Instituut Asbestslachtoffers

Transcriptie

1 Instituut Asbestslachtoffers Verslag over 2012

2 INSTITUUT ASBESTSLACHTOFFERS (IAS) Het Instituut Asbestslachtoffers (IAS) adviseert de Sociale Verzekeringsbank (SVB) over het recht op een tegemoetkoming voor asbestslachtoffers met de ziekte mesothelioom. Daarnaast bemiddelt het IAS tussen (ex-)werkgevers en (ex-)werknemers over het betalen van een schadevergoeding. Het IAS is daarvoor in 1999 opgericht door organisaties van werkgevers en werknemers, het Comité Asbestslachtoffers, het Verbond van Verzekeraars en de overheid. Meer informatie vindt u op de website van het IAS: Colofon Uitgave van Instituut Asbestslachtoffers IAS publicatie 2013/1 Redactie Simone Aarendonk Derk Morreau Machiel van der Woude Druk en vormgeving Elan Strategie & Creatie BV April 2013

3 Inhoudsopgave Voorwoord 2 Het IAS in Resultaten bemiddeling en advies - Symposium Het IAS anno Onderzoek - Voorlichting - Asbestose - IAS Uitreiking Job de Ruiterprijs 6 - In memoriam Jan Christoffel Gmelich Meijling 7 - Ronde Tafelgesprek IAS Monitor 17 - Klanttevredenheid 18 Kerncijfers IAS Instroom, uitstroom, voorraad - Regeling TAS en Regeling TNS - Afgewikkelde aanvragen - Resultaten Epidemiologische ontwikkelingen 15 - Aantal mensen met mesothelioom in Nederland - Kenmerken asbestslachtoffers IAS Nederlandse asbestontwikkelingen 21 - Asbestdrama Kanaleneiland - Waarom zoveel asbestpaniek Juridische ontwikkelingen 28 - Aansprakelijkheid voor blootstelling in de jaren 50 - Aansprakelijkheid bij mogelijk geringe blootstelling - Illegale asbestverwijdering loont vaak niet - Rechtsgang Regeling TNS wordt aangepast aan TAS - Asbestrisico s en eigendom onroerend goed IAS Monitor - TAS/TNS 16 - Sectoren 20 - Beroepen 22 - Bronnen van asbestblootstelling 26 Interviews - Nicoly Vermeulen 3 - Jan van den Bos 9 - Nellie Martens 19 - Fred Bruin 23 - Marjon Pierik 27 - Marieke Beugel 31 Nieuws - Politiek 8 Personalia 30 Internationale ontwikkelingen 24 - Asbestproductie en gebruik - Vergoedingsregelingen - Internationale ontwikkeling asbestziekten Financieel verslag over Controleverklaring onafhankelijke accountant 42 1 Missie, taken en werkwijze 43 Summary 44

4 Voorwoord Op 2 juni 2012 overleed Jan Gmelich Meijling, sinds 2004 voorzitter van de Raad van Toezicht en Advies (RTA) van het Instituut Asbestslachtoffers( IAS). Jan was een daadkrachtige voorzitter, met hart voor de slachtofferproblematiek. Tot op het laatst zette hij zich op een bewonderenswaardige wijze in voor het instituut. De RTA, het bestuur en de medewerkers van het IAS bewaren aan Jan Gmelich Meijling de beste herinneringen. Wij zullen zijn inbreng zeer missen. Op pag. 7 wordt verder stilgestaan bij het overlijden van de heer Gmelich Meijling. De heer Woltmeijer, RTA-lid voor het CNV, functioneerde in de tweede helft van 2012 als waarnemend voorzitter. In 2012 nam de stroom aanvragen helaas niet af. Het jaarlijkse aantal mesothelioomslachtoffers stabiliseert de laatste jaren rond de 550. Het merendeel van deze asbestslachtoffers weet het IAS te vinden. Het stemt tevreden dat in 2012 een belangrijk deel van deze slachtoffers een schadevergoeding heeft ontvangen, ondanks de nog steeds bestaande juridische knelpunten en de meestal lange tijd tussen blootstelling en manifestatie van de ziekte. Nog belangrijker is misschien het gegeven dat bijna 90% van alle aanvragen resulteerde in een schadevergoeding of tegmoetkoming bij leven. In dit jaarverslag wordt, naast een groot aantal andere onderwerpen, weer veel aandacht besteed aan kenmerken en ontwikkelingen in het aantal mesothelioomslachtoffers. Dit in nauwe samenwerking met de onderzoeksafdeling van de Sociale Verzekeringsbank (SVB) en de Nederlandse Kankerregistratie (NKR). Onder de knop IAS Monitor vindt u op de website van het IAS o.a. informatie over aantallen mesothelioomslachtoffers, leeftijdsverdeling, man-vrouw verhouding en in welke regio mesothelioom het meest voorkomt. Daarnaast wordt ingegaan op de oorzaken van de asbestblootstelling: wat zijn de meest risicovolle sectoren en beroepen en waarin verschillen werknemers en niet-werknemers met mesothelioom. Van belang is dat de ontwikkeling van het datamateriaal plaatsvindt in samenspraak met de gebruikers. In dit verband is het verheugend dat de overheid de gegevens van de IAS Monitor gebruikt in de inspectieprogramma s. (Zie ook het interview met de inspecteur-generaal SZW op pag. 9) 2 Tot slot past een woord van dank aan de organisaties waarmee het IAS al geruime tijd intensief en vruchtbaar samenwerkt, in het bijzonder de SVB in het kader van de uitvoering van de TAS- en TNS-regeling en BSA Schaderegeling, welk bedrijf de dossierbehandeling verricht en de medische panels van pathologen (NMP) en longartsen ( NVALT). Met elkaar zetten wij ons in om de zo zwaar getroffen mesothelioomslachtoffers zo goed mogelijk van dienst te zijn. Dat was in 2012 zo en dat is ook het streven in de komende jaren. Het is belangrijk werk dat al deze aandacht verdient. M.R. van der Heijden, voorzitter M.A. van der Woude, directeur

