in dit nummer VSKO 2.0 / Schoolbesturen bepalen voortaan beleid VSKO Pastoraal in 3D / Segregatie en de rol van het onderwijs / Het studiegelddebat

Transcriptie

1 09 Jaargang 45 Maandblad verschijnt niet in juli en augustus Afgiftekantoor 2099 Antwerpen X - P Afzendadres: Guimardstraat Brussel V l a a m s s e c r e ta r i a at va n h e t k at h o l i e k o n d e r w i j s NOVEMBER 2014 in dit nummer VSKO 2.0 / Schoolbesturen bepalen voortaan beleid VSKO Pastoraal in 3D / Segregatie en de rol van het onderwijs / Het studiegelddebat

2 forum nr. 09 Hoofdartikel VSKO 2.0 In de kern Vrede begint dichtbij Protocol van niet-akkoord bij het voorontwerp van het decreet Houdende bepalingen tot begeleiding van de begroting 2015 Interview Machteld Verhelst, nieuwe directeur PBDKO Resultaten spoed Vrij katholiek onderwijs schooljaar Pastoraal in 3D Nascholingsproject over pastoraal en identiteit Dromen dat het anders kan - Advent Goede golven tillen alle bootjes op Segregatie en de rol van het onderwijs Het studiegelddebat Waarom het VSKO gewonnen is voor een beperkte verhoging De vreugde van het evangelie Missionstatement Paus Franciscus Vlaamse jongeren interviewen Paus Franciscus Onderwijs- en leeromgeving in lager onderwijs en eerste graad secundair TALIS-spiegel

3 VSKO 2.0 Rob Stevens l e k i t r a d f Hoo Schoolbesturen bepalen voortaan het beleid van het VSKO. Zeer kernachtig vat deze titel van ons persbericht (p. 6) de veranderingen samen waartoe de vzw VSKO heeft besloten. Door een statutenwijziging maken vanaf nu vooral de schoolbesturen de dienst uit in de algemene vergadering en de raad van bestuur van onze koepelvereniging, naast de bisschop-referendaris, de vicarissen, de rector van de KU Leuven, twee vertegenwoordigers van de Unie van Religieuzen en de directeur-generaal. Samen zullen zij in de komende jaren de richting uitzetten van het katholiek onderwijs in Vlaanderen. Vanaf nu kan het VSKO niet langer beschouwd worden als een organisatie met scholen maar profileert het zich nadrukkelijk als scholen met een organisatie. Katholieke scholen en internaten verenigen zich Vlaanderen-breed om hun onderwijsprojecten inhoudelijk, logistiek en juridisch te ondersteunen, en hun belangen te behartigen bij de overheid en samenleving. Als koepelvereniging ontleent het VSKO zijn bestaansrecht vanuit de combinatie van twee basisrechten die ons democratisch staatsbestel ten diepste toe kenmerken: de vrijheid van onderwijs en de vrijheid van vereniging. Een schoolbestuur maakt gebruik van de eerste om een eigen katholiek opvoedingsproject uit te werken; en organiseert zich samen met andere besturen die gelijkaardige onderwijsprojecten nastreven, om hun werking efficiënt te ondersteunen, en de vertegenwoordiging van hun belangen daadkrachtig aan te pakken. Deze centrale plaats van schoolbesturen is welverdiend: dankzij de vrijwillige en professionele inzet van onze bestuurders doet het katholiek onderwijs het in Vlaanderen zeer goed. Zo goed zelfs dat de k van katholiek tegelijk voor kwaliteit staat. Dit betekent uiteraard niet dat andere onderwijsprojecten niet kwaliteitsvol zouden kunnen zijn, wel dat, wat ons project betreft, identiteit en kwaliteit onmiskenbaar aan elkaar gekoppeld zijn. Dat is een kostbaar goed, waarvoor we uiterste zorg dienen te dragen: zowel de aandacht voor de katholieke identiteit van onze scholen als de kwaliteitszorg voor ons onderwijs gaan daarom hand in hand. Dat is ook de reden waarom we in de komende jaren zowel werk zullen maken van het project van de katholieke dialoogschool als inzetten op de versterking van de slag- en bestuurskracht van schoolbesturen. Met de katholieke dialoogschool beogen we een onderwijsproject dat het beste van de christelijke traditie in dialoog brengt met de