Instituut Asbestslachtoffers

Transcriptie

1 Instituut Asbestslachtoffers Verslag over 2009

2 Instituut Asbestslachtoffers (IAS) Het Instituut Asbestslachtoffers (IAS) adviseert de Sociale Verzekeringsbank (SVB) over het recht op een tegemoetkoming voor asbestslachtoffers met de ziekte mesothelioom. Daarnaast bemiddelt het IAS tussen (ex-)werkgevers en (ex-)werknemers over het betalen van een schadevergoeding. Het IAS is daarvoor in 1999 opgericht door organisaties van werkgevers en werknemers, het Comité Asbestslachtoffers, het Verbond van Verzekeraars en de overheid. Meer informatie vindt u op de website van het IAS: Colofon Uitgave van Instituut Asbestslachtoffers IAS publicatie 2010/2 Redactie Simone Aarendonk Derk Morreau Machiel van der Woude Druk en vormgeving Artoos Communicatiegroep B.V. April 2010

3 Inhoudsopgave Voorwoord 2 Het IAS in Resultaten bemiddeling en advies - Commissie Hijma - IAS-Monitor - Evaluatie huisbezoek - Workshop met verzekeraars - Uitvoeringsorganisatie verhuisd Kerncijfers IAS Instroom, uitstroom, voorraad - Regeling TAS en Regeling TNS - Afgewikkelde aanvragen Doorlooptijden Klanttevredenheid 13 Epidemiologische ontwikkelingen 14 - IAS-Monitor Medische ontwikkelingen 18 - Alle asbestsoorten zijn kankerverwekkend - Ervaringen van Britse mesothelioompatiënten - Relatie tussen mesothelioom en bestraling Internationale ontwikkelingen 26 - Mesothelioom neemt nog steeds toe - Pleidooien voor asbestregisters - Asbestproducten Interviews - Ger Wagemans 7 - Ronald Damhuis 17 - Arie Woltmeijer 21 - Cees Meulendijks 25 - Lieve Binnendijk 29 - Michel Roumen 31 Nieuws - Politiek 6 - Milieu/veiligheid 16 - Medisch 20 - Opmerkelijk 24 - Voorlichtingscampagnes 28 Personalia 30 Financieel verslag over Accountantsverklaring 42 Juridische ontwikkelingen 22 - Advies commissie Hijma - Proportionele aansprakelijkheid - Strafzaken wegens nalatigheid asbest Missie, taken en werkwijze 43 Summary 44 1

4 Voorwoord Wie denkt dat de gevaren van asbest en de massieve aanwezigheid hiervan in onze samenleving zo langzamerhand alom bekend zouden zijn komt bedrogen uit. 50 jaar na de start van de grootschalige import en toepassing van asbest in ons land loopt de burger, onwetend en argeloos als hij nog steeds is het risico blootgesteld te worden aan een, naar pas veel later zal blijken, fatale hoeveelheid asbestvezels. Deze situatie wordt nog in de hand gewerkt door overtreding van de wet- en regelgeving door asbestsaneringsbedrijven, die, zo blijkt uit de veroordelingen in 2009, soms zeer onverantwoordelijk te werk gaan. Een zeer ongewenste situatie. Hoe ziet de ontwikkeling van het aantal mesothelioomslachtoffers er uit? In dit jaarverslag wordt uitgebreid bericht over de jaren Het Integraal Kanker Centrum Rotterdam (IKR) heeft daartoe in opdracht van het IAS op basis van cijfers van de Nederlandse Kankerregistratie een monitor ontwikkeld waarmee de epidemiologische ontwikkelingen gevolgd kunnen worden. Daaruit blijkt onder andere dat het aantal slachtoffers in genoemde periode substantieel is gestegen en dat de gemiddelde leeftijd toeneemt. De IAS Monitor zal jaarlijks worden geactualiseerd en via de website van het IAS bekend worden gemaakt. Over de voor ons liggende jaren levert de IAS monitor geen informatie op. In het interview met Ronald Damhuis, coördinator van het IKR, dat is opgenomen in dit jaarverslag, wordt een tipje van de sluier opgelicht, hoewel hij voorspellen ook moeilijker vindt dan terugkijken en er sprake is van regionale trends. Naar de mening van de heer Damhuis is het hoogtepunt wel bereikt. Het aantal asbestslachtoffers zal niet verder oplopen. Laten we het van harte hopen. We hebben het hierboven wél over de Nederlandse situatie. Traditiegetrouw wordt in het IAS jaarverslag ook veel nieuws opgenomen betreffende andere landen waar veel asbest is toegepast. Er is zelfs asbest op Antartica! China, India, Rusland, Kazakstan en Brazilië, om de vijf grootste gebruikers te noemen, gaan een donkere toekomst tegemoet, met een zeer groot aantal slachtoffers. Het is tegen deze achtergrond dan ook ronduit verwerpelijk dat jaarlijks miljoenen tonnen asbest worden geproduceerd. Daar zouden in internationaal verband nadere afspraken over moeten worden gemaakt om in de nabije toekomst tot een wereldwijd asbestverbod te komen. 2 In 2009 overschrijdt het aantal aanvragen dat in behandeling wordt genomen de % hiervan was eind december 2009 afgehandeld. Het IAS tracht de dossiers zo snel en zorgvuldig mogelijk af te handelen. Daartoe zijn afspraken gemaakt met de betrokken partijen over de procedure en de gehanteerde protocollen. 80% van de dossiers, waarbij sprake is van bemiddeling, moet binnen 6 maanden zijn afgerond. De tegemoetkoming op basis van de TAS- en TNS-regeling dient voor een zelfde percentage binnen twee maanden te zijn verstrekt. Aan deze afspraken heeft de uitvoeringsorganisatie zich gehouden. Al sinds de oprichting van het IAS wordt de dossierbehandeling uitgevoerd door BSA Schaderegeling en is de IAS-unit mee gegroeid met nieuwe beleidsontwikkelingen (bijvoorbeeld voorschot- en TNS-regeling) en nieuwe eisen ten aanzien van dossierbehandeling. In dit jaarverslag komt de directeur van BSA Schaderegeling Michel Roumen aan het woord en onderstreept terecht het goede werk dat de dossierbehandelaars dag in dag uit leveren. Oók ten tijde van de verhuizing van BSA van Den Haag naar Zoetermeer, waar een schitterend nieuw kantoor werd betrokken. Een goede basis om ook in de toekomst met succes te kunnen werken.

