Instituut Asbestslachtoffers

Transcriptie

1 Instituut Asbestslachtoffers Verslag over 2010

2 Instituut Asbestslachtoffers (IAS) Het Instituut Asbestslachtoffers (IAS) adviseert de Sociale Verzekeringsbank (SVB) over het recht op een tegemoetkoming voor asbestslachtoffers met de ziekte mesothelioom. Daarnaast bemiddelt het IAS tussen (ex-)werkgevers en (ex-)werknemers over het betalen van een schadevergoeding. Het IAS is daarvoor in 1999 opgericht door organisaties van werkgevers en werknemers, het Comité Asbestslachtoffers, het Verbond van Verzekeraars en de overheid. Meer informatie vindt u op de website van het IAS: Colofon Uitgave van Instituut Asbestslachtoffers IAS publicatie 2011/1 Redactie Simone Aarendonk Derk Morreau Machiel van der Woude Druk en vormgeving QuantesArtoos B.V. April 2011

3 Inhoudsopgave Voorwoord 2 Het IAS in Resultaten bemiddeling en advies - Samenwerking met Sociale Verzekeringsbank - Onderzoek - Voorlichting 10 Jaar IAS: zorgvuldig, snel en laagdrempelig 6 Juridische ontwikkelingen 28 - Harde aanpak ongeoorloofde asbestverwijdering - Doorbreking verjaringstermijn blijft de gemoederen bezighouden - Aanwezigheid asbest moet aan huurder of koper worden gemeld - Fabrikant niet aansprakelijk bij verwijderen asbesthoudende vloerbedekking - Spaanse rechter erkent tongkanker door asbest Kerncijfers IAS Instroom, uitstroom, voorraad - Regeling TAS en Regeling TNS - Afgewikkelde aanvragen - Resultaten Klanttevredenheid 13 Epidemiologische ontwikkelingen 14 - Aantal mensen met mesothelioom in Nederland - Om wie gaat het - IAS Monitor Nederlandse asbestontwikkelingen 20 - Veel asbest illegaal verwijderd - Advies Gezondheidsraad: scherpere blootstellingsgrenzen asbest nodig - Reacties op illegale asbestverwijdering en advies Gezondheidsraad Interviews - Paul de Krom 7 - Jan Uytterhoeven 17 - Menno Kuiper 19 - Piet Bode 23 - Nico van Zandwijk 27 Nieuws - Internationaal: vergoedingsregelingen 16 - IAS: internationale contacten 18 - Medisch 22 - Australië 26 - Asbest en gezondheid 30 Personalia 31 Financieel verslag over Controleverklaring van de onafhankelijke accountant 42 Internationale ontwikkelingen 24 - Asbestproductie en gebruik - Internationale ontwikkeling asbestziekten - Asbestmilieuvervuiling Missie, taken en werkwijze IAS 43 Summary 44 1

4 Voorwoord 2010 was een bijzonder en arbeidsintensief jaar voor het Instituut Asbestslachtoffers (IAS). Zo werd op 26 januari uitgebreid stilgestaan bij het 10-jarig bestaan van het IAS. Precies op die datum opende in 2000 de toenmalige staatssecretaris Hans Hoogervorst de deuren van het instituut, waar prof. Job de Ruiter in zijn advies Asbestslachtoffers van 1997 de contouren van had geschetst. Het was dan ook een groot genoegen om Job de Ruiter tijdens het Lustrumcongres te eren met een naar hem genoemde wisseltrofee, een prijs die in de toekomst zal worden uitgereikt aan iemand die zich in zijn werk voor asbestslachtoffers zeer verdienstelijk heeft gemaakt. Tijdens het congres ontving prof. Marc van de Vijver, coördinator van het Nederlands Mesotheliomenpanel Panel (NMP) en vanaf de start in die functie betrokken bij het IAS, het eerste exemplaar van het verslag 10 jaar instituut asbestslachtoffers. Aanloop en de jaren Een informatief verslag met uitgebreide aandacht voor de totstandkoming van het IAS en de operationele jaren daarna. Jaren die bepaald werden door de maatschappelijke eisen die aan het IAS gesteld werden. Samengevat komen die eisen neer op snelheid, zorgvuldigheid en laagdrempeligheid. De resultaten van het IAS en de achterliggende procedures zijn in de loop der tijd steeds aan deze eisen getoetst en hebben geleid tot vernieuwing van de regelgeving en werkwijze van het IAS, zoals de introductie van de voorschotregeling en mogelijkheid tot huisbezoek. Dit alles ten behoeve van de duizenden mensen met mesothelioom die door het IAS in de afgelopen 10 jaar bemiddeld zijn. In 2010 werden door het IAS 544 aanvragen van asbestslachtoffers in behandeling genomen. Deze nog immer hoge instroom bevestigt het beeld dat de eerder verwachte daling van het aantal asbestslachtoffers helaas niet is opgetreden. Verontrustend hierbij is dat ondanks de asbestverboden in 1978 (blauw asbest en spuitasbest) en 1993 (alle asbestsoorten) de risicovolle asbestblootstelling geenszins verleden tijd is. Bijna iedere dag wordt er in de media bericht over situaties waar asbest vrij komt, zoals bijvoorbeeld bij brand, sloopwerkzaamheden of illegale stort. Nederland zit nog steeds barstensvol asbest en het zal nog wel decennia duren voordat alle asbest uit onze samenleving is verdwenen. Gelet op de evidente risico s die samenhangen met de verwijdering van asbest is een massieve, gecertificeerde aanpak noodzakelijk. Staatssecretaris De Krom van Sociale Zaken en Werkgelegenheid spreekt zich in dit verslag uit voor een dergelijke benadering, waarbij hij prioritaire aandacht zal geven aan de opsporing van de asbestcriminaliteit in ons land. 2 De bijzondere aandacht van de regering voor asbest wordt juist ook gevoed door het advies van de Gezondheidsraad Asbest: Risico s van milieu- en beroepsmatige blootstelling dat in 2010 verscheen. Asbest, zo luidt de conclusie van de Raad, is veel gevaarlijker dan tot nu toe is aangenomen. Het aantal asbestdoden, zou in Nederland niet 700, maar 1400 per jaar zijn. De geschatte extra sterfte wordt met name verklaard uit een hoger aantal longkankergevallen als gevolg van asbestblootstelling. Die zou tweemaal zo groot zijn als de sterfte aan mesothelioom. Hoewel de schatting van de Gezondheidsraad ook beschouwd en eventueel genuanceerd dient te worden in relatie tot andere, vergelijkbare schattingen, is deze schatting van waarde voor de discussie over de reikwijdte van het IAS. Thans beperkt de dienstverlening van het IAS zich tot mensen die geconfronteerd zijn maligne mesothelioom. De vraag is of ook mensen met

