Inhoudsopgave. Voorwoord 2

Transcriptie

1 Inhoudsopgave Voorwoord 2 Het IAS in In- en uitstroom van dossiers - Financiële ontwikkeling - Ontwikkeling tot kenniscentrum - Onderzoek Ouderen over de drempel - OPS - Voortgangs-Registratie- Bewakingssysteem (VRBS) - EGB Kerncijfers Instroom dossiers - Afgeronde dossiers - Voorraad dossiers - Voorschotregeling - Beslissing op voorschot - Bemiddeling Epidemiologische ontwikkelingen 14 - Asbest en gezondheidsschade - Om wie gaat het? - Internationale vergelijking mesothelioom - Vergelijking Nederland en Zweden Juridische ontwikkelingen 22 - Verjaring claims - Asbest en longkanker - Wit asbest - Schadevergoeding zonder erkenning van aansprakelijkheid - Asbest en milieu - Aansprakelijkheid onderaannemer Asbestkaart van Nederland 24 Interviews - Henk van Hoof 7 - Ger Holt 13 - Paul Baas 21 - Eric Fischer 25 - Gonnie Voogt 27 - Eline Ruiter 31 Missie, taken en werkwijze IAS 26 Personalia 30 Jaarrekening Accountantsverklaring 44 Medische ontwikkelingen 18 - Vaststellen van diagnose en behandelvorm - Chirurgische (operatieve) behandeling en uitwendige bestraling - Chemotherapie - Nieuwe behandelingen 1

2 Voorwoord Dit verslag over het jaar 2004 gaat over het vijfde operationele jaar van het Instituut Asbestslachtoffers (IAS). Gestart op 26 januari 2000 is inmiddels op 26 januari 2005 het eerste lustrum gevierd met een feestelijk congres in de raadszaal van de SER. Daar heeft een groot aantal sprekers de balans opgemaakt over wat het IAS in de afgelopen jaren heeft kunnen betekenen, in de eerste plaats voor asbestslachtoffers met mesothelioom. Vooruitlopend op het congresverslag, dat medio 2005 zal verschijnen, kan in ieder geval worden vastgesteld dat de komst van het IAS de positie van deze groep asbestslachtoffers aanzienlijk heeft verbeterd. Door de afhandeling van schadeclaims anders vorm te geven - op basis van vastomlijnde afspraken over schadebedragen en onderzoeksmethoden - is de juridische lijdensweg voor een belangrijk aantal slachtoffers duidelijk korter geworden. Vele door mesothelioom getroffen werknemers hebben inmiddels een schadevergoeding of een tegemoetkoming ontvangen. Het IAS voorziet in een behoefte, getuige ook de vele blijken van dank die de dossierbehandelaars vanaf de start in 2000 hebben mogen ontvangen. 2 In dit jaarverslag zijn, net als vorig jaar, een aantal interviews opgenomen met personen die voor het IAS grote betekenis hebben. In de eerste plaats willen wij Henk van Hoof noemen, de huidige staatssecretaris van Sociale Zaken en Werkgelegenheid. Met het ministerie onderhoudt het IAS nauwe contacten. Wij zijn er van overtuigd dat de heer Van Hoof, net als zijn voorganger Marc Rutte, bijzondere aandacht zal schenken aan het IAS en de met het instituut verbonden problematiek van de asbestslachtoffers. Eric Fischer, algemeen directeur van het Verbond van Verzekeraars, toont zich ingenomen met het IAS, omdat via het instituut de juridische lijdensweg bekort kan worden. Maar volgens de heer Fischer hebben ook verzekeraars en werkgevers veel baat bij een korte procedure. Een belangrijk onderdeel van de dossierbehandeling betreft het medisch onderzoek. Twee artsen die in deze voor het IAS een belangrijke rol vervullen komen in dit jaarverslag aan het woord. Allereerst longarts Paul Baas, voorzitter van de werkgroep Mesotheliomen van de Nederlandse Vereniging voor Longziekten en Tuberculose. Hij vervult een coördinerende rol bij de second opinion-beoordeling van patiënten, wanneer deze niet eenduidig door het Nederlands Mesotheliomen Panel beoordeeld zijn. In de tweede plaats Gonnie Voogt, die als medisch adviseur van het IAS een essentiële rol vervult bij het medisch onderzoek. Een centrale positie, maar dan ten aanzien van het gehele traject, wordt bekleed door de dossierbehandelaars van het IAS. Op hen rust de even belangrijke als zware taak, om de aanvraag van het slachtoffer zo snel en zorgvuldig mogelijk af te handelen. Tegen deze achtergrond treft u in dit verslag een interview met Eline Ruiter, die al vanaf de start van het IAS als behandelaar werkzaam is. De ervaringen van een asbestslachtoffer- de heer Ger Holt- laten nog eens zien hoe zinvol en belangrijk de missie van het instituut is. Het IAS is momenteel druk bezig zich te ontwikkelen tot kenniscentrum op het gebied van asbest en gezondheidsschade. In dit jaarverslag vindt u een aanzet hiertoe, door bijdragen over epidemiologische, medische en juridische ontwikkelingen. De bijdrage over epidemiologische ontwikkelingen laat zien welke kenmerken de groep asbestslachtoffers met mesothelioom heeft. Het blijkt om een gelijkvormige groep te gaan, die grotendeels uit oudere mannen bestaat. Ook wordt een overzicht gegeven van de verschillende databanken die mesothelioom in Nederland registreren. Daarnaast is er een internationale vergelijking en wordt een verklaring gegeven waarom mesothelioom in Nederland vaker voorkomt dan in Zweden.

3 De medische bijdrage bespreekt de ontwikkelingen in de behandeling van het maligne mesothelioom. Bepaalde medicijnen kunnen een positief effect hebben op de verlenging van de overleving en verbetering van de kwaliteit van leven van mesothelioompatiënten. Nieuwe studies naar de behandeling van het mesothelioom zijn vooral gericht op het combineren van medicijnen en/of verschillende behandelvormen. De bijdrage over juridische ontwikkelingen bespreekt enkele interessante arresten van de Hoge Raad in 2004 inzake verjaring van claims, wit asbest en aansprakelijkheid van onderaannemers. Daarnaast wordt een toelichting gegeven op de discussie over mensen met asbestgerelateerde longkanker en milieuslachtoffers. Beide groepen vallen (nog) niet onder de werking van het IAS. Het IAS zou in de dagelijkse praktijk niet goed kunnen functioneren zonder de inbreng van verschillende organisaties en deskundigen. Het bestuur van het IAS is met name veel dank verschuldigd aan het Nederlands Mesotheliomen Panel, de werkgroep Mesotheliomen van de Nederlandse Vereniging voor Longziekten en Tuberculose, BSA Schaderegeling B.V., de Arbeidsinspectie, TNO, de Erasmus Universiteit Rotterdam en de Technische Hogeschool Delft. In hechte samenwerking met bovengenoemde organisaties zal het IAS ook in 2005 met onverminderde inzet zijn werk blijven doen. Den Haag, 26 april 2005 Marie-Louise Tiesinga-Autsema (voorzitter) Machiel van der Woude (directeur) 3

4 Het IAS in 2004 Het IAS heeft in 2004, haar vijfde operationele jaar, allerlei activiteiten verricht. Hierna worden enkele belangrijke gebeurtenissen toegelicht. In- en uitstroom van dossiers Het aantal aanmeldingen was in 2004 ongeveer gelijk aan Dit is niet verrassend, gelet op het feit dat het totaal aantal mensen dat per jaar overlijdt aan mesothelioom de laatste jaren stabiel is (CBS). De stijging van het aantal aanmeldingen in 2003 ten opzichte van 2002 kan daarom vooral verklaard worden uit de invoering van de voorschotregeling. Het lijkt erop dat deze regeling een blijvend positief effect heeft op het aantal aanmeldingen bij het instituut. In de afronding van dossiers heeft het IAS in 2004 veel bereikt. Van de totale instroom over de afgelopen vijf jaar was eind % afgerond, een duidelijke verbetering ten opzichte van De resultaten van 2004 laten ook zien dat de bemiddeling steeds vaker het gewenste resultaat oplevert voor het asbestslachtoffer. Want in bijna de helft van de gevallen is er sprake van volledige schadevergoeding. Dit laat zich ondermeer verklaren uit de bekendheid van het IAS in het veld en de verdere ontwikkeling van het instituut als body of knowledge. Financiële ontwikkeling De in 2004 gerealiseerde omzet is aanzienlijk hoger dan de omzet ultimo De oorzaak hiervan is te vinden in het feit dat er in 2004 procentueel meer dossiers tot een financieel resultaat hebben geleid. Tevens zijn er in 2004 ook meer dossiers behandeld en afgesloten dan in De financiële afhandeling van de adviezen met betrekking tot de voorschotregeling loopt via de Sociale Verzekeringsbank. Ontwikkeling tot kenniscentrum In het Convenant Instituut Asbestslachtoffers worden de verschillende door het IAS uit te voeren taken genoemd: voorlichtings- en verwijstaken, taken in verband met individuele gevalsbehandeling en advisering in het kader van de TAS-regeling. Andere taken zijn bijvoorbeeld de ontwikkeling en onderhoud van een datasysteem voor asbestgerelateerde aandoeningen en de kwaliteitsborging van procedures/protocollen ter zake medische causaliteit en arbeidsverleden. 4 Met betrekking tot de voorlichtingstaak en beide laatstgenoemde taken is in 2004 een start gemaakt met een aantal specifieke activiteiten. Die kunnen ervoor zorgen dat het IAS in de toekomst als kenniscentrum op het gebied van asbest en gezondheidsschade kan functioneren. Ontwikkeling van deze activiteiten vond plaats langs een drietal lijnen: Asbestkaart, website en nieuwsbrief. De hiermee samenhangende kosten kunnen deels ten laste worden gebracht van het restbedrag van de startsubsidie van het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid(SZW). Daarnaast kan een bedrag worden ingezet, dat het Ministerie van Defensie eerder ter beschikking stelde voor een zogenaamd revolving fund in het kader van een door het IAS uit te voeren voorschotregeling. Zo n pot hoefde er niet te komen omdat het ministerie van SZW de uitvoering van de voorschot aan de Sociale Verzekeringsbank heeft opgedragen. 1. Asbestkaart De eerste lijn is die van de Asbestkaart. In juni 2004 is een flinke stap gezet met de oplevering van de CD-rom + uitgebreide handleiding met gegevens naar bedrijfstak en beroep door de Technische Uni-

5 versiteit Delft en de Erasmus Universiteit. Verderop in dit verslag vindt u een uitgebreide beschrijving van dit project. 2. Website IAS De tweede lijn betreft de website van het IAS. Op dit moment beschikt het IAS over een huis- tuin- enkeuken website: In het kader van het te ontwikkelen kenniscentrum zal de website verder worden geprofessionaliseerd, uitgebreid en met grotere regelmaat worden geactualiseerd. In 2004 is hiervoor een plan uitgewerkt dat in 2005 zal worden uitgevoerd. 3. Nieuwsbrief IAS De derde lijn betreft de ontwikkeling van een elektronische nieuwsbrief. Vanaf 2005 zal het IAS vier keer per jaar een elektronische nieuwsbrief versturen aan alle relaties. In deze nieuwsbrief zal aandacht worden besteed aan een breed scala van onderwerpen op medisch, juridisch, arbeidshygiënisch, veiligheidskundig en politiek gebied, naast zaken die direct het IAS raken. In 2004 is een eerste ontwerp van deze nieuwsbrief uitgewerkt. Naast bovengenoemde activiteiten zal het IAS ook via congressen en symposia kennis verspreiden. Onderzoek Ouderen over de drempel Via verschillende voorlichtingskanalen tracht het IAS slachtoffers en intermediairs (bijvoorbeeld via ziekenhuizen en slachtofferverenigingen) zo goed mogelijk te informeren. Velen hebben op deze manier de weg naar ons instituut kunnen vinden. Maar ondanks de inspanningen van het IAS op voorlichtingsgebied is er nog steeds sprake van onderaanmelding. In het bijzonder gaat het om de groep van de oudere (ex-)werknemers. Om deze reden is in 2003 besloten onderzoek te doen naar de mogelijkheden om deze groep beter te bereiken. Bovengenoemd onderzoek is financieel mogelijk gemaakt door het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid en vond in 2004 plaats. Onderzoeker Simone Aarendonk verzamelde allereerst statistische gegevens en ervaringen van betrokken oudere werknemers. Vervolgens heeft zij op basis van de resultaten daarvan de bestaande voorlichtingsproducten uitgebreid tegen het licht gehouden en voorstellen gedaan voor vernieuwing en uitbreiding. Ten slotte zijn alle intermediairs in kaart gebracht en is aangegeven hoe deze ter zake beter benut kunnen worden door het IAS. Het is opvallend hoeveel deskundigen en organisaties op dit terrein actief zijn. Waarom maken oudere asbestslachtoffers minder gebruik van het IAS dan jongere? Het rapport geeft verschillende verklaringen. Zo overlijden oudere asbestslachtoffers met mesothelioom sneller, waardoor ze minder tijd hebben om zich aan te melden. Of ouderen reageren minder kritisch of minder assertief dan jongeren waardoor zij minder in contact komen met intermediairs die hen over het IAS kunnen informeren. 5 Het onderzoeksrapport bevat een groot aantal bruikbare suggesties om het voorlichtingsinstrument van het IAS in de nabije toekomst verder inhoud te geven, juist ook richting oudere werknemers.

6 Voortgangs-Registratie-Bewakingssysteem (VRBS) Snelheid van handelen is voor het bestaansrecht van het IAS essentieel. De afhandeling van een dossier kan niet jaren duren, zoals dat vaak bij juridische procedures het geval is. Om deze reden heeft het IAS zich voor de verschillende onderdelen van de dossierafhandeling normen gesteld ten aanzien van de doorlooptijden. (de normen worden op pagina 28 omschreven onder werkwijze van het IAS ). Teneinde een beter inzicht te krijgen in deze doorlooptijden en de processen beter te kunnen bewaken, heeft BSA voor het IAS in 2003 het VRBS-informatiesysteem ontwikkeld. Dit systeem geeft voor ieder dossier per proces (voorschot, bemiddeling, eenmalige uitkering en bovennormatieve schade) aan hoeveel tijd een bepaalde activiteit in beslag neemt en - gerubriceerd naar bepaalde standaardcategorieën - wat de reden is van een eventuele overschrijding van de genormeerde doorlooptijd. Het systeem is in 2004 in gebruik genomen. OPS Op initiatief van de OPS-vereniging en het bureau Beroepsziekten FNV is in 2004 de vraag naar voren gekomen of er een Instituut Oplosmiddelen Slachtoffers (IOS) moet komen. Dit naar voorbeeld van of in samenwerking met het IAS. Oplosmiddelen in verven, lijmen en inkten hebben de afgelopen decennia geleid tot naar schatting 5000 (ex-) werknemers met de beroepsziekte OPS (Organisch Psycho Syndroom). Het OPS-instituut zou-net als het IAS- via bemiddeling zorg kunnen dragen voor schadevergoeding van de (ex-) werkgever en een tegemoetkoming van de overheid. Maar overheid en verzekeraars blijken op dit moment weinig te voelen voor een dergelijk instituut, met name omdat OPS zich moeilijk met mesothelioom laat vergelijken. Zo leidt mesothelioom- anders dan OPS- snel tot het overlijden van de patiënt en is de latentietijd veel langer. Bij OPS is het aantal slachtoffers veel kleiner en ook dalende, dit in tegenstelling tot slachtoffers met mesothelioom. EGB In 2004 is er op diverse podia weer gediscussieerd over het invoeren in Nederland van de Extra Garantieregeling Beroepsziekte (EGB). Deze algemene regeling voor het verzekeren van het beroepsrisico zou ook gevolgen kunnen hebben voor het voortbestaan van het IAS. Maar de verwachting is niet dat de EGB er op korte termijn zal komen. De SER stelt zich op het standpunt, dat er op dit moment verdragsrechtelijk geen noodzaak bestaat om de regeling in te voeren. 6

7 Interview Henk van Hoof, staatssecretaris van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW) Het Instituut Asbestslachtoffers (IAS) viert in 2005 zijn eerste lustrum. Hoewel dit jaarverslag het jaar 2004 betreft, wil ik dat toch nu al niet onvermeld laten. In de afgelopen vijf jaar heeft het IAS veel kennis opgebouwd rond de ziekte mesothelioom. Deze deskundigheid is onontbeerlijk om geschillen tussen asbestslachtoffers en werkgevers op efficiënte wijze op te lossen. Dankzij het IAS hoeven slachtoffers geen tijdrovende juridische procedures meer te volgen om een schadevergoeding te krijgen. Daarmee heeft het instituut zich een niet meer weg te denken plaats in onze samenleving verworven. Niet alleen in Nederland, maar ook daarbuiten. Nergens in Europa wordt bij de hulp aan asbestslachtoffers door alle betrokken partijen samengewerkt zoals hier. Het IAS vervult daarmee een belangrijke voorbeeldfunctie en voortrekkersrol. Die samenwerking is het fundament van het IAS. Vertegenwoordigers van asbestslachtoffers, werkgevers- en werknemersorganisaties, verzekeraars en rijksoverheid zijn er in geslaagd uiteenlopende belangen te overbruggen en samen te werken. Daarbij worden eigen belangen opzij gezet om het juridische leed van asbestslachtoffers te verlichten. Het gaat immers om mensen met een enorme lichamelijke lijdensweg, die een juridische lijdensweg bij het verkrijgen van een schadevergoeding moet worden bespaard. Het eerste lustrum is voor het IAS zeker geen reden achterover te leunen. Het instituut blijft werken aan vooruitgang. Zo is de afgelopen tijd veel energie gestoken in verdere verbetering van de voorlichting aan asbestslachtoffers over de mogelijkheden om een vergoeding te krijgen. Voor de komende jaren wens ik het IAS -hoewel dat misschien wat merkwaardig klinkt bij dit onderwerp - veel succes bij de werkzaamheden. 7

8 Kerncijfers 2004* Instroom dossiers Instroom van dossiers verdeeld naar jaar In 2004 werden 343 aanvragen bij het IAS ingediend. Dat is bijna gelijk aan 2003 (342) en respectievelijk 37 % en 28 % meer dan in 2001 (244) en 2002 (260). De invoering van de voorschotregeling 1 januari 2003 lijkt een blijvend positief effect te hebben op het aantal aanmeldingen bij het instituut. De grafiek laat zien dat het aantal aanmeldingen in 2000 exceptioneel hoog was en in 2003 een sprong heeft gemaakt. In 2000 was de instroom extreem hoog door oude claims, die met de komst van het IAS vooral in de eerste maanden ingediend werden (het stuwmeereffect ). In 2003 is het aantal aanmeldingen substantieel gestegen, waarschijnlijk door de invoering van de voorschotregeling. Het totaal aantal aanvragen sinds de opening van het IAS op 26 januari 2000 kwam daarmee aan het eind van 2004 op jan febr mrt apr mei jun jul aug sep okt nov dec totaal Instroom van dossiers verdeeld naar maand en jaar * De cijfers in dit hoofdstuk wijken een fractie af van eerdere jaarverslagen. Dit door toedoen van het in 2004 geïntroduceerde registratie-volgsysteem (VRBS), waardoor kleine meetverschillen zijn ontstaan bij de verwerking van de gegevens.

9 De instroom per maand varieert, maar het is niet zo dat over de afgelopen vijf jaar in bepaalde maanden opvallend meer aanmeldingen zijn binnengekomen. Op grond van de instroomcijfers in de eerste maanden van 2005 is de verwachting dat er in 2005 ongeveer evenveel aanvragen zijn als in Afgeronde dossiers instroom 1000 afgerond totaal Instroom en afgeronde dossiers verdeeld naar jaar Van de 343 aanvragen werden 166 (48%) in 2004 volledig afgewikkeld. De grafiek laat het aantal dossiers zien dat is afgerond sinds de start van het instituut. Dit naar jaar van instroom. De tabel laat dezelfde verdeling zien naar maand van instroom. Van de totale instroom over de afgelopen vijf jaar (1783 aanvragen) waren er eind afgerond (82%). Over de periode was dat percentage iets lager (79%) met 1161 afgeronde dossiers op 1463 aanvragen. jan febr mrt apr mei jun jul aug sep okt nov dec totaal Afgeronde dossiers naar maand en jaar van instroom 9