5 Interview Nicoly Vermeulen, voorzitter Raad van Bestuur Sociale Verzekeringsbank De SVB zet zich achter de schermen maximaal in voor de asbestslachtoffers Vanaf het eerste begin zijn we nauw betrokken bij de uitvoering van de TAS- en TNS-regeling. Dat zal bij velen niet bekend zijn. Het grote publiek kent de Sociale Verzekeringsbank vooral van de AOW en de kinderbijslag. Daar zijn wij direct in contact met en zichtbaar voor onze klanten. Dat is geheel anders bij de asbestslachtoffers voor wie het IAS bemiddelt. Die merken nauwelijks iets van ons bestaan. En dat hoeft ook niet wat ons betreft; wij doen ons werk voor hen graag in de luwte. Hun leed is al groot genoeg, teveel betrokkenheid van verschillende instituties zal dit niet verzachten. Voor hen zijn de contacten met het IAS van wezenlijk belang. Al werken we achter de schermen, we voelen ons zeker niet minder verbonden met deze groep mensen. Wij proberen dat in onze dienst verlening tot uiting te brengen door snel, zonder verdere formaliteiten, correct en geruisloos de uitkering te verstrekken nadat het IAS ons zijn advies hierover heeft gegeven. Binnen een dag kan de betaling geregeld zijn. Daarmee wordt definitief het leed erkend van het betrokken slachtoffer. Letterlijk en figuurlijk vormt de SVB dus het sluitstuk in de dienstverlening die het IAS aan de inmiddels duizenden erkende asbestslachtoffers biedt. Dat is bijzonder dankbaar werk, kan ik u zeggen. In de afgelopen jaren is op die manier in totaal circa 50 miljoen euro uitgekeerd door de overheid. Dat geld proberen we zo mogelijk weer te verhalen op de betrokken werkgevers en producenten. Dat is geen eenvoudige opgave soms bestaan de werkgevers niet meer of is de bewijslast moeilijk rond te krijgen maar deze inspanningen zijn wel nodig en heel belangrijk voor het draagvlak voor de regeling. Het IAS en de SVB trekken daartoe samen op, een samenwerking die is gebaseerd op onderling respect en waardering. Zo merken wij dat wij een zinvolle bijdrage kunnen leveren door onze ervaringen met ruim 5 miljoen klanten in te brengen als het gaat om het verbeteren van de dienstverlening. Het IAS neemt onze adviezen op dat terrein ook ter harte. Tegelijkertijd is er veel waardering van onze kant voor de niet aflatende inzet van het instituut om het belang van deze regelingen blijvend onder de aandacht te brengen van de beleidsmakers. Dat het IAS er nu in is geslaagd de convenantspartijen en de minister van SZW te overtuigen om op korte termijn het convenant en de TAS- regeling uit te breiden voor asbestose-patiënten verdient in onze ogen een compliment. Ook in de toekomst willen we voor hen er zijn en zullen we geruisloos ons werk blijven doen. 3

6 Het IAS in 2012 Het Instituut Asbestslachtoffers (IAS) ontvangt in 2012 weer veel aanvragen. Veel van deze en iets oudere aanvragen worden in dit jaar afgehandeld met een financieel resultaat voor het slachtoffer. Van een daling van het aantal slachtoffers met mesothelioom (longvlies- en buikvlieskanker), ooit voorspeld, is helaas geen sprake. Op 26 januari bestaat het IAS 12 jaar. Op deze dag wordt in de Raadzaal van het SERgebouw een Symposium georganiseerd onder de titel Het IAS anno Belangrijk onderdeel vormt de uitreiking van de prof. Job de Ruiterprijs, genoemd naar de geestelijke vader van het IAS. In 2012 wordt ook veel aandacht geschonken aan onderzoek en voorlichting. Verder richt de aandacht zich op een andere asbestziekte, te weten asbestose. Het ligt in de bedoeling dat asbestoseslachtoffers in 2013 gebruik kunnen maken van een regeling, conform de regeling voor werknemers met mesothelioom. Resultaten bemiddeling en advies Het IAS neemt in aanvragen in behandeling en wikkelt 546 aanvragen af. In totaal zijn in de afgelopen 13 jaar 5834 aanvragen in behandeling genomen. Deze groep bestaat vrijwel geheel (ca. 90%) uit mannen. Meer dan driekwart is boven de 65 bij aanmelding. Aan de Sociale Verzekeringsbank (SVB) worden in adviezen gegeven in verband met een aanvraag voor een tegemoetkoming van ,- (2012) in het kader van de Regeling tegemoetkoming asbestslachtoffers (TAS) of de Regeling tegemoetkoming niet-loondienstgerelateerde slachtoffers van mesothelioom (TNS): 403 voor een TAS en 130 voor een TNS. Het IAS adviseert de SVB voor 469 aanvragen de tegemoetkoming toe te kennen, verdeeld over 349 (74,4%) positieve adviezen voor een TAS- en 120 (25,6%) voor een TNS. 63,7 % van de in 2012 afgewikkelde bemiddelingen voor werknemers of huisgenoten resulteert in een schadevergoeding voor de aanvrager ( ,-) conform de normbedragen. Dit schadebedrag omvat immateriële schade, alsmede forfaitaire bedragen voor materiële kosten en overlijdensschade. Het bedrag omvat niet de eventueel geleden bovennormatieve schade. De resultaten van het belevingsonderzoek laten zien dat de slachtoffers, nabestaanden of contactpersonen de werkwijze van en benadering door het IAS goed beoordelen. Ook het huisbezoek wordt op prijs gesteld. Op pag. 18 worden deze resultaten toegelicht. 4 Symposium Het IAS anno 2012 Op 26 januari wordt voor de tweede keer de prof. Job de Ruiterprijs uitgereikt. In 2010 gaat deze prijs, bedoeld voor iemand die zich heeft onderscheiden op het terrein van asbestonderzoek en asbestbeleid, voor het eerst naar de naamgever, prof. Job de Ruiter, die in 1997 in zijn baanbrekende advies Asbestslachtoffers een lans breekt voor een instituut als het IAS teneinde de juridische lijdensweg van asbestslachtoffers drastisch te verkorten. De heer De Ruiter overhandigt op zijn beurt de prijs aan TNO-onderzoeker Jan Tempelman, die in een reeks van jaren zeer belangrijk werk heeft verricht op asbestgebied. Op pag. 6 wordt hieraan meer aandacht geschonken. Voorafgaande aan deze prijsuitreiking vindt een compact symposium plaats onder de titel Het IAS anno Verschillende sprekers geven hun visie op het vigerende asbestbeleid en de ontwikkelingen op het terrein van het asbestonderzoek. In haar toespraak staat mevrouw Hilgersom, Directeur-Generaal van het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, stil bij de verscherping van het beleid met betrekking tot malafide asbestbedrijven: de strengere sancties bij overtreding van de regels in dit kader en de bijdrage die het ontwikkelde Landelijke Asbestvolgsysteem (LAV) gaat leveren. Na mevrouw Hilgersom, spreekt de heer Stoové, bestuursvoorzitter van de SVB en president van de International Social Security Association (ISSA), over proactieve en preventieve sociale zekerheid in de 150 landen die zijn aangesloten bij de ISSA. Ondanks dat er op wereldschaal nog hele grote