5 aan asbestblootstelling te relateren longkanker terecht kunnen bij het IAS. Die vraag zal in 2011 mede beantwoord worden aan de hand van de resultaten van het medisch onderzoeksprogramma van het IAS, dat wordt uitgevoerd door het Julius Center van de Universiteit Utrecht. Daarnaast zal een werkgroep van de Raad van Toezicht en Advies van het IAS met een voorstel komen over de verbreding van de reikwijdte ten behoeve van asbestose slachtoffers. De asbestproblematiek is een geweldig mondiaal probleem. Ondanks de inmiddels algemeen bekende schadelijke gevolgen is productie en gebruik van asbest wereldwijd nog lang niet uitgebannen. In dit verslag is een tabel opgenomen (p. 24) waaruit blijkt dat over de periode er slechts een hele lichte afname is van de asbestproductie en dat over de periode het asbestgebruik mondiaal zelfs iets is gestegen. Rusland, China en Brazilië (o.a.) spelen hierbij een belangrijke rol, terwijl vreemd genoeg ook Canada wat betreft de asbestproductie nog steeds tot de koplopers behoort. De consequenties voor de volksgezondheid laten zich raden. Mede door de gebrekkige beschermingsmiddelen of het totale ontbreken daarvan zullen tot laat in deze eeuw nog grote aantallen asbestslachtoffers te betreuren zijn. Via de website ( en de elektronische nieuwsbrief van het IAS worden de internationale ontwikkelingen wereldwijd in kaart gebracht. Het functioneren van het IAS is in andere landen niet onopgemerkt gebleven. Als uitvloeisel hiervan ging de directeur IAS in 2010 op uitnodiging van het Ministerie van Milieu op bezoek aan Japan en bracht een delegatie van vooraanstaande wetenschappers en ambtenaren uit Zuid-Korea een uitgebreid bezoek aan Nederland om te leren van onze aanpak van het asbestvraagstuk. Tot slot past een woord van dank aan de organisaties waarmee het IAS al langere tijd intensief en vruchtbaar samenwerkt. Wij zijn de Sociale Verzekeringsbank (SVB), BSA schaderegeling, het Nederlands Mesothelomen Panel (NMP), de werkgroep Mesotheliomen van de longartsenvereniging NVALT, TNO en het Medisch Centrum van de Erasmus Universiteit Rotterdam zeer dankbaar voor hun grote inzet. Samen met deze organisaties zal het IAS zijn werk met onverminderde energie in de toekomst blijven vervullen. Het is zeer belangrijk werk dat al deze aandacht zeer verdiend. Den Haag, 11 april 2011 M.R. van der Heijden, voorzitter M.A. van der Woude, directeur 3

6 Het IAS in januari 2010 bestaat het IAS 10 jaar, een mijlpaal. Aan dit lustrum wordt aandacht besteed via een speciale publicatie over 10 jaar IAS en een congres met als thema: zorgvuldig, snel en laagdrempelig : drie eisen waaraan het instituut dient te voldoen (zie op pagina 6). Het IAS ontvangt in 2010 veel aanvragen. Van een daling, ooit voorspeld, is dan ook zeker geen sprake. Ook aan onderzoek en voorlichting is in 2010 veel aandacht besteed. Resultaten bemiddeling en advies Het IAS neemt in aanvragen in behandeling en wikkelt 562 aanvragen af. In totaal zijn in de afgelopen tien jaar 4702 aanvragen in behandeling genomen. Aan de SVB worden in adviezen afgegeven in verband met een aanvraag voor een tegemoetkoming in het kader van de TAS of TNS-regeling, 394 voor een TAS en 106 voor een TNS. Het IAS adviseert de SVB voor 447 aanvragen (89,4%) de tegemoetkoming toe te kennen, verdeeld over 347 (77,7%) positieve adviezen voor een TAS en 100 (22,3%) voor een TNS-tegemoetkoming. Van de in 2010 afgewikkelde bemiddelingen voor werknemers of huisgenoten resulteert 58% in volledige schadevergoeding voor de aanvrager. Sinds 2007 ontvangen de aanvragers van het IAS na sluiting van het dossier een vragenlijst met het verzoek deze in te vullen en aan het IAS te retourneren. In het algemeen kan geconcludeerd worden dat zij de werkwijze van en benadering door het IAS goed beoordelen. Ook het huisbezoek wordt op prijs gesteld. Op pagina 13 worden de resultaten van belevingsonderzoek en huisbezoek nader toegelicht. 4 Samenwerking met Sociale Verzekeringsbank Het IAS adviseert de Sociale Verzekeringsbank (SVB) over het recht op een tegemoetkoming op grond van de Regeling tegemoetkoming asbestslachtoffers (TAS) of de Regeling tegemoetkoming niet-loondienstgerelateerde slachtoffers van mesothelioom (TNS). De SVB beslist vervolgens om de tegemoetkoming wel of niet toe te kennen en te betalen. Sinds de invoering van de regeling TAS in 2000 en de regeling TNS in december 2007 hebben 2893 slachtoffers na een positief advies van het IAS een financiële tegemoetkoming ontvangen in de vorm van een voorschot of eenmalige uitkering. Deze groep bestaat vrijwel geheel (96%) uit mannen. Tweederde is boven de 65. De intensieve samenwerking tussen SVB en IAS wordt in 2010 verlengd met een nieuw contract tot De SVB onderzoekt in 2010 of de afhandeling van aanvragen versneld kan worden. Dit in verband met de politieke norm dat 90% van de TAS-tegemoetkomingen bij leven zou moeten worden uitgekeerd. Deze norm wordt steeds bijna gehaald (2010: 86%). De SVB-onderzoekers concluderen dat een mogelijke versnelling alleen aan de voorkant van het proces gehaald zou kunnen worden, door een nog meer actieve rol van de longarts. Momenteel wordt met de longartsenvereniging NVALT onderzocht wat daartoe de mogelijkheden zijn. Onderzoek In overeenstemming met de speerpunten in het Convenant lopen in 2010 twee onderzoeksprogramma s: het Medisch Onderzoeksprogramma (MOPI) en de IAS Monitor. De IAS Monitor Mesothelioom is op de website van het IAS geactualiseerd met de cijfers over 2008 (zie pagina 15). In het kader van MOPI hebben de onderzoekers eind 2010 het IAS twee producten geleverd: - een cd met een koppeling van data uit alle databanken die gegevens vastleggen van mensen die door het IAS bemiddeld zijn. Dit vergezeld van een eindrapportage met een handleiding voor gebruik;