10 Voorraad dossiers jan febr mrt apr mei jun jul aug sep okt nov dec totaal Voorraad dossiers naar maand van instroom Eind 2004 bedroeg de voorraad 316 dossiers. Dat wil zeggen: dossiers waarvoor minimaal nog één proces openstaat. In de tabel wordt de voorraad weergegeven naar de maand van instroom. Van de 594 aanvragen die in 2000 zijn ingediend, staan er nog 15 open. Van de 342 aanvragen in 2003 nog 84 (25%) en van de 343 aanvragen in 2004 nog 177 (52%). Het feit dat dossiers nog in de werkvoorraad zitten, betekent niet dat er niets mee gebeurt. Zo is vaak al een beslissing genomen over uitbetaling van de normbedragen. Voor wat betreft de nog niet afgeronde aanvragen uit 2004, geldt dat in de meeste gevallen al wel een beslissing is genomen op het verzoek om een voorschot. Voorschotregeling Sinds 1 januari 2003 kunnen (ex) werknemers met mesothelioom in aanmerking komen voor een voorschot via de Regeling tegemoetkoming asbestslachtoffers (TAS). Sinds 1 juli 2003 geldt dit ook voor huisgenoten. Het voorschot wordt verstrekt op basis van de diagnose maligne mesothelioom en de aannemelijkheid dat het slachtoffer in zijn werk is blootgesteld aan asbest. Pas daarna vindt het onderzoek in het kader van de bemiddeling tussen de werknemers en de werkgever/verzekeraar plaats. Vóór 2003 diende eerst bemiddeling plaats te vinden, voordat sprake kon zijn van een tegemoetkoming krachtens de TAS-regeling. De voorschotregeling is ingevoerd omdat veel slachtoffers, ondanks alle inspanningen van het IAS, overleden voordat het bemiddelingstraject volledig was afgerond. Uit de hieronder gepresenteerde cijfers blijkt dat zowel in 2003 als in 2004 veel gebruik is gemaakt van deze regeling en dat in beide jaren al veel voorschotaanvragen zijn toegekend. Instroom proces voorschotregeling 10 jan febr mrt apr mei jun jul aug sep okt nov dec totaal Aantal dossiers instroom voorschotregeling

11 In de tabel op pagina 10 is per maand het aantal aanvragen voor een voorschot door werknemers en huisgenoten in 2003 en 2004 opgenomen. Het aantal aanvragen voor een voorschot bedraagt in 2004 totaal 278 (waaronder 6 huisgenoten), bijna evenveel als in Beslissing op voorschot Afwijzing voorschot Toekenning voorschot Totaal Verdeling beslissing op aanvraag voorschot In 2004 werd bij 78,2% van de aanvragen (226) een voorschot toegekend. Dit is een sterke toename in vergelijking met 2003 toen in 60,6% van de gevallen een voorschot werd toegekend. De voorschotaanvraag werd 63 keer (21,5%) afgewezen. In de meeste gevallen (44,3%=27x) was de afwijzingsgrond geen mesotholioom. Een andere reden was vroegtijdig overleden (30,5%=18x). Dit betekent dat in ,2% van alle voorschotaanvragers vroegtijdig is overleden. Uit onderzoek komt namelijk naar voren dat een deel van de slachtoffers te snel overlijdt om het voorschot nog bij leven te kunnen ontvangen (zie tekst medische ontwikkelingen). In 16,4% van de gevallen was toekenning van het voorschot niet noodzakelijk omdat de (voormalig) werkgever tot uitbetaling van de normbedragen is overgegaan. 44% geen mesothelioom 16% i.v.m. betaling normbedrag werkgever 10% voldoet niet aan stelplicht 30% vroegtijdig overleden 11 Reden afwijzing voorschot

12 Bemiddeling In 2004 werd in 371 gevallen een definitieve bemiddelingsbeslissing genomen. Dat is beduidend meer dan in de jaren 2003 (266) en 2002 (271). In bijna de helft van de gevallen (46,09%) heeft de beslissing geleid tot een schadevergoeding conform de normbedragen. De grafiek laat zien dat er over de afgelopen vijf jaar sprake is van een duidelijke toename in het aandeel bemiddelde dossiers waarbij het normbedrag werd uitgekeerd (van 15% in 2000 tot 46% in 2004). 50% 46,09% 40% 40,22% 40,23% 30% 25,19% 20% 15,35% 10% 0% Percentage afgeronde dossiers met uitkering normbedrag 12

13 Interview Ger Holt (59 jaar, getrouwd, 2 kinderen, 3 kleinkinderen), asbestslachtoffer met mesothelioom Begin jaren zestig was ik hulpmonteur centrale verwarmingen. Mijn werk bestond uit het plaatsen en repareren van cv s. Het kwam vaak voor dat je eerst oude leidingen moest slopen, die met asbestmateriaal waren geïsoleerd. Bij reparaties haalden we onderdelen van de cv-ketel uit elkaar. Dan moest je eerst asbest verwijderen. Na reparatie werden de onderdelen dan weer met asbestkoord en asbestring afgedicht. Ik kwam dus veel met asbest in aanraking, maar werkte altijd zonder beschermingsmiddelen. Verleden jaar zomer viel ik met mijn borst op de rand van de dinette in mijn caravan. De pijn ging maar niet over. Uiteindelijk werd ik doorgestuurd naar de longarts. Na allerlei onderzoeken kreeg ik eind oktober de uitslag: mesothelioom, ofwel kanker aan het longvlies. Wat een schrik. Achteraf zeiden mijn collega s dat ik al jaren zo n raar kuchje had terwijl ik toch al 25 jaar niet meer rook. Daarna kon ik kiezen uit drie mogelijkheden: een operatie waarbij zowel de rechter long als het longvlies weg zou worden gehaald, chemotherapie of geen behandeling. Behandeling biedt namelijk geen enkele garantie voor succes. Daar ik mij redelijk goed voelde, besloot ik me dus niet te laten behandelen. Ik zie wel waar het schip strandt. Vorige week -eind aprilwas op foto s te zien dat de tumor sinds januari gelukkig niet groter is geworden. Het gaat naar omstandigheden goed met me. Ik werk nog steeds met veel plezier halve dagen bij de politie als logistiek medewerker. Ik wil binnenkort zelfs weer wat meer gaan werken. Mijn werkgever heeft veel begrip voor de situatie en mijn werkzaamheden aangepast. Mijn lichamelijke conditie is natuurlijk wel minder geworden. Ik voel pijn bij het hoesten en gapen en kan niet meer diep bukken en tillen. Ook kost mijn grootste hobby- toerfietsen- meer moeite. Toch ga ik op 20 mei voor de tiende keer mee doen aan een fietstocht van 75 km rond Venlo. Het maakt me niet uit hoe lang ik erover doe, rustig in mijn eigen tempo. 13 Twee longartsen hebben mij geadviseerd me bij het IAS aan te melden. Inmiddels heb ik een voorschot gekregen. Ik ben heel tevreden over de medewerkers van het IAS. Ze houden er echt rekening mee dat je een enorme klap moet verwerken. Wel vind ik het jammer dat in de documentatie van het instituut staat vermeld dat je nog maar zo kort te leven hebt. Ik heb namelijk gehoord dat je ook rekening kunt houden met 6 tot 8 jaar. Er schijnt zelfs iemand te zijn die al 20 jaar mesothelioom heeft. Waarom zou mij dat niet kunnen gebeuren? Ik hoop nog lang van mijn kleinkinderen te kunnen genieten.