7 stappen zijn te maken is er op het gebied van preventie ook sprake van vooruitgang in de traditioneel risicovolle sectoren, zoals de bouw en de mijnbouw. Na deze inleiding onderstreept IAS-medewerker Simone Aarendonk de kennisfunctie van het IAS met een presentatie, waarin o.a. de belangrijkste asbestrisicoberoepen per sector worden benoemd en de beroepen worden gerelateerd aan het type mesothelioom. De laatste bijdrage is van een dan nog niets vermoedende Jan Tempelman, die een uitgebreid overzicht geeft van het asbestbeleid en asbestonderzoek in Nederland van 1967 tot Onderzoek Het Medisch Onderzoeksprogramma IAS (MOPI), uitgevoerd door het Julius Centrum van de Universiteit Utrecht en gefinancierd door de ministeries van Sociale Zaken en Werkgelegenheid en Defensie, is in 2012 afgerond. Het programma omvat drie projecten: 1. de ontwikkeling van een database, 2. de evaluatie van het protocol diagnostiek maligne mesothelioom en 3. het onderzoek naar asbestgerelateerde longkanker. Onderzoeker Sjoukje van der Bij promoveert op 6 december op het in het kader van MOPI uitgevoerde onderzoek. De titel van haar proefschrift luidt Malignant mesothelioma and asbestos-related lung cancer; diagnosis, prognosis and burden. Op het gebied van dataontwikkeling wordt nauw samengewerkt met de SVB. Bij dit project worden de gegevens uit de dossiers van het IAS en de Nederlandse Kankerregistratie verwerkt in de IAS Monitor. De resultaten worden gepresenteerd op de website van het IAS en vormen de input voor een Ronde Tafelgesprek tussen asbestdeskundigen ten behoeve van vervolgonderzoek dat in de tweede helft van 2012 plaatsvindt. (zie ook pag. 17 en een uitgebreid verslag op de IAS-website). Voorts wordt een begin gemaakt met de ontwikkeling van een Asbest Blootstellings Register (ABR), waar mensen die zijn blootgesteld aan asbest en nog niet ziek zijn hun blootstelling kunnen laten registreren. Voorlichting Het IAS verricht in 2012 allerlei voorlichtingsactiviteiten, zowel voor haar primaire doelgroep, de asbestslachtoffers, als voor ander betrokkenen. Er verschijnen vier elektronische nieuwsbrieven met nationaal en internationaal nieuws op epidemiologisch-, juridisch-, medisch- en politiek terrein. Een nieuwe patiëntenfolder wordt gemaakt en gedistribueerd naar de longartsen en longpoli s van alle ziekenhuizen in Nederland. Verder wordt een algemeen informatieboekje verspreid met o.a. de werkwijze van het IAS en enkele persoonlijke verhalen van asbestslachtoffers en hun werkgever/verzekeraar. Voorts worden verschillende spreekbeurten gehouden voor brancheverenigingen en overheidsdiensten. Asbestose Na een principe toezegging van de convenantpartijen heeft demissionair staatssecretaris De Krom in 2012 besloten dat ook wat hem betreft de openstelling van het IAS voor asbestoseslachtoffers gestalte kan krijgen. De financiële dekking voor een uitbreiding van de bestaande TAS-regeling is hiervoor gereserveerd. In de tweede helft van 2012 is een groep bestaande uit medewerkers van het ministerie van SZW, SVB en IAS aan het werk gegaan om genoemde uitbreiding in 2013 te realiseren, alsmede de bemiddeling door het IAS handen en voeten te geven. 5

8 IAS Uitreiking Job de Ruiterprijs Tijdens het IAS Anno 2012 symposium wordt op 26 januari de prof. Job de Ruiterprijs voor de tweede maal uitgereikt. De eerste keer gebeurde dit op het 10-jarig lustrumcongres van het Instituut Asbestslachtoffers in 2010 aan de heer de Ruiter zelf. Dit voor het gegeven dat hij aan de wieg stond van het IAS met zijn baanbrekende advies Asbestslachtoffers, opgesteld in opdracht van de toenmalige Staatssecretaris van Sociale Zaken en Werkgelegenheid Frank de Grave. De wisselprijs die om de twee jaar wordt uitgereikt, is bedoeld voor iemand die zich bijzonder heeft onderscheiden op het terrein van asbest, veiligheid en gezondheid. De prijs betreft een bronzen beeld van de bekende beeldhouwer Kees Verkade voorstellende een gebogen man die een vrouw draagt. De man staat, zo zou je kunnen zeggen, voor het IAS, de vrouw voor het asbestslachtoffer. Ditmaal koos het bestuur van het IAS voor Jan Tempelman, werkzaam bij TNO: een man wiens gehele beroepsleven in het teken staat van asbestonderzoek en het ontwikkelen van methoden hiervoor, het communiceren over de ernstige gevaren van asbest voor de gezondheid, en het adviseren over de verwijdering van asbest. Jan Tempelman wordt altijd, bijna automatisch ingeschakeld, ook in het buitenland, als er sprake is van een asbestprobleem. Wanneer er bijvoorbeeld asbest is vrijgekomen na brand of een explosie, als er onderzoek gedaan moet worden naar asbest in de bodem, als er een norm moet worden opgesteld met betrekking tot de eindcontrole voor de verwijdering van asbest. Jan Tempelman is iemand die zich met veel verve heeft ingezet om de samenleving te behoeden voor nog meer asbestslachtoffers. Tekenend is dat hij bij zijn 40-jarig jubileum zelf geen cadeaus wilde maar in plaats daarvan een donatie voor de Asbestslachtoffers Vereniging Nederland. Een man ook waar het IAS altijd een royaal beroep op kan doen. 6 Uitreiking Job de Ruiterprijs aan Jan Tempelman door Prof. Job de Ruiter

9 In memoriam Jan Christoffel Gmelich Meijling Op 2 juni 2012 overlijdt Jan Christoffel Gmelich Meijling op 76-jarige leeftijd. Sinds 2003 was hij voorzitter van de Raad van Toezicht en Advies (RTA) van het IAS. Hij volgde in dat jaar Wim Bunnik op als voorzitter van de RTA van het IAS. Daarmee bleef het voorzitterschap min of meer gekoppeld aan het ministerie van Defensie, want ook Wim Bunnik was werkzaam bij dit ministerie. Toeval was dit beslist niet. Door het intensieve gebruik van asbest in schepen werd het ministerie van Defensie in de loop der tijd steeds vaker geconfronteerd met asbestslachtoffers. In een interview bij zijn aantreden als RTA-voorzitter merkt Jan op dat in zijn actieve tijd als marineman tussen 1961 en1970 niemand op de hoogte was van de gevaren van asbest. Dat wordt anders als hij burgemeester is van marinestad Den Helder met zijn grote scheepswerf en vooral tijdens zijn staatssecretariaat van 1994 tot Met name de asbestproblematiek bij de Cannerberg is in deze periode een groot en gevoelig thema. In deze oude mergelgroeve wordt in 1955 een NATO Joint Operation Centre gevestigd. Tussen 1967 en 1971 worden de leidingen van de airconditioning geïsoleerd door ze te bespuiten met asbestcementspecie. In de loop der jaren verspreiden de asbestvezels zich in de grot en richten grote gezondheidsschade aan bij de aldaar werkzame medewerkers. In 1992 wordt het NAVO-centrum gesloten. Staatssecretaris Gmelich Meijling schrijft in 1998 aan een gealarmeerde en strijdbare Tweede Kamer dat Defensie zorgvuldiger had kunnen handelen ten opzichte van het personeel van het NAVO-centrum en trekt het boetekleed aan voor 22 jaar wanbeleid. Jan Gmelich Meijling is dus in 2003 al goed op de hoogte van de gevaren van asbest voor de gezondheid en kent de politieke gevoeligheid rond dit onderwerp. De situatie van de mesothelioomslachtoffers gaat hem ter harte, iets wat hij als staatssecretaris al toont als hij bewerkstelligt dat het ministerie van Defensie en daarmee ook andere sectoren van de overheid in juridische procedures afzien van een beroep op verjaring. Hij is van mening dat ook de werkgevers in het bedrijfsleven dit voorbeeld zouden moeten volgen en draagt dit ook uit in de RTA. Ook met betrekking tot de reikwijdte van het IAS stelt Gmelich Meijling zich ruimhartig op. Zo is hij van mening dat het IAS naast slachtoffers met mesothelioom zich ook open zou moeten stellen voor (oud)werknemers met asbestose. Mede door zijn inzet zal deze doorbraak na een jarenlange discussie tussen de partijen in de RTA binnenkort worden gerealiseerd. 7 Met Jan Gmelich Meijling heeft het IAS een belangrijke bestuurder verloren. Zijn slagvaardige wijze van voorzitten heeft menig polderprobleem overwonnen. Hij stond daarbij tot op het laatst zonder voorbehoud achter de doelstelling van het IAS om vanuit een gezamenlijke maatschappelijke verantwoordelijkheid het asbestslachtoffer zo goed mogelijk bij te staan in een zeer moeilijke levensfase. Zelf denk ik aan Jan als een zeer prettige en loyale bestuurder, die veel ruimte liet voor nieuwe initiatieven en persoonlijk contact. Machiel van der Woude, directeur IAS

10 Nieuws Politiek 8 Nederlandse scholen moeten asbest opsporen Besturen van vóór 1994 gebouwde scholen moeten binnen nu en een jaar hebben geïnventariseerd of de gebouwen asbest bevatten. Anders wil staatssecretaris Atsma van Infrastructuur en Milieu (I&M) hen verplichten tot een asbestinventarisatie. Dat schrijft hij in januari in een brief aan de Tweede Kamer over de voortgang van de tot dan vrijwillige inventarisatie van asbest op scholen. Ouders, schoolpersoneel en andere betrokkenen kunnen vanaf dat moment op de website zien of hun schoolgebouw al op de aanwezigheid van asbest is onderzocht. Bron: Rijksoverheid.nl, 26 januari Ketenaanpak asbest In een brief aan de Tweede Kamer doet staatssecretaris Atsma (I&M) mede namens de staatssecretaris van Sociale Zaken en Werkgelegenheid en de Minister van Veiligheid en Justitie verslag van de vorderingen en afspraken om de ketenhandhaving rond asbestverwijdering te versterken. Onder regie van de Inspectie Leefomgeving en Transport (ILT) zijn afspraken gemaakt om de effectiviteit van het toezicht en de handhaving op de asbestverwijderingsketen te versterken. De aanpak loopt langs drie sporen: 1. verbeteren asbestbewustzijn en ondersteuning bij procedure van asbestverwijdering; 2. versterking certificering; 3. afgestemd toezicht en opsporing in de asbestketen. Bron: Rijksoverheid.nl, 23 maart Inspectie SZW: stevige aanpak misstanden asbest De Inspectie SZW zet de komende jaren stevig in op de aanpak van misstanden in de asbestsector. De boetes gaan omhoog en er worden tien gespecialiseerde inspecteurs ingezet die permanent controleren of de regels voor asbestverwijdering worden nageleefd. Dit staat in de brochure Aanpak van Asbest die begin mei wordt verspreid onder asbestverwijderaars, instellingen die hen controleren, werkgevers- en werknemersorganisaties en andere belanghebbenden. Begin 2012 zijn de boetes voor het onveilig verwijderen van asbest al verdubbeld. Bron: Inspectie SZW, 8 mei Extra subsidie voor verwijdering asbestdaken Staatssecretaris Atsma (I&M) trekt 20 miljoen euro extra uit voor de verwijdering van asbestplaten van boerderijdaken. Voorwaarde is wel dat daken van zonnepanelen worden voorzien. Bron: rijksoverheid.nl, 7 september, Boerderij vandaag, 11 september 2012.

11 Interview Jan van den Bos, inspecteur-generaal Inspectie SZW Laat asbest geen nieuwe slachtoffers maken Het jaar 2012 was in alle opzichten een dynamisch asbestjaar. Asbest was veelvuldig in het nieuws. Een piek lag in de zomer door de publiciteit over de Utrechtse wijk Kanaleneiland. Asbest houdt ons allen nog veel bezig. Dat is logisch want in veel gebouwen in Nederland zit deze gevaarlijke stof nog steeds. Soms wordt ze op onverwachte plekken aangetroffen. Voor de Inspectie SZW is het voorkomen van blootstelling aan asbest een speerpunt. Er wordt met asbest nog vaak onveilig gewerkt. En het gaat immers om een levensbedreigend risico. Het aantal doden dat we door asbest te betreuren hebben, neemt voorlopig niet af, zo is de verwachting. De oorzaak is blootstelling die meestal tientallen jaren terug heeft plaatsgevonden. Asbest wordt nog steeds wereldwijd geproduceerd. China, Brazilië en Rusland delven de stof nog volop. De kans is dus reëel dat ook nieuwe producten asbest bevatten. Een voorbeeld daarvan is de scheepsbouw. Veel schepen worden tegenwoordig gebouwd in Azië. Die komen ook in ons land terecht voor onderhoud. Het probleem is dus helaas voorlopig nog niet de wereld uit. Dat merkt u ook als u het internet opgaat. U kunt nog allerlei asbesthoudende producten kopen. De wereld is klein geworden. De Inspectie SZW wil voorkomen dat in de toekomst nieuwe slachtoffers vallen door blootstelling die nu zou kunnen plaatsvinden. We richten ons daarbij op de gecertificeerde asbestverwijderaars; hun mensen werken immers dagelijks met asbest. Maar daarnaast treden we keihard op tegen malafide klussers en aannemers. Het gaat om sjoemelaars die asbest verwijderen terwijl ze daarvoor niet toegerust en bevoegd zijn. En verder zijn we actief in een aantal sectoren buiten de bouw waar werknemers aan asbest kunnen blootstaan. Bedrijven zijn zich daar nauwelijks bewust van de risico s. Uit de monitorcijfers van het IAS wordt duidelijk dat het daarbij gaat om de installatiebranche en scheepsonderhoud en -reparatie. Op deze sectoren richt de Inspectie in 2013 haar aandacht dan ook. Dat doen we door te inspecteren. Ook gaan we voorlichting geven om bedrijven te motiveren veilig te werken. Bij onze aanpak passen we als Inspectie het principe toe van de wortel en de stok. Sinds begin 2013 is een nieuwe wet van kracht: de Wet aanscherping handhaving en sanctiebeleid SZW-wetgeving. Hierdoor kunnen we fors hogere boetes opleggen aan bedrijven die de fout in gaan. Het wordt zelfs mogelijk om de werkzaamheden van het bedrijf 1 tot 3 maanden stil te leggen. Dat is de stok. Aan de andere kant stimuleren we de naleving van de wet door intensief samen te werken. Dat doen we met welwillende asbestbedrijven, sociale partners en collega-toezichthouders. We ontwikkelen verder hulpmiddelen om de naleving te vergroten zoals de Veilig asbest verwijderen test ( 9 Een belangrijke taak van het IAS is het geven van voorlichting. Een mooi voorbeeld daarvan is de informatieve website. Dat geldt ook voor het nieuwe informatieboekje van het IAS met verhalen van slachtoffers. Helaas is daar voorlopig nog behoefte aan.

12 Kerncijfers IAS 2012 Het IAS adviseert de Sociale Verzekeringsbank (SVB) over het recht op een tegemoetkoming van , (2012) voor asbestslachtoffers met de ziekte mesothelioom op grond van de Regeling tegemoetkoming asbestslachtoffers (TAS) of de Regeling tegemoetkoming niet-loondienstgerelateerde slachtoffers van mesothelioom (TNS). Daarnaast bemiddelt het IAS tussen (ex-) werkgevers en (ex-)werknemers over het betalen van een schadevergoeding van ,- (2012). Als het slachtoffer overleden is kunnen nabestaanden bemiddeling aanvragen voor vergoeding van materiële schade en overlijdensschade (2012: elk 2.980). Hierna volgen de belangrijkste cijfers over 2012 inzake de advies- en bemiddelingsactiviteiten van het IAS. Eerst de belangrijkste cijfers met betrekking tot de ontwikkeling in het aantal aanvragen, vervolgens de resultaten van de adviezen richting SVB voor de regelingen TAS en TNS. De bemiddelingsresultaten worden daarna geanalyseerd. Het hoofdstuk wordt afgesloten met een totaal overzicht van resultaten over 13 jaar IAS. Instroom, uitstroom, voorraad Het IAS neemt in aanvragen in behandeling, meer dan in 2011 (554) en wikkelt 546 aanvragen af, minder dan in 2011 (587). Dossierontwikkeling 2012 Jan Feb Mrt Apr Mei Jun Jul Aug Sep Okt Nov Dec Totaal Instroom Uitstroom Tabel : totale instroom en uitstroom per maand in Dossierontwikkeling Het diagram op de volgende pagina toont de afwikkeling van de instroom sinds de start van het IAS in Het diagram laat zien dat het aantal aanmeldingen in 2000 exceptioneel hoog is, en in 2003, 2007 en 2008 een sprong maakt. In 2000 is de instroom bijzonder hoog door de oude claims, die met de komst van het IAS vooral in de eerste maanden ingediend worden (het zgn. stuwmeereffect). De invoering van de voorschotregeling is de meest waarschijnlijke oorzaak van de toename van aanmeldingen in De stijging van 2007 en 2008 vloeit voort uit de invoering van de TNS-regeling in december 2007 en een algehele toename van het aantal slachtoffers met mesothelioom. In totaal zijn in de afgelopen 13 jaar 5834 aanvragen in behandeling genomen. Eind december 2012 zijn hiervan 5567 dossiers afgewikkeld. De voorraad bedraagt op dat moment 267 dossiers, op een jaarlijkse instroom van tussen de dossiers.

13 700 afgerond voorraad Diagram afwikkeling instroom Regeling TAS en Regeling TNS Sinds de invoering van de Regeling TAS in 2000 en de Regeling TNS in december 2007 hebben 3814 slachtoffers na een positief advies van het IAS een financiële tegemoetkoming ontvangen in de vorm van een voorschot of eenmalige uitkering. Sinds 2003 wordt de tegemoetkoming in de vorm van een voorschot uitgekeerd. Het voorschot wordt verstrekt op basis van de diagnose maligne mesothelioom en de aannemelijkheid dat het slachtoffer in zijn werk of op andere wijze is blootgesteld aan asbest. Pas daarna vindt het onderzoek in het kader van de bemiddeling tussen de werknemer en de werkgever/ verzekeraar plaats. Vóór 2003 diende eerst bemiddeling plaats te vinden, voordat sprake kon zijn van een tegemoetkoming op basis van de Regeling TAS. De voorschotregeling is ingevoerd omdat veel slachtoffers, ondanks de inspanningen van het IAS, overleden voordat het bemiddelingstraject volledig was afgerond.. Instroom aanvraag tegemoetkoming TAS/TNS De tabel hieronder vermeldt de aanvragen voor een tegemoetkoming sinds de invoering van de voorschotregeling. Uit de gepresenteerde cijfers blijkt dat het aantal aanvragen voor een tegemoetkoming als voorschot in 2012 (524) iets hoger is dan in 2011 (516) en flink hoger dan in 2007 (368). De stijging ten opzichte van 2007 ligt enerzijds in de uitbreiding van de reikwijdte naar alle mensen met de ziekte mesothelioom (sinds december 2007), maar ook in een algehele toename van het aantal aanvragen. Het aantal aanvragen per maand ligt in 2012 tussen de 31 en 55. Jaar jan feb mrt apr mei jun jul aug sep okt nov dec Totaal Totaal Tabel : aanvraag TAS/TNS als voorschot per maand en jaar van instroom

14 Beslissing op aanvraag tegemoetkoming In 2012 adviseert het IAS de SVB 533 keer in verband met een aanvraag voor een tegemoetkoming in het kader van de TAS- of TNS-regeling: 403 adviezen voor een TAS en 130 voor een TNS. TAS aantal adviezen waarvan negatief % waarvan positief ,3% ,9% ,5% ,5% ,5% ,5% ,8% ,2% ,9% ,6% ,0% ,1% ,4% ,6% ,9% ,1% ,4% ,6% ,4% ,6% Totaal ,7% ,3% TNS aantal adviezen waarvan negatief % waarvan positief ,0% ,9% % ,% 72 80,0% ,7% ,3% ,4% ,6% ,7% ,3% Totaal ,3% ,7% Tabel : verdeling beslissing op aanvraag voorschot % % 12 Voor 469 aanvragen (88%) adviseert het IAS de SVB de tegemoetkoming toe te kennen, verdeeld over 349 (74,4%) positieve adviezen voor een TAS en 120 (25,6%) voor een TNS. Het advies is in 64 gevallen negatief (12%). In de meeste gevallen (57,8%) is 4,7% de afwijzingsgrond geen mesothelioom. In 24 diverse redenen gevallen (37,5%) gaat het om mensen die al zijn overleden en geen nabestaande hebben in de 37,5% geen nabestaande zin van de TAS- of/tns-regeling. De SVB kent in TAS-tegemoetkomingen en 120 TNStegemoetkomingen toe. Dit aantal wijkt iets af 57,8% van het aantal positieve adviezen dat het IAS geen maligne mesothelioom heeft afgegeven. De belangrijkste reden hiervoor is jaaroverschrijding (IAS adviseert in het Figuur: Reden voor afwijzing tegemoetkoming ene jaar, SVB beslist in het volgende jaar). Afgewikkelde aanvragen In 2012 heeft het IAS totaal 528 dossiers financieel afgewikkeld. Na ontvangst van de aanvraag vraagt het IAS aan expertpanels (pathologen en longartsen) om bevestiging van de diagnose mesothelioom. Tegelijkertijd wordt samen met de aanvrager nagegaan hoe het contact met asbest heeft plaatsgevonden

15 en of een (ex-) werkgever aansprakelijk is te houden voor de gezondheidsschade. Dit resulteert in: 387 loondienstgerelateerde aanvragen voor TAS en bemiddeling van werknemers (384) of huisgenoten (3), 124 niet-loondienstgerelateerde aanvragen voor TNS en 18 aanvragen van nabestaanden voor vergoeding van materiële schade en overlijdensschade. Resultaten onderzoek werknemers/huisgenoten 73,3% van alle in 2012 afgewikkelde aanvragen betreft loondienstgerelateerde aanvragen van slachtoffers zelf (werknemers of huisgenoten). Bij hen is onderzocht of er recht is op een tegemoetkoming in het kader van de TAS-regeling en, of via bemiddeling met een werkgever c.q. verzekeraar schadevergoeding kan worden verkregen. De tabel hierna vermeldt de resultaten die voor deze groep zijn bereikt, waarbij een onderverdeling is gemaakt naar de groep die niet bemiddelbaar blijkt en de groep die wel voor bemiddeling in aanmerking komt. In de rechterkolom staat de belangrijkste reden voor het niet toekennen van tegemoetkoming of voor het niet verkrijgen van de schadevergoeding. Te zien is dat 63,7% (165) van de groep die bemiddeld kon worden (259) de volledige schadevergoeding van ,- heeft ontvangen. Resultaat Aantal Aantal Reden afwijzing Groep niet bemiddelbaar 128 Geen vergoeding 50 Geen mesothelioom TAS-tegemoetkoming 78 Werkgever onvindbaar, failliet Bemiddelbare groep 259 TAS-tegemoetkoming, maar geen schadevergoeding 94 Volledige schadevergoeding 165 Totaal 387 Tabel: resultaten werknemers/huisgenoten Stelplicht, bewijslast onvoldoende ingevuld; discussie over verjaring Resultaten onderzoek nabestaanden Als het slachtoffer is overleden en zichzelf niet bij het IAS heeft aangemeld, kan zijn nabestaande het IAS verzoeken te bemiddelen voor een vergoeding van ten minste 2.980,- voor materiële schade en nog eens datzelfde bedrag voor overlijdensschade. In 2012 zijn 18 aanvragen van nabestaanden afgewikkeld. Hieronder de tabel met de verdeling naar financieel resultaat. Meer dan tweederde deel van de groep blijkt niet bemiddelbaar. In de gevallen waarin wel bemiddeling mogelijk was resulteert tweederde deel in schadevergoeding voor de aanvrager. Resultaat Aantal Aantal Reden afwijzing Groep niet bemiddelbaar 12 Geen vergoeding 12 geen mesothelioom, geen bestaande werkgever, geen bewijs dienstverband Bemiddelbare groep 6 Geen vergoeding 2 Stelplicht,bewijslast en verjaringsdiscussie Vergoeding materiële en overlijdensschade 4 Totaal Tabel: resultaten nabestaanden

16 Bodemsanering in Gelderland Resultaten In de afgelopen 13 jaar hebben 5834 mensen het IAS weten te vinden. Ondanks de harde eis van zorgvuldigheid zijn de dossiers in de loop der tijd steeds sneller afgewikkeld. Momenteel worden de meeste aanvragen voor een tegemoetkoming binnen twee maanden afgewikkeld. Bemiddelingen met werkgevers/ verzekeraars nemen in het algemeen niet meer dan zes maanden in beslag. Verder ontvangt bijna 90% van de rechthebbenden sinds de komst van de Voorschotregeling in 2003 bij leven een tegemoetkoming. De Sociale Verzekeringsbank (SVB) kent de afgelopen 13 jaar totaal 3814 maal een tegemoetkoming toe in de vorm van een voorschot op basis van de regeling TAS (sinds 2000) of de regeling TNS (sinds december 2007). Bemiddeling met een werkgever en/of verzekeraar resulteert in 1762 gevallen in een schadevergoeding voor het slachtoffer. De belangrijkste afwijzingsgronden voor tegemoetkoming en/of bemiddeling zijn geen mesothelioom en het ontbreken van een aansprakelijke werkgever cq verzekeraar. De dienstverlening van het IAS wordt gewaardeerd door de mesothelioomslachtoffers, zo blijkt uit het belevingsonderzoek (zie pag. 18). 14 Kerncijfers IAS over 13 jaar Aantal Aanvragen 5834 Afgewikkelde aanvragen 5452 Afgewikkeld: geen financieel resultaat slachtoffer 1235 Adviezen richting SVB voor regeling TAS/TNS 4535 Toekenning tegemoetkoming TAS (SVB) 3294 Toekenning tegemoetkoming TNS (SVB) 520 Afgewikkeld met schadevergoeding 1931 % bemiddelingen met schadevergoeding* 58% * % bemiddelingen met schadevergoeding heeft betrekking op aanvragen waarbij sprake is van mesothelioom en werkgever/rechtsopvolger

17 Epidemiologische ontwikkelingen Aantal mensen met mesothelioom in Nederland Het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) en de Nederlandse Kankerregistratie (NKR), registreren jaarlijks het totaal aantal mensen met mesothelioom (longvlies- en buikvlieskanker samen) in Nederland (zie tabel hieronder). Inmiddels is het aantal mensen dat jaarlijks deze ziekte krijgt sinds 1990 bijna verdubbeld (1990:70, 2011: 527). Momenteel ligt dit rond de 500 per jaar. Naar verwachting zal dit aantal voorlopig niet afnemen. De groep mesothelioompatiënten bestaat grotendeels uit mannen. Meer dan driekwart is boven de 65 op het moment dat de diagnose wordt gesteld. Het aandeel jongeren daalt. Dit komt doordat het asbestgebruik in Nederland in de vorige eeuw vanaf eind jaren 70 sterk afnam. Onderzoek van de Erasmus Universiteit Rotterdam (EUR) uit het begin van deze eeuw voorspelde dat het aantal sterfgevallen als gevolg van maligne mesothelioom op zal lopen van 65 in 1969 en 265 in 1998 tot 490 in De cijfers van de NKR laten echter zien dat de piek nu al is bereikt, eerder dan door het EUR-onderzoek voorspeld. Het totaal aantal sterfgevallen wordt in de periode geschat op meer dan mannen en 800 vrouwen (Segura e.a., 2003). Jaar CBS NKR CBS NKR CBS NKR Totaal Totaal % man % man %<65 jaar %<65 jaar % 87% 41% 48% % 87% 37% 42% % 87% 35% 41% % 92% 39% 38% % 87% 30 % 33% % 87% 33% 38% % 84% 30 % 36% % 85% 33% 33% % 87% 25% 33% % 88% 30 % 35% % 88% 24% 26% % 85% 25% 29% % 86% 24% 26% % 86% 23% 30 % % 88% 20 % 27% % 88% 21% 23% % 87% 21% 24% Kenmerken asbestslachtoffers IAS De groep asbestslachtoffers met recht op een TAS- of TNS-tegemoetkoming bestaat vrijwel geheel uit mannen (ca. 90 %). Meer dan driekwart is boven de 65 (zie pag.16). Zij wonen veelal in gebieden waar in het verleden met asbest is gewerkt op scheepswerven, in asbestproductie, isolatie- en asbestverwerkende bedrijven. Het gaat met name om de havens in Zeeland, Rijnmond en Noord-Oost Groningen, de industrie in Noord Holland, de mijnbouw en chemie in Zuid Limburg en de asbestverwerkende industrie in Twente rond Goor (zie plattegrond binnenkant achteromslag van dit jaarverslag). 15

18 IAS MONITOR Vergelijking werknemers (TAS)/niet-werknemers (TNS) 1800 Mannen Vrouwen 160 Mannen Vrouwen <50 jaar jaar jaar jaar >84 jaar 0 <50 jaar jaar jaar jaar >84 jaar Fig : TAS naar geslacht en leeftijd bij aanmelding : Fig : TNS naar geslacht en leeftijd bij aanmelding : Verdeling TAS/TNS naar geslacht,leeftijd en woonplaats De figuren hierboven tonen een verdeling van aanvragers TAS/TNS per leeftijdsgroep en geslacht over de periode 2000/2007 t/m Het aandeel vrouwen is in de TNS aanzienlijk hoger dan in de TAS. Opvallend is dat voor TNS op jongere leeftijd een aanvraag wordt ingediend dan voor TAS. Hieronder een verdeling naar woonplaats. Te zien is dat de spreiding van mensen die als werknemer met asbest in aanraking zijn geweest (TAS) voor een belangrijk deel overeenkomt met mensen die op een andere manier door asbest ziek zijn geworden (TNS). Beroepsgerelateerd asbestgebruik lijkt dus ook een belangrijke bron van besmetting voor mensen die geen asbestcontact via hun werk hebben gehad. 16 Fig : woonplaats TAS-gerechtigden, aantal per inwoners Fig: : woonplaats TNS-gerechtigden, aantal per inwoners De donkerste regio s hebben het hoogste aantal slachtoffers

19 Ronde Tafelgesprek IAS Monitor Op 22 augustus organiseert het IAS een Ronde Tafelgesprek over de IAS Monitor. De IAS Monitor laat op de website van het IAS in de vorm van interactieve figuren (flash) een aantal relevante cijfers zien over het asbestgebruik, de ontwikkeling van de ziekte mesothelioom en specifieke kenmerken van asbestslachtoffers, zowel in Nederland als wereldwijd. Daarbij is gebruik gemaakt van gegevens van de Nederlandse Kankerregistratie (NKR) en uit de databanken van het IAS en de Sociale Verzekeringsbank (SVB). Beleidsmakers en experts op het gebied van asbest en gezondheid analyseren op 22 augustus welke onderzoeksvragen op het gebied van asbest en gezondheid relevant zijn, hoe de mesothelioomincidentie zich gaat ontwikkelen, op welke plekken blootstelling voorkomen moet worden en waarin de IAS Monitor verbeterd kan worden. Na een presentatie van de monitor worden aan de hand van stellingen vier thema s behandeld: 1. Onderschatte en onverwachte beroepsrisico s (zie ook pag. 22) 2. Milieugerelateerde asbestblootstelling 3. Verhoogd risico door aard van de asbestblootstelling en 4. IAS Monitor en het buitenland In het algemeen is de conclusie dat de IAS Monitor veel gegevens bevat die niet alleen voor de wetenschap, maar ook voor beleidsmakers en uitvoering relevant kunnen zijn. Mogelijk zijn beroepsgroepen en sectoren die, volgens de monitor in het verleden het grootste asbestrisico hadden nog steeds risicovol. Bovendien kan aan de hand van gegevens van milieuslachtoffers (TNS) en slachtoffers die minder verwachte beroepen hadden het risico van incidentele of kortdurende asbestblootstelling nader worden onderzocht. 17 Deelnemers Ronde Tafelgesprek

20 Klanttevredenheid Belevingsonderzoek De afgelopen jaren meet het IAS de tevredenheid van de aanvragers, teneinde de kwaliteit van de dienstverlening te monitoren en daar waar nodig te verbeteren. Zo ook in Aanvragers ontvangen direct na afronding van hun aanvraag een lijst met vragen over o.a. de kwaliteit van de intake, de informatie over de voortgang van de behandeling en de kwaliteit van het rapport over het arbeidsverleden van het slachtoffer en het contact met de medewerkers. Ruim 67% van de in 2012 verstuurde vragenlijsten wordt aan het IAS ingevuld teruggestuurd. Dit resulteert in 320 lijsten, met de volgende antwoorden. Vraag Ja % Nee % Geen Mening % Gaf het IAS voldoende uitleg bij het invullen van het vragenpakket? Verliep het intakegesprek goed? 98 1,5 0,5 Werd tijdens de behandeling voldoende informatie verstrekt over de voortgang? Werd de informatieverstrekking over het algemeen als duidelijk ervaren? Was het contact met de medewerkers van het IAS prettig? Zeer belangrijk is dat de aanvraag direct na de diagnose bij het IAS wordt ingediend. De behandelend specialist speelt hierbij een cruciale rol. In dit verband werkt het IAS nauw samen met de vereniging van longartsen (NVALT), in de hoop dat de longartsen hun patiënt wijzen op de mogelijkheden van het IAS. Het belevingsonderzoek meet of de specialist heeft gewezen op het belang van een tijdige aanvraag. Zoals uit onderstaande tabel blijkt is er in de afgelopen jaren sprake van een stijgende tendens. Het aantal specialisten dat niet doorverwees naar het IAS is in de loop der tijd gehalveerd van 134 (37,3%) naar 65 (18,1). Tijdvak Aantal lijsten Aantal antwoorden Ja Nee Januari maart April 2009 mei Juni 2010 juli Augustus 2011 september Huisbezoek De dienstverlening van het IAS biedt ook de mogelijkheid voor huisbezoek. De indiener van een aanvraag wordt altijd gevraagd of een huisbezoek gewenst is. Inmiddels wordt in ruim 78 % van de gevallen gebruik gemaakt van deze mogelijkheid. Uit de 2012 gehouden evaluatie van het huisbezoek blijkt dat de asbestslachtoffers of hun contactpersonen tevreden zijn over de wijze waarop het huisbezoek verlopen is. Het onderzoek spitst zich toe op de beleving van het huisbezoek. Is er voldoende tijd genomen voor het bezoek, is het grondig genoeg, hoe wordt het optreden van de IAS-medewerker ervaren? De conclusie is dat het huisbezoek op prijs wordt gesteld. Als rapportcijfer scoort het gemiddeld een 8+.

21 Interview Nellie Martens, bureausecretaris van het IAS Men is vrijwel altijd tevreden over ons werk Toen ik bij het IAS kwam wist ik nog niet zo veel van de asbestproblematiek. Bij mijn eerdere werkgevers had ik met heel andere dingen te maken gehad en ik kende ook niemand in mijn omgeving met een asbestziekte. Maar het belang van het IAS voor asbestslachtoffers werd me al snel duidelijk, ik wilde daar graag op mijn manier een steentje aan bijdragen. In 2004 ben ik hier begonnen in een functie die op dit moment bureausecretaris heet. Het is een zeer gevarieerde baan, waarin ik veel van mezelf kwijt kan. Ik ga geen dag met tegenzin naar het werk, al heb je hier uiteraard wel te maken met dood en verdriet. Een belangrijk aspect van mijn functie is de bedrijfsvoering van het IAS. Dan moet je denken aan alle mogelijke bureauzaken op organisatorisch, administratief en financieel gebied. Ik heb met heel veel mensen contact, ook met de slachtoffers, waar het uiteindelijk natuurlijk allemaal om draait. Die krijg ik als eerstelijns voorlichter van het IAS vaak aan de telefoon. Belangrijk ook is de communicatie met medisch specialisten en dan vooral met de longartsen, omdat zij een belangrijke schakelfunctie vervullen. Zij weten immers of iemand mesothelioom heeft en kunnen die persoon als eerste op het spoor van het IAS zetten. Daarom proberen we de longartsen zoveel mogelijk bij het instituut te betrekken. Zo krijgen zij bijvoorbeeld aan het begin van elk jaar onze folder met actuele informatie over de financiële tegemoetkoming en schadevergoeding bij mesothelioom. De samenwerking met de longartsen vereniging (NVALT) is bij dit alles zeer belangrijk. Waar wij hier veel waarde aan hechten en wat ook tot mijn werkterrein behoort, dat is het tevredenheids onderzoek onder slachtoffers. Het is voor het IAS uitermate nuttig om te weten of er in de keten van dienst verlening zaken zijn, waar men mogelijk niet tevreden over is. Zo kun je als instelling erachter komen of je misschien procedures moet veranderen en dingen anders moet gaan doen. In de loop der tijd is er zo een aantal veranderingen doorgevoerd. Gelukkig scoren wij in het gehele spectrum hoge cijfers. Zo is vrijwel iedereen die door het IAS is bemiddeld, meer dan tevreden over de huisbezoeken die wij afleggen. Die evaluatie doe ik telefonisch en het is altijd weer fijn om te horen als iemand ons werk waardeert. Mensen zijn vaak dankbaar voor de financiële tegemoetkoming of de schadevergoeding die ze hebben ontvangen. Dat men tevreden over ons is, blijkt ook wel uit de donaties die wij elk jaar mogen ontvangen. Zo gebeurt het geregeld dat iemand bij overlijden geen bloemen wil, maar in plaats daarvan vraagt om een bedrag aan ons over te maken. Dit soort waardering maakt het werk dat ik doe heel waardevol. 19