uitdagingen van een context die ten voeten uit gekenmerkt wordt door pluraliteit. Tegelijk complexloos katholiek én gastvrij nodigen we ieder die deze dialoog genegen is, uit om vanuit de eigen bronnen actief aan deze dialoogschool bij te dragen: leerlingen, ouders, leraren, directies en bestuurders. De versterking van de bestuurskracht in scholen zal in vele gevallen gepaard gaan met bestuurlijke schaalvergroting. Naast de blijvende, noodzakelijke aanwezigheid van vrijwillige bestuurders, zullen vaak ook (deels) professionele bestuurders aangesteld worden, om samen in het steeds complexere onderwijslandschap maximale richting en ondersteuning te geven aan directies en lerarenteams. Het moet duidelijk zijn: vrijwilligers blijven hun plaats hebben en zullen steeds in meerderheid onze besturen uitmaken. Zij staan garant voor de verankering van onze onderwijsprojecten in de lokale context, en voor de gedragenheid ervan in de omgevende gemeenschap. Het feit dat de besturen actief het beleid van het VSKO mee zullen bepalen, ten slotte, dient helemaal niet geïnterpreteerd te worden, zoals onlangs nog te lezen was in een krant, als een vervlakking van de katholieke identiteit van ons onderwijs, noch als een afstandname van de Kerk. Anders dan bijvoorbeeld Zorgnet, kiezen we er niet voor om onze eigen identiteit tussen haakjes te plaatsen om anderen in ons midden te kunnen verwelkomen het project van de katholieke dialoogschool beoogt juist het tegendeel. Ook de band met de Kerk wordt in de nieuwe bestuurscontext niet opgegeven, wat duidelijk blijkt uit de verkiezing van Mgr. Bonny, bisschop-referendaris voor onderwijs, als voorzitter van de algemene vergadering en de raad van bestuur van de vzw VSKO. Als spreekbuis van het katholiek onderwijs in Vlaanderen begeeft het VSKO 2.0 zich ook in de toekomst nadrukkelijk op het kruispunt van onderwijs, kerk en samenleving. Lieven Boeve Directeur-generaal VSKO

4 IN DE KERN vrede begint dichtbij November Op vele plaatsen worden sinds geruime tijd de gebeurtenissen van 100 jaar geleden herdacht. Feiten die zich in onze streken hebben afgespeeld. Vele families treurden toen om een vader, een zoon, een broer... door de Duitsers onschuldig gedood. Het oorlogsrelaas roept bij velen beelden op in sinistere kleuren van terreur en dood. Ik vraag me af aan wie of wat die vele onschuldigen nog hebben gedacht in de laatste minuten voordat de kogel hen zou treffen. Dachten zij aan hun gezin, verwanten, geliefden die zij nooit meer zouden terugzien, aan hun toekomstplannen die nooit werkelijkheid zouden worden? We weten het niet, het blijft slechts gissen... Deze geestesbeelden worden vandaag in kleur overtroffen door wat ons in de laatste weken en maanden dagelijks, haast tot vervelens toe, heeft bereikt via tv, internet en kranten. Ik denk aan de verwrongen wrakstukken van een uit de lucht geschoten passagiersvliegtuig in Oekraïne; het puin waarin Palestijnse gezinnen zijn omgekomen na Joodse raketaanvallen; de bebloede lijken van pas geëxecuteerde of onthoofde onschuldigen in Syrië, Irak of Nigeria; de ongewassen kleuter in één of ander vluchtelingenkamp genadeloos blootgesteld aan regen en koude... Amper één eeuw geleden was dergelijke gruwel ook bij ons in Vlaanderen een keiharde realiteit. De geschiedenis van de mensheid leert ons dat die verschrikking wereldwijd eerder regel dan uitzondering was. Periodes van langdurige vrede, zoals hier bij ons de laatste 70 jaar, zijn zeldzaam. is, betaalt vroeg of laat het gelag, ook wij in dit vredige West-Europa. We kunnen niet onverschillig blijven tegenover wat zich momenteel afspeelt in Irak, Syrië, Israël en Palestina, Nigeria, Lybië, Oekraïne, West-Afrika en nog zoveel andere conflictgebieden waarover ons zelfs geen informatie bereikt. We moeten bij onze leerlingen de herinnering levend houden aan de Duitse overrompeling van 100 jaar geleden en hen vandaag gevoelig maken voor het onheil van elders. Want tussen beide bestaat er wel degelijk een verband; het is de reinste dwaasheid dit te ontkennen. Het is een taak van elke school om aan vredeseducatie te doen en alzo bij te dragen aan de hoop op een wereld die ooit helemaal oorlogsvrij zal zijn! Vrede begint echt dichtbij: in de eigen gezinnen, families, scholen en internaten. Iedereen, die op een of andere manier aan opvoeding doet, wordt geroepen om in dialoog vredesapostel te zijn. Christenen en katholieke scholen kunnen hierbij beroep doen op de Bijbel als inspiratiebron: weet je dat het woord vrede hierin meer dan 250 keren wordt vermeld? Waarop zouden we dan nog wachten om aan vrede te werken? Graag eindig ik met een kort verhaaltje. In een kleine stad waren er veel tegensen tussen de inwoners. Het ging er erg aan toe. Op een nacht werd op de muur van het stadhuis gekalkt: God zorgt voor vrede, met duidelijke letters zodat iedereen het goed kon lezen. De volgende nacht schreef de goddeloze tegenpartij er het woordje nooit tussen, zodat er te lezen stond: God zorgt nooit voor vrede. Meestal ervaren we oorlogen of menselijke gruwelijkheden elders als zijnde ver van ons bed. Toch komt de oorlog akelig dichtbij als blijkt dat in het neergeschoten vliegtuig in Oekraïne enkele Belgische slachtoffers te betreuren vallen of als in een gruwelijk onthoofdingsfilmfragment op internet geheel onverwacht een Antwerps of Limburgs accent weerklinkt... Een jihadist, hier bij ons nochtans in vrede geboren, opgegroeid... maar die zich desondanks laat verleiden tot de goorste beestachtigheden. Dan beseffen we hoe kwetsbaar deze 70-jarige vrede is. s Morgens vroeg eiste een woedende menigte dat de burgemeester de beledigende en Godslasterende tekst zou laten wegnemen, maar hij weigerde dit. Uit dit alles moeten we de nodige lessen trekken. Wij hebben nog veel te leren en moeten dit ook durven beseffen. Wie niet op zijn qui-vive Jan Vander Velpen VSKO-pastor Plots kwam er uit de groep boze mensen een vrouw naar voren en met een stuk houtskool schreef zij, terwijl iedereen in spanning toekeek, achter het woordje nooit het eenvoudige woord alleen. Toen luidde de boodschap: God zorgt nooit alleen voor vrede en iedereen begreep het. Ik wens u van harte veel vrede. contactblad voor schoolbesturen, pedagogisch begeleiders directies en personeelsleden van het katholiek onderwijs Maandblad Verschijnt niet in juli en augustus Verantwoordelijke uitgever Lieven Boeve, directeur-generaal VSKO Guimardstraat Brussel Eindcoördinatie: Willy Bombeek Eindredactie: Rita Herdies Redactieleden: Lieven Boeve, Willy Bombeek, Jan-Baptist De Smet, Isabelle Dobbelaere, Rita Herdies, André Janssens, Janwillem Ravyst, Chris Smits, Dimitri Vandekerkove, Marijke Van Bo gaert 4 Redactieadres: VSKO - Forum - Guimardstraat Brussel Tel.: Fax: forum@vsko.be - Website: Abonnement Jaarabonnement: 23,10 euro (inclusief BTW) 38,10 euro: buitenland. Te storten op rekeningnr. BE van LICAP cvba, 1040 Brussel Pre-press en druk: Licap cvba, tel Cover: Rob Stevens

5 protocol van niet-akkoord bij het voorontwerp van decreet houdende bepalingen tot begeleiding van de begroting 2015 H et VSKO onderschrijft een protocol van niet-akkoord bij het voorontwerp van decreet houdende bepalingen tot begeleiding van de begroting Het VSKO kan niet akkoord gaan met de lineaire besparingen van 2,3% voor het gewoon en buitengewoon basisonderwijs en 4,5 % voor het gewoon en buitengewoon secundair onderwijs op de werkingsmiddelen. Deze bijkomende besparingen, die bovenop de onvolledige indexering van deze middelen in de afgelopen jaren komt, grijpen zeer sterk in op de kernopdrachten van onderwijs. Het VSKO vreest dat scholen niet langer zullen kunnen investeren in het up to date houden van ICTmateriaal en in het nodige didactisch materiaal voor leraars en leerlingen. Ook de nieuwbouw van scholen komt in gevaar. Scholen zullen bij bouwdossiers niet langer de nodige gelden hebben om het eigen aandeel te betalen (30% van de totale kostprijs voor het basisonderwijs en 40 % voor het secundair onderwijs). Het VSKO vraagt met aandrang dat de besparingen op de werkingsmiddelen ongedaan gemaakt worden of ten minste eenmalig zijn. Het VSKO betreurt dat de besparingen onvoldoende gecompenseerd worden door flankerende maatregelen. De voorgestelde verhoging van de maximumfactuur in het basisonderwijs is onvoldoende. Het VSKO stelt voor om de maximumfactuur te verhogen met een bedrag dat evenredig is aan de besparingen op de werkingsmiddelen. Scholen zijn niet verplicht om het maximale bedrag aan ouders te vragen. Ze kunnen ervoor opteren om een deel of het geheel van de factuur zelf via de werkingstoelagen te dragen. Zeker scholen met een ruime financiering op basis van de leerlingenkenmerken kunnen daarvoor kiezen. Het VSKO vindt ook dat andere flankerende maatregelen noodzakelijk zijn. Het denkt in deze context aan een vrijs voor onderwijs van de vele bijkomende kosten die gepaard gaan met auteursrechten, SABAM,,een verlaging van de BTW voor nieuwbouw, het aandeel van schoolbesturen in gesubsidieerde bouwdossiers beperken tot respectievelijk 20% voor basisonderwijs, 30% voor secundair onderwijs en 0% voor capaciteitsuitbreiding, mogelijkheid creëren om personeelsmiddelen om te zetten in werkingsmiddelen, Het VSKO betreurt voorts dat de Vlaamse Regering, in het verlengde van het Regeerakkoord om de rol van de overheid te beperken tot het wat, in zijn keuzes te weinig opteert voor de schrapping van structuren die overheidsinmenging versterken, leiden tot supplementaire overhead en onvoldoende meerwaarde bieden. In een besparingscontext vraagt het VSKO de onmiddellijke opheffing van de consortia, de schrapping van expertisenetwerken, LOP s, RTC s ea. De Vlaamse Regering kan dan de vrijgekomen middelen gebruiken om de besparingen op de werkingsmiddelen te milderen. Specifiek voor het volwassenenonderwijs stelt het VSKO vast dat de verhoging van het inschrijvingsgeld integraal naar de overheid gaat. Bovendien zal, om het uitdoofjaar van de consortia te financieren, het bedrag dat de centra mogen behouden voor hun eigen werking naar beneden herzien worden. Het VSKO eist dat er duidelijkheid komt over hoeveel de centra van het inschrijvingsgeld zullen kunnen behouden vanaf 1 januari 2015 en of dit een recurrente besparing wordt of beperkt blijft tot het kalenderjaar Voor de CLB s komen de besparingen op de werkingsmiddelen van 10% bovenop jaren van besparingen en niet indexeringen. Dit maakt dat de koopkracht van de centra, na het doorvoeren van deze besparing, meer dan 20% gedaald zal zijn in vergelijking met de start van de CLB s. Deze besparing maakt de organisatie van het gratis leerlingenvervoer in het kader van de medische onderzoeken dan ook volstrekt onmogelijk. Tegelijk moet er geknipt worden in de verplaatsingen in opdrachten wat een negatief effect zal hebben op de schoolnabije werking. De nieuwe opdrachten in het kader van het M-decreet vragen bijkomende inspanningen op het vlak van diagnostisch materiaal. Ook hier komen noodzakelijke investeringen op de helling. De steeds terugkerende opmerkingen van de onderwijsinspectie over de infrastructuur van de centra maken pijnlijk duidelijk wat de gevolgen zijn van jarenlange onderfinanciering. De overheid eigent zich daarnaast het recht toe om in te breken op het aanwendingspercentage omkadering. Dit komt bovenop de gesloten omkaderingsenveloppe van de centra die, niet tegenstaande het groeiende leerlingenaantal, nooit aangepast is. Deze besparingen leggen dan ook een belangrijke hypotheek op de realisatie van het M-decreet en de verdere uitbouw van integrale jeugdhulp. Wij begrijpen dat iedereen in het kader van besparingen inspanningen moet doen, maar niet zonder aanpassingen van de opdrachten. Op dit moment is de regelgeving volstrekt onaangepast om besparingen op personeel te realiseren zonder de werking ernstig in het gedrang te brengen. (In een volgende publicatie van Forum verneemt u hierover meer.) 5

6 Persbericht Schoolbesturen bepalen voortaan het beleid van het VSKO Met de bijeenkomst op 9 oktober 2014 van de Algemene Vergadering van de vzw Vlaams Secretariaat van het Katholiek Onderwijs zijn de nieuwe statuten van het VSKO in voege getreden. Tegelijk werd een nieuwe Raad van Bestuur aangesteld. Zowel de Algemene Vergadering als de Raad van Bestuur bestaan voortaan hoofdzakelijk uit vertegenwoordigers van schoolbesturen. Als voorzitter werd Mgr. Johan Bonny, bisschopreferendaris voor het onderwijs, verkozen. Lieven Boeve, directeur-generaal VSKO, wordt aangesteld als afgevaardigd bestuurder. Eén en ander kadert in de inhoudelijke en organisatorische herprofilering van de koepel. Als koepelorganisatie profileert het VSKO zich immers niet langer als een organisatie met scholen, maar uitdrukkelijk als scholen met een organisatie. Gebruikmakend van de vrijheid van onderwijs om vorming vanuit het eigen opvoedingsproject te organiseren, doen katholieke scholen en internaten een beroep op de vrijheid van vereniging om zich Vlaanderen-breed te organiseren. Ze mandateren het VSKO vooreerst om deze onderwijsinsen, hun besturen, directies en personeel te ondersteunen bij onder meer het organiseren van het onderwijs, het begeleiden van leerlingen en studenten, de professionalisering van leraren, en de vorming van directies. Ten tweede verwachten ze van het VSKO actieve belangenbehartiging en vertegenwoordiging bij de overheid en in de samenleving. Op de Algemene Vergadering maakte Lieven Boeve duidelijk dat het VSKO zijn scholen en internaten zal bijstaan bij de realisering van de katholieke dialoogschool als zijn opvoedingsproject. Tegelijk zal het ook de bestuurlijke organisatie van het katholiek onderwijs in Vlaanderen optimaliseren, evenals zijn eigen dienstverlening. Hiertoe zal het VSKO met alle betrokkenen overleg voeren, zowel binnen de eigen organisatie als op het bredere onderwijsveld. 6

7 interview machteld verhelst, nieuwe directeur pbdko Zorg voor de kwetsbare leerlingen in onderwijs D e carrière van Machteld begon aan de KU Leuven op het toenmalige Steunpunt Nederlands als tweede taal (Steunpunt NT2) Vlaanderen. Zij koos voor een academische carrière, zo vertelt ze, om twee redenen: gegrepen door het thema anderstaligen in onderwijs en omdat zij tijdens haar opleiding al gauw merkte dat onderzoek helemaal haar ding was. Machteld Verhelst: Ik werkte 20 jaar voor Centrum voor Taal en Onderwijs waar ik onder meer een doctoraat schreef over taalverwerving bij jonge allochtone kinderen, waardoor ik de luxe had maandenlang in een Brusselse kleuterklas te wonen, met heel wat migrantenkinderen. Hier deed ik onderzoek dat er toe deed, geen onderzoek om het onderzoek. Het Steunpunt Nederlands tweede taal vertaalde zijn wetenschappelijke bevindingen in didactiek en vorming. Die vertaling naar het veld schonk me heel veel voldoening. De laatste jaren is de academische wereld zeer sterk outputgericht en tellen enkel nog publicaties in internationale tijdschriften en tijdschriften die onze eigen onderwijsmensen niet lezen. Toen we op een bepaald moment een boek voor kleuteronderwijs schreven dat bijna in elke klas van het Vlaamse land gebruikