstrekken ter compensatie van leed of handicap is het beter te investeren in het voorkomen van ongevallen of gezondheidsschade. Maar er is nog een lange weg te gaan. Dagelijks sterven per minuut vier mensen als gevolg van onveiligheid op de werkplek, zo leerden mij de internationale statistieken. Meer dan twee miljoen werknemers overlijden door werk-gerelateerde ziektes en ongevallen. Dat is meer dan er wereldwijd sterven als gevolg van oorlog en geweld. Daarbij moeten we niet vergeten dat elk overlijden of handicap grote gevolgen heeft voor de materiële omstandigheden van gezinnen of familie. Maar ook op grotere schaal zien we de gevolgen van gebrekkige preventie. Ik wijs op de olieramp in de golf van Mexico, of de Chileense mijnramp, maar ook de gevolgen van de ramp met de kerncentrale in Fukushima. Gelukkig is er ook wel veel gebeurd. Met name op de traditioneel risicovolle sectoren, zoals de bouw en toch ook de mijnbouw is er behoorlijke vooruitgang geboekt. Het besef breekt door dat preventie loont. Op basis van eigen ISSA-onderzoek onder 300 bedrijven in 15 landen in Europa, Noord- Amerika en Azië stellen wij dat op elke euro of dollar geïnvesteerd in preventie, 2.2 euro of dollar voordeel valt te halen. Wij noemen dat Return on Prevention (RoP). De grootste winstpakker (met een RoP van 1:7,6) is regelmatig medische check-ups. Trainingen in veiligheidsgedrag levert een RoP van 1:4,5. Voorkomen is dus nog altijd beter dan genezen. Het is eigenlijk onbegrijpelijk dat dit niet overal wordt beseft. 3

10 Machiel van der Woude heeft in 2005 een behartenswaardig artikel geschreven over het gebruik van asbest. In 2011 kon hij hetzelfde stuk aanhalen omdat er nog niet veel is verbeterd. L Histoire se repète, zo luidt zijn conclusie. Terwijl de Return on Prevention hier toch heel groot moet zijn. Het zal u daarbij niet verbazen dat de omstandigheden in landen met een grote informele economie zoals India, Afrika, de Arabische landen en China zeer zorgwekkend zijn. Helaas moet ik vaststellen dat de zogeheten ontwikkelde economieën het ook niet altijd zo nauw nemen. Ik noem maar, om dicht bij huis te blijven, de kwestie van de Probo Koala. Het is van groot belang dat regeringen, uitvoeringsorganisaties en arbeidsinspecties wereldwijd samenwerken en coalities sluiten. Met het oog op nieuwe industrieën als nanotechnologie. En ook vanwege de financiële en economische crisis. Veel werkgevers willen nu minder investeren in preventie en arbeidsomstandigheden. Werknemers vrezen hun baan en accepteren meer risico s dan in het verleden. Het is daarom van het grootste belang dat de wereldgemeenschap in Istanbul heeft laten zien dat preventie de kern blijft vormen van de sociale zekerheid en de gezondheidszorg. Investeren in preventie is investeren in mensen. Ik dank u voor uw aandacht. Erry Stoové, president International Social Security Association (ISSA) voorzitter Raad van Bestuur Sociale Verzekeringsbank (SVB) 26 januari

11 IAS Monitor Kerncijfers asbest en mesothelioom Symposium IAS anno januari 2012

12 Bronnen NKR: 8102 mesothelioompatiënten ( ) IAS/SVB: 4702 aanvragers ( ) IAS: 7376 dienstverbanden met asbestblootstelling zeker of misschien ( ) NMP, CBS, Asbestkaart, Asbest in kaart, internationaal onderzoek

13 Onderwerpen/1 Hoe vaak komt mesothelioom voor? Op welke leeftijd wordt de diagnose mesothelioom gesteld? Waar wonen asbestslachtoffers met mesothelioom? Om welke typen mesothelioom gaat het? Hoe lang leven mensen met mesothelioom

14 Onderwerpen/2 Hoe vaak wordt TAS/TNS aangevraagd en waarin verschillen de aanvragers? In welke sectoren en beroepen hebben asbestslachtoffers gewerkt? Is er een verband tussen beroep/sector en medische kenmerken van asbestslachtoffers?

15 Aantal mesothelioom in Nederland ( )

16 Asbest en mesothelioom in Nederland ( ) 5,0 sterfte per inwoners 4,5 4,0 3,5 3,0 2,5 2,0 1,5 1, ,5 0,0 vóór Asbestgebruik Overleden vrouwen Overleden mannen Overleden totaal

17 Asbestgebruik wereldwijd ( )

18 Mesothelioom wereldwijd ( )

19 Mesothelioom naar leeftijd ( )

20 Regionale spreiding asbestslachtoffers

21 Overlevingsduur ( )

22 Instroom TAS/TNS

23 TAS/TNS 1600 Aantal TAS naar geslacht en leeftijd aanmelding Mannen Vrouwen 140 Aantal TNS naar geslacht en leeftijd aanmelding Mannen Vrouwen <50 jaar jaar jaar jaar >84 jaar 0 <50 jaar jaar jaar jaar >84 jaar

24 TAS/TNS Overlevingsduur na diagnose TAS TNS 25 of meer mnd 13 t/m 24 mnd Overlevingsduur 10 t/m 12 mnd 7 t/m 9 mnd 4 t/m 6 mnd 0 t/m 3 mnd Overlevings %

25 Asbestblootstelling naar sector (vanaf 1950)

26 Asbestrisicosector Voeding Zeker Misschien Voeding algemeen Zuivel Suiker Brood Cacao Gist/spiritus Bier Frisdrank Groothandel Detailhandel Aantal per bedrijfstak

27 Asbestblootstelling naar beroep (va 1950)

28 Asbestrisicoberoepen Textiel en papier Zeker Misschien Stoffeerder Monteur Garenspoeler Vloerlegger Naaister Textielarbeider Elektromonteur Machinebankwerker Drukker Manager/eigenaar Aantal per beroep

29 Asbestrisicoberoepen Scheepsbouw Zeker Misschien Machinebankwerker Scheepsijzerwerker Scheepstimmerman Lasser Pijpfitter Scheepsbeschieter Elektromonteur Monteur Schoonmaker Manager/eigenaar Aantal per beroep

30 Asbestrisicoberoepen Metalectro Zeker Misschien Monteur Machinebankwerker Lasser Elektromonteur Chef productieafdeling Plaatwerker Pijpfitter Bedieningsvakman Bankinsteller Timmerman Aantal per beroep

31 Asbestrisicoberoepen Handel en horeca Zeker Misschien Automonteur Verkoper Timmerman Monteur Chef productieafdeling Magazijnmedewerker Vertegenwoordiger Pompbediende Binnenhuisarchitect Administratief Elektromonteur Aantal per beroep

32 Ontwikkeling regionale asbestblootstelling Jaren 60 Jaren 80

33 Beroep en leeftijd Timmerman Monteur Machinebankwerker Beroepen met asbestblootstelling zeker naar leeftijd bij aanmelding Verwarmingsmonteur Elektromonteur Loodgieter Lasser <50 jaar jaar jaar jaar >84 jaar Chef productieafdeling Isoleerder Mijnwerker 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%

34 Beroep en type mesothelioom Buikvliesmesothelioom Zeker Misschien Isoleerder Monteur Loodgieter Pijpfitter Chef productieafdeling Elektromonteur Scheepsijzerwerker Scheepstimmerman Militair Machinebankwerker Aantal per beroep

35 Vervolg Verbetering, nieuwe analyses Verklaring en vergelijking met: CBS, Asbestkaart, Asbest in kaart, deskundigen 2011 toevoegen

36 Doel Inzicht in het verleden als les naar de toekomst Bedankt voor uw aandacht

37 IAS symposium 2012 Asbest in Nederland: door Jan Tempelman, TNO Overzicht van het asbestbeleid en asbestonderzoek in Nederland Van 1967 tot 2012

38 IAS symposium 2012 Onderwerpen Asbest schadelijk? Historisch perspectief Intussen in Nederland Rol van TNO Nieuwe inzichten : rapport Asbest GR 2010 Vertaling GR rapport naar advies concrete maatregelen (TNO/RIVM rapport 2010) Beleidsvoornemens overheid (I&M en SZW) Voorkòmen blootstelling: uitwerking in de praktijk

39 IAS symposium 2012 Asbest schadelijk? Historisch perspectief bronnen: o.a. Dr. A. Serroen ( België ), TNO, Asbest in historisch perspectief 1879: Begin commerciële productie 1899: 1 e case gepubliceerd (Murray) 1927: 1 e maal term asbestose (Cooke) 1930: Dosis/respons (Merewether) 1935: Asbestose + Longkanker (Lynch & Smith) 1943: Mesothelioma (Wedler) 1946: Asbestose bij eindgebruikers

40 IAS symposium 2012 Asbest schadelijk? Historisch perspectief, vervolg 1949: Verhoogde longkanker incidentie bij asbestose patiënten ( maal 13) 1953: Mesothelioma en asbestose (Weis) 1955: Longkanker onder asbesttextiel werknemers is maal 14 (Doll) 1968: Relatie longkanker, asbestblootstelling en roken (Selikoff) 1969: Asbest in een bedrijfsbevolking. (Jan Stumphius) diverse studies i.v.m. grenswaarden (o.a. Doll-Peto, Gezondheidsraad, RIVM/TNO 1989) 2010: Gezondheidsraad: Nieuwe studie naar de schadelijkheid van asbest

41 IAS symposium 2012 Intussen in Nederland Asbest is een fantastisch product (Eternit, 1968) 1969: Jan Stumphius (bedrijfsarts de Schelde, Vlissingen) publiceert Asbest in een bedrijfsbevolking 1973: TNO richt Asbestcommissie op: Jan Stumphius is voorzitter (later opgevolgd door Hans Planteijdt). Leden zijn: TNO, SZW, VROM, WVC, Fa. Eternit en Fa. Hertel. MAC-waarde voor chrysotiel: 2 vezels/cm3 = vezels/m3 Meetmethode voor asbest in lucht op basis van verbeterde Engelse membrane filter method

42 IAS symposium 2012 Voorlichtingsmateriaal van SZW (1982) en stichting Arbouw

43 IAS symposium 2012 De rol van TNO: de asbestcommissie (1) TNO Asbestcommissie (ca. 1973) Jan Stumphius voorzitter (opgevolgd door Hans Planteijdt). Leden : TNO, SZW, VROM, WVC, Fa. Eternit en Fa. Hertel. Initiatief Gezondheidsorganisatie TNO, Doel: asbestbeleid ontwikkelen en onderzoek stimuleren en steunen Asbest wordt nog niet echt als een probleem gezien (SZW: mac-waarde 2 vezels/cm3 en 12 vezels/cm3 (= vezels/m3) als uiterste piekwaarde

44 IAS symposium 2012 De rol van TNO: de asbestcommissie (2) Sterke lobby industrie (gesteund door EZ), vooral Eternit Leden voor TNO: Peter Meijer opgevolgd door Jan Tempelman Commissie wordt overbodig doordat SZW haar rol oppakt en de Eternit-lobby een blok aan het been gaat vormen Voor de historici: houding Hertel is een stuk positiever : Hr. Kolff van Oosterwijk heeft veel vakkennis kent alle onderzoeken en is ook behulpzaam voor zaken die voor zijn bedrijf niet goed uitkomen

45 IAS symposium 2012 De rol van TNO: enkele onderzoeken (1) : elektronenmicroscopisch onderzoek naar asbestvezels in longweefsel overleden slachtoffers (Planteijdt, Tempelman, Pooley, Sebastiën, v. Noord) Vanaf 1972: opzetten lichtmicroscopische meetmethode naar Engels voorbeeld (met diverse verbeteringen). Voorloper NVN en 1985: onderzoek asbestconcentraties in de buitenlucht (elektronenmicroscopie)

46 IAS symposium 2012 De rol van TNO: enkele onderzoeken (2) 1978 metingen rondom asbestwegen in Goor Technische ondersteuning SZW, VROM en WVC in Brussel 1979:Onderzoek naar verwering asbestcementproducten 1981: Testmethode om niet hechtgebonden producten van de markt te weren 1984: Onderzoek risico s spuitasbest in gebouwen Vanaf 1980: bijdragen aan internationale normontwikkeling (ISO, VDI)

47 IAS symposium Opstelling analytische TEM (TNO /Univ.Leiden)

48 IAS symposium : EM-onderzoek longweefsel slachtoffer (isoleerder)

49 IAS symposium 2012 Idem, maar bij hogere vergroting (transmissie EM )

50 IAS symposium 2012 De rol van TNO: meer recente onderzoeken 2000: Opstellen voorschrift voor eindcontrole na sanering (TNO/R ) later omgezet in NEN 2990 NEN 5896: Identificatie van asbest in (bouw)materialen NEN 5707 asbest in bodem NEN 5897 asbest in puin(granulaat) Systeem voor indeling in risicoklassen bij sanering (SZW) BRL 5052 en SC 540 (vakinhoudelijk deel) Studie naar functioneren certifceringsstelsel (met IWI en AI) Bijdragen aan internationale normalisatie via ISO en VDI/DIN Vertaalslag nieuwe blootstellingsnormen (Gezondheidsraad) naar beleidsconsequenties, meetmethoden Implementatie van veranderingen in NEN-normen en SC s

51 IAS symposium 2012 Vertaalslag GR-rapport: vragen van I&M en SZW Wat is de huidige aard en omvang van asbestblootstelling in de algemene bevolking (zowel door blootstelling aan achtergrondniveaus als rondom specifieke bronnen)? Wat is de huidige aard en omvang van asbestblootstelling in de beroepsbevolking? Is het mogelijk om asbest te meten op de door de GR voorgestelde concentratieniveaus en deze concentraties te monitoren? Welke gevolgen zou implementatie van de door de GR geadviseerde risiconiveau-concentraties hebben voor het asbestbeleid in Nederland en de bijbehorende normen, richtlijnen en protocollen?

52 IAS symposium 2012 Keuzes van de SER adviescommissie werkplek SER adviseert om de voorgestelde risiconiveauconcentraties over te nemen Eisen voor hoog-risico saneringen (klasse 3) worden aangescherpt Eindcontrole na hoog-risicosanering wordt aangescherpt (SEM/RMA, kleefmonsters) Voor laag-risico saneringen blijft de bestaande werkwijze: standaard verwijderingstechniek SC eindcontrole m.b.v. lichtmicroscopie Verwijdering in risicoklasse 1 voor niet gecertificeerde bedrijven blijft mogelijk

53 IAS symposium 2012 Beleidsvoornemens I&M en SZW Adviezen van SER worden overgenomen Scholen worden versneld geïnventariseerd (in gang gezet) Asbestdaken moeten zo mogelijk voor 2024 worden gesaneerd (MKBA onderzoek loopt) Aanpassingen in NEN s en afstemming met SC s worden ondersteund Meer aandacht voor hoog-risico saneringen Toetsingswaarden voor werkplek- en milleublootstelling worden gelijkgetrokken Landelijk Asbest Volgsysteem (LAVS) wordt ingevoerd

54 IAS symposium 2012 Onderbouwing actie asbestdaken: bronnen die bijdragen aan de achtergrondconcentratie in de buitenlucht Bron Asbestdaken en andere asbestcement producten Gebouwen en constructies met asbest(incidenten, secundaire emissie) Sanering van gebouwen en constructies met asbest Verkeer - Asbest in bodem (regio s Goor en Harderwijk) Asbest in bodem (rest van Nederland) Schatting bijdrage /- Stortplaatsen/milieustations +/- Puinbrekerijen +/-

55 IAS symposium 2012 Implementatie van veranderingen in NEN-normen en SC s: uitwerking in de praktijk Doel: Het voorkòmen van blootstelling aan asbest

56 IAS symposium 2012 Vertaling naar in de praktijk hanteerbare toetsingswaarden GR normen (milieu) gelden voor levenslange blootstelling, 24 uur/dag GR norm (werkplek) gelden voor 40 uur/week, arbeidsleven Milieu of werkplek? Grens soms vaag: zodra er publiek een gebouw betreedt geldt milieunorm Nieuw: één gezamenlijke stelsel van toetsingswaarde(n) voor arbo en milieu (8 uurs gemiddelde blootstelling); voordelen: eenvoud, duidelijk, handhaafbaar, meetbaar Toetsingswaarde: in de praktijk hanteerbare concentratiegrens waarop het bevoegd gezag kan toetsen, met als uiteindelijk doel te voorkomen dat blootstelling tot boven een vastgestelde waarde plaatsvindt

57 IAS symposium 2012 toetsingswaarde voor werkplek en milieu Advieswaarde GR Chrysotiel vezels/m 3 Amfibool vezels/m 3 GR milieu 10-4 risiconiveau-concentratie ( MTR ) GR werkplek 10-6 risiconiveau-concentratie (streefniveau) Aanbevolen toetsingswaarden (als 8-uurs gemiddelde) Verschillen tussen 300 en 420 gering en meestal niet significant 8-uurs gemiddelde tijdens werk of activiteit dus als jaargemiddelde veel lager dan de aangeven waarde (in feite dus lager dan GR advies) Eenvoud in handhaving: handhaaf op overschrijdingsfactor F <1 F= (chrysotiel-concentratie/ 2000) + (amfibool-concentratie/300) Vergelijkbaar met oude vezelequivalent

58 IAS symposium 2012 Aanpassingen NEN 2990 (eindcontrole) deel 1 Aanpassen verouderde begrippen en verwijzingen en nieuwe begrippen definiëren en toelichten; SEM/RMA meetmethode die in de Ontwerp-NEN nog als optioneel is aangegeven integraal opnemen als standaard werkwijze bij hoog-risico saneringen opnemen en verwerken nieuwe toetsingswaarden (SER, GR) in de meetmethode en toetsingsprotocollen ondubbelzinnig definiëren van de begrippen laagrisico-sanering en hoog-risico-sanering ;

59 IAS symposium 2012 Aanpassingen NEN 2990 (eindcontrole) deel 2 fase-contrast lichtmicroscopie (FCM) blijft toegestaan voor de eindcontrole van eenvoudige saneringen met een relatief laag risico; voor hoog-risico saneringen FCM als standaardmeettechniek vervangen door de SEM/RMA-methode waardoor ook lagere concentratieniveaus gemeten kunnen worden. Het nemen van kleefmonsters opnemen ter aanvulling van de visuele inspectie als onderdeel van de eindcontrole; verduidelijken van beschrijvingen en begrippen die in de huidige versie tot verschillende interpretaties leiden (o.a. het begrip stofvrij, de eindcontrole van kruipkelders, hoge constructies etc.)

60 IAS symposium 2012 Aanpassingen SC 530 (asbestverwijdering) Aanscherping van de methodiek voor complexe (= hoog risico) saneringen ; waarborgen van een optimale aansluiting op de NEN 2990;. betere detaillering van het werkplan (nu teveel standaard-beschrijvingen); meer aandacht voor bronmaatregelen ter voorkoming van emissie tijdens sanering; ruimte voor het toepassen van innovatieve saneringstechnieken (inclusief eisen voor validatie van een nieuwe saneringstechniek)

61 IAS symposium 2012 Asbestvezels (amosiet) in een luchtmonster: SEM/RMA

62 Symposium IAS anno januari 2012 Uitreiking Prof. Job de Ruiterprijs Dames en heren, Na deze interessante lezingen zijn wij toegekomen aan het spannende slotakkoord van dit symposium: de uitreiking van de prof. Job de Ruiterprijs. Twee jaar geleden had ik het grote genoegen deze prijs namens het bestuur voor het eerst uit te reiken aan de naamgever Job de Ruiter. Dit voor het gegeven dat hij aan de wieg stond van het IAS met zijn baanbrekende advies Asbestslachtoffers, opgesteld in opdracht van de toenmalige Staatssecretaris van SZW De Grave. Deze wisselprijs die om de twee jaar wordt uitgereikt, is bedoeld voor iemand die zich bijzonder heeft onderscheiden op het terrein van asbest, veiligheid en gezondheid. Deze prijs betreft een bronzen beeld van de bekende beeldhouwer Kees Verkade met als titel Don d horizon. Een man draagt een vrouw naar een toekomst met hoop en perspectief. Zo heeft de beeldhouwer het willen aangeven. Zo brengt hij met veel betekenis het IAS in beeld. Naar wie gaat de prijs vandaag? Het bestuur van het IAS heeft gewikt en gewogen. Een makkelijke klus was het niet, want er is gelukkig een flink aantal mensen dat zich zeer onderscheidt op dit brede gebied. Het bestuur van het IAS heeft dit keer gekozen voor een man wiens gehele beroepsleven in het teken staat van asbestonderzoek en het bedenken van meetmethoden hiervoor, het communiceren over de ernstige gevaren van asbest voor de gezondheid en het adviseren over de verwijdering van asbest. Het is een man die altijd, bijna automatisch wordt ingeschakeld, ook in het buitenland, als er sprake is van een asbestprobleem. Wanneer er bijvoorbeeld asbest is vrijgekomen na brand of een explosie, als er onderzoek gedaan moet worden naar asbest in de bodem, als er een norm moet worden opgesteld met betrekking tot de eindcontrole voor de verwijdering van asbest, enz. Hij is iemand die zich met veel verve heeft ingezet om de samenleving te behoeden voor nog meer asbestslachtoffers. Tekenend is dat hij bij zijn 40-jarig jubileum zelf geen cadeaus wilde, maar in plaats daarvan een donatie voor de Asbestslachtoffervereniging. Een man ook waar het IAS altijd een royaal beroep op kan doen. Deze superdeskundige, sinds 1970 werkzaam bij TNO, heeft u net aan het werk gezien. Het is Jan Tempelman. Ik zou de heer de Ruiter willen verzoeken de naar hem genoemde prijs uit te reiken aan Jan Tempelman. Tot slot. Geachte heer De Ruiter, U hebt het mooie beeld van Kees Verkade twee jaar in bezit gehad en nu bent u het kwijt. Het is immers een wisseltrofee. Het IAS-bestuur vond dit toch geen goede zaak voor de geestelijk vader van het instituut. Daarom hebben wij gemeend u een gelijkend beeld van Kees Verkade te moeten geven in de hoop dat u er nog heel lang plezier aan zult beleven.

63 Jan Tempelman Jan Tempelman werd geboren op en kwam in 1970 als chemisch analist in dienst van toenmalige Instituut voor Gezondheidstechniek TNO te Delft. Hij zette zijn studie (HTS-chemie) in de avonduren voort en gaf vanaf 1973 leiding aan het arbeidshygiënisch lab van de afdeling Binnenlucht. Asbest begon vanaf 1972 enige betekenis te krijgen in de arbeidshygiëne, maar werd nog niet als een reëel risico gezien. Toch werd vanaf die tijd in opdracht van de Arbeidsinspectie begonnen met het serieus ontwikkelen en afstemmen van meetmethoden voor de werkplek (voorloper van NEN 2939) en werden de onderzoeken van Stumphius en Planteijdt ondersteund door longweefsel van aan mesothelioom of asbestose overleden patiënten te onderzoeken. Al in deze beginperiode was er een intensieve internationale samenwerking met o.a. Engeland, Frankrijk, Duitsland en Canada, en was er tijd en geld beschikbaar voor onderzoek en afstemming van meetmethoden binnen o.a. ISO. Ondanks verschillende reorganisaties bij TNO bleef het werkgebied zich verder ontwikkelen en groeide uit tot een specialisatie. Jan is tegenwoordig senior technisch consultant, bij de afdeling Toegepaste Milieuchemie van TNO Earth, Environmental and Life Sciences te Utrecht. De werk groep Microscopie & Materiaalonderzoek houdt zich voor ca. 70% bezig met het werkgebied asbest en minerale vezels (Expertisecentrum Asbest van TNO), waarvan normalisatie op basis van de verworven expertise een belangrijk onderdeel vormt. Sinds 1991 is hij tevens vakdeskundige voor de Raad voor Accreditatie. Jan is verder lid van de Raad van Toezicht van Ascert, voorzitter van de Technische Commissie Asbest van Fenelab, lid van een VDI/DIN commissie en secretaris van diverse ISO werkgroepen. In 2010 was hij eerste auteur van het TNO/RIVM-rapport Praktische consequenties van het advies van de Gezondheidsraad inzake asbest 2010, dat in opdracht van I&M en SZW werd opgesteld.

64 INSTITUUT ASBESTSLACHTOFFERS INSTITUUT ASBESTSLACHTOFFERS Informatie Werkwijze Voorbeelden conceptversie Informatie Werkwijze Voorbeelden 1

65 Colofon UitgavevanInstituutAsbestslachtoffers IASpublicatie2007/2-herdruk2012/1 Tekst/Redactie Anne-MargotvanEijck SimonevanAarendonk Vormgeving/fotografie PuurOntwerp Januari2012

66 INHOUD Wat is het Instituut Asbestslachtoffers? 4 En voor wie? 4 Waarom het Instituut Asbestslachtoffers? 5 Asbest: van wondermiddel tot verboden gif 6 Asbestziekten 8 De specialistenpanels 9 Zo werkt het Instituut Asbestslachtoffers 10 Dossier 1: Het verhaal van de gereedschapsmaker 12 Dossier 2: Het verhaal van de cv-monteur 14 Dossier 3: Het verhaal van de elektromonteur 16 Meer informatie 18 Disclaimer 3

67 WAT IS HET INSTITUUT ASBESTSLACHTOFFERS? Het Instituut Asbestslachtoffers (IAS) werd in 1999 als zelfstandige stichting opgericht door het Comité Asbestslachtoffers, werknemersorganisaties (FNV, CNV, MHP), werkgeversorganisaties (VNO-NCW, MKB, LTO, VSO), het Verbond van Verzekeraars en de overheid. De stichting wordt geleid door een onafhankelijk bestuur en een directeur. Grondslag is het Convenant Instituut Asbestslachtoffers. Daarin onderschrijven de samenwerkende organisaties de noodzaak van een snelle en zorgvuldige afhandeling van schadeclaims van asbestslachtoffers. Dit om patiënten een juridische lijdensweg te besparen in de korte tijd die hen nog gegeven is. Het IAS: adviseert de Sociale Verzekeringsbank (SVB) over het recht op een tegemoetkoming van (2012) voor asbestslachtoffers met de ziekte mesothelioom, bemiddelt tussen (ex-)werknemers met mesothelioom (en hun huisgenoten) en (ex-)werkgevers of hun verzekeraars over het betalen van een schadevergoeding. De standaard schadevergoeding bedraagt (2012), geeft voorlichting op gebied van asbestschade aan slachtoffers, werkgevers, verzekeraars en intermediaire organisaties, doet onderzoek op medisch en juridisch gebied. EN VOOR WIE? 4 Alle mensen die door contact met asbest in Nederland de ziekte mesotheliooom hebben gekregen kunnen via het IAS in aanmerking komen voor een tegemoetkoming van de overheid. Soms betaalt de (ex-)werkgever een schadevergoeding. Dit geldt ook voor nabestaanden onder bepaalde voorwaarden. De dienstverlening van het IAS is voor asbestslachtoffers en hun nabestaanden kosteloos als aan de volledige procedure wordt meegewerkt. Werkgevers of hun verzekeraars kunnen dankzij het IAS rekenen op een snelle en zorgvuldige afhandeling van schadeclaims van asbestslachtoffers. Dankzij de gestandaardiseerde werkwijze van het IAS en genormeerde bedragen worden onnodig tijdrovende en kostbare juridische procedures voorkomen.

68 WAAROM HET INSTITUUT ASBESTSLACHTOFFERS? Agnes Jongerius Voorzitter FNV Ziek worden door je werk is een drama. Daarna ook nog zelf bij de aansprakelijke partij achter vergoeding van de fi nanciële gevolgen aan moeten gaan, is onmenselijk. Als vakorganisatie moet je soms flink met je vuist op tafel slaan. Voor de erkenning van mesothelioom als beroepsziekte hoeft dat niet langer. De oprichting van het IAS heeft eens te meer bewezen dat polderen soms tot mooie dingen kan leiden. Want dat asbestslachtoffers een juridische lijdensweg bespaard moet blijven - daarover zijn alle partijen het gelukkig eens. Bernard Wientjes Voorzitter VNO-NCW Dankzij de bemiddeling door het IAS hebben we nu een volwaardig alternatief voor tijdrovende en kostbare juridische touwtrekkerij. Het IAS werkt binnen de bestaande wetgeving en jurisprudentie met gestandaardiseerde beoordelingsmethoden en met genormeerde bedragen. Daardoor hebben bedrijven sneller duidelijkheid over de rechtmatigheid en de omvang van de claim. Richard Weurding Algemeen directeur Verbond van Verzekeraars Sinds veel schadeclaims van asbestslachtoffers via het IAS lopen, is er sprake van een zorgvuldig en gestandaardiseerd traject. Zodat alle partijen weten waar ze aan toe zijn. Want nóch mesothelioompatiënten, nóch de aansprakelijk gestelde bedrijven zitten te wachten op langdurige juridische procedures. Jos Werner Voorzitter Nederlandse Federatie van Kankerpatiëntenorganisaties In ons land is veel te lang om asbestgerelateerde gezondheidsproblemen heen gedraaid. Een fatsoenlijke schaderegeling voor slachtoffers bleef uit. Maar sinds de oprichting van het IAS is er veel goeds verricht voor mesothelioompatiënten: er is nu sprake van materiële genoegdoening en van maatschappelijke erkenning. De ervaring heeft mij geleerd dat vooral het laatste voor slachtoffers van enorme betekenis is. 5

69 ASBEST VAN WONDERMIDDEL TOT VERBODEN GIF Geschiedenis 1870 Industriële revolutie: het brandwerend materiaal asbest wordt populair Het gebruik van asbestcement eternit neemt toe. Het is bij de Arbeidsinspectie bekend dat asbest schadelijk kan zijn, maar de omvang van het probleem wordt sterk onderschat. Jaren 50 Bekend wordt dat asbestblootstelling kan leiden tot longkanker. Jaren 60 Bekend wordt dat asbestblootstelling kan leiden tot mesothelioom. Vooral blauwe asbest wordt als boosdoener aangewezen, witte asbest wordt minder risicovol geacht Blauwe asbest wordt verboden in Nederland Alle soorten asbest worden verboden in Nederland Start Instituut Asbestslachtoffers Verbruik, gebruik en handel in alle asbestsoorten worden verboden in de hele Europese Unie. Heden Sloop van asbest is nog steeds een risicovolle onderneming. 16% 8% 1%4% 10% jonger dan % % 21% jaar en ouder Figuur: leeftijdsverdeling asbestslachtoffers met mesothelioom met uitkering via Regeling TAS of TNS periode Bron: SVB. 6

70 . Figuur: invoer van asbestvezels in Nederland tussen 1915 en 1989 vergeleken met de ontwikkeling in het aantal sterfgevallen aan maligne mesothelioom tussen 1960 en Bron: Harmsma, S. (2006). Asbest in kaart. Historisch onderzoek asbestgebruik. Methode Asbestkansenkaart. Register Historisch onderzoekbureau; Nederlandse Kankerregistratie, januari 2012: Mesothelioom in Nederland In Nederland zijn naar schatting mensen op het werk met asbest in aanraking gekomen. Het overgrote deel van hen heeft gewerkt in de bouw, scheepvaart, fabrieken en garages. Naar schatting 4 procent van hen zal overlijden aan mesothelioom. Het duurt gemiddeld 30 tot 40 jaar voordat de ziekte zich openbaart. Een groot deel van de slachtoffers overlijdt binnen een jaar na diagnose. Verwacht wordt dat in 2025 in Nederland meer dan mensen aan mesothelioom zijn overleden. De groep bestaat merendeels uit mannen. Tweederde is boven de 65 jaar. 7

71 ASBESTZIEKTEN MALIGNE MESOTHELIOOM Maligne mesothelioom is de meest voorkomende en dodelijke - asbestziekte. Het wordt ook wel asbestkanker genoemd. Patiënten zijn veelal intensief met asbest in aanraking geweest, al kan ook incidenteel asbestcontact tot de ziekte leiden. Via inademing komen asbestvezels in het longweefsel en borstvlies. In het longvlies een enkele keer in het buikvlies of het hartzakje - ontstaat een kwaadaardig gezwel. De tumor groeit daarna vaak door naar omringende weefsels, zoals de borstkas, longen, middenrif of organen in de buik. Voorkomende klachten zijn kortademigheid, hoesten en slikproblemen, pijn op de borstkas, vermagering, lusteloosheid en vermoeidheid. De ziekte openbaart zich pas laat, veelal tientallen jaren na de asbestblootstelling. Is de diagnose eenmaal gesteld, dan overlijdt de patiënt vaak binnen één of twee jaar. Genezen is vooralsnog niet mogelijk; behandeling is gericht op levensverlenging en verbetering van de kwaliteit van leven. De standaardbehandeling bestaat uit chemotherapie, soms aangevuld met bestraling. Andere experimentele behandelingen zijn o.a. het chirurgisch verwijderen van aangetast weefsel, gentherapie en immuuntherapie. ANDERE ASBESTZIEKTEN Asbestose: een stoflongziekte waarbij bindweefselvorming in de longen optreedt. Gevolg is een afnemende opnamecapaciteit van zuurstof. Longkanker: wordt meestal veroorzaakt door blootstelling aan tabaksrook, maar ook andere stoffen, waaronder asbest kunnen aan deze ziekte ten grondslag liggen. Pleuraverdikking: verbreding van het longvlies. Op termijn kunnen verdikkingen verkalken tot zogeheten pleuraplaques. In een enkel geval leidt dit tot stoornissen in de longfunctie. REIKWIJDTE INSTITUUT ASBESTSLACHTOFFERS Alle mensen met de ziekte maligne mesothelioom kunnen terecht bij het IAS. Mensen met andere asbestziekten zullen zo goed mogelijk worden verwezen. 8

72 DE SPECIALISTENPANELS Marc van de Vijver Hoogleraar pathologie en coördinator van het Nederlands Mesotheliomen Panel (NMP) Het vaststellen van mesothelioom was voor longartsen en pathologen altijd lastig. Het is een aandoening die je in je praktijk niet zo vaak tegenkomt en het onderscheid met bepaalde andere tumoren of afwijkingen van het borstvlies is soms moeilijk te maken. Sinds de oprichting van het NMP (een panel van pathologen) in de jaren zeventig is daar gelukkig verandering in gekomen. In het panel zijn specialisten verenigd met een grote expertise op het gebied van mesothelioom. Wil een asbestslachtoffer via het IAS in aanmerking kunnen komen voor tegemoetkoming of schadevergoeding, dan moet eerst bewezen zijn dat er sprake is van mesothelioom. Het NMP onderzoekt namens het IAS of dit het geval is. Een groot deel van de verzoeken van het IAS gaat over patiënten van wie we het dossier al kennen. Meestal kunnen we binnen een paar dagen al advies geven - in andere gevallen duurt het wat langer. Omdat het altijd goed is om je werkwijze onder de loep te blijven nemen, slaat het NMP alle onderzoeksbevindingen op in een databank. Met die waardevolle informatie kunnen we de diagnostiek blijven verbeteren. Sjaak Burgers Longarts en voorzitter expertgroep mesotheliomen van de Nederlandse Vereniging van Artsen voor Longziekten en Tuberculose (NVALT) Jarenlang was de houding van patiënten, familieleden, artsen en andere betrokkenen ten opzichte van mesothelioom gelaten. Zodra er het vermoeden bestond dat iemand aan mesothelioom zou lijden, dan werd er al een terughoudende houding aangenomen: Doe maar geen extra onderzoek, er is toch niets aan te doen. Het maakt geen verschil of je zeker weet dat je deze nare ziekte hebt of niet, een behandeling is er toch niet. Gelukkig is in deze houding verandering gekomen. Na vele jaren zoeken en proberen is er in 2003 vastgesteld dat met chemotherapie met het middel pemetrexed een, weliswaar bescheiden, winst behaald kan worden. Om hiermee behandeld te kunnen worden moet de diagnose wel zeker zijn. Gelukkig kunnen patiënten bij wie de diagnose niet bevestigd kan worden door de pathologen van het NMP wel voor een bijdrage via het IAS in aanmerking komen. In deze gevallen is het van belang dat de NVALT wordt ingeschakeld om aan te geven of volgens hen mesothelioom de meest waarschijnlijke diagnose is. Zo zijn we in staat winst te boeken. Zowel in de zin van levensverlenging, als verbetering van de kwaliteit van leven. Dat is veel waard. 9

73 ZO WERKT HET INSTITUUT ASBESTSLACHTOFFERS U HEBT DE ZIEKTE MALIGNE MESOTHELIOOM U kunt in aanmerking komen voor een tegemoetkoming van de overheid als u de ziekte mesothelioom hebt gekregen door contact met asbest in Nederland. Soms betaalt de (ex)werkgever een schadevergoeding. Hieronder een beschrijving van de werkwijze. Aanvraag U meldt zich aan bij het IAS: telefonisch ( ), met de antwoordkaart uit de brochure of via de website De medewerker van het IAS vult telefonisch samen met u de aanvraagformulieren in. In een tweede gesprek gaat het IAS met u na hoe het contact met asbest heeft plaatsgevonden. Dat kan telefonisch of bij u thuis. Het IAS stuurt u direct daarna de ingevulde formulieren toe. U controleert de formuleren en stuurt ze ondertekend terug. Ook machtigt u het IAS om medische informatie op te vragen en de Sociale Verzekeringsbank (SVB) om eventuele schade via de rechter te verhalen. Tegemoetkoming Het IAS vraagt het Nederlands Mesotheliomen Panel (NMP) om bevestiging van de bij u gestelde diagnose maligne mesothelioom. In geval van twijfel wordt een herbeoordeling gevraagd aan de mesotheliomenwerkgroep van de longartsenvereniging NVALT. Daarna adviseert het IAS de SVB om u wel of niet de tegemoetkoming toe te kennen en te betalen. Beslist de SVB positief, dan ontvangt u ,- (peiljaar 2012). Het IAS en de SVB streven ernaar deze procedure binnen twee maanden af te ronden. Schadevergoeding Als u bij een werkgever aan asbest bent blootgesteld, stelt u deze per aangetekende brief aansprakelijk. Hiervoor kunt u de voorbeeldbrief gebruiken die het IAS u toestuurt. Het IAS onderzoekt daarna of de (ex-)werkgever aansprakelijk is te houden voor uw gezondheidsschade en bemiddelt vervolgens tussen u en de (ex-)werkgever of zijn verzekeraar. Als de werkgever of verzekeraar aansprakelijkheid aanvaardt, ontvangt u een schadevergoeding van (peiljaar 2012). Het IAS streeft ernaar dit traject binnen zes maanden af te ronden. 10

74 U BENT WERKGEVER OF VERZEKERAAR Het IAS bemiddelt tussen u en (ex-)werknemers met mesothelioom (en hun huisgenoten) over het betalen van een schadevergoeding. Hieronder een beschrijving van de werkwijze. Bemiddeling De (voormalige) werknemer stelt u als (voormalige) werkgever aansprakelijk voor de schade die hij lijdt als gevolg van de ziekte maligne mesothelioom. Het IAS verzoekt u schriftelijk, op basis van met de werkgevers en verzekeraars gemaakte afspraken, mee te werken aan de bemiddeling. De bemiddelingskosten bedragen 3.700,- excl. BTW (2012). Binnen drie weken stuurt u het IAS de informatie die u over het dienstverband van de werknemer hebt kunnen achterhalen. Denkt u hierbij onder andere aan beschrijvingen van de functie en werkprocessen, aan veiligheidsmaatregelen die u als werkgever hebt getroffen en aan namen en adressen van oud-collega s die met de betreffende werknemer hebben samengewerkt. Daarnaast onderzoekt u of er sprake is of was van dekking door een aansprakelijkheidsverzekering. Met het formulier Reactie op aansprakelijkstelling bericht u het IAS of u de aansprakelijkheid wel of niet aanvaardt. Bent u van mening dat u onterecht aansprakelijk bent gesteld, dan onderbouwt u deze afwijzing met zoveel mogelijk argumenten. Bij de bemiddeling geldt de zogeheten stelplicht voor de (ex)werknemer, dat wil zeggen: het is aan de werknemer om voldoende aannemelijk te maken dat hij bij u als werkgever aan asbest is blootgesteld en als gevolg daarvan schade heeft geleden. Kan de werknemer dit onderbouwen, dan bent u in beginsel aansprakelijk, ténzij u op uw beurt kunt aantonen dat ofwel de werknemer bij u niet aan asbest is blootgesteld, ofwel dat u voldoende maatregelen hebt getroffen om de werknemer te beschermen tegen de destijds bekende gevaren van asbest. Zonodig verricht het IAS hiernaar opnieuw onderzoek. Aanvaardt u aansprakelijkheid, of wordt deze na uw verweer toch vastgesteld, dan wordt van u verwacht dat u de schadebedragen betaalt. Het normbedrag is voor 2012 vastgesteld op