22 IAS MONITOR Sectoren Bouw en installatie Industrie Handel en diensten Transport Defensie Delfstoffen Energie Landbouw Zeker Misschien Figuur: IAS-aanvragers naar sector : Bron: IAS-aanvragen 2005 t/m Asbestblootstelling naar sector ( ) De figuur hierboven laat zien in welke sectoren IAS-aanvragers sinds 1950 hebben gewerkt en zeker of misschien aan asbest zijn blootgesteld. De belangrijkste tak is de bouwnijverheid (gebouwen en grond-, water- en wegenbouw) en installatiebranche (sanitair, verwarming, electra e.d), gevolgd door de industrie (met name scheepsbouw en metalectro). In de bouw is vooral met asbestcement gewerkt. Veel bouwmaterialen met asbestcement (naar schatting zo n 65%) zijn gebruikt als dak bedekking en wandmateriaal. In de industrie heeft de asbestblootstelling vooral plaatsgevonden in de scheepsbouw en metaal-, machine- en elektrotechnische industrie (zie figuur hieronder). In de IAS Monitor op de website van het IAS is te zien dat in de omvang van de blootstelling door de jaren heen een verschuiving plaatsvond van de industrie (vooral scheepsbouw) naar de bouw. In de jaren 50 was de Industrie, met name de scheepsbouw verhoudingsgewijs het grootst, in de jaren 70 de bouw en installatie. Als gekeken wordt naar de groep die verklaard heeft zeker in een bepaald dienstverband te zijn blootgesteld, dan hebben de meeste asbestblootstellingen in de jaren 60 en 70 plaatsgevonden (resp 58 en 50%). bouwmaterialen, aardewerk, glaswerk chemie, kunststoffen, rubber frictiematerialen, auto-, rijwiel, motor Zeker Misschien 20 industrie overig metalectro scheepsbouw textiel, hout, confectie, papier treinbouw vliegtuigbouw voedings- en genotsmiddelen Figuur: IAS-aanvragers naar industriesector : Bron: IAS-aanvragen 2005 t/m 2011

23 Nederlandse asbestontwikkelingen Asbestdrama Kanaleneiland In de Utrechtse wijk Kanaleneiland start op 16 juli de asbestsanering van een flat van woningcorporatie Mitros. Zes dagen later wordt groot alarm geslagen vanwege de vondst van asbest. Bewoners van meerdere flatgebouwen worden geëvacueerd, delen van de wijk afgesloten. In het gebied wordt een noodverordening ingesteld. Bij de bewoners ontstaat enorme onrust, mede gevoed doordat de informatievoorziening schromelijk tekortschiet en doordat deskundigen van velerlei pluimage over elkaar heen tuimelen met vaak divergerende meningen. De eerste bewoners keren in augustus terug, de laatste pas in januari Na uitgebreid onderzoek meldt TNO op donderdag 16 augustus dat bij de bouw van de flat asbest van het type amosiet is gebruikt om een holle ruimte achter een kitvoeg op te vullen, een zeer ongebruikelijke toepassing die je nooit tegenkomt. Het was dan ook niet te voorzien dat asbest zou vrijkomen. Woningcorporatie Mitros is inmiddels al meer dan vijf miljoen euro kwijt aan het asbestdrama. De corporatie kan dat alleen betalen door geplande renovatie elders in de stad uit te stellen. De evaluatie achteraf was vernietigend. De getroffen maatregelen na de asbestvondst waren disproportioneel en onnodig belastend. Er werd rigoureus ingegrepen, maar de bewoners kregen bijna niets te horen. In paniek werd besloten halsoverkop massaal te evacueren, maar achteraf was die haast niet nodig geweest. Er werd teveel over bewoners gesproken in plaats van met bewoners. Het crisisteam dat de gemeente na de evacuatie instelde, functioneerde slecht. Ook bij het opruimen van het asbest ging van alles mis. Verder was er te weinig toezicht op de sanering. Waarom zoveel asbestpaniek Waar komt die asbestgekte nu eigenlijk vandaan? Voor een deel uit onwetendheid van de risico s van asbestblootstelling bij bestuurders en burgers. Veel meer dan dat hechtgebonden asbest ongevaarlijk is, als men het maar zo laat zitten komt men over het algemeen niet. Voor een ander deel uit de door de wetenschap gevoede boodschap dat blootstelling aan asbest veel gevaarlijker is dan gedacht. Voor wat betreft dit laatste is het in 2010 gepubliceerde advies van de Gezondheidsraad (GR) maatgevend. Het aantal asbestdoden zou niet 700 maar 1400 per jaar zijn. Op basis hiervan dringt de GR aan op veel strengere blootstellingsnormen, een advies dat inmiddels is overgenomen door de overheid. In de discussie over dit onderwerp zijn vraagtekens gezet bij de hardheid van de empirische gegevens waarop het advies van de GR is gebaseerd. De Gezondheidsraad baseert zich op gegevens van specifieke (buitenlandse) cohorten hoog blootgestelde asbestwerkers, die naar de Nederlandse situatie zijn geëxtrapoleerd. De Raad heeft echter niet gekeken naar de inmiddels bijna 6000 verklaringen van Nederlandse slachtoffers die door het IAS zijn opgetekend. Uitgaande van die verklaringen lijkt het beeld complexer te zijn. Mensen zijn bijvoorbeeld niet alleen maar in één beroep aan asbest blootgesteld, maar hebben in hun leven meerdere, soms verschillende asbestrisicoberoepen gehad en/of zijn ook daarbuiten met verschillende asbestbronnen in aanraking geweest. En bij milieugerelateerde asbestslachtoffers, bijvoorbeeld bij vrouwen met mesothelioom, kan niet zomaar worden aangenomen dat daar sprake is van lage asbestblootstelling. Nederland zat immers vol asbest. Meerdere bronnen kunnen cumulatief voor hoge blootstelling zorgen (meer informatie op pagina 26). 21 * Voor bronvermelding zie website IAS: onder Nieuws en Editorials