14 Epidemiologische ontwikkelingen Asbest en gezondheidsschade In meer dan 80% van de gevallen staat vast dat asbest de oorzaak is van maligne mesothelioom (longvlies of buikvlieskanker). Ongeveer werknemers, voor het overgrote deel mannen, hebben in het verleden in Nederland aan asbest blootgestaan. Een relatief klein deel daarvan, ongeveer werknemers, werkte in de primaire asbestindustrie. Daar werd ruwe asbest verwerkt tot bijvoorbeeld asbestisolatieproducten, asbestcement, asbestvloerbedekking, asbestpapier en asbestvilt. Het overgrote deel van de betrokken werknemers was echter werkzaam in de secundaire asbestindustrie, dus bij bedrijven waar asbesthoudende producten werden bewerkt en verwerkt. Zo werd vroeger op grote schaal asbest toegepast in de scheepsbouw (isolatie), de bouw (dak- en gevelbedekking), de agrarische sector (wanden van stallen) en het garagebedrijf (remvoeringen en koppelingsplaten). Ook in het rioleringsnet werd asbest veel toegepast. De meeste asbestslachtoffers treft men aan in de regio s Walcheren, Rijnmond, Drechtsteden, IJmond, Zuid Limburg en Twente. Gemiddeld heeft de blootstelling- het tijdstip dat deze mensen risico liepen- 30 tot 40 jaar geleden plaats gevonden. Maar latentietijden van tien tot zestig jaar komen ook voor. De huidige slachtoffers waren dus vooral in de jaren zestig en zeventig van de vorige eeuw blootgesteld aan asbest (1). In minder dan 20% van de gevallen is geen blootstelling aan asbest aan te tonen. We mogen echter niet uitsluiten dat daar toch sprake van is geweest, bijvoorbeeld door blootstelling via het milieu (asbestwegen, asbestvezels in de lucht een dergelijke). Voor andere oorzaken als erfelijke factoren of een virus is namelijk tot op heden onvoldoende ondersteuning gevonden. Om wie gaat het? Mensen met het (maligne) mesothelioom die in hun werk met asbest in aanraking zijn gekomen kunnen zich bij het IAS aanmelden voor bemiddeling. Deze doelgroep heeft een gelijkvormig karakter. Dit is te zien in het meest recente onderzoek naar kenmerken van mesothelioompatiënten: een analyse van 2151 registraties van mesothelioom die de laatste acht jaar zijn opgenomen in de databank van het NMP. Hieruit komen als meest opvallende kenmerken het hoge percentage mannen (88,5%) en de hoge gemiddelde leeftijd (66,6) bij diagnose naar voren. Het hoge aandeel mannen geeft aan dat asbestblootstelling voornamelijk in het werk plaatsvond. Mesothelioom bij vrouwen wordt vooral geweten aan indirecte asbestblootstelling, bijvoorbeeld via de werkkleding van hun mannelijke partners of via het milieu (asbest in de omgeving) (2). 14 (1) Stichting Instituut Asbestslachtoffers (2004). Instituut Asbestslachtoffers. Verslag over Den Haag: IAS. (2) Rustenburg, M. (2004). Onderzoek naar het mesothelioom. Stageverslag 4de jaar Geneeskunde. Universiteit van Amsterdam, AMC, afdeling cardio-thoracale chirurgie.

15 Aantal gevallen van (maligne) mesothelioom in Nederland Er zijn in Nederland vier databanken die gevallen van mesothelioom registreren: het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS), de Nederlandse Kankerregistratie (NKR), het Pathologisch-Anatomisch Landelijk Geautomatiseerd Archief (PALGA) en het Nederlands Mesotheliomenpanel (NMP). De hieronder vermelde tabel laat het totaal aantal gevallen van mesothelioom zien en het aandeel jonger dan 65 jaar, zoals door verschillende databanken geregistreerd. Het CBS en de databank van het Nederlands Mesotheliomen Panel bieden de meest recente gegevens. In 2004 werden door het NMP 492 aanvragen beoordeeld. In 407 gevallen werd de diagnose mesothelioom gesteld. Het CBS registreerde in sterfgevallen van mesothelioom. Verschillende databanken laten een dalend aandeel patiënten met mesothelioom jonger dan 65 jaar zien, hoewel een duidelijke trend nog niet zichtbaar is. De cijfers van de verschillende databanken komen niet met elkaar overeen. Dit hangt samen met de verschillende manieren en momenten waarop geregistreerd werd. Jaar CBS* NKR* NMP* PALGA* CBS NKR NMP PALGA totaal totaal totaal Totaal %<65 jaar %<65 jaar %<65 jaar %<65 jaar % 52% % 37% % 41% 47% 44% % 38% 54% 42% % 33% 38% 34% % 38% 36% 39% % 35% 35% 34% % 34% 39% % 35% % Totaal aantal gevallen van mesothelioom en het aandeel jonger dan 65 jaar. CBS: sterftecijfers (mortaliteit) (Bron: CBS Statline) Nederlandse Kankerregistratie (NKR): incidentiecijfers (morbiditeit). Nederlands Mesotheliomen Panel (NMP): bevestigingen mesothelioom. Het NMP beoordeelt inmiddels meer dan 80% van alle mesotheliomen in Nederland van de ziekenhuizen waar patiënten behandeld worden (Bron: NMP: M. Rustenburg). Palga: vermelding van diagnose mesothelioom. Tot en met 1990 waren nog niet alle laboratoria bij Palga aangesloten. 15

16 Internationale vergelijking mesothelioom Een vergelijking van 20 Europese landen door Montanaro (3) geeft aan dat longvlieskanker (pleuraal mesothelioom) in Nederland relatief veel voorkomt. Nederland komt op de derde plaats (zie figuur) Schotland Engeland Nederland Italië* Zwitserland* Denemarken Noorwegen Kroatië Zweden Finland Frankrijk* Slovenië Ierland Duitsland* Slowakije Tsjechië Spanje* Estland Polen* Joegoslavië* Mannen Vrouwen Incidentie van pleuraal mesothelioom onder 40 tot 74-jarigen in Europese landen, periode , per personen (3). Op basis van specifieke regio s;geen landelijke cijfer. 16 Vergelijking tussen Nederland en Zweden Dat er in Nederland naar verhouding zoveel gevallen van mesothelioom zijn, laat zich deels verklaren uit onze volledige, landelijk dekkende kankerregistratie. Veel landen hebben dat niet, waardoor het lijkt of daar minder mesothelioom voor komt. De Scandinavische landen hebben echter- net als Nederland- wel een volledige registratie, maar laten ook een lagere incidentie zien. Er is dus meer aan de hand. Zo is er in Nederland langer onbeschermd met asbest gewerkt dan in Scandinavië. Algemeen bekend is dat men daar voorop loopt op het gebied van arbeidsomstandighedenbeleid (Arbo). Zweden is een interessant land om mee te vergelijken. Want beschermende maatregelen tegen de gevaren van asbest werden in Nederland zo n 10 jaar later ingevoerd dan in Zweden. (3) Montanaro F,Bray F,Gennaro V,Merler E,Tyczynski JE,Parkin DM. (2003). Pleural mesothelioma incidence in Europe: evidence of some deceleration in theincreasing trends. Cancer Causes and Control 14 : ,2003.

17 50 (per 1000 ton) Nederland Zweden Import van ruwe asbest in Nederland en Zweden in de periode (4). Epidemioloog Burdorf en twee Zweedse collega s deden onderzoek naar de verschillen tussen Nederland en Zweden. In Nederland overleden in de periode 1969 tot 2001 relatief gezien gemiddeld anderhalf tot twee keer meer mannen aan longvlieskanker dan in Zweden terwijl de import van ruwe asbest in beide landen tot begin jaren 70 ongeveer gelijk was. De onderzoekers concludeerden dat dit grote verschil te maken heeft met de verschillende invoeringsdata van beschermende maatregelen. In Zweden stabiliseerde de import vanaf begin jaren 60 en nam de import van ruwe asbest sterk af vanaf half jaren 70, terwijl de import in Nederland tot half jaren 70 sterk is blijven stijgen. Bij vrouwen is geen verschil in patroon tussen Nederland en Zweden te zien. Dit komt omdat men ervan uitgaat dat vrouwen in het algemeen de ziekte niet oplopen door beroepsmatige blootstelling aan asbest. De figuren op deze pagina laten de verschillen in import van ruwe asbest en incidentie van mesothelioom zien (4). 6 aantal per 100, Mannen - Nederland Mannen - Zweden Vrouwen - Nederland Vrouwen - Zweden jaar Aantal gevallen van mesothelioom in Nederland en Zweden, per inwoners (4). (4) Burdorf, A., Järvholm, B. & Englund, A. (2005). Explaining differences in incidence rates of pleural mesothelioma between Sweden and the Netherlands. Int. J. Cancer, 113,

18 Medische ontwikkelingen Het IAS is opgericht in het belang van asbestslachtoffers met maligne mesothelioom. Het maligne mesothelioom betreft meestal kanker aan het longvlies (ca. 90%), gevolgd door het buikvlies (ca. 6-10%). Het wordt ook wel asbestkanker genoemd. De aandoening openbaart zich pas laat, gemiddeld 30 tot 40 jaar na inademing van de asbestvezels. De behandelingsopties zijn beperkt en de meeste patiënten overlijden kort nadat de diagnose is gesteld, gemiddeld na 11 maanden (1). Onderzoek over de periode 1988 tot 2001 van 1065 patiënten met mesothelioom in Noord-Holland en Flevoland laat zien dat slechts 33% van hen een jaar na diagnose nog in leven was. 75-Plussers overlijden nog sneller (2). Overleving van patiënten met een mesothelioom % 80% 60% 40% alle leeftijden < 65 jaar jaar 75 + jaar 20% 0% 1 Mnd 3 Mnd 6 Mnd 1 jaar 2 jaar 5 jaar Ruwe overlevingspercentages mesothelioompatiënten in Noord-Holland en Flevoland gemeten in maanden (2). Patiënten zijn niet te genezen en moeilijk te behandelen. Onderzoeken naar nieuwe behandelingen zijn daarom vooral gericht op verlenging van de overleving en verbetering van de kwaliteit van leven. 18 De tumor wordt meestal pas laat ontdekt, omdat de klachten weinig specifiek zijn. Klachten waarmee patiënten zich melden zijn o.a.: benauwdheid, pijnlijk hoesten en verlies van conditie. Behandelingen zijn gericht op afremming van de celgroei, pijnbestrijding en verbetering van de kwaliteit van leven. Een groot probleem bij de behandeling is dat het gezwel zich over een groot oppervlak uitstrekt. Verschillende behandelvormen worden toegepast, zoals chirurgische (operatieve) behandeling, uitwendige bestraling en chemotherapie (3). (1) Rustenburg, M. (2004). Onderzoek naar het mesothelioom. Stageverslag 4de jaar Geneeskunde. Universiteit van Amsterdam, AMC, afdeling cardio-thoracale chirurgie. (2) Integraal Kankercentrum Amsterdam (2004). Ruwe overleving van 1065 patiënten met een mesothelioom, IKA en diverse correspondentie. Amsterdam: O. Visser, hoofd kankerregistratie. (3) Leemput, J. van de (2003). Operabel of niet? Gesprek arts-patiënt na diagnose asbestkanker, longkanker? Interview met thoraxchirurg drs. Lex Maat. Thoraxcentrum Erasmus Mc. Monitor dec03/jan04,

19 Vaststellen van diagnose en behandelvorm Het mesothelioom is voor medici moeilijk te herkennen. Aangetast weefsel is zelfs onder een microscoop niet altijd te onderscheiden van gezond weefsel. Om de diagnose te stellen en de meest geschikte behandelvorm te bepalen, moet de patiënt een onderzoek van de borstholte ondergaan. Met een thoracoscoop (speciaal kijkinstrument) worden de aangetaste long en het vlies onderzocht, aanwezig vocht wordt weggezogen en stukjes weefsel worden weggenomen die daarna door een patholoog worden geanalyseerd (4). Voor een nadere beoordeling van het mesothelioom zijn expert-panels pathologen en longartsen opgericht, respectievelijk het Nederlands Mesotheliomen Panel (NMP) en de longartsenwerkgroep Mesotheliomen van de Nederlandse Vereniging van Artsen voor Longziekten en Tuberculose (NVALT). Chirurgische (operatieve) behandeling en uitwendige bestraling Bij een operatie wordt het zieke deel in zijn geheel weggenomen. Soms betreft dit alleen het aangetaste vlies. In andere gevallen ook een deel van de long of de gehele long. In de meest extreme situatie worden ook het hartzakje en het middenrif verwijderd. Hartzakje en middenrif worden dan vervangen door implantaten van kunststof. Ondermeer omdat het mesothelioom de neiging heeft overal doorheen te groeien, is het aantal mensen dat geopereerd kan worden klein: ongeveer 1 op de 20 mesothelioompatiënten. Belangrijke organen als de slokdarm, luchtpijp of het hart mogen niet aan getast zijn en de patiënt moet een goede algemene conditie hebben. Daar er microscopische resten achter blijven worden de patiënten nabestraald. Deze aanvullende behandeling wordt vaak als zwaar ervaren. Er dient een goede planning van het radiotherapie veld te zijn daar een groot gebied bestraald wordt waarin andere vitale organen zoals het hart, lever en de slokdarm liggen (3). Er bestaan inmiddels nieuwe technieken zoals intensiteit gemoduleerde radiatietherapie (IMRT) waarmee de bestraling nauwkeuriger kan worden gericht en vitale organen worden gespaard. IMRT is echter een tijdrovende techniek en nog niet overal beschikbaar (4). Chemotherapie Chemotherapie is een behandeling met chemische geneesmiddelen, ook wel cytostatica genoemd. Cytostatica kunnen de celdeling remmen. Onderzoek naar de effecten van de behandeling met één middel (monotherapie) heeft tot nu toe weinig opgeleverd. Over het algemeen hebben de verschillende monotherapieën effect bij minder dan 20% van de patiënten in de onderzoeksgroepen. Verlenging van de levensduur is met monotherapie nog niet bereikt. Het geven van een combinatie van twee middelen lijkt bij het mesothelioom beter te werken dan één middel alleen. Dit geldt vooral voor de combinatie van de middelen pemetrexed (merknaam Alimta) en cisplatine dat positief effect kan hebben op de overlevingsduur (ca. 3 maanden), kwaliteit van leven en longfunctie. Ook de combinatie van raltitrexed met cisplatine lijkt te wijzen op betere overleving (4). 19 (3) Leemput, J. van de (2003). Operabel of niet? Gesprek arts-patiënt na diagnose asbestkanker, longkanker? Interview met thoraxchirurg drs. Lex Maat. Thoraxcentrum Erasmus Mc. Monitor dec03/jan04, (4) Baas, P. & Burgers, J.A. (2005). Ontwikkelingen in de behandeling van het maligne mesothelioom. Ned. Tijdschr. Geneesk., 2 april, 149 (14),

20 Nieuwe behandelingen De afgelopen jaren zijn er nieuwe methodes gekomen om kankergezwellen te lijf te gaan. Deze worden momenteel bij een beperkt aantal patiënten, in het kader van wetenschappelijk onderzoek, getest. Bij immuuntherapie wordt geprobeerd het eigen afweersysteem van de patiënt zodanig te prikkelen dat het de tumor herkent en opruimt. Tot nu toe heeft dit nog geen resultaten opgeleverd bij de behandeling van het mesothelioom. Onder gentherapie vallen alle behandelingen waarbij een gen, (genetische informatie) in het lichaam wordt gebracht. Deze draagt het recept voor de aanmaak van een bepaald eiwit. Dat extra eiwit moet bijvoorbeeld de delingssnelheid van de cellen remmen of de tumorcellen gevoelig maken voor een medicijn dat de cellen doodt. Een groot probleem bij gentherapie is voorlopig het vinden van een efficiënte en veilige manier waarmee het genezende gen in de tumor kan worden gebracht. Tot op heden is dat bij het mesothelioom nog niet gelukt. Signaaltransductieremmers zijn biologische geneesmiddelen die de aanmaak van eiwitten in kankercellen proberen te remmen waardoor ook de celdeling stilgelegd wordt. Er zijn aanwijzingen dat het biologisch geneesmiddel bevacizumab effect zou kunnen hebben bij de behandeling van het mesothelioom. Angiogeneseremmers proberen tumorcellen een hongerdood te laten sterven. Dit gebeurt door de aanleg van bloedvaten in het gezwel te blokkeren. Hierdoor blijven de tumorcellen verstoken van de noodzakelijke voedingsstoffen en zuurstof. De afgelopen jaren zijn bij mensen de eerste medicijnen getest waarmee de vorming van bloedvaten kan worden geblokkeerd. Thalidomide lijkt enig effect te hebben bij de behandeling van het mesothelioom (4,5). Nieuwe studies naar de behandeling van het mesothelioom zijn vooral gericht op het combineren van middelen en/of behandelvormen. Verschillende centra in Europa en de VS zijn bijvoorbeeld bezig met studies naar het combineren van inleidende chemotherapie gevolgd door een operatieve behandeling en afgerond met een serie uitwendige bestralingen. Andere studies onderzoeken de werking van een combinatie van chemotherapie met biologische geneesmiddelen als bevacizumab of thalidomide (4). 20 (4) Baas, P. & Burgers, J.A. (2005). Ontwikkelingen in de behandeling van het maligne mesothelioom. Ned. Tijdschr. Geneesk., 2 april, 149 (14), (5) Website KWF Kankerbestrijding 27 april 2005.

21 Interview Longarts Paul Baas, voorzitter van de werkgroep Mesotheliomen van de NVALT Het Nederlands Mesotheliomenpanel (NMP) onderzoekt namens het IAS in eerste instantie of iemand lijdt aan de ziekte mesothelioom. Het gaat daarbij om het beoordelen van materiaal van het borstvlies, dat door een longarts of chirurg is verkregen. En dat is niet altijd eenvoudig. Een probleem is dat er soms geen representatief materiaal is afgenomen of dat er geen materiaal voorhanden is. In sommige gevallen is de diagnose heel moeilijk te stellen. Want aangetast weefsel is zelfs onder een microscoop niet altijd te onderscheiden van geprikkeld normaal weefsel. In ongeveer 10% van de gevallen wordt voor een second opinion de hulp ingeroepen van een expertgroep van de Nederlandse Vereniging van Artsen voor Longziekten en Tuberculose (NVALT). Patiënten zijn vaak te ziek om nog verder weefsel onderzoek te ondergaan of al overleden. We kunnen dan alleen nog afgaan op de klinische gegevens uit het medische dossier. Uiteraard proberen we dat - in het belang van het slachtoffer- zo snel mogelijk te doen. Voor die gevallen worden uit een groep van 13 longartsen met ervaring op het gebied van mesothelioom er drie (onafhankelijke) longartsen gevraagd deze zaken te beoordelen. Helaas zijn mesothelioompatiënten niet te genezen en moeilijk te behandelen. Onderzoeken naar nieuwe behandelingen zijn daarom vooral gericht op levensverlenging en verbetering van de kwaliteit van leven. De afgelopen jaren zijn er nieuwe medicamenten ontwikkeld om kankergezwellen te bestrijden. Hoewel er enige winst is geboekt zitten de meeste nog in de testfase, er is nog veel wetenschappelijke onderzoek nodig. Er zijn wel aanwijzingen dat sommige van deze behandelingen op termijn kunnen worden ingezet bij de bestrijding van mesothelioom. De behandeling met platinum en pemetrexed (Alimta) heeft al een duidelijke winst in overleving van drie maanden opgeleverd. Onderzoeken met vaatremmers en combinatie behandelingen van chemotherapie, operatie en bestraling worden nu getest. Al is genezing dan niet mogelijk, vertraging van het proces met behoud van kwaliteit van leven zou toch een stap in de goede richting zijn. 21

22 Juridische ontwikkelingen Verjaring claims Een groot probleem bij het verhalen van asbestschade was lange tijd de verjaringstermijn van 30 jaar. Asbestslachtoffers konden vaak geen schadevergoeding krijgen, omdat hun vordering was verjaard op het moment dat de ziekte zich had geopenbaard. En hoewel de Hoge Raad in een arrest van 2000 (Van Hese-de Schelde) oordeelde dat werkgevers in uitzonderlijke gevallen geen beroep op verjaring mogen doen, was er behoefte aan een meer structurele regeling van het probleem. Eind 2003 is daarom, juist met het oog asbestslachtoffers, de wettelijke verjaringstermijn bij letselschade gewijzigd. Er geldt nu een verjaringstermijn van vijf jaar, die gaat lopen vanaf het moment dat de mogelijkheid van schade (lees: het bekend worden van de diagnose mesothelioom) bij het slachtoffer bekend is. Maar de regeling heeft geen terugwerkende kracht en schadegevallen van vóór die tijd vallen dus in principe nog gewoon onder het oude verjaringsregime van 30 jaar. In die gevallen geldt wat de Hoge Raad heeft bepaald in het eerder genoemde arrest Van Hese-De Schelde. Dit arrest en de rechtsontwikkeling terzake vormen nu in het bemiddelingstraject de leidraad voor het IAS bij de beoordeling of een beroep op verjaring gegrond of ongegrond moet worden beschouwd. De uitspraak van de Hoge Raad heeft uiteraard ook gevolgen voor uitvoering van de Regeling TAS gehad, omdat slachtoffers die hun claim nog kunnen verhalen op de vroegere werkgever geen beroep op deze regeling hoeven te doen. In 2004 heeft de Hoge Raad een arrest gewezen, waarbij het terzake van verjaring ingenomen standpunt nog eens is bevestigd.. 22 Asbest en longkanker Asbestslachtoffers met longkanker vallen op dit moment niet onder de werking van het IAS. Dat heeft een reden. Anders dan bij mesothelioom is asbestblootstelling bij longkanker in veel gevallen niet de enige oorzaak. Veel slachtoffers hebben ook gerookt. Dat geeft bewijsproblemen. Het IAS kan onmogelijk succesvol bemiddelen als partijen het niet eens kunnen worden over de oorzaak van de ziekte. Slachtoffers met asbestgerelateerde longkanker zijn dus voor genoegdoening aangewezen op de rechter. De rechtspraak heeft inmiddels een oplossing aangedragen voor de bewijsproblematiek. Die bestaat eruit dat deskundigen beoordelen in hoeverre de longkanker het gevolg is van asbestblootstelling, roken of een combinatie daarvan. De rechter kent schadevergoeding dan overeenkomstig proportioneel toe. Ook in 2004 hebben lagere rechters in een aantal uitspraken zo voor genoegdoening van asbestslachtoffers gezorgd. Maar deze praktijk is onder juristen niet onomstreden en de Hoge Raad heeft zich er nog niet over uitgesproken. De Gezondheidsraad zal medio 2005 een rapport uitbrengen met - naar verwachting- nieuwe inzichten over roken en asbestbesmetting in relatie tot longkanker. Het IAS zal, na het verschijnen van dit advies, beoordelen of ook deze categorie slachtoffers voor bemiddeling in aanmerking komt. In verband daarmee zal mede worden bezien of er mogelijkheden zijn tot het aannemen van proportionele aansprakelijkheid en zo ja, welke. Wit asbest Hoe gevaarlijk was wit asbest (chrysotiel) en konden werkgevers destijds weten dat blootstelling tot mesothelioom kon leiden? Deze vraag houdt de gemoederen al lange tijd bezig. De Hoge Raad heeft in 2004 een arrest gewezen (HR 04/06/04; C03/034HR), waarin op deze vraag een antwoord lijkt te zijn gekomen. De claim van het slachtoffer- een automonteur- werd niet gehonoreerd. Het oordeel van ons hoogste rechtscollege komt op het volgende neer: In de literatuur werd lange tijd een onderscheid

23 gemaakt in soorten asbest. Volgens de heersende mening kon wit asbest niet tot een asbestziekte leiden en dus ook niet tot mesothelioom. De gevaren van chrysotiel waren in de periode dat het slachtoffer ermee heeft gewerkt ( ) niet algemeen bekend en er kan dus niet gezegd worden dat de werkgever daarmee rekening had moeten houden. Overigens is per 1 januari 2005 het gebruik en in de handel brengen van chrysotiel in de EU verboden. Voor andere asbestsoorten was dat al veel langer het geval. Schadevergoeding zonder erkenning van aansprakelijkheid In 2004 is in een aantal bij het IAS lopende dossiers door de werkgever besloten om schadevergoeding uit te keren zonder expliciet aansprakelijkheid te erkennen. Zo heeft DSM - als rechtsopvolger van de Staatsmijnen- zonder erkenning van aansprakelijkheid- ongeveer vijftig oude zaken via het IAS volgens de gebruikelijke procedures laten afhandelen. Het betrof oud-kompels die onder de grond met asbest in aanraking zijn gekomen. Dat was buitengewoon verheugend voor de betrokkenen en mag als een teken van maatschappelijk ondernemen worden gezien. Asbest en milieu Een toenemend probleem vormen asbestslachtoffers die buiten dienstverband aan asbest zijn blootgesteld en later ziek worden. Het gaat dan bijvoorbeeld om huisgenoten- meest echtgenotes en dochters - van mannen die met asbest hebben gewerkt. Ze hebben destijds bij het wassen en uitkloppen van werkkleding asbestvezels ingeademd en worden nu ziek. Naar schatting gaat het om enige tientallen gevallen per jaar. Inmiddels zijn deze huisgenoten onder de werking van het IAS gebracht. Maar er zijn nog veel meer gevallen van asbestbesmetting, waarvoor het IAS geen oplossing biedt. Zo is er de omgevingsvervuiling rond de asbestfabriek van Eternit in het Overijsselsche Goor. Jarenlang heeft deze fabriek asbesthoudend materiaal ter beschikking gesteld aan werknemers, boeren en particulieren om erven op te hogen of gaten in wegen te dichten. In de omgeving van Goor en de omliggende dorpen is er dus veel asbest in het milieu terecht gekomen. Er zijn onder de inwoners van dit buitengebied al slachtoffers gevallen en hun aantal zal in de komende jaren nog drastisch gaan toenemen. Dit ook al omdat sanering met een subsidieregeling van het ministerie van VROM maar moeizaam van de grond is gekomen. Slachtoffers kunnen hun schade op dit moment nauwelijks verhalen, omdat het verband tussen hun ziekte en asbestbesmetting door Eternit moeilijk is aan te tonen. Aansprakelijkheid onderaannemer De Hoge Raad heeft in 2004 (HR 17/12/04; nr.co3/211hr) bepaald dat ook onderaannemers aansprakelijk kunnen zijn jegens derden voor gezondheidsschade door asbest op de werkplek. In deze zaak ging het om een werknemer van de inmiddels failliete scheepswerf NDSM, die zijn werkgever niet meer voor schadevergoeding kon aanspreken. Onderaannemer Hertel- die gedurende een aantal jaren in zijn directe omgeving met asbest had gewerkt- werd op basis van de eigen verantwoordelijkheid ten opzichte van het slachtoffer aansprakelijk gehouden. 23