5 De dossierbehandeling werd ook in 2009 gewaardeerd. Dat merken de dossierbehandelaars zelf via het persoonlijke contact met de slachtoffers als ook betrokken medewerkers van de verzekeraars en werkgevers. Maar ook langs andere weg blijkt die waardering in Het klanttevredenheidsonderzoek laat zien dat de dienstverlening van het IAS goed gewaardeerd wordt door de aanvragers. 94% van de respondenten is tevreden. Inmiddels is de dienstverlening ook uitgebreid met de mogelijkheid van huisbezoek. In 2009 werd hier in 60% van de gevallen gebruik van gemaakt. Een evaluatieonderzoek laat zien dat het huisbezoek met een 8 wordt gewaardeerd door de aanvragers. Een mooi rapportcijfer, dat wordt bevestigd door de heren Binnendijk en Meulendijks, die zijn geïnterviewd voor dit jaarverslag. Beiden zijn getroffen door mesothelioom en laten zien op welke ingrijpende wijze de ziekte hun dagelijks leven heeft veranderd. Voor het welslagen van het IAS is de grote betrokkenheid van de organisaties die het IAS schragen en in de Raad van Toezicht en Advies vertegenwoordigd zijn van veel belang. Een vertegenwoordiger van het CNV, Arie Woltmeijer, komt in het jaarverslag aan het woord. Hij is van mening dat de laatste jaren door het IAS veel winst is geboekt in de afhandeling van de procedures en dus in de bekorting van de juridische lijdensweg. Maar er zijn volgens de heer Woltmeijer nog steeds zaken die beter kunnen. Er is dus nog veel werk aan de winkel, zoals ook Ger Wagemans, bestuurslid van het IAS in dit verslag onderstreept met zijn pleidooi voor meer onderzoek passend in de ontwikkeling naar kenniscentrum. Een ander punt is de afronding van de discussie over de uitbreiding van de dienstverlening naar asbestoseslachtoffers. Tijdens het congres op 26 januari 2010 ter gelegenheid van het 10-jarig bestaan van het IAS worden de uitdagingen voor het IAS in de toekomst nader benoemd. Tot slot past een woord van dank aan de organisaties waarmee intensief wordt samengewerkt om de missie van het IAS te realiseren. BSA Schaderegeling en IKR werden reeds genoemd. Met de Sociale Verzekeringsbank worden de TAS- en TNS-regeling uitgevoerd. Op medisch terrein wordt gebruik gemaakt van de expertise van het Nederlands Mesotheliomen Panel en de werkgroep Mesotheliomen van de longartsenvereniging NVALT, op arbeidshygiënisch terrein TNO, Erasmus Universiteit Rotterdam en Technische Universiteit Delft. Samen met alle genoemde organisaties zal het IAS zijn werk in de toekomst met onverminderde inzet blijven vervullen. Den Haag, 24 maart 2010 M.R. van der Heijden, voorzitter M.A. van der Woude, directeur 3

6 Het IAS in was het tiende jaar van het Instituut Asbestslachtoffers (IAS). In dat jaar overschrijdt het totale aantal aanvragen de Hierna volgt een toelichting op de resultaten en de belangrijkste gebeurtenissen. Resultaten bemiddeling en advies Het IAS neemt in aanvragen in behandeling en wikkelt 503 aanvragen af. In totaal zijn in de afgelopen tien jaar 4158 aanvragen in behandeling genomen. Hiervan is eind december % (3872) afgewikkeld. Aan de SVB worden in adviezen afgegeven in verband met een aanvraag voor een tegemoetkoming in het kader van de TAS of TNS-regeling, 391 voor een TAS en 90 voor een TNS. In 387 gevallen (80,5%) adviseert het IAS de SVB de tegemoetkoming toe te kennen, verdeeld over 315 (81,4%) positieve adviezen voor een TAS en 72 (18,6%) voor een TNS-tegemoetkoming. Sinds de invoering van de regeling TAS in 2000 en de regeling TNS in december 2007 hebben 2273 slachtoffers na een positief advies van het IAS een financiële tegemoetkoming ontvangen in de vorm van een voorschot of eenmalige uitkering. Deze groep bestaat vrijwel geheel (96%) uit mannen met een gemiddelde leeftijd van 69 jaar. Van de in 2009 afgewikkelde bemiddelingen voor werknemers of huisgenoten resulteert 62% in volledige schadevergoeding voor de aanvrager. Sinds 2007 ontvangen de aanvragers van het IAS na sluiting van het dossier een vragenlijst met het verzoek deze in te vullen en aan het IAS te retourneren. In het algemeen kan geconcludeerd worden dat zij de werkwijze van en benadering door het IAS goed beoordelen. Ook het huisbezoek wordt op prijs gesteld. Op pagina 13 worden de resultaten van belevingsonderzoek en huisbezoek nader toegelicht. 4 Onderzoek IAS In overeenstemming met de speerpunten in het Convenant zijn in 2008 drie onderzoeken opgestart: het Medisch Onderzoeksprogramma (MOPI), de IAS Monitor, en een adviesaanvraag aan de Commissie Hijma. In het kader van MOPI is in 2009 op drie onderdelen voortgang geboekt: - een overzichtsstudie van wetenschappelijk onderzoek naar biomarkers, een nieuwe diagnostische techniek voor de ziekte mesothelioom; - een onderzoek naar de kwaliteit van studies op het gebied van asbestgerelateerde longkanker; - de koppeling van databanken die gegevens vastleggen van mensen die door het IAS bemiddeld zijn. Begin 2009 verschijnt het advies van de commissie Hijma over verjaring, stelplicht en bewijslast. De commissie, waarin de hoogleraren Hartlief, Hijma en Snijders zitting hebben, adviseert over enkele majeure knelpunten op dit gebied, waar het IAS in de uitvoeringspraktijk tegen aanloopt. (Lees meer op pag. 22 van dit verslag). Het IAS-bestuur besluit vervolgens de aanbevelingen van de commissie over te nemen en te implementeren voor de uitvoeringspraktijk. Het Integraal Kankercentrum Rotterdam (IKR) ontwikkelt in opdracht van het IAS een monitor waarin de ontwikkeling van het mesothelioom in de tijd gevolgd wordt. Medio 2009 zijn de eerste resultaten op de IAS-website geplaatst. Het betreft het aantal mesotheliomen naar geslacht en diagnose jaar in de periode , de trends in incidentie in dezelfde periode naar leeftijdsgroep en geslacht en de regionale spreiding van mesothelioom in Nederland. Tevens wordt de sterfte aan mesothelioom in internationaal perspectief geplaatst. Het ligt in de bedoeling dat het onderzoek van het IKR jaarlijks plaats vindt. In dit jaarverslag wordt op pag. 14 nader ingegaan op de resultaten van de IAS-monitor.

