Instituut Asbestslachtoffers

Transcriptie

1 Instituut Asbestslachtoffers Verslag over 2008

2 Instituut Asbestslachtoffers (IAS) Het Instituut Asbestslachtoffers (IAS) adviseert de Sociale Verzekeringsbank (SVB) over het recht op een tegemoetkoming voor asbestslachtoffers met de ziekte mesothelioom. Daarnaast bemiddelt het IAS tussen (ex-)werkgevers en (ex-)werknemers over het betalen van een schadevergoeding. Het IAS is daarvoor in 1999 opgericht door organisaties van werkgevers en werknemers, het Comité Asbestslachtoffers, het Verbond van Verzekeraars en de overheid. Meer informatie vindt u op de website van het IAS: Colofon Uitgave van Instituut Asbestslachtoffers IAS publicatie 2009/1 Redactie S.A. Aarendonk tevens eindredactie D. Morreau M.A. van der Woude Druk en vormgeving Artoos Communicatiegroep B.V. April 2009

3 Inhoudsopgave Voorwoord 2 Het IAS in Resultaten bemiddeling en advies - Onderzoeksprogramma IAS - Voorlichting IAS Klanttevredenheid 6 Kerncijfers IAS Instroom, uitstroom, voorraad - Regeling TAS en Regeling TNS - Afgewikkelde aanvragen 2008 Epidemiologische ontwikkelingen 14 - Aantal gevallen van maligne mesothelioom in Nederland - Kenmerken TAS- en TNS-gerechtigden - Asbestziekten in Australië Medische ontwikkelingen 18 - Andere asbestziekten - Ervaringen van mesothelioompatiënten - Biologische markers voor mesothelioom Juridische ontwikkelingen 22 - Aansprakelijkheid buiten werkomgeving is complex - Aansprakelijkheid bij andere asbestziekten dan mesothelioom - Geldend recht ter discussie Internationale ontwikkelingen 26 - Vergoedingsregelingen voor asbestslachtoffers - Canadees chrysotiel asbest ter discussie Interviews - Piet Hein Donner 7 - Jan Pieter Six 13 - Carl Moons 17 - Christa Busteros 21 - Jaap Hijma 25 - Paul Selen 29 Nieuws - IAS initieert breed onderzoek naar asbest en kanker 16 - Presentatie IAS op IMIG Teveel vitamine A risico voor asbestblootgestelden 20 - Een medisch wonder 20 - School niet aansprakelijk voor asbestziekte leerling 24 - Vervroegd pensioen voor Franse asbestslachtoffers 24 - Britse verzekeraars aansprakelijk voor asbestclaims 24 - Asbestschandalen: toezicht faalt 28 - Innovatie in asbestverwijdering 28 - Zonnepanelen vervangen asbestdaken 28 Personalia 30 In memoriam Mr. Ben Asscher 31 Financieel verslag over Accountantsverklaring 42 Missie, taken en werkwijze 43 Summary 44 1

4 Voorwoord De grote import en toepassing van asbest in de zestiger en zeventiger jaren heeft er ook in 2008 voor gezorgd dat honderden mensen zijn getroffen door een asbestziekte. In tegenstelling tot eerdere projecties nam het aantal mesothelioom gevallen in Nederland nog toe. Deze toename vertaalde zich in meer aanvragen bij het IAS, door ernstig zieke mensen die aanspraak maakten op een tegemoetkoming of schadevergoeding. Het IAS heeft zich weer tot het uiterste ingezet om deze aanvragen zo snel en zorgvuldig mogelijk af te handelen binnen de in het Convenant vastgestelde kaders, dit in hechte samenwerking met de Sociale Verzekeringsbank (SVB). In het verslag worden de resultaten van deze inspanningen gepresenteerd aan de hand van verschillende kerncijfers. Dit nadrukkelijk in het besef dat achter al deze getallen veel persoonlijk leed schuil gaat. Het IAS is in 1999 opgericht om de zogenoemde juridische lijdensweg op zorgvuldige wijze te bekorten. De snelle progressie van de ziekte mesothelioom, gekoppeld aan de slechte prognose, maakte een alternatieve schaderegeling noodzakelijk, met afspraken over de hoogte van de schadebedragen en onderzoeksprotocollen. De relevantie van het IAS bestaat negen jaar later helaas dus nog steeds. In plaats van langdurige, belastende juridische procedures is een snel en goed verlopende procedure via het IAS nog altijd van veel belang voor de betrokken asbestslachtoffers. Om die reden zijn onlangs verdere verbeteringen doorgevoerd in de procedure via een nog laagdrempeliger intake en de mogelijkheid van huisbezoek, van welke faciliteit steeds vaker gebruik wordt gemaakt. In de afgelopen periode ging ook een klanttevredenheidsonderzoek van start onder slachtoffers en nabestaanden. De in dit verslag gepresenteerde resultaten laten zien dat betrokken respondenten in 2008 tevreden waren over de dienstverlening van het IAS. Een grote stimulans voor de IAS-medewerkers om met dezelfde grote inzet ook in 2009 en volgende jaren door te gaan. Die inzet treffen wij ook aan bij de medewerkers van de SVB, die betrokken zijn bij uitvoering de TAS- en TNS-regeling. De in 2008 benoemde teamleider Paul Selen geeft in dit verslag een toelichting op de werkzaamheden van de SVB, bij welke instelling snelheid en zorgvuldigheid, net als bij het IAS, hand in hand gaan. Zeer goed bestede aandacht voor de zo zwaar getroffen mesothelioomslachtoffers, zoals voor mevrouw Busteros, die voor dit verslag geïnterviewd werd. 2 Net als in de vorige jaren zijn in het jaarverslag 2008 enkele interviews opgenomen met personen, die voor het IAS een belangrijke rol vervullen. Dat geldt natuurlijk in de eerste plaats voor minister Donner van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, wiens ministerie aan de wieg heeft gestaan van het IAS en beleidsmatig nog steeds nauw betrokken is bij de ontwikkelingen op dit gebied. De bewindspersoon, jurist als hij is, toont belangstelling voor de verjaringsproblematiek en juicht het initiatief van het IAS toe om, in aanvulling op geldend recht en het Convenant, te komen tot nadere afspraken over dit onderwerp. De voorzitter van de commissie, die zich op verzoek van het IAS buigt over de verjaring van de vorderingen van asbestslachtoffers over problemen die samenhangen met stelplicht en bewijslast, is mr. Hijma, hoogleraar burgerlijk recht in Leiden. In het interview pleit hij namens de commissie voor een norm voor de periode waarin het slachtoffer de werkgever kan dagvaarden. Voor wat betreft de stelplicht en bewijslast lijkt het volgens hem niet goed doenlijk te komen tot eenduidige richtsnoeren.

5 Het gaat immers om concrete feiten en omstandigheden, die sterk van elkaar kunnen verschillen. De verwachting is dat het IAS-bestuur na overleg met de Raad van Toezicht en Advies het advies van de commissie Hijma in de eerste helft van 2009 zal vertalen naar de uitvoeringspraktijk. In 2008 ging het medisch onderzoeksprogramma van het IAS van start naar de relatie tussen asbest en kanker. Hierbij wordt nauw samengewerkt met het AMC, NKI en de SVB. De uitvoering van het onderzoek is in handen van Julius Center van het UMC te Utrecht. Aan dit centrum is Carl Moons, hoogleraar Klinische Epidemiologie, verbonden. Zijn ervaring met het evalueren van diagnostische processen en testen om een ziekte vast te stellen, dan wel uit te sluiten, wordt benut voor onderzoek naar de gehanteerde diagnostiek in verschillende landen bij maligne mesothelioom. Prof. Moons verwacht, zo valt in dit jaarverslag te lezen, dat het onderzoek zal leiden tot een betere diagnostiek. Of dit daadwerkelijk ook zo is zal mogelijk al blijken uit de onderzoeksgegevens die op 26 januari 2010 tijdens het lustrumcongres van het dan 10 jaar functionerende IAS worden gepresenteerd. In 2008 overleed mr. Asscher, die als ervaren en gedreven kwartiermaker aan de wieg stond van het IAS. Het IAS is Ben Asscher veel dank verschuldigd. In dit verslag wordt nader ingegaan op zijn verdiensten voor het IAS. Asscher zag het IAS als een schitterende vorm van alternatieve geschillenbeslechting. Tot deze conclusie komt Jan Pieter Six, sinds de oprichting bestuurslid van het IAS, ook. Het gaat, in zijn woorden, om een beschaafde oplossing voor het collectief van de slachtoffers met mesothelioom. Dus niet om het onderste uit de kan via een langdurige en belastende procedure voor het individuele slachtoffer. Tot slot past een woord van dank aan de organisaties waarmee het IAS intensief samenwerkt. Naast de SVB, zijn dat BSA schaderegeling, het Nederlands Mesotheliomen Panel, de Werkgroep Mesotheliomen van de longartsenvereniging NVALT, TNO, de Erasmus Universiteit Rotterdam en de Technische Universiteit Delft. Samen met deze organisaties zal het IAS zijn werk met onverminderde inzet in de toekomst blijven vervullen. Den Haag, 14 april 2009 M.R. van der Heijden, voorzitter M.A. van der Woude, directeur 3

6 Het IAS in was het negende jaar van het Instituut Asbestslachtoffers (IAS) en het eerste volledige jaar waarin de tegemoetkomingsregeling voor niet-loondienstgerelateerde slachtoffers van mesothelioom (TNS) werd uitgevoerd. Deze en andere belangrijke gebeurtenissen worden hierna toegelicht. Resultaten bemiddeling en advies Aanvragers zijn tevreden en de uitvoering van de Regeling tegemoetkoming niet-loondienstgerelateerde slachtoffers van mesothelioom (TNS) verloopt goed en voorziet in een behoefte. Dit zijn belangrijke conclusies over het IAS in Hieronder een samenvatting van de belangrijkste resultaten. In 2008 heeft het IAS 601 aanvragen in behandeling genomen en 631 dossiers uit verschillende jaren afgewikkeld. Het aantal aanvragen was door de invoering van de TNS-regeling flink hoger dan in 2007 (507). In totaal werden in de afgelopen negen jaar 3632 aanvragen in behandeling genomen. Hiervan was eind december % (3369) afgewikkeld. De uitvoering van de TNS-regeling verloopt goed en voorziet in een behoefte, schreef minister Cramer van VROM aan de Tweede Kamer. Door de invoering van deze regeling kunnen sinds 1 december 2007 alle mensen bij wie de ziekte mesothelioom wordt vastgesteld in aanmerking komen voor een financiële tegemoetkoming van de overheid van In 2008 werden aan de SVB 390 adviezen afgegeven voor een tegemoetkoming in het kader van de regeling TAS en 148 voor een TNS-tegemoetkoming. In 428 gevallen (80%) adviseerde het IAS de SVB de tegemoetkoming toe te kennen, verdeeld over 308 (72%) positieve adviezen voor een TAS en 120 (28%) voor een TNS-tegemoetkoming. Sinds de invoering van de regeling TAS in 2000 en de regeling TNS in december 2007 hebben 2044 slachtoffers na een positief advies van het IAS een financiële tegemoetkoming ontvangen in de vorm van een voorschot of eenmalige uitkering. Deze groep bestaat vrijwel geheel (96%) uit mannen, met een gemiddelde leeftijd van 72 jaar. Van de in 2008 afgewikkelde bemiddelingen voor werknemers of huisgenoten resulteerde 64% in volledige schadevergoeding voor de aanvrager. Sinds 1 juli 2007 ontvangen de aanvragers van het IAS na sluiting van het dossier een vragenlijst met het verzoek deze in te vullen en aan het IAS te retourneren. In het algemeen kan geconcludeerd worden dat zij de werkwijze van en benadering door het IAS goed beoordelen. Op pagina 6 worden de resultaten van het belevingsonderzoek nader toegelicht. 4 Onderzoeksprogramma IAS In het Convenant worden enkele speerpunten genoemd met betrekking tot onderzoek van het IAS: - ontwikkeling en onderhoud datasysteem; - kwaliteitsborging procedures/protocollen; - onderzoek andere asbestziekten. Langs deze lijnen zijn in 2008 drie onderzoeken voorbereid en opgestart. Zo is in het najaar van 2008 op initiatief van het IAS een breed onderzoeksprogramma gestart naar vormen van kanker ten gevolge van asbestblootstelling: mesothelioom (longvlies/buikvlieskanker) en asbestgerelateerde longkanker. Dit Medisch Onderzoeksprogramma IAS (MOPI) loopt tot en met Het wordt uitgevoerd door het Julius Center van het UMC Utrecht in samenwerking met het AMC, het Nederlands Kanker Instituut (NKI), de Sociale Verzekeringsbank (SVB) en het IAS (meer informatie op pagina 16). Tijdens het 10-jarig lustrumcongres op 26 januari 2010 zal uitgebreid aandacht aan dit programma worden besteed.