7 - een deelrapportage inzake het project asbestgerelateerde longkanker met onder andere de medische en blootstellingscriteria die in 12 Europese landen, Australië en Korea worden toegepast. De onderzoekers concluderen dat er op dit moment geen wetenschappelijk bewijs is op basis waarvan een beste, of optimale definitie, met bijbehorende criteria, van asbestgerelateerde longkanker te geven is. Voorts blijkt het vaststellen van asbestgerelateerde longkanker met behulp van medische diagnostiek op dit moment ook niet haalbaar. Voorlichting Naast het lustrumcongres verricht het IAS in 2010 nog allerlei andere voorlichtingsactiviteiten. Het informatieboekje wordt geactualiseerd. Inleidingen worden verzorgd voor een sociëteit van aansprakelijkheidsspecialisten, een Rotary-bijeenkomst, studenten van de Erasmus Universiteit Rotterdam en voor asbestverwijderaars van branche-organisatie VVTB. In een gezamenlijke bijeenkomst krijgen dossierbehandelaars van uitvoeringsorganisatie BSA en SVB een toelichting op de medische beoordeling van aanvragen. Daarna bespreken de deelnemers onderling knelpunten die zij in de afhandeling tegenkomen. In september wordt meegedaan aan een fietstocht ter nagedachtenis van een mesothelioomslachtoffer. De opbrengst wordt aan het IAS geschonken en door het IAS vervolgens aan het Nederlands Kankerinstituut (NKI) gedoneerd voor wetenschappelijk onderzoek naar asbestziekten. Bijna mensen bezoeken in 2010 minimaal één keer de IAS-website. In meer dan de helft van de gevallen wordt deze gevonden via een zoekmachine, voornamelijk google. Aan een vast adressenbestand wordt in 2010 vier keer een elektronische nieuwsbrief verstuurd met informatie over gebeurtenissen die wereldwijd plaatsvinden op het gebied van asbest en gezondheid. Geïnteresseerden kunnen de nieuwsbrieven van de website downloaden. Tot slot worden in 2010 de internationale contacten versterkt door een bezoek aan Japan, op uitnodiging van het Japanse Milieu-agentschap Erca en een ontvangst in Nederland van een Zuidkoreaanse delegatie. Meer over deze gebeurtenissen op pagina 18 van dit verslag. 5

8 10 jaar IAS: zorgvuldig, snel en laagdrempelig Op 26 januari 2010 viert het Instituut Asbestslachtoffers zijn 10-jarig bestaan. Aan dit lustrum wordt aandacht besteed via een speciale publicatie over 10 jaar IAS en een congres met als centraal thema 10 jaar IAS: zorgvuldig, snel en laagdrempelig. IAS-bestuursvoorzitter Rob van der Heijden opent de rij van sprekers en belicht 10 jaar IAS in vogelvlucht. In het daarop volgende intermezzo wordt een wisseltrofee (een bronzen beeld van Kees Verkade) geïntroduceerd die om de twee jaar uitgereikt zal worden aan iemand die zich op het gebied van asbest en gezondheid verdienstelijk heeft gemaakt. De professor Job de Ruiter-prijs, genoemd naar de geestelijke vader van het IAS, wordt voor het eerst uitgereikt aan... professor Job de Ruijter (zie foto). Beleidsontwikkeling José Hilgersom (Directeur Generaal Ministerie van SZW) karakteriseert vervolgens het IAS: het doet werk dat goed is en dat er toe doet, het neemt zorg uit handen van ernstig getroffen mensen. Leo Hartveld (bestuurder vakcentrale FNV) pleit o.a. voor een verhoging van de financiële tegemoetkoming. Ook acht hij het hoog tijd dat asbestoseslachtoffers bij het IAS terecht kunnen. Niek-Jan van Kesteren (algemeen directeur VNO-NCW) doet de toezegging dat werkgevers bereid zijn mee te denken over verhoging van de tegemoetkoming, én over de uitbreiding van de reikwijdte van het IAS naar asbestoseslachtoffers. SER-voorzitter Alexander Rinnooy Kan stelt de vraag hoe wij met de (arbo)kennis van nu de asbestproblematiek van gisteren zouden hebben aangepakt. Het advies van de SER inzake de nanotechnologie, is hierbij richtinggevend. 6 Medische en juridische aspecten Na de break komen de medische aspecten aan bod. Bas de Mol (hoogleraar thoraxchirurgie AMC en bestuurder IAS) gaat in op het medisch onderzoeksprogramma van het IAS. Ronald Damhuis (coördinator kankerregistratie IKR) staat stil bij het complexe karaker van de voorspellingen van het aantal mesothelioomgevallen, Sjaak Burgers (coördinator expertgroep longartsen) geeft antwoord op de vraag of asbestkanker ooit te genezen is? In ieder geval niet met de huidige geneesmiddelen, dus moeten wij hard blijven zoeken naar nieuwe middelen. Aan prof. Marc van de Vijver, van het Nederlands Mesotheliomen Panel, wordt het eerste exemplaar uitgereikt van het boekje 10 jaar Instituut Asbestslachtoffers: Aanloop en de jaren Ton Hartlief (hoogleraar privaatrecht) betoogt dat het IAS geleerd heeft dat protocollering van groot belang is voor het aansprakelijkheidsrecht evenals de normering van vergoeding en het stellen van scherpe normen. Tot slot De dag wordt afgesloten met een paneldiscussie waarin gepresenteerde stellingen worden besproken. Het panel bestaande uit Bert van Boggelen (bestuurder CNV), Bob Ruers (juridisch adviseur Comité Asbestslachtoffers), Peter Tunnisen (regiodirecteur SVB) en Richard Weurding (algemeen directeur Verbond van Verzekeraars) komt tot de conclusie dat de reikwijdte van het IAS in de komende jaren moet worden uitgebreid. Na het slotwoord van Jan Gmelich Meijling, voorzitter van de Raad van Toezicht en Advies IAS, volgt nog een verrassing: IAS-directeur Machiel van der Woude wordt benoemd tot Ridder in de Orde van Oranje Nassau.

9 Interview Paul de Krom, staatssecretaris van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW) Nederland kent sinds 1993 een algemeen asbestverbod, maar de door asbest veroorzaakte problemen zijn nog niet opgelost. Dit kabinet zal er daarom de komende jaren aandacht aan moeten blijven geven en dat doet het ook. Dat is in de eerste plaats nodig omdat ziekten door asbestblootstelling zich vaak pas na lange tijd openbaren. Er kan wel veertig jaar liggen tussen het moment van blootstelling en de diagnose van de ziekte. Asbest is in de zeventiger en tach tiger jaren veelvuldig gebruikt. Uit een recent verschenen advies van de Gezondheidsraad blijkt dat asbest nog gevaarlijker is dan gedacht. Het kabinet onderneemt daarom tal van acties om situaties te vermijden waarin mensen blootgesteld worden aan asbest. We zetten alles op alles om asbest te verwijderen uit de leefomgeving door sanering van asbestwegen. Verder heeft de opsporing van asbestcriminaliteit, waarbij onterecht verkregen winsten in het spel zijn, extra prioriteit. Ook zullen burgers en bedrijfsleven door voorlichting bewuster gemaakt worden van de grote risico s. Het motto bij dit alles is om blootstelling aan asbest zo veel mogelijk te vermijden. Dat geldt bij uitstek voor de sanering van asbest. Daar zullen opdrachtgevers en verwijderaars alle beschermingsmaatregelen moeten nemen om nieuwe asbestslachtoffers te voorkomen. Het IAS blijft dus nog nodig. Dat is een onvermijdelijke constatering. Anderzijds is het goed nieuws dat het instituut al elf jaar lang duizenden slachtoffers met succes heeft bijgestaan bij het krijgen van schadevergoeding of een tegemoetkoming krachtens de TAS- en TNS-regeling. Een van mijn voorgangers als staatssecretaris van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, de huidige premier Mark Rutte, schreef in het IAS-jaarverslag 2003 dat het IAS schrijnende situaties, zoals in het verleden, voorkomt omdat slachtoffers nog tijdig een tegemoetkoming kunnen krijgen voor het leed dat hen is overkomen. Dat is anno 2010, nog steeds het geval. De juridische lijdensweg waarmee slachtoffers voorheen werden geconfronteerd is voor een belangrijk deel verleden tijd. 7

10 Kerncijfers IAS 2010 Het IAS adviseert de Sociale Verzekeringsbank (SVB) over het recht op een tegemoetkoming van (2010) voor asbestslachtoffers met de ziekte mesothelioom op grond van de Regeling tegemoetkoming asbestslachtoffers (TAS) of (sinds 1 december 2007) de Regeling tegemoetkoming nietloondienstgerelateerde slachtoffers van mesothelioom (TNS). Daarnaast bemiddelt het IAS tussen (ex-) werkgevers en (ex-)werknemers over het betalen van een schadevergoeding van (normbedrag 2010). Als het slachtoffer al overleden is kunnen nabestaanden bemiddeling aanvragen voor vergoeding van materiële schade en overlijdensschade (2010: elk 2.858). Hierna volgen de belangrijkste cijfers over 2010 inzake de advies- en bemiddelingsactiviteiten van het IAS. Eerst de belangrijkste cijfers over de ontwikkeling in het aantal aanvragen, vervolgens de resultaten van de adviezen richting SVB voor de regeling TAS en TNS. De bemiddelingsresultaten worden daarna geanalyseerd. Het hoofdstuk wordt afgesloten met een totaal overzicht van resultaten over 11 jaar IAS. Instroom, uitstroom, voorraad Het IAS neemt in aanvragen in behandeling, iets meer dan in 2009 (526) en wikkelt 562 aanvragen af. Het aantal afgewikkelde aanvragen is in 2010 aanzienlijk meer dan in 2009 (503). Dossierontwikkeling 2010 Jan Feb Mrt Apr Mei Jun Jul Aug Sep Okt Nov Dec Totaal Instroom Uitstroom Tabel: totale instroom en uitstroom per maand in Dossierontwikkeling Het diagram op de volgende pagina toont de afwikkeling van de instroom sinds de start van het IAS in Te zien is dat de instroom in 2010 iets hoger is dan in Het diagram laat eveneens zien dat het aantal aanmeldingen in 2000 exceptioneel hoog is, en in 2003, 2007 en 2008 een sprong maakt. In 2000 is de instroom bijzonder hoog door de oude claims, die met de komst van het IAS vooral in de eerste maanden ingediend worden (het zgn. stuwmeereffect). De invoering van de voorschotregeling is de meest waarschijnlijke oorzaak van de toename van aanmeldingen in De stijging van 2007 en 2008 vloeit voort uit de invoering van de TNS-regeling in december 2007 en een algehele toename van het aantal slachtoffers met mesothelioom. In totaal zijn in de afgelopen 11 jaar 4702 aanvragen in behandeling genomen. Hiervan is eind december % (4434) afgewikkeld. De voorraad bedraagt op dat moment 238 dossiers, 5% van de totale instroom.

11 afgerond voorraad Diagram afwikkeling instroom Regeling TAS en Regeling TNS Sinds de invoering van de Regeling TAS in 2000 en de regeling TNS in december 2007 hebben 2893 slachtoffers na een positief advies van het IAS een financiële tegemoetkoming ontvangen in de vorm van een voorschot of eenmalige uitkering. Sinds 2003 wordt de tegemoetkoming in de vorm van een voorschot uitgekeerd. Het voorschot wordt verstrekt op basis van de diagnose maligne mesothelioom en de aannemelijkheid dat het slachtoffer in zijn werk of op andere wijze is blootgesteld aan asbest. Pas daarna vindt het onderzoek in het kader van de bemiddeling tussen de werknemers en de werkgever/verzekeraar plaats. Vóór 2003 diende eerst bemiddeling plaats te vinden, voordat sprake kon zijn van een tegemoetkoming krachtens de Regeling TAS. De voorschotregeling is ingevoerd omdat veel slachtoffers, ondanks de inspanningen van het IAS, overleden voordat het bemiddelingstraject volledig was afgerond. Instroom aanvraag tegemoetkoming TAS/TNS De tabel bovenaan pagina 10 vermeldt de aanvragen voor een tegemoetkoming sinds de invoering van de voorschotregeling. Uit de gepresenteerde cijfers blijkt dat het aantal aanvragen voor een tegemoetkoming als voorschot in 2010 (485) ongeveer even hoog is als in 2009 (492), lager dan in 2008 (531), maar flink hoger dan in 2007 (368). De stijging ten opzichte van 2007 ligt enerzijds in de uitbreiding van de reikwijdte naar alle mensen met de ziekte mesothelioom (sinds december 2007), maar ook in een algehele toename van het aantal aanvragen. Het aantal aanvragen per maand ligt in 2010 tussen de 33 en 49. 9

12 Jaar jan feb mrt apr mei jun jul aug sep okt nov dec Totaal Totaal Tabel: aanvraag TAS/TNS als voorschot per maand en jaar van instroom Beslissing op aanvraag tegemoetkoming In 2010 adviseert het IAS de SVB 500 keer in verband met een aanvraag voor een tegemoetkoming in het kader van de TAS of TNS-regeling, 394 adviezen voor een TAS en 106 voor een TNS. Voor 447 aanvragen (89,4%) adviseert het IAS de tegemoetkoming toe te kennen, verdeeld over 347 (77,7%) positieve adviezen voor een TAS en 100 (22,3%)voor een TNS. Het aandeel positieve adviezen is hoger dan in voorafgaande jaren, 10 TAS aantal adviezen waarvan negatief % waarvan positief ,3% ,9% ,5% ,5% ,5% ,5% ,8% ,2% ,9% ,6% ,0% ,1% ,.4% ,6% ,9% ,1% Totaal ,9% ,1% TNS aantal adviezen waarvan negatief % waarvan positief ,0% ,9% % ,% 72 80,0% ,7% ,3% Totaal ,9% ,1% % % Tabel: verdeling beslissing op aanvraag voorschot waarin het steeds rond de 80% lag. Het advies is in 53 gevallen negatief (10,6%). In de meeste gevallen (71,7%) is de afwijzingsgrond geen mesothelioom. In bijna een kwart van de gevallen (24,5%) gaat het om mensen die al zijn overleden en geen nabestaande hebben in de zin van de TAS/TNS-regeling. De SVB kent in TAS-tegemoetkomingen en 102 TNS-tegemoetkomingen toe. Dit laatste aantal wijkt iets af van het aantal positieve adviezen dat het IAS heeft afgegeven. De belangrijkste reden hiervoor is jaaroverschrijding (IAS adviseert in het ene jaar, SVB beslist in het volgende jaar).

13 3,8% diverse redenen 24,5% geen nabestaande 71,7% geen maligne mesothelioom Figuur: Reden voor afwijzing tegemoetkoming Afgewikkelde aanvragen In 2010 heeft het IAS totaal 553 dossiers financieel afgewikkeld. 12 aanvragen vervallen al in het begin van de procedure voordat het onderzoek kan worden opgestart. In dit onderzoek vraagt het IAS aan expertpanels (pathologen en longartsen) om bevestiging van de diagnose mesothelioom. Tegelijkertijd wordt samen met de aanvrager nagegaan hoe het contact met asbest heeft plaatsgevonden en of een (ex-) werkgever aansprakelijk is te houden voor de gezondheidsschade. Dit resulteert in: 406 loondienstgerelateerde aanvragen voor TAS en bemiddeling van werknemers (400) of huisgenoten (6), 104 niet-loondienstgerelateerde aanvragen voor TNS en 31 aanvragen van nabestaanden voor vergoeding van materiële schade en overlijdensschade. Resultaten onderzoek werknemers/huisgenoten 75% van alle in 2010 afgewikkelde aanvragen betreft loondienstgerelateerde aanvragen van slachtoffers zelf (werknemers of huisgenoten). Bij hen is onderzocht of er recht is op een tegemoetkoming in het kader van de TAS-regeling en, of via bemiddeling met een werkgever c.q. verzekeraar schadevergoeding kan worden verkregen. De tabel hierna vermeldt de resultaten die voor deze groep zijn bereikt, waarbij een onderverdeling is gemaakt naar de groep die niet bemiddelbaar is en de groep die wel voor bemiddeling in aanmerking komt. In de rechterkolom staat de belangrijkste reden voor het niet toekennen van tegemoetkoming of voor het niet verkrijgen van de schadevergoeding. Te zien is dat 58% van de groep die bemiddeld kon worden de volledige schadevergoeding van heeft ontvangen. Resultaat Aantal Aantal Reden afwijzing Groep niet bemiddelbaar 116 Geen vergoeding 44 Geen mesothelioom TAS-tegemoetkoming 72 Werkgever onvindbaar, failliet Bemiddelbare groep 290 TAS-tegemoetkoming, maar geen schadevergoeding 121 Volledige schadevergoeding 169 Totaal 406 Stelplicht, bewijslast onvoldoende ingevuld; discussie over verjaring 11

14 Resultaten onderzoek nabestaanden Als het slachtoffer is overleden en zichzelf niet bij het IAS heeft aangemeld, kan zijn nabestaande het IAS verzoeken te bemiddelen voor een vergoeding van tenminste voor materiële schade en nog eens datzelfde bedrag voor overlijdensschade. In 2010 zijn 31 aanvragen van nabestaanden afgewikkeld. Hieronder de tabel met de verdeling naar financieel resultaat. Meer dan de helft van de groep blijkt niet bemiddelbaar. In de gevallen waarin wel bemiddeling mogelijk was resulteert 67% in schadevergoeding voor de aanvrager. Resultaten nabestaanden Resultaat Aantal Aantal Reden afwijzing Groep niet bemiddelbaar 16 Geen vergoeding 16 geen mesothelioom, geen bestaande werkgever, geen bewijs dienstverband Bemiddelbare groep 15 Geen vergoeding 5 Stelplicht, bewijslast en verjaringsdiscussie Vergoeding materiële en overlijdensschade 10 Totaal 31 Resultaten In de afgelopen 11 jaar hebben 4702 mensen het IAS weten te vinden. Ondanks de harde eis van zorgvuldigheid zijn de dossiers in de loop der tijd steeds sneller afgewikkeld. Momenteel worden de meeste aanvragen voor een tegemoetkoming binnen twee maanden afgewikkeld. Bemiddelingen met werkgevers/verzekeraars nemen in het algemeen niet meer dan zes maanden in beslag. Verder ontvangt bijna 90% van de rechthebbenden sinds de komst van de Voorschotregeling in 2003 bij leven een tegemoetkoming. De Sociale Verzekeringsbank (SVB) kent de afgelopen 11 jaar totaal 2893 maal een tegemoetkoming toe in het kader van de regeling TAS (sinds 2000) of de regeling TNS (sinds december 2007). Bemiddeling met een werkgever en/of verzekeraar resulteert in 1602 gevallen in een schadevergoeding voor het slachtoffer. De belangrijkste afwijzingsgronden zijn geen mesothelioom en het ontbreken van een aansprakelijke werkgever cq verzekeraar. De dienstverlening van het IAS wordt gewaardeerd door de mesothelioomslachtoffers blijkt uit het belevingsonderzoek (zie pag. 13). Kerncijfers IAS over 11 jaar Aantal Aanvragen Afgewikkelde aanvragen 4434 Afgewikkeld: geen financieel resultaat slachtoffer 1090 Adviezen richting SVB voor regeling TAS/TNS 3467 Toekenning tegemoetkoming TAS (SVB) 2597 Toekenning tegemoetkoming TNS (SVB) 296 Afgewikkeld met schadevergoeding 1602 % bemiddelingen met schadevergoeding* 55% *% bemiddelingen met schadevergoeding heeft betrekking op aanvragen waarbij sprake is van mesothelioom en werkgever/rechtsopvolger

15 Klanttevredenheid Belevingsonderzoek De dienstverlening van het IAS wordt in 2010 weer goed gewaardeerd door de aanvragers. Dit kan geconcludeerd worden uit het resultaat van het belevingsonderzoek. Sinds 1 juli 2007 meet het IAS de tevredenheid van de aanvragers, teneinde de kwaliteit van de dienstverlening te monitoren en daar waar nodig te verbeteren. Aanvragers ontvangen direct na afronding van hun aanvraag een vragenlijst. Ruim 67% van de in 2010 verstuurde vragenlijsten wordt aan het IAS ingevuld teruggestuurd. Dit resulteert in 359 lijsten, met o.a. de volgende antwoorden (zie tabel hieronder). Er is sprake van een duidelijke verbetering ten opzichte van het voorgaande jaar. Vraag Ja Nee Geen mening Gaf het IAS voldoende uitleg bij het invullen van het aanvraagpakket? 97% 1% 2% Verliep het intakegesprek goed? 97% 0,5% 2,5% Werd tijdens de bemiddeling voldoende informatie verstrekt over de voortgang? 94,5% 4,5% 1% Werd de informatieverstrekking over het algemeen als duidelijk ervaren? 96,5% 2,5% 1% Was het contact met de medewerkers van het IAS prettig? 98% 1% 1% Van de ruimte voor suggesties en opmerkingen maken 184 van de 359 respondenten gebruik, waarbij 155 lovende tot zeer lovende opmerkingen worden gemaakt. De overige opmerkingen betreffen suggesties en kritiek (20). Kritische opmerkingen worden uitsluitend gemaakt door slachtoffers en nabestaanden, bij wie de aanvraag is afgewezen, of aan wie geen schadevergoeding is uitgekeerd. Huisbezoek Sinds 2007 biedt het IAS de mogelijkheid voor huisbezoek. De indiener van een aanvraag wordt altijd gevraagd of een huisbezoek gewenst is. Inmiddels maakt ruim 60% van de aanvragers gebruik van deze mogelijkheid. Uit de tweede evaluatie van het huisbezoek blijkt dat de asbestslachtoffers of diens contactpersonen zeer tevreden zijn over de wijze waarop het gesprek heeft plaatsgevonden. Het onderzoek spitst zich toe op de beleving van het huisbezoek. Is er voldoende tijd genomen voor het bezoek, is het grondig genoeg, hoe wordt het optreden van de IAS-medewerker ervaren? De conclusie is dat het huisbezoek bijzonder op prijs wordt gesteld. De geënquêteerden geven het huis bezoek gemiddeld het rapportcijfer 8 1 / 2. 13

16 Epidemiologische ontwikkelingen Mesothelioom in Nederland Aantal mensen met mesothelioom in Nederland Het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) en de Nederlandse Kankerregistratie (NKR), registreren jaarlijks het totaal aantal mensen met mesothelioom (longvlies- en buikvlieskanker) in Nederland (zie tabel hierna). Tussen 1999 en 2004 ligt het aantal rond de 400 per jaar. Sinds 2005 is sprake van een stijging tot bijna 500 per jaar. Naar verwachting zal dit aantal voorlopig niet afnemen. De groep mesothelioompatiënten bestaat grotendeels uit mannen. Ongeveer driekwart is boven de 65. Het aandeel jongeren daalt. Dit komt doordat het asbestgebruik in Nederland in de vorige eeuw vanaf eind jaren 70 sterk afnam. Onderzoekers van de Erasmus Universiteit Rotterdam voorspelden begin deze eeuw het totaal aantal sterfgevallen als gevolg van maligne mesothelioom over de periode op mannen en 800 vrouwen. Het aantal zou oplopen van 65 in 1969, 265 in 1998 tot 490 in 2017 (Segura e.a., 2003). De cijfers van de NKR laten echter zien dat de piek van 490 nu al is bereikt, eerder dan door het Erasmus onderzoek voorspeld.. Jaar CBS NKR CBS NKR CBS NKR Totaal Totaal % man % man %<65 jaar %<65 jaar % 87% 41% 48% % 87% 37% 41% % 87% 35% 41% % 92% 39% 38% % 87% 30% 33% % 87% 33% 38% % 84% 30% 36% % 85% 33% 33% % 87% 25% 33% % 88% 30% 35% % 88% 24% 26% % 85% 25% 28% % 86% 24% 26% % 86% 23% 30% % 20% 14 Om wie gaat het De groep asbestslachtoffers met recht op een TAS- of TNS-tegemoetkoming bestaat vrijwel geheel uit mannen (96%) van gemiddeld 69 jaar. Meer dan tweederde is boven de 65. Bijna driekwart is geboren in de periode tussen 1925 en Zij wonen veelal in gebieden waar in het verleden met asbest is gewerkt op scheepswerven, in asbestproductie, isolatie- en asbestverwerkende bedrijven. Het gaat met name om de regio s Rijnmond, Amsterdam Noord, de Zaanstreek, Zuid Limburg, in Zeeland rond Vlissingen, Middelburg en Veere, en in Twente rond Goor (zie plattegrond binnenkant achteromslag van dit jaarverslag).

17 vóór vanaf 1950 Figuur: Leeftijdsverdeling TAS- en TNSgerechtigden naar geboortedatum. Bron: SVB: maart 2011 IAS Monitor Hoe gaat het met de ontwikkeling van het aantal asbestslachtoffers? Neemt het aantal toe? Waar komt mesothelioom het meest voor? Hoe zit het met de leeftijdsverdeling? Sinds september 2009 kan men via de IAS-Monitor op de website van het IAS op de hoogte blijven van de belangrijkste epidemiologische ontwikkelingen op dit gebied. Daar is ook te zien dat de gemiddelde leeftijd van de slachtoffers geleidelijk stijgt. Provincies met een gemiddeld hogere mesothelioomincidentie zijn (in afnemende volgorde) Zeeland, Zuid-Holland, Noord-Holland, Flevoland en Limburg. Onderstaande figuur geeft voor de periode 1989 t/m 2008 het aantal patiënten per leeftijdsgroep met longvlieskanker (pleuramesothelioom) weer. Het mesothelioom ontstaat vooral in het longvlies en slechts bij een kleine groep patiënten in het buikvlies. Patiënten met een mesothelioom zijn vooral mannen, tussen de jaar die in het verleden aan asbest zijn blootgesteld. Huisgenoten kunnen eveneens te maken hebben gehad met een asbestexpositie, bijvoorbeeld via werkkleding van de partner. 15 Figuur: aantal longvlies mesotheliomen naar leeftijdsgroep en geslacht ( )

18 Nieuws internationaal Vergoedingsregelingen 16 Resultaten Belgisch Asbestfonds AFA Op 1 april 2010 bestaat het Belgische Asbestcompensatiefonds AFA drie jaar. Sinds de oprichting van AFA in 2007 kunnen alle Belgische mesothelioom- en asbestose slachtoffers in aanmerking komen voor schadevergoeding: zowel slachtoffers van werkgerelateerde asbestblootstelling als milieuslachtoffers. In die periode heeft het fonds 2692 aanvragen voor schadevergoeding afgehandeld: 1027 voor de ziekte mesothelioom en 1665 voor asbestose. Dit leidde tot 1021 erkende slachtoffers: 578 met mesothelioom en 443 met asbestose. Opvallend is dat in die drie jaar heel weinig zelfstandigen een beroep hebben gedaan op het fonds. Dit terwijl zelfstandigen, net als werknemers, in België vooral vóór 1985 in verschillende sectoren aan asbest zijn blootgesteld. Het gaat dan met name om de bouw en daarin vooral de dak- en afbraakwerken, de sector van de opslag, de verkoop en de distributie van bouwmateriaal (voornamelijk producten in vezelcement). Verder betreft het onder andere verwarmingstechnici (plaatsing en onderhoud), timmerlieden en automonteurs-garagehouders. Extra steun voor Britse asbestslachtoffers Het Britse ministerie van Justitie kondigt eind februari extra maatregelen af ter ondersteuning van asbestslachtoffers. Allereerst gaat het om een verhoging met 40% van de vergoeding voor nietloondienstgerelateerde asbestsslachtoffers met mesothelioom. Die is per 1 april 2010 opgetrokken tot het niveau van de vergoeding voor (oud-)werknemers met deze ziekte. De vergoeding is leeftijdsgerelateerd; met 60 jaar komt deze nu op ruim pond, met 70 jaar op bijna pond. Daarnaast stelt de overheid geld beschikbaar voor een digitale databank en een bureau dat mensen ondersteunt bij het opsporen van een verzekeringspolis, een fonds voor vergoeding aan slachtoffers van wie geen polis meer te vinden is, uitbreiding medisch onderzoek naar asbestziekten en onderzoek naar mogelijkheden om de bemiddelingstijd te verkorten en de verjaringstermijn te verhelderen. Canada: ondergebruik asbestcompensatieregeling Tussen 1992 en 2004 heeft in de Canadese regio British Columbia slechts 23% van de asbestoseslachtoffers en minder dan de helft van de mesothelioomslachtoffers een aanvraag ingediend voor een uitkering wegens beroepsziekte. Een verklaring is dat ze door zo n aanvraag niet meer via het recht schadevergoeding kunnen claimen. Canadese slachtoffers kunnen ook kiezen voor een collectieve (class action) claim bij een van de in de Verenigde Staten door asbestproducenten ingestelde compensatiefondsen. De groep die wel een beroep op een uitkering deed bestond voor 21% uit metaalwerkers en mechaniciens en verder vooral uit electriciëns, loodgieters, pijpfitters, timmermannen, schilders en isoleerders. * Voor bronvermelding zie website IAS: onder Nieuws

19 Interview Jan Uytterhoeven, administrateur-generaal Asbestfonds (AFA) België Het probleem is dat men het risico niet ziet Van opleiding ben ik jurist. In mijn beroepsleven heb ik als vakbondspleiter regelmatig mensen mogen verdedigen voor de Arbeidsrechtbank en het Arbeidshof. Daar waren ook heel wat slachtoffers van beroepsziekten en asbest bij. Je kunt zeggen dat mijn interesse en expertise op het vlak asbestgerelateerde problemen zo stelselmatig is gegroeid. In België vallen jaarlijks ongeveer 200 doden ten gevolge van mesothelioom. Dat zijn 20 tot 25 mesothelioomslachtoffers per miljoen inwoners per jaar. Dat zijn er minder dan in Nederland (circa 30 slachtoffers), maar wereldwijd zijn het er nog altijd meer dan gemiddeld. De meeste slachtoffers hebben als werknemer in bedrijven met asbest gewerkt en zijn - net als overal - mannen. Op 1 april 2007 werd het Asbestfonds (AFA) opgericht. Sinds die dag komen in België alle asbestslachtoffers in aanmerking voor een vergoeding. Wie voldoet aan de medische criteria van asbestose of mesothelioom krijgt een schadevergoeding, net zoals de eventuele nabestaanden. Dat is dus anders dan in Nederland. Wij hebben een fonds dat tot uitkering overgaat aan alle slachtoffers, maar kennen geen bemiddeling zoals het IAS dat doet. Dat dit in ons beider landen anders is opgezet, heeft ook te maken met hoe de aansprakelijkheid wettelijk is geregeld. Het is in België voor een slachtoffer moeilijker om aansprakelijkheid van een werkgever aan te tonen, als er geen sprake is van opzettelijk veroorzaakte schade. Een van de redenen die hebben geleid tot de oprichting van het Asbestfonds, is het vermijden van lange en ingewikkelde gerechtsprocedures. Wie een vergoeding van het Asbestfonds aanvaardt, verliest daarbij automatisch het recht om toenmalige werkgever(s) aansprakelijk te stellen. Dit maakt het voor de rechtbanken een stuk eenvoudiger en schept meer uniformiteit en duidelijkheid voor de burger. Voor een mesothelioomslachtoffer of zijn nabestaanden is het niet altijd evident om een werkgever aansprakelijk te stellen, niet in het minst omdat de ziekte vaak tientallen jaren eerder is opgelopen. Wij kunnen daarentegen op relatief snelle termijn een beslissing nemen, louter op basis van medische bewijsstukken. We proberen de administratieve mallemolen zo beperkt mogelijk te houden en zo snel mogelijk de slachtoffers een vergoeding te geven. Jammer genoeg is het tot op de dag van vandaag nog zo dat mensen zonder bescherming asbest verwijderen. Dat in de jaren 60 en 70 van de vorige eeuw op gevaarlijke wijze met asbest werd omgesprongen is begrijpelijk, we wisten niet beter. Maar dat dit vandaag - ondanks allerlei informatiecampagnes - nog altijd gebeurt, is ten hemelschreiend. Men lijkt het gevaar op asbestziekten nog steeds te onderschatten. Hier speelt ongetwijfeld een rol dat asbestvezels niet zichtbaar zijn en dat men op korte termijn niets van een eventuele inademing merkt. Het probleem is dus letterlijk dat men het risico niet ziet. 17

20 Nieuws IAS Internationale contacten 18 Bezoek aan Erca congres Japan Van 31 januari tot 3 februari is het IAS in Tokio aanwezig op uitnodiging van ERCA (The Environmental Restoration and Conservation Agency), gelieerd aan het Japanse ministerie van Milieu. Ook uit België, Frankrijk en Engeland zijn deskundigen uitgenodigd om te vertellen over de asbestsituatie- en asbestcompensatiesystemen in hun land. Het verblijf omvat een uitgebreide workshop en een congres in het International Forum van Tokyo. Verder brengen de Zuidkoreaanse delegatie bezoekt asbestsaneringsproject deelnemers een bezoek aan een fabriek waar in het verleden met asbest is gewerkt en aan Osaka, waar een tweede vestiging van ERCA gehuisvest is en (toeristisch) het grootste kasteel van Japan. De nadruk ligt op een vergelijking van de regelingen voor niet-loondienstgerelateerde asbestslachtoffers in de verschillende landen. Duidelijk wordt dat er grote verschillen in aanpak zijn tussen de deelnemende landen, mede bepaald door de sociale en juridische kaders. Ook valt op dat de reikwijdte van de compensatie-systemen in de deelnemende landen nogal uiteenloopt. Financiële compensatie voor Zuid-Koreaanse milieu-asbestslachtoffers Per 1 januari 2011 komen Zuid-Koreaanse milieu-asbestslachtoffers met mesothelioom, longkanker, asbestose en andere asbestgerelateerde ziekten in aanmerking voor financiële compensatie van medische kosten, overlijdenskosten, een nabestaandenuitkering en een vorm van smartengeld via de overheid. Er bestaat al een vergoedingsregeling voor werknemers met deze ziekten. Ter voorbereiding van de nieuwe regeling is een delegatie begin november op bezoek bij het IAS. De delegatie bestaat uit zes medewerkers van de overheid, voornamelijk van het Ministerie van Milieu, en vier experts van het Zuid-Koreaanse Milieu en Gezondheidsinstituut voor asbestgerelateerde ziekten. Het IAS heeft op verzoek van het Zuid-Koreaanse ministerie een programma samengesteld dat aandacht besteedt aan de medische kant en het milieu-gerelateerde beleid ten aanzien van asbest in Nederland. De Zuid- Koreaanse delegatie is zeer belangstellend. Alles wordt schriftelijk én op foto vastgelegd. Het feit dat in Nederland nog steeds tienduizenden schuren een dak van asbest hebben en dat daar voorlopig nog weinig tot niets aan wordt gedaan leidt tot grote verbazing. In Zuid- Korea ziet het gedoogbeleid er kennelijk anders uit. * Voor bronvermelding zie website IAS: onder Nieuws