7 Voorlichting IAS Het IAS verricht in 2009 verschillende voorlichtingsactiviteiten, zowel voor haar primaire doelgroep, de asbestslachtoffers, als voor andere betrokkenen. Zo wordt de brochure geactualiseerd en een bijdrage geleverd aan de herziene brochure borstvlieskanker/mesothelioom van KWF Kankerbestrijding. Inleidingen worden verzorgd voor een Japanse delegatie, studenten van het Erasmus in Rotterdam en voor verzekeraars. Voor deze laatste groep is in 2009 een tweede bijeenkomst georganiseerd over de behandeling van mesothelioomclaims. Het programma richt zich uitgebreid op de ins en outs van de dossierbehandeling bij de verschillende organisaties met bijzondere aandacht voor de door het IAS vastgestelde doorlooptijden. Verder worden enkele juridische knelpunten met betrekking tot verjaring en bewijslast besproken. De in 2008 vernieuwde website wordt nog steeds goed bezocht. In 2009 bezochten meer dan mensen minimaal één keer de website. In 63% van de gevallen werd de website gevonden via een zoekmachine, voornamelijk google, in 6% via verwijzende sites en in 31% van de gevallen door direct het zoekadres in te typen. Aan een vast adressenbestand wordt in 2009 vier keer een elektronische nieuwsbrief verstuurd met informatie over gebeurtenissen die wereldwijd plaatsvonden op het gebied van asbest en gezondheid. Geïnteresseerden kunnen de nieuwsbrieven van de website downloaden. Uitvoeringsorganisatie verhuisd In 2009 verhuist de uitvoeringsorganisatie van de Scheveningseweg in Den Haag naar Bredewater 6 in Zoetermeer. Het nieuwe, grotere kantoor straalt uit wat het IAS wil zijn: transparant, laagdrempelig en zakelijk. Door een goede voorbereiding leidt de verhuizing niet tot bijzondere problemen bij de dossierbehandeling. 5 Kantoor uitvoeringsorganisatie in Zoetermeer

8 6 Nieuws Politiek Strengere regels voor toezichthouders asbestverwijdering De ministerraad stemt begin maart, op voorstel van minister Donner van Sociale Zaken en Werkgelegenheid in met nieuwe regels voor toezichthouders van asbestverwijdering. In de nieuwe opzet beoordeelt de Raad voor Accreditatie of een certificerende en keurende instelling voldoet aan door de minister vastgestelde eisen en zal dit periodiek controleren. Daarnaast houdt het Instituut voor Werk en Inkomen onafhankelijk toezicht op certificerende en keurende instellingen die op de commerciële markt opereren. Brief minister Cramer stand van zaken asbestdossier In een brief aan de Tweede Kamer geeft minister Cramer begin februari 2010 een overzicht van ontwikkelingen sinds januari 2009 in het asbestdossier. Daarbij richt zij zich in hoofdzaak op maatregelen tegen de gebrekkige naleving van de regels inzake asbestverwijdering zoals die onder meer in de rapporten van het Bureau Bartels en de VROMinspectie naar voren komt, maatregelen als verscherpte controle en sancties richting gemeenten en de branche zelf. Verder heeft het Openbaar Ministerie in 2008 en 2009 via het strafrecht prioriteit gegeven aan de handhaving van de asbestregelgeving. Tot slot meldt de minister dat het definitieve advies van de Gezondheidsraad inzake wettelijke normen voor asbest in de eerste helft van 2010 wordt verwacht. Kamervragen SP In november stelt de SP vragen aan minister Donner over de in 2008 en 2009 behaalde resultaten en werkwijze in de uitvoering van de TAS- en TNS-regeling. In zijn antwoord meldt minister Donner, naar de stand tot november, hoeveel tegemoetkomingen volgens beide regelingen zijn uitgekeerd en welk deel het IAS en de Sociale Verzekeringsbank op een derde partij hebben kunnen verhalen. Ook meldt hij dat de belemmeringen in de mogelijkheid tot verhaal voor de TAS-regeling van juridische aard zijn en voor de TNS-regeling liggen in het bewijsaspect: in nagenoeg alle gevallen kunnen TNS-slachtoffers en/of nabestaanden niet aangeven hoe, waar of wanneer blootstelling aan asbest heeft plaatsgevonden, dan wel kan men dit niet aantonen door middel van bewijs en/of getuigen. Ondanks deze belemmeringen concludeert hij dat de huidige verhaalsmethode goed functioneert. * Voor bronvermelding zie website IAS: onder Nieuws

9 Interview Ger Wagemans is directeur van DSM-dochter Chemelot en zit in het bestuur van het IAS. Gezond de poort in, gezond er weer uit en anders je verantwoordelijkheid nemen Bij DSM heb ik als bedrijfsjurist en personeelsman te maken gehad met bedrijfsongevallen en mensen die mogelijk ziek waren geworden door het werk. Daarbij zaten ook slachtoffers van het werken met asbest. Net als in de scheepsbouw en bij Defensie, werd er in de vroege chemietijd geïsoleerd met asbest. Als bedrijf hebben we altijd geprobeerd om op een fatsoenlijke manier met ziekte en ongevallen om te gaan. Door de jaren heen zijn daarbij uiteraard de inzichten behoorlijk veranderd. En terecht. Wat mij betreft is het motto: gezond de poort in, gezond de poort uit en als dat niet mogelijk is, moet je als werkgever je verantwoordelijkheid nemen. Toen we zagen dat vragen en problemen van onze werknemers soms volstrekt ondergeschikt dreigden te raken aan juridische procedures en verzekeringen, zijn we een andere koers gaan varen. Dat heeft in de beginjaren 80 van de vorige eeuw geleid tot wat wij hier het Ongevallenoverleg noemen. Ik ben daar jarenlang voorzitter van geweest. Bij een ongeval gaan we met alle disciplines die er bij betrokken zijn om de tafel zitten. We bekijken zo breed mogelijk wat er precies is gebeurd en vooral wat we daarvan kunnen leren en hoe we de zaak voor het slachtoffer het beste kunnen aanpakken. Ik voelde daarom al snel binding met het IAS, omdat ook daar de oplossing voor het slachttoffer centraal staat en men tracht om zaken door bemideling en persoonlijk contact op te lossen en uit de juridische sfeer te houden. Eigenlijk dus net zoals we dat bij DSM al heel lang doen. Puur menselijke belangstelling Zoals ik tegen het instituut aankijk, is het in bedrijfstermen een goed lopende, geoliede machine. Er kunnen altijd dingen beter, maar wat mij betreft liggen die vooral op individueel niveau. Een in mijn ogen zeer belangrijke verbetering, is de invoering van huisbezoeken geweest. Het is ook mijn ervaring, dat je formeel veel kunt doen, maar dat persoonlijke contacten en puur menselijke belangstelling uiteindelijk veel belangrijker zijn. Uit de tevredenheidsonderzoeken die het IAS laat doen, kun je ook zien hoezeer die aanpak door de mensen wordt gewaardeerd. Als het gaat om uitbreiding van de werkingssfeer van het instituut, dan moeten we wat dat betreft ook heel goed bekijken of onze dienstverlening niet in het gedrang komt. Ik ben er een warm voorstander van om ook andere groepen slachtoffers te helpen, maar dat mag niet ten koste gaan van waar het IAS in eerste instantie voor is opgericht, de slachtoffers met mesothelioom. Voor wat betreft de toekomst van het IAS verwacht ik veel van van het medisch onderzoeksprogramma, dat de komende jaren gaat lopen. Door onderzoek kunnen we ervoor zorgen dat de nog aanwezige witte vlekken van de asbestproblematiek in kaart worden gebracht en ons ontwikkelen tot gezaghebbend kennisinstituut. Zo kunnen we de maatschappij nog beter ten dienste te staan. 7 JAARVERSLAG 2008 INSTITUUT ASBESTSLACHTOFFERS

10 Kerncijfers IAS 2009 Het IAS adviseert de Sociale Verzekeringsbank (SVB) over het recht op een tegemoetkoming van (2009) voor asbestslachtoffers met de ziekte mesothelioom op grond van de Regeling tegemoetkoming asbestslachtoffers (TAS) of (sinds 1 december 2007) de Regeling tegemoetkoming nietloondienstgerelateerde slachtoffers van mesothelioom (TNS). Daarnaast bemiddelt het IAS tussen (ex-) werkgevers en (ex-)werknemers over het betalen van een schadevergoeding van (normbedrag 2009). Als het slachtoffer al overleden is kunnen nabestaanden bemiddeling aanvragen voor vergoeding van materiële schade en overlijdensschade (2009: elk 2.824). Hierna volgen de belangrijkste cijfers over 2009 inzake de advies- en bemiddelingsactiviteiten van het IAS. Evenals in het jaarverslag over 2008 wordt dit keer weer informatie gegeven over het karakter van de afgewikkelde aanvragen. De informatie in dit hoofdstuk laat zien dat een deel van de aanvragen niet voor bemiddeling in aanmerking komt. Dit enerzijds omdat de diagnose mesothelioom niet door NMP of NVALT bevestigd wordt, in andere gevallen omdat de werkgever niet meer bestaat of de vorderingen inmiddels zijn verjaard. Ook TNS-aanvragen komen niet in aanmerking voor bemiddeling. Instroom, uitstroom, voorraad Het IAS neemt in aanvragen in behandeling en wikkelt 503 aanvragen af. Onderstaande tabel laat zien dat de instroom in de maanden juli, augustus en september en de uitstroom in oktober relatief hoger is dan in andere maanden. Een artikel over asbestslachtoffers en de TAS/TNS-regeling in het derde kwartaalblad AOW/ANW van de SVB zorgt voor extra aanvragen van mensen die zich herkennen in wat daar beschreven wordt. Dit blad wordt onder alle AOW-gerechtigden in Nederland vespreid. Dossierontwikkeling 2009 Jan Feb Mrt Apr Mei Jun Jul Aug Sep Okt Nov Dec Totaal Instroom Uitstroom Tabel: totale instroom en uitstroom per maand in Dossierontwikkeling Het diagram op de volgende pagina toont de afwikkeling van de instroom sinds de start van het IAS in Te zien is dat de instroom in 2009 lager is dan in Het diagram laat eveneens zien dat het aantal aanmeldingen in 2000 exceptioneel hoog is, en in 2003, 2007 en 2008 een sprong maakt. In 2000 is de instroom bijzonder hoog door de oude claims, die met de komst van het IAS vooral in de eerste maanden ingediend worden (het zgn. stuwmeereffect). De invoering van de voorschotregeling is de meest waarschijnlijke oorzaak voor de stijging van het aantal aanmeldingen in De stijging van 2007 en 2008 vloeit voort uit de invoering van de TNS-regeling in december 2007 en een algehele toename van het aantal slachtoffers met mesothelioom. In totaal zijn in de afgelopen tien jaar 4158 aanvragen in behandeling genomen. Hiervan is eind december % (3872) afgewikkeld. De voorraad bedraagt op dat moment 286 dossiers, 6,9% van de totale instroom.

11 afgerond voorraad Diagram afwikkeling instroom Regeling TAS en Regeling TNS Sinds de invoering van de Regeling TAS in 2000 en de regeling TNS in december 2007 hebben 2273 slachtoffers na een positief advies van het IAS een financiële tegemoetkoming ontvangen in de vorm van een voorschot of eenmalige uitkering. Sinds 2003 wordt de tegemoetkoming in de vorm van een voorschot uitgekeerd.het voorschot wordt verstrekt op basis van de diagnose maligne mesothelioom en de aannemelijkheid dat het slachtoffer in zijn werk of op andere wijze is blootgesteld aan asbest. Pas daarna vindt het onderzoek in het kader van de bemiddeling tussen de werknemers en de werkgever/verzekeraar plaats. Vóór 2003 diende eerst bemiddeling plaats te vinden, voordat sprake kon zijn van een tegemoetkoming krachtens de Regeling TAS. De voorschotregeling is ingevoerd omdat veel slachtoffers, ondanks de inspanningen van het IAS, overleden voordat het bemiddelingstraject volledig was afgerond. Instroom aanvraag tegemoetkoming TAS/TNS De tabel op de volgende pagina vermeldt de aanvragen voor een tegemoetkoming sinds de invoering van de voorschotregeling. Uit de gepresenteerde cijfers blijkt dat het aantal aanvragen voor een tegemoetkoming als voorschot in 2009 (469) flink hoger is dan in 2007 (368), maar lager is dan in 2008 (532). De stijging ten opzichte van 2007 ligt enerzijds in de uitbreiding van de reikwijdte naar alle mensen met de ziekte mesothelioom (sinds december 2007), maar kan voor een klein deel in augustus, september ook verklaard worden door het al eerder beschreven effect van het artikel in het SVB derde kwartaalblad AOW/ANW. Het hogere aantal aanvragen in 2008 is te verklaren doordat in dat jaar de TNS-regeling net van kracht is en mensen met terugwerkende kracht een aanvraag voor een tegemoetkoming in kunnen dienen, iets wat vooral in de eerste maanden in dat jaar voor extra aanvragen zorgt. Zonder dergelijke effecten ligt het aantal aanvragen per maand gemiddeld tussen de 30 en 45. 9

12 Jaar jan feb mrt apr mei jun jul aug sep okt nov dec Totaal Totaal Tabel: aanvraag TAS/TNS als voorschot per maand en jaar van instroom Beslissing op aanvraag tegemoetkoming In 2009 worden aan de SVB 481 adviezen afgegeven in verband met een aanvraag voor een tegemoetkoming in het kader van de TAS of TNS-regeling, 391 adviezen voor een TAS en 90 voor een TNS. TAS aantal adviezen waarvan negatief % waarvan positief ,3% ,9% ,5% ,5% ,5% ,5% ,8% ,2% ,9% ,6% ,0% ,1% ,.4% ,6% Totaal ,3% ,7% TNS aantal adviezen waarvan negatief % waarvan positief ,0% ,9% % ,% 72 80,0% Totaal ,9% ,1% % % Tabel: verdeling beslissing op aanvraag voorschot 10 In 387 gevallen (80,5%) adviseert het IAS de SVB de tegemoetkoming toe te kennen, verdeeld over 315 (81,4%) positieve adviezen voor een TAS en 72 (18,6%)voor een TNS. Het percentage positieve adviezen dat jaarlijks afgegeven wordt is sinds 2004 stabiel en ligt steeds rond de 80%. Het advies is in 2009 in 94 gevallen negatief (19,5%). In de meeste gevallen (64,9%) is de afwijzingsgrond geen mesothelioom. In een kwart van de gevallen (25,5%) gaat het om mensen die al zijn overleden en geen nabestaande hebben in de zin van de TAS/TNS-regeling. De SVB kent in 2009 in 319 gevallen een TAS- en in 72 gevallen een TNS-tegemoetkoming toe. Dit aantal wijkt iets af van het aantal positieve adviezen dat het IAS heeft afgegeven. Eén van de redenen hiervoor is de jaaroverschrijding (IAS adviseert in het ene, jaar SVB beslist in het volgende jaar). JAARVERSLAG 2008 INSTITUUT ASBESTSLACHTOFFERS

13 9,6% diverse redenen 25,5% geen nabestaande 64,9% geen maligne mesothelioom Figuur: Reden voor afwijzing tegemoetkoming Afgewikkelde aanvragen 2009 In 2009 heeft het IAS totaal 500 dossiers financieel afgewikkeld. 24 aanvragen vervallen al in het begin van de procedure voordat het onderzoek kan worden opgestart. In dit onderzoek vraagt het IAS aan expertpanels (pathologen en/of longartsen) om bevestiging van de diagnose mesothelioom. Tegelijkertijd wordt samen met de aanvrager nagegaan hoe het contact met asbest heeft plaatsgevonden en of een (ex-) werkgever aansprakelijk is te houden voor de gezondheidsschade. Dit resulteert in: 357 loondienstgerelateerde aanvragen voor TAS en bemiddeling van werknemers (354) of huisgenoten (3), 80 niet-loondienstgerelateerde aanvragen voor TNS en 31 aanvragen van nabestaanden voor vergoeding van materiële schade en overlijdensschade. 7% nabestaanden 18% TNS 75% werknemers/ huisgenoten Figuur: afgewikkelde aanvragen 2009 naar soort aanvraag Resultaten onderzoek werknemers/huisgenoten 82% van alle in 2009 afgewikkelde aanvragen betreft loondienstgerelateerde aanvragen van slachtoffers zelf (werknemers of huisgenoten). Bij hen is onderzocht of er recht is op een tegemoetkoming in het kader van de TAS-regeling en of via bemiddeling met een werkgever c.q. verzekeraar schadevergoeding kan worden verkregen. De tabel op de volgende pagina vermeldt de resultaten die voor deze groep zijn bereikt, waarbij een onderverdeling is gemaakt naar de groep die niet bemiddelbaar blijkt en de groep die wel voor bemiddeling in aanmerking komt. In de rechterkolom staat de belangrijkste reden voor het niet toekennen van tegemoetkoming of voor het niet verkrijgen van de schadevergoeding. Te zien is dat 62% van de groep die bemiddeld kan worden de volledige schadevergoeding van heeft ontvangen. 11 JAARVERSLAG 2008 INSTITUUT ASBESTSLACHTOFFERS

14 Resultaten werknemers/huisgenoten Resultaat Aantal Aantal Reden afwijzing Groep niet bemiddelbaar 124 Geen vergoeding 56 Geen mesothelioom TAS-tegemoetkoming 68 Werkgever onvindbaar,failliet; vordering verjaard Bemiddelbare groep 233 TAS-tegemoetkoming, maar geen schadevergoeding 88 Volledige schadevergoeding 145 Totaal 357 Stelplicht,bewijslast onvoldoende ingevuld; discussie over verjaring Resultaten onderzoek nabestaanden Als het slachtoffer is overleden en zichzelf niet bij het IAS heeft aangemeld, kan zijn nabestaande het IAS verzoeken te bemiddelen voor een vergoeding van voor materiële schade en nog eens voor overlijdensschade. In 2009 zijn 30 aanvragen van nabestaanden afgewikkeld. Hieronder de tabel met de verdeling naar financieel resultaat. Meer dan de helft van de groep blijkt niet bemiddelbaar. In de gevallen waarin wel bemiddeling mogelijk was resulteert 71% in schadevergoeding voor de aanvrager. Resultaten nabestaanden Resultaat Aantal Aantal Reden afwijzing Groep niet bemiddelbaar 16 Geen vergoeding 16 geen mesothelioom, geen bestaande werkgever, geen bewijs dienstverband Bemiddelbare groep 14 Geen vergoeding 4 Stelplicht,bewijslast en verjaringsdiscussie Vergoeding materiële en overlijdensschade 10 Totaal Doorlooptijden Doel van het IAS is schadeclaims van asbestslachtoffers zo snel en zorgvuldig mogelijk af te handelen. Dit om patiënten een lijdensweg te besparen in de korte tijd die hen nog gegeven is. Om dit te bereiken heeft het IAS met de uitvoeringsorganisatie BSA Schaderegeling service levels afgesproken.afspraken zijn gemaakt over doorlooptijden ten aanzien van de intake, het moment waarop het advies inzake de tegemoetkoming wordt afgegeven en de periode die de bemiddeling in beslag kan nemen. Met betrekking tot de intake is overeengekomen dat in 85% van de aanvragen binnen 10 werkdagen alle (ingevulde) formulieren ter ondertekening aan de klant zijn verzonden en de arbeidsverledengegevens voor handen zijn. Vervolgens dient in 80% van de complete aanvragen respectievelijk binnen 40 werkdagen een advies over de tegemoetkoming aan de SVB te worden verstrekt en binnen 125 werkdagen overeenstemming te zijn bereikt over het bemiddelingsresultaat voor het slachtoffer. Verder dient de gemiddelde doorlooptijd voor het advies over de tegemoetkoming en de overeenstemming over het bemiddelingsresultaat kleiner of gelijk te zijn aan respectievelijk 40 en 125 werkdagen. Alle service levels zijn in 2009 bereikt met uitzondering van die voor de het advies aan de SVB in het vierde kwartaal van Reden is de door het artikel in het SVB-blad veroorzaakte extra instroom in het derde kwartaal die zorgt voor een hoge werkvoorraad bij het Nederlands Mesotheliomen Panel (NMP). JAARVERSLAG 2008 INSTITUUT ASBESTSLACHTOFFERS

15 Klanttevredenheid Belevingsonderzoek De dienstverlening van het IAS wordt in 2009 weer goed gewaardeerd door de aanvragers. Dit kan geconcludeerd worden uit de resultaten van het belevingsonderzoek. Sinds 1 juli 2007 meet het IAS de tevredenheid van de aanvragers, teneinde de kwaliteit van de dienstverlening te monitoren en daar waar nodig te verbeteren. Aanvragers ontvangen direct na afronding van hun aanvraag een uitgebreide vragenlijst. Dit resulteerde in de volgende antwoorden: Vraag Ja Nee Geen mening Gaf het IAS voldoende uitleg bij het invullen van het aanvraagpakket? 94% 3% 3% Verliep het intakegesprek m.b.t. het arbeidsverleden goed? 96% 2% 2% Werd tijdens de bemiddeling voldoende informatie verstrekt over de voortgang? 89% 8% 3% Werd de informatieverstrekking over het algemeen als duidelijk ervaren? 95% 4% 1% Was het contact met de medewerkers van het IAS prettig? 95% 2% 3% Van de ruimte voor suggesties en opmerkingen maakten 131 van de 273 respondenten gebruik, waarbij 115 lovende tot zeer lovende opmerkingen werden gemaakt. De overige 16 opmerkingen betroffen suggesties (7) en kritiek (9). Kritische opmerkingen worden uitsluitend gemaakt door slachtoffers en nabestaanden wier aanvraag is afgewezen. Samengevat blijkt uit het onderzoek dat 94% van de respondenten tevreden is, 4% is niet tevreden en 2% heeft geen mening. Geen mening 2% Niet tevreden 4% Tevreden 94% Resultaten belevingsonderzoek Huisbezoek Sinds 2007 biedt het IAS de mogelijkheid voor huisbezoek. De indiener van een aanvraag wordt altijd gevraagd of een huisbezoek mogelijk en gewenst is. Inmiddels wordt in ruim 60% van de gevallen gebruik gemaakt van deze mogelijkheid. In 2009 vindt de eerste evaluatie plaats van het huisbezoek. Het onderzoek spitst zich toe op de beleving van de slachtoffers van het huisbezoek. Is er voldoende tijd genomen voor het bezoek, is het grondig genoeg, hoe wordt het optreden van de IAS-medewerker ervaren? De conclusie is dat het huisbezoek op prijs wordt gesteld. Als rapportcijfer scoort het minimaal een 8. Het is de bedoeling dat dit onderzoek in de komende tijd regelmatig wordt herhaald. 13

16 Epidemiologische ontwikkelingen/ IAS Monitor Hoe gaat het met de ontwikkeling van het aantal asbestslachtoffers. Neemt het aantal toe? Waar komt de ziekte mesothelioom het meest voor? Hoe zit het met de leeftijdsverdeling? Sinds september 2009 kunt u via de website van het IAS op de hoogte blijven van de belangrijkste epidemiologische ontwikkelingen op dit gebied. Het Integraal Kankercentrum Rotterdam heeft op basis van cijfers van de Nederlandse Kankerregistratie (NKR) speciaal voor het IAS een aantal relevante cijfers over de ontwikkeling van de ziekte mesothelioom sinds 1989 op een rijtje gezet. Deze zijn op een speciale pagina onder de titel IAS-Monitor op de IAS-website geplaatst. Zodra nieuwe cijfers bekend zijn, wordt deze pagina geactualiseerd. Hierna volgt een korte toelichting op de figuren die afgebeeld worden. Figuur: aantal mannen met mesothelioom van Het aantal asbestslachtoffers neemt toe Tussen 1989 en 2006 is het aantal mannen en vrouwen dat jaarlijks de ziekte mesothelioom krijgt toegenomen van 258 in 1989 naar 446 mannen in 2006 en van 46 in 1989 naar 82 vrouwen in De groep bestaat dus grotendeels uit mannen. Bij analyse van de TAS- en TNS-gegevens van de Sociale Verzekeringsbank blijkt dat 96% van de toekenningen voor mannen is. 14 Figuur: : trend in incidentie mesothelioom bij mannen naar leeftijdsgroep De gemiddelde leeftijd neemt toe De gemiddelde leeftijd waarop de diagnose mesothelioom gesteld wordt is bij de mannen sinds 1989 gestegen. De vrouwen laten voor alle leeftijdsgroepen een stijging zien, hoewel deze stijging in de jongste groepen licht is. De gemiddelde leeftijd van de 2273 mesothelioomslachtoffers die de afgelopen 10 jaar een tegemoetkoming via de TAS- of TNS-regeling hebben ontvangen is 69 jaar op het moment van toekenning van de tegemoet koming.

17 Vooral uit de Randstad Veel patiënten komen uit de Randstad (Zuid Holland en Noord Holland). Andere provincies waar de ziekte tussen 1989 en 2006 relatief veel voorkomt zijn: Noord-Brabant, Limburg, Gelderland, Overijssel, Utrecht en Zeeland. De figuur hieronder toont de aantallen van Zuid Holland, de provincie met het hoogste aantal mesothelioompatiënten. Zo is te zien dat in patiënten uit Zuid Holland komen, bijna 24% van het totaal aantal patiënten in dat jaar. Figuur: : Incidentie mesothelioom in Zuid Holland Overleving De tijd die mesothelioompatiënten nog hebben nadat de diagnose is gesteld is, onder andere, afhankelijk van de grootte van de tumor, de conditie van de patiënt en de reactie op behandeling. Jongere patiënten leven gemiddeld langer dan oudere patiënten na diagnose. Bij de diagnose longvlies mesothelioom is de overleving in het algemeen langer dan bij de diagnose buikvlies mesothelioom. De figuur hieronder laat zien dat ca. 26 procent van de longvliesmesothelioompatiënten binnen drie maanden overlijdt, terwijl bijna 13 procent na diagnose nog 25 maanden of langer leeft. Figuur: overleving van patiënten met longvliesmesothelioom in maanden 15

18 Nieuws Milieu/veiligheid 16 Nederlandse bouwtoezichthouders lopen asbestrisico Ondanks landelijke voorlichting komen er nog steeds signalen van toezichthouders (Arbeidsinspectie) en uitvoerend bedrijfsleven dat bouwtoezichthouders van gemeenten aan grote risico s blootstaan. Het Landelijk Overleg Milieuhandhaving (LOM) heeft in de afgelopen jaren veel voorlichting over asbest gegeven aan gemeenten, provincies en andere toezichthouders. Het LOM waarschuwt toezichthouders niet eerder een bouwwerk te betreden voordat men weet of er een sloopvergunning is afgegeven met asbestinventarisatie-rapport en van de verantwoordelijke Deskundig Toezichthouder Asbestsloop (DTA-er) heeft gehoord dat er een vrijgave is afgegeven (voor die bronnen die vergund zijn). EU-drempelwaarde asbest te hoog Volgens het Franse Agentschap voor Milieu en Beroepsgerelateerde Veiligheid en Gezondheid zou de door EUwetgeving vastgestelde drempelwaarde voor blootstelling aan asbest 10 keer zo laag moeten zijn. De huidige drempelwaarde leidt tot een extra risico op kanker van 3,3 gevallen per 1000 blootgestelde werknemers. Asbest in 9 op de 10 Britse scholen De Britse krant Daily Mirror schat dat bij de bouw van 90% van alle Britse scholen asbest is gebruikt. Tussen 1980 en 2005 zijn 178 docenten aan mesothelioom overleden. De krant start in 2009 een campagne voor publicatie van een Nationaal Register waarin alle asbestinspecties van publieke gebouwen staan vermeld. 37% Japanse asbestslachtoffers weet oorzaak blootstelling niet Uit een onderzoek van het Japanse ministerie van Milieu komt naar voren dat meer dan een een derde (37%) van de asbestslachtoffers niet weet waar men aan asbest blootgesteld is. Het onderzoek werd gedaan bij 3151 mensen met een asbestziekte die in 2006 en 2007 in aanmerking kwamen voor financiële steun wegens hun gezondheidsproblemen. Gaza vol met asbest-afval De militaire acties in Gaza waarbij veel gebouwen werden vernield hebben begin 2009 geleid tot een wijd verspreide milieu-vervuiling met asbest. Volgens een woordvoerder van het VN-Ontwikkelingsprogramma bestaat het afval voor 10% uit asbest. Bijna 70% van de inwoners van Gaza leeft in met asbestcement gebouwde woningen. * Voor bronvermelding zie website IAS: onder Nieuws

19 Interview Ronald Damhuis, coördinator Integraal Kankercentrum Rotterdam (IKR) Voorspellen is moeilijker dan terugkijken Als onderzoeker ben ik destijds eigenlijk bij toeval met het mesothelioom in aanraking gekomen. Dat was in 1990, toen we bij het IKR onderzoek deden naar de vraag of bepaalde vormen van kanker meer of minder voorkwamen in verschillende gemeenten. Er was een vorm van kanker die we veel zagen in steden als Vlissingen, Dordrecht en Rotterdam. Dat bleek dus mesothelioom te zijn als gevolg van asbestgebruik in de scheepvaartindustrie. Het IAS heeft behoefte aan informatie waar wij via de Nederlandse Kankerregistratie voor kunnen zorgen. Wij leveren de input voor de IAS-monitor, zoals die te vinden is op de website van het instituut. Daar worden verschillende statistieken samengevat. Je ziet de ontwikkeling van het aantal diagnoses in de tijd, en dan weergegeven naar geslacht en provincie. Het blijkt dat de trends regionaal sterk verschillen. Zo neemt de incidentie van mesothelioom de laatste jaren in Zuid-Holland af, maar is die in Limburg verdrievoudigd. Als we kijken naar de totalen, dan denk ik niet dat het jaarlijkse aantal slachtoffers nog verder zal oplopen. Maar daar kun je je natuurlijk in vergissen, want voorspellen is moeilijker dan terugkijken. We weten ook niet hoeveel mensen er uiteindelijk zijn blootgesteld aan de verschillende vormen van asbest. Dat is achteraf niet meer na te gaan. Je ziet wel een duidelijke verschuiving in de beroepsgroepen. Voorheen waren het vooral medewerkers van scheepswerven en nu zie je veel slachtoffers uit de bouw opkomen. Niet te genezen Naar mijn mening zijn er wetenschappelijk niet meer zoveel interessante vragen rondom het mesothelioom. In bijna alle gevallen is asbest de oorzaak en gaat het om langdurige blootstelling aan grote doses. Er is een tijd lang discussie geweest over de schadelijkheid van de verschillende soorten asbest. Zelf denk ik niet dat wit asbest even gevaarlijk is als blauw asbest. Wit asbest was regelmatig vervuild met blauwe asbestvezels, dus dat is moeilijk te onderzoeken. Maar voor de dagelijkse praktijk van het IAS is dit verder niet relevant. Als we kijken naar de levensduur na het stellen van de diagnose, dan is die de laatste jaren iets verbeterd. Maar het blijft een fatale ziekte, een agressief gezwel dat met de huidige middelen niet te stoppen is. Ik verwacht ook niet dat men snel een wondermiddel zal ontdekken dat mesothelioom kan genezen. Daarbij speelt een rol dat het voor de farmaceutische industrie niet meer zo interessant is, want de ziekte is op zijn retour. Wat betreft het causaal verband tussen asbest en longkanker, de samenhang met roken en de aansprakelijkheidskwestie zijn er nog heel wat vragen te beantwoorden. In dit verband constateer ik dat er eigenlijk sprake is van een schizofrene situatie. Voor asbest kennen we een verbod en heeft de overheid voor slachtoffers met mesothelioom een vergoedingsregeling in het leven geroepen. Tegelijkertijd is roken nog steeds toegestaan en wordt over tabak accijns geheven. 17

20 Medische ontwikkelingen Amosiet Asbest Alle asbestsoorten zijn kankerverwekkend Een werkgroep van de International Agency for Research on Cancer (IARC) meldt in mei 2009 dat alle commerciële asbestsoorten, inclusief chrysotiel (wit) asbest, longkanker en mesothelioom kunnen veroorzaken. Inmiddels is er volgens de werkgroep ook voldoende bewijs dat asbestblootstelling baarmoederhals- en larynxkanker kan veroorzaken. Niet alleen het IARC ziet het gevaar van chrysotiel asbest. Internationale organisaties als de Wereld Gezondheidsorganisatie (WHO) en de Internationale Arbeidsorganisatie (ILO) pleiten al langere tijd voor een verbod op alle asbestsoorten. Een lobby van chrysotiel asbestproducenten probeert de wereld er echter van te overtuigen dat een gecontroleerd gebruik van deze asbestsoort niet gevaarlijk zou zijn voor de gezondheid. In mei 2009 verschijnen berichten in de internationale pers dat de Canadese regering publicatie van een onderzoek vertraagd zou hebben om de eigen chrysotiel-asbestproductie te beschermen. Opdrachtgever van dit onderzoek was de Canadese Gezondheidsautoriteit (Health Canada). Een expertpanel concludeert naar aanleiding van de resultaten dat blootstelling aan chrysotiel asbest een sterke relatie met longkanker heeft, maar een minder duidelijke relatie met mesothelioom. Canada produceert en exporteert nog steeds chrysotiel asbest, vooral naar ontwikkelingslanden. Ander in 2009 gepubliceerd onderzoek laat zien dat textielwerkers die tussen 1950 en 1970 in een Amerikaanse fabriek met chrysotiel asbesttextielproducten hebben gewerkt een hoger risico op longkanker, asbestose of mesothelioom lopen. Volgens de onderzoekers is dit nieuw bewijs voor de schadelijkheid van chrysotiel-asbest (wit asbest). 18 Ervaringen van Britse mesothelioompatiënten De British Lung Foundation, een belangenorganisatie voor mensen met longziekten, meet eind 2008 en begin 2009 via een enquête de beleving van mesothelioompatiënten. Respondenten kunnen online een vragenlijst invullen. 181 mensen reageren, waarvan 83 patiënten en 98 verzorgers. De resultaten worden in maart bekend gemaakt. Ongeveer driekwart van de respondenten meldt dat het asbestcontact op het werk heeft plaatsgevonden, één op de twintig is huisgenoot van iemand die op zijn werk is blootgesteld. De emotionele reacties van patiënten verschillen van die van hun verzorgers; patiënten hebben veel vaker vrede met hun situatie dan hun verzorgers. Aan de andere kant meldt 52% van de patiënten gevoelens van depressie, af en toe of een groot deel van de tijd. Ook de ondervonden steun en begeleiding wordt door de patiënten zelf hoger gewaardeerd dan door hun verzorgers. Positief is dat 86% van de patiënten meldt algemene steun in relatie tot de ziekte te hebben gehad; 84% heeft bovendien financiële steun en compensatie ontvangen. Zorgwekkend is dat minder dan de helft van de patiënten meldt psychologische steun te hebben gehad en slechts een derde professionele steun in relatie tot de gevolgen van hun situatie voor de nabestaanden. Slechts een kwart ontvangt begeleiding in de voorbereiding op de laatste fase, de levensbeëindiging. De medische informatie wordt door bijna driekwart van de respon- * Voor bronvermelding zie website IAS: onder Nieuws