7 Het Integraal Kankercentrum Rotterdam (IKR) ontwikkelt op dit moment voor het IAS een monitor mesotheliomen die op de IAS-website gepubliceerd zal worden. De monitor zal aandacht besteden aan trends in de incidentie van de ziekte naar leeftijd en geslacht, de regionale spreiding van slachtoffers en overlevingscijfers naar leeftijdsgroep en tumorlokalisatie. Dit op basis van cijfers uit twee landelijke databanken: het Centraal Bureau voor Statistiek (CBS) en de Nederlandse Kankerregistatie (NKR). Mei 2009 zal de eerste monitor gereed zijn. Op juridisch terrein werd in het najaar van 2008 opdracht gegeven aan een commissie bestaande uit de hoogleraren Hijma, Hartlief en Snijders om te komen met richtlijnen inzake verjaring en stelplicht/bewijslast. De resultaten van dit onderzoek worden begin 2009 bekend gemaakt. Voorlichting IAS Het IAS heeft in 2008 verschillende voorlichtingsactiviteiten verricht, zowel voor haar primaire doelgroep, de asbestslachtoffers, als voor andere betrokkenen. Zo werd onder andere een bijdrage geleverd aan de halfjaarlijkse vergadering van de Asbestslachtoffersvereniging Nederland (AVN), aan een bijeenkomst van de werkgroep Mesotheliomen van de longartsenvereniging NVALT en aan een expertmeeting over wet-/regelgeving inzake massaschade. Inleidingen werden verzorgd voor oud-medewerkers van het GVB Amsterdam, voor oncologie-verpleegkundigen en polikliniekassistenten in de Regio Rijnmond en voor relaties van de FNV op een bijeenkomst over asbestgerelateerde aandoeningen. Op 26 september was het IAS verantwoordelijk voor de organisatie en inhoud van een seminar en hield Prof. De Mol, namens het IAS een inleiding voor longartsen uit de gehele wereld op de conferentie van de International Mesothelioma Interest Group (IMIG) die in 2008 in Amsterdam plaatsvond (meer hierover op pagina 20). In het begin van 2008 werd de TNS-regeling via een redactionele bijdrage aangekondigd in de huis-aan-huisbladen. Ook verschenen artikelen van het IAS in longartsenblad Pulmoscript en in het juristenblad Verkeersrecht. In oktober ging de vernieuwde website (www. asbestslachtoffers.nl) de lucht in. De site wordt goed bezocht. In 2008 bezochten bijna mensen minimaal één keer de website. In 60% van de gevallen werd de website gevonden via een zoekmachine, voornamelijk google, en in 40% van de gevallen door direct het zoekadres in te typen. Zoektermen die het meest gebruikt werden, waren: asbest, asbestslachtoffers en instituut asbestslachtoffers. Het IAS heeft in 2008 drie keer een elektronische nieuwsbrief verstuurd naar een vast adressenbestand. De nieuwsbrieven deden verslag van gebeurtenissen die wereldwijd plaatsvonden op het gebied van asbest en gezondheid. Elke nieuwsbrief bevatte verder een editorial waarin een deskundige zijn of haar visie gaf op een thema dat de gemoederen bezighield. Geïnteresseerden kunnen de nieuwsbrieven van de website downloaden. 5

8 Nieuws Klanttevredenheid De dienstverlening van het IAS werd in 2008 goed gewaardeerd door de aanvragers. Dit kan geconcludeerd worden uit de resultaten van het belevingsonderzoek. Sinds 1 juli 2007 meet het IAS de tevredenheid van de aanvragers, teneinde de kwaliteit van de dienstverlening te monitoren en daar waar nodig te verbeteren. Aanvragers ontvangen na afronding van hun aanvraag een vragenlijst die zij kosteloos en, indien gewenst, anoniem kunnen retourneren in de bijgesloten voorgefrankeerde envelop. In 2008 werd aan 508 slachtoffers, of hun nabestaande of contactpersoon, een vragenlijst gestuurd. Hiervan zijn 300 exemplaren (59%) terugontvangen en verwerkt. Dit resulteerde in de volgende antwoorden: Vraag Ja Nee Geen mening Gaf het IAS voldoende uitleg bij het invullen van het aanvraagpakket? Verliep het intakegesprek m.b.t. het arbeidsverleden goed? Werd tijdens de bemiddeling voldoende informatie verstrekt over de voortgang? Werd de informatieverstrekking over het algemeen als duidelijk ervaren? Was het contact met de medewerkers van het IAS prettig? Van de ruimte voor suggesties en opmerkingen maakten 185 van de 300 respondenten gebruik, waarbij 115 lovende tot zeer lovende opmerkingen werden gemaakt over de behandeling van het dossier door de medewerkers van het IAS. Samengevat blijkt uit onderzoek dat 93% van de respondenten tevreden is over de dienstverlening van het IAS, 3% niet tevreden is en 4% hier geen mening over heeft. Niet tevreden 3% Geen mening 4% 6 Tevreden 93% Figuur: mate van tevredenheid met dienstverlening IAS Een belangrijk verbeterpunt betreft de informatie die de longarts verstrekt over de mogelijkheid van tegemoetkoming en schadevergoeding. 39% van de respondenten vermeldde die informatie niet van de longarts te hebben gekregen. Hierover vindt overleg plaats met de longartsenvereniging NVALT.

9 Interview Piet Hein Donner, minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW) De afgelopen negen jaar heeft het IAS belangrijk werk verricht ten behoeve van een groep mensen die als gevolg van asbestblootstelling lang daarna geconfronteerd wordt met maligne mesothelioom. Door de ernst en progressie van deze longziekte zijn betrokken slachtoffers vaak niet in de gelegenheid tijdrovende juridische procedures te voeren om een financiële vergoeding te krijgen. Met behulp van het IAS lukt dit vaak wel. De afspraken die hiertoe gemaakt zijn tussen slachtoffers, werkgevers- en werknemersorganisaties, verzekeraars en overheid onderstrepen de waarde van samenwerking. Door de uiteenlopende belangen te overbruggen en gericht samen te werken kan, zoals in dit geval, veel worden bereikt. Het IAS vervult daarmee een voortrekkersrol, die ook in het buitenland als zodanig wordt herkend. Hoewel in 1978 de toepassing en verwerking van crocidoliet (blauw asbest) in Nederland verboden werd en in 1993 een algemeen asbestverbod van kracht werd is het door de lange latentietijd van mesothelioom helaas noodzakelijk dat het IAS in de komende jaren haar werk voortzet. Nog steeds neemt het aantal asbestslachtoffers toe. Tegen deze achtergrond is het van veel belang dat de aandacht voor deze kwetsbare groep niet verslapt. In de afgelopen periode heeft deze aandacht er al toe geleid dat naast werknemers ook andere, zoals nietloondienst gerelateerde slachtoffers met de ziekte mesothelioom in aanmerking kwamen voor een financiële regeling. Het IAS voorziet in een buitengerechtelijke bemiddeling met toepassing van het civiele aansprakelijkheidsrecht. In de bemiddelingspraktijk wordt het instituut geconfronteerd met enkele knelpunten van juridische aard. Zo is het niet steeds duidelijk of en in hoeverre de verjaringstermijn voor een vordering van een mesothelioomslachtoffer kan worden doorbroken en wanneer een werkgever met succes een beroep kan doen op verjaring. Een ander probleem doet zich voor rond de invulling van de stelplicht en bewijslast. Het valt in de praktijk vaak niet mee om het feiten rond de fatale asbestblootstelling dertig jaar (of langer) na dato vast te stellen. Gegeven deze knelpunten hecht ik er waarde aan dat het IAS via de Commissie Hijma onderzoek laat doen naar de mogelijkheid om te komen tot aanvullende richtlijnen ter zake. Collectief gedragen afspraken kunnen tijdrovende discussies voorkomen: de reden waarvoor het IAS begin 2000 is opgericht. 7 Tot slot wil ik de kennis- en onderzoeksfunctie van het IAS niet onvermeld laten. Ook op dit terrein heeft het IAS de afgelopen tijd niet op zijn lauweren gerust. Ik hoop dat het in het najaar van 2008 gestarte Medisch Onderzoeksprogramma, waaraan verschillende vooraanstaande onderzoekscentra meewerken, een bijdrage zal leveren aan optimalisering van de medische procedure van het instituut en het beter in kaart brengen van de groep slachtoffers met asbestgerelateerde longkanker.

10 Kerncijfers IAS 2008 Het IAS adviseert de Sociale Verzekeringsbank (SVB) over het recht op een tegemoetkoming van (2008) voor asbestslachtoffers met de ziekte mesothelioom op grond van de Regeling tegemoetkoming asbestslachtoffers (TAS) of (sinds 1 december 2007) de Regeling tegemoetkoming nietloondienstgerelateerde slachtoffers van mesothelioom (TNS). Daarnaast bemiddelt het IAS tussen (ex-) werkgevers en (ex-)werknemers over het betalen van een schadevergoeding van (normbedrag 2008). Als het slachtoffer al overleden is kunnen nabestaanden bemiddeling aanvragen voor vergoeding van materiële schade en overlijdensschade (2008: elk 2.760). Hierna volgen de belangrijkste cijfers over 2008 inzake de advies- en bemiddelingsactiviteiten van het IAS. In vergelijking met vorige jaarverslagen wordt dit keer meer informatie gegeven over het karakter van de afgewikkelde aanvragen. De informatie in dit hoofdstuk laat zien dat een deel van de aanvragen niet voor bemiddeling in aanmerking komt. Dit enerzijds omdat de diagnose mesothelioom niet door NMP of NVALT bevestigd wordt, in andere gevallen omdat de werkgever niet meer bestaat of de vorderingen inmiddels zijn verjaard. Ook TNS-aanvragen (die sinds 1 december 2007 tot de taken van het IAS behoren) komen niet in aanmerking voor bemiddeling. In de analyse van de afgewikkelde aanvragen op pagina 12 wordt een en ander nader toegelicht. Instroom, uitstroom, voorraad Het IAS heeft in aanvragen in behandeling genomen en 631 aanvragen afgewikkeld. Onderstaande tabel laat zien dat de instroom in de eerste 2 maanden van 2008 gemiddeld veel hoger was dan in de overige maanden van dat jaar. De invoering van de TNS-regeling op 1 december 2007 is de oorzaak van deze ontwikkeling. Tot 1 december 2007 konden alleen (oud-)werknemers of huisgenoten aanspraak maken op een financiële tegemoetkoming, sinds 1 december 2007 in principe alle mesothelioomslachtoffers. De uitstroom was relatief hoger in de maanden maart en april waarin een deel van de extra instroom uit december 2007 en januari en februari 2008 werd verwerkt. Dossierontwikkeling 2008 jan feb mrt apr mei jun jul aug sep okt nov dec totaal Instroom Uitstroom Tabel: totale instroom en uitstroom per maand in Dossierontwikkeling Het diagram op de volgende pagina toont de afwikkeling van de instroom sinds de start van het IAS in Te zien is dat de instroom in 2008 flink hoger was dan in Het diagram laat eveneens zien dat het aantal aanmeldingen in 2000 exceptioneel hoog was, en in 2003, 2007 en 2008 een sprong heeft gemaakt. In 2000 was de instroom bijzonder hoog door de oude claims, die met de komst van het IAS vooral in de eerste maanden ingediend werden (het zgn. stuwmeereffect). De invoering van de voorschotregeling is de meest waarschijnlijke oorzaak voor de stijging van het aantal aanmeldingen in De stijging van 2007 en 2008 vloeit voort uit de invoering van de TNS-regeling in december 2007 en een algehele toename van het aantal slachtoffers met mesothelioom (zie pagina 14). In totaal werden in de afgelopen negen jaar 3632 aanvragen in behandeling genomen. Hiervan was eind december %

11 (3369) afgewikkeld. De voorraad bedroeg op dat moment 263 dossiers, 7,2% van de totale instroom. 700 Het diagram hieronder laat de verwerking van de instroom zien sinds de start van het IAS in Te zien is dat de instroom in 2008 door de invoering van de TNS-regeling flink hoger was dan in Het diagram laat eveneens zien dat het aantal aanmeldingen in 2000 exceptioneel hoog was, en in 2003, 2007 en een sprong heeft gemaakt. In 2000 was de instroom bijzonder hoog door de oude claims, die met afgerond de komst van het IAS vooral in de eerste maanden ingediend werden (het zgn. stuwmeereffect). De invoering van de voorschotregeling 341 is de meest 342 waarschijnlijke oorzaak voor de stijging van voorraad het aantal aanmeldingen 300 in De stijging van 2007 en 2008 is te wijten aan de invoering van de TNS-regeling in december en een algehele toename van het aantal slachtoffers met mesothelioom (zie pagina 14) Diagram: afwikkeling instroom naar jaar van instroom Regeling TAS en Regeling TNS Sinds de invoering van de Regeling TAS in 2000 en de regeling TNS in december 2007 hebben 2044 slachtoffers na een positief advies van het IAS een financiële tegemoetkoming ontvangen in de vorm van een voorschot of eenmalige uitkering. Sinds 2003 wordt de tegemoetkoming in de vorm van een voorschot uitgekeerd. Het voorschot wordt verstrekt op basis van de diagnose maligne mesothelioom en de aannemelijkheid dat het slachtoffer in zijn werk of op andere wijze is blootgesteld aan asbest. Pas daarna vindt het onderzoek in het kader van de bemiddeling tussen de werknemers en de werkgever/verzekeraar plaats. Vóór 2003 diende eerst bemiddeling plaats te vinden, voordat sprake kon zijn van een tegemoetkoming krachtens de Regeling TAS. De voorschotregeling is ingevoerd omdat veel slachtoffers overleden voordat het bemiddelingstraject volledig was afgerond. Instroom aanvraag tegemoetkoming TAS/TNS De tabel hieronder vermeldt de aanvragen voor een tegemoetkoming sinds de invoering van de voorschotregeling. Het effect van de invoering van de TNS-regeling is duidelijk te zien. In 2008 heeft het IAS totaal 541 aanvragen voor een tegemoetkoming in behandeling genomen, 47% meer dan in Totaal jan feb mrt apr mei jun jul aug sep okt nov dec totaal Totaal Tabel: aanvraag TAS/TNS als voorschot per maand en jaar van instroom

12 Beslissing op aanvraag tegemoetkoming In 2008 werden aan de SVB 538 adviezen afgegeven in verband met een aanvraag voor een tegemoetkoming in het kader van de TAS of TNS-regeling, 390 adviezen voor een TAS en 148 voor een TNS. Het totaal omvat 34 adviezen voor een tegemoetkoming aan nabestaanden in het kader van de overgangsregeling voor de TNS-regeling. Nabestaanden van slachtoffers konden recht hebben op een uitkering op grond van de regeling als het slachtoffer in de periode tussen 10 november 2006 (het kabinetsbesluit) en 1 juni 2008 was overleden en de aanvraag vóór 1 december 2008 was ingediend. Of als het slachtoffer zelf al een verzoek tot bemiddeling bij het Instituut Asbestslachtoffers had gedaan TAS aantal adviezen waarvan negatief % waarvan positief % ,3% ,9% ,5% ,5% ,5% ,5% ,8% ,2% ,9% ,6% ,0% ,1% Totaal ,7% ,3% TNS aantal adviezen waarvan negatief % waarvan positief % ,0% ,9% % Totaal ,3% ,7% Tabel: verdeling beslissing op aanvraag tegemoetkoming In 428 gevallen (80%) adviseerde het IAS de SVB de tegemoetkoming toe te kennen, verdeeld over 308 (72%) positieve adviezen voor een TAS en 120 (28%)voor een TNS. Het percentage positieve adviezen dat jaarlijks afgegeven wordt is sinds 2004 stabiel en ligt steeds rond de 80%. Het advies was in 2008 in 110 gevallen negatief (20%). In de meeste gevallen (62%) was de afwijzingsgrond geen mesothelioom. In een kwart van de gevallen (26%) ging het om mensen die al waren overleden en geen nabestaande hadden in de zin van de TAS/TNS-regeling % diverse redenenen 26% geen nabestaande 62% geen maligne mesothelioom Figuur: Reden voor afwijzing tegemoetkoming

13 Afgewikkelde aanvragen 2008 In 2008 heeft het IAS totaal 631 aanvragen afgewikkeld. 24 aanvragen vervielen al in het begin van de procedure voordat het onderzoek kon worden opgestart. In dit onderzoek vraagt het IAS aan expertpanels (pathologen en/of longartsen) om bevestiging van de diagnose mesothelioom. Tegelijkertijd wordt samen met de aanvrager nagegaan hoe het contact met asbest heeft plaatsgevonden en of een (ex-) werkgever aansprakelijk is te houden voor de gezondheidsschade. Dit resulteerde in: 391 loondienstgerelateerde aanvragen voor TAS en bemiddeling van werknemers (374) of huisgenoten (17), 152 niet-loondienstgerelateerde aanvragen voor TNS en 64 aanvragen van nabestaanden voor vergoeding van materiële schade en overlijdensschade. 11% 1% nabestaandenen 25% TNS 64% werknemers/ huisgenoten Figuur: afgewikkelde aanvragen 2008 naar soort aanvraag Resultaten onderzoek werknemers/huisgenoten 62% van alle in 2008 afgewikkelde aanvragen waren loondienstgerelateerde aanvragen van slachtoffers zelf (werknemers of huisgenoten). Bij hen is onderzocht of er recht was op een tegemoetkoming in het kader van de TAS-regeling en of via bemiddeling met een werkgever c.q. verzekeraar schadevergoeding kon worden verkregen. De tabel hieronder vermeldt de resultaten die voor deze groep zijn bereikt, waarbij een onderverdeling is gemaakt naar de groep die niet bemiddelbaar bleek en de groep die wel voor bemiddeling in aanmerking kwam. In de rechterkolom staat de belangrijkste reden voor het niet toekennen van tegemoetkoming of voor het niet verkrijgen van de schadevergoeding. Te zien is dat 64% van de groep die bemiddeld kon worden de volledige schadevergoeding van heeft ontvangen. Resultaten werknemers/huisgenoten Resultaat Aantal Reden afwijzing Groep niet bemiddelbaar 148 Geen vergoeding 75 Geen mesothelioom TAS-tegemoetkoming 73 Werkgever onvindbaar,failliet; vordering verjaard Bemiddelbare groep 243 TAS-tegemoetkoming, maar geen schadevergoeding Volledige schadevergoeding 156 n.v.t. Totaal Stelplicht,bewijslast onvoldoende ingevuld; discussie over verjaring 11

14 Resultaten onderzoek nabestaanden Als het slachtoffer is overleden en zichzelf niet bij het IAS heeft aangemeld, kan zijn nabestaande het IAS verzoeken te bemiddelen voor een vergoeding van voor materiële schade en nog eens voor overlijdensschade. In 2008 zijn 64 aanvragen van nabestaanden afgewikkeld. Hieronder de tabel met de verdeling naar financieel resultaat. 53% van de groep die bemiddeld kon worden heeft de schadevergoeding ontvangen. Dat percentage is lager dan bij de groep werknemers/huisgenoten (64%). Het blijkt voor nabestaanden moeilijker voldoende bewijs aan te leveren voor de asbestblootstelling als het slachtoffer al is overleden. Resultaten nabestaanden Resultaat Aantal Reden afwijzing Groep niet bemiddelbaar 30 Geen vergoeding 30 Geen mesothelioom Bemiddelbare groep 34 Geen vergoeding 16 Stelplicht,bewijslast en verjaringsdiscussie Vergoeding materiële en overlijdensschade 18 n.v.t. Totaal Doorlooptijden Doel van het IAS is schadeclaims van asbestslachtoffers zo snel en zorgvuldig mogelijk af te handelen. Dit om patiënten een juridische lijdensweg te besparen in de korte tijd die hen nog gegeven is. Om dit te bereiken heeft het IAS met de uitvoeringsorganisatie BSA Schaderegeling service levels afgesproken. Afspraken zijn gemaakt over doorlooptijden ten aanzien van de intake, het moment waarop het advies inzake de tegemoetkoming wordt afgegeven en de periode die de bemiddeling in beslag kan nemen. Met betrekking tot de intake is overeengekomen dat in 85% van alle aanvragen binnen 10 werkdagen alle (ingevulde) formulieren ter ondertekening aan de klant zijn verzonden en alle arbeidsverledengegevens voor handen zijn. Vervolgens dient in 80% van de complete aanvragen respectievelijk binnen 40 werkdagen een advies over de tegemoetkoming aan de SVB te worden verstrekt en binnen 125 werkdagen overeenstemming te zijn bereikt over het bemiddelingsresultaat voor het slachtoffer. Verder dient de gemiddelde doorlooptijd voor het advies over de tegemoetkoming en de overeenstemming over het bemiddelingsresultaat kleiner of gelijk te zijn aan respectievelijk 40 en 125 werkdagen. Alle service levels zijn in 2008 bereikt met uitzondering van die voor de intake in het eerste kwartaal van In 29% van de aanvragen nam de intake in het eerste in het eerste kwartaal van 2008 meer dan 10 werkdagen in beslag. De belangrijkste verklaring hiervoor was dat in een aantal gevallen een huisbezoek niet snel genoeg kon worden ingepland wegens andere verplichtingen van de aanvrager.

15 Interview Jan Pieter Six, bestuurslid IAS. In het dagelijks leven verantwoordelijk voor de verankering van Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen bij verzekeringsconcern Eureko/Achmea. Het aansprakelijkheidsrecht is niet geschreven voor beroepsziekten als mesothelioom Ongeveer 15 jaar geleden was ik voorzitter van de aansprakelijkheidsverzekeraars in Nederland. In die hoedanigheid was ik betrokken bij het bedenken van een oplossing voor het probleem van de juridische lijdensweg van asbestslachtoffers. Het heeft daarna nog een aantal jaren geduurd tot alle partijen het eens waren over de oprichting van een bemiddelingsinstituut. Toen het IAS er eenmaal was ben ik in het bestuur terecht gekomen. En ik hoop hier ook nog lange tijd een functie te kunnen vervullen. Want de asbestproblematiek, en de rol van het IAS daarbij, zijn het meest fascinerende en uitdagende dat ik in mijn werkzame leven als verzekeraar heb meegemaakt. Bij asbest is er voor het eerst sprake geweest van een beroepsziekte waarbij men op grote schaal is gaan procederen. Eigenlijk was er nog helemaal geen ervaring met een dergelijke long-tail problematiek, die allerlei moeilijk te beantwoorden vragen opriep over de keten van causaliteit en aansprakelijkheid. Het was allemaal te lang geleden gebeurd en niet meer te traceren. Het is dan ook geen wonder dat het gewone aansprakelijkheidsrecht, dat geschreven is voor ongelukken, vaak geen soelaas bood. Procederen bleek dus lastig, slachtoffers stonden te vaak met lege handen. Het is geweldig dat de overheid zich destijds hiermee is gaan bemoeien. En al snel bleek ook dat er op allerlei fronten draagvlak was voor een oplossing. Sommigen hadden het over een fonds, maar dat was geen goed idee. Dat is bij beroepsziekten een panacee, zoals het woordenboek zegt, is dat uitsluitend een denkbeeldige oplossing voor alle kwalen. Het lost namelijk niets op. Want in de praktijk van een fonds krijg je met dezelfde problemen te maken, waar je ook bij het aansprakelijkheidsrecht tegenaan loopt. Met het IAS is de goede oplossing wèl gevonden. Het instituut is uniek in de wereld, een echt product van het poldermodel. Daarbij moeten we beseffen, dat wij een van de weinige landen zijn met werkgeversaansprakelijkheid voor beroepsziekten. Omdat het aansprakelijkheidsrecht niet voldeed bij de financiering van longtail risico s, moest er ook wel een ander en beter instrument komen. Het IAS is daarvan een prachtig voorbeeld. Het geeft een beschaafde oplossing voor het collectief van de slachtoffers met mesothelioom. Daarbij gaat het er niet om of het individuele slachtoffer volgens het aansprakelijkheidsrecht het onderste uit de kan heeft gehaald. Vanuit de hoek van de gespecialiseerde letselschade-advocatuur is er daarom wel eens kritiek op het IAS. Ik deel die niet. Ik denk niet dat slachtoffers zitten te wachten op zo n benadering. Naar mijn mening willen zij in eerste instantie erkenning van leed en snel worden geholpen. Het IAS is hiervoor bij uitstek geschikt. Dat blijkt ook wel uit de meting die we sinds kort onder de slachtoffers doen. Men blijkt in overgrote meerderheid doorgaans zeer tevreden over de behandeling door het instituut. 13

16 Epidemiologische ontwikkelingen Aantal gevallen van maligne mesothelioom in Nederland Er zijn in Nederland vier databanken die gevallen van mesothelioom registreren: het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS), de Nederlandse Kankerregistratie (NKR), het Pathologisch-Anatomisch Landelijk Geautomatiseerd Archief (PALGA) en het Nederlands Mesotheliomenpanel (NMP). De hieronder vermelde tabel laat het totaal aantal gevallen van mesothelioom zien volgens het CBS en de NKR, het aandeel mannen en het aandeel jonger dan 65 jaar. In 2007 overleden in Nederland 470 mensen aan de ziekte mesothelioom, iets meer dan in 2006 (CBS). Tussen 1999 en 2005 was het aantal sterfgevallen stabiel en lag rond de 400 per jaar. Sinds 2006 is er sprake van een toename die in 2007 doorzet. Ook de Nederlandse Kankerregistratie (NKR) laat een stijging zien; nadat de incidentie tot en met 2003 rond de 400 per jaar lag, neemt deze sinds 2004 toe tot bijna 500 in 2005 en 2006 (resp. 498 en 485). De groep bestaat grotendeels uit mannen. Ongeveer driekwart is boven de 65. Het aandeel jongeren daalt. Dit komt omdat het asbestgebruik in Nederland in de vorige eeuw vanaf eind jaren 70 sterk afnam, o.a. door het verbod op het gebruik van het blauwe asbest in 1978 en onder invloed van de recessie in de bouw. JAAR CBS NKR CBS NKR CBS NKR totaal totaal % man % man %<65 jaar %<65 jaar % 86% 41% 48% % 87% 37% 42% % 87% 35% 41% % 92% 39% 38% % 87% 30% 33% % 88% 33% 38% % 85% 30% 35% % 86% 33% 34% % 87% 25% 32% % 88% 30% 34% % 88% 24% 26% % 85% 25% 28% % 24% 14 * Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS): sterftecijfers (mortaliteit) (Bron: CBS Statline) * Nederlandse Kankerregistratie (NKR): incidentiecijfers (Bron: ikcnet.nl). Kenmerken TAS en TNS-gerechtigden De groep asbestslachtoffers met recht op een TAS-uitkering bestaat vrijwel geheel uit mannen (96%), met een gemiddelde leeftijd van 72 jaar. 66% is boven de 65. Meer dan driekwart is geboren in de periode tussen 1925 en Zij wonen veelal in gebieden waar in het verleden met asbest is gewerkt op scheepswerven, in asbestproductie, isolatie- en asbestverwerkende bedrijven. Het gaat om de regio s Rijnmond, Amsterdam Noord, de Zaanstreek, Zuid Limburg, in Zeeland rond Vlissingen, Middelburg en Veere, en in Twente rond Goor.

17 15 TAS/TNS-gerechtigden 2000 t/m 2008: aantal mesothelioomslachtoffers per inwoners op 31 december Bron: Sociale Verzekeringsbank, P. Covelli, maart 2009.

18 16 Nieuws IAS initieert breed onderzoek naar asbest en kanker Op initiatief van het IAS is het Julius Center van het UMC Utrecht in het najaar van 2008 in nauwe samenwerking met het AMC, het Nederlands Kanker Instituut (NKI) in Amsterdam en de Sociale Verzekeringsbank (SVB) een breed onderzoek gestart naar kanker ten gevolge van asbestblootstelling. Het onderzoek loopt tot en met De eerste resultaten zullen op het IAS-lustrumcongres op 26 januari 2010 bekend worden gemaakt. Het programma bestaat uit vier projecten: 1. Ontwikkeling van een gemeenschappelijke databank waarin demografische en medische gegevens worden gekoppeld aan gegevens over de wijze waarop mesothelioomslachtoffers in het verleden aan asbest zijn blootgesteld, bijvoorbeeld in bepaalde risicoberoepen. 2. Onderzoek naar de kwaliteit van de gehanteerde diagnostische technieken en de werkwijze van de medische panels op het gebied van de ziekte mesothelioom. Er zal worden nagegaan of er nieuwe technieken zijn die voordelen bieden op het gebied van nauwkeurigheid en efficiëntie in vergelijking tot de procedure die momenteel wordt toegepast. De huidige werkwijze wordt beoordeeld op logistiek en efficiëntie. Kan het beter en sneller? 3. Onderzoek naar het aantal longkankerpatiënten bij wie asbestcontact een oorzaak kan zijn geweest. Eerst wordt onderzocht wat precies onder asbestgerelateerde longkanker wordt verstaan. Op basis van de verschillende definities die gehanteerd zouden kunnen worden, zal een schatting worden gemaakt van de omvang van de groep asbestgerelateerde longkankerpatiënten in Nederland tussen 2008 en Vervolgens wordt nagegaan welke groep vanwege asbestblootstelling voor compensatie in aanmerking zou kunnen komen. 4. Onderzoek naar de vraag of er een relatie is tussen de manier waarop iemand aan asbest is blootgesteld en de aard van de kanker die daar het gevolg van is. Meer informatie over het onderzoek is verkrijgbaar bij programmasecretaris Simone Aarendonk, telefoon: * Voor bronvermelding zie website IAS: onder Nieuws

19 Interview Carl Moons, hoogleraar Klinische Epidemiologie, Julius Centrum UMC Utrecht Kijken of de diagnostiek van mesothelioom efficiënter kan Als epidemioloog ben ik verbonden aan het Julius Centrum voor Gezondheidswetenschappen en Eerstelijns Geneeskunde (JC) in het UMC Utrecht, een onafhankelijk onderzoeksinstituut. In 2008 heeft het IAS ons benaderd met het verzoek of wij aan een aantal wetenschappelijke vragen van het instituut konden meewerken. In eerste instantie zou het vooral gaan om de evaluatie van het diagnostische proces om mesothelioom vast te stellen. Aangezien ik ervaring heb met het evalueren van diagnostische processen en testen heb ik deze opdracht namens het JC aangenomen. Uiteindelijk zijn daar ook andere interessante vragen bijgekomen, waaronder onderzoek naar de relatie tussen asbest en longkanker. In totaal bestaat het medisch onderzoeksprogramma (MOPI) dat wij voor het IAS doen uit vier onderdelen. Allereerst gaat het dus om de wetenschappelijke vraag of het diagnostische proces voor het aantonen of uitsluiten van mesothelioom, zoals dat nu wordt uitgevoerd, efficïent (genoeg) is. Dat onderzoek is in volle gang. We onderzoeken wat er beter kan en of er nieuwe testen zijn. Dat doen we deels met systematisch literatuuronderzoek en deels op basis van patiëntgegevens van het IAS, NMP en NVALT. We kijken daarbij vooral ook naar de waarde van nieuwe biologische markers om mesothelioom aan te tonen of uit te sluiten. Biologische markers of, kort gezegd: biomarkers, zijn indicatoren van de biologische toestand van de mens die gevonden worden in bloed, urine of ander weefsel. Bij het literatuuronderzoek bestuderen we onderzoeksgegevens uit andere landen waar veel met asbest is gewerkt, zoals Engeland, Australië en Japan. Dat het IAS onderzoek wil doen naar de efficiëncy van de diagnostiek van mesothelioom is niet zo verwonderlijk. Zo blijkt dat een niet onaanzienlijk deel van de mensen met de diagnose mesothelioom de ziekte uiteindelijk toch niet heeft. Ik verwacht dat we dat straks beter kunnen inschatten. Het blijkt inmiddels dat er internationaal al tientallen biomarkers voor mesothelioom bestaan. Maar blijkbaar is er geen overeenstemming over de accuratesse van één bepaalde biomarker, dus is het goed om hier eens systematisch naar te kijken. We proberen ze allemaal te evalueren en na te gaan welke de beste is. We hopen hier snel duidelijkheid over te kunnen geven. Begin volgend jaar- bij het 10-jarig bestaan van het IAS- kunnen we onze gegevens presenteren. Een ander belangrijk onderdeel van het MOPI-onderzoek is de relatie tussen asbest en longkanker. Aangezien we geen directe patiëntgegevens hebben, moeten we hier dus volledig uitgaan van literatuurgegevens en simulaties. Allereerst kijken we naar wat de literatuur zegt over deze relatie, gecorrigeeerd voor bijvoorbeeld roken, leeftijd en geslacht. Daarna maken we een koppeling met data uit bijvoorbeeld de asbestkaart (over asbestblootstelling) en databases van de regionale kankercentra (over regionale incidenties van longkanker). Het gaat bij dit onderzoek dus om het bij elkaar brengen van data en informatie uit allerlei verschillende bronnen. Het is de enige manier om straks een goede inschatting te kunnen geven in hoeverre longkanker in ons land het gevolg kan zijn van het werken met asbest. 17

20 Medische ontwikkelingen * Andere asbestziekten Asbest komt via de luchtwegen binnen, maar kan, volgens sommige onderzoekers, ook via drinkwater opgenomen worden. Het is daarom aannemelijk dat de stof invloed kan hebben op het ontstaan van allerlei aandoeningen. Regelmatig wordt onderzoek gepubliceerd dat hierover aanwijzingen geeft. Volgens de Gezondheidsraad kan asbestblootstelling leiden tot twee vormen van kanker, namelijk mesothelioom en longkanker, tot de stoflongziekte asbestose en tot niet-kwaadaardige afwijkingen aan het longvlies. Op dit moment is er, volgens de Gezondheidsraad, onvoldoende wetenschappelijk bewijs om van een oorzakelijk verband tussen asbestblootstelling en andere ziekten uit te gaan (Gezondheidsraad, 2005). Asbestziekten of niet? De laatste jaren worden regelmatig resultaten gepubliceerd van onderzoek naar de relatie tussen asbest en andere ziekten. Hieronder enkele voorbeelden. Asbestvezels kunnen de eierstokken bereiken. Dat constateerden Noorse onderzoekers bij een groep vrouwen die in een papier- en pulpfabriek hadden gewerkt. Meer onderzoek is nodig om te bepalen of de asbest in de eierstokken ook eierstokkanker kan veroorzaken. Blootstelling aan asbest kan schade aanrichten aan het immuunsysteem en dat kan leiden tot autoimmuunziekten zoals reuma. Dat constateren Amerikaanse en Japanse onderzoekers in 2006 en Spaanse onderzoekers vonden bij 185 patiënten met slokdarmkanker een relatie met asbestblootstelling. Het ging om mensen uit twee Middellandse Zeeregio s die beroepsmatig aan asbest waren blootgesteld. Bij Noorse vuurtorenwachters die asbest via drinkwater hadden binnengekregen werd een relatief hoge incidentie van maag-darmkanker gevonden. Volgens het Amerikaanse Institute of Medicine (IOM) is er voldoende bewijs om aan te nemen dat asbestblootstelling tot kanker aan het strottenhoofd (larynx kanker) kan leiden. Voor maag-en darmkanker en kanker in de keelholte is het bewijs voor dit oorzakelijke verband onvoldoende. Wel zijn er aanwijzingen voor een relatie tussen deze kankersoorten en asbest, aldus het IOM. 18 Ervaringen van mesothelioompatiënten Woede, schuldgevoel en verwijten zijn de eerste reacties van Britse mesothelioompatiënten op de fatale diagnose maligne mesothelioom. Die woede en verwijten zijn gericht op de veroorzakers van de ziekte: werkgevers en de overheid, aldus onderzoek dat in 2008 werd gepubliceerd. Britse mesothelioompatiënten hebben veel behoefte aan informatie, psychosociale en emotionele steun, ook omdat ze naast hun lichamelijke lijdensweg met complexe, medische en financiële zaken te maken krijgen. Ook het IAS heeft naar de ervaringen van een aantal aanvragers gevraagd. In 2004 gaven zij in interviews aan dat ze bij het horen van de diagnose tijd nodig hadden gehad om alle informatie te laten bezinken. Er kwamen gelijktijdig zoveel emoties op hen af dat ze in eerste instantie niet in staat waren veel informatie op te nemen. De diagnose en de informatie over het IAS moesten daarom meerdere malen toegelicht en besproken worden voordat besloten werd het IAS in te schakelen (Aarendonk, 2005). * Voor bronvermelding zie website IAS: onder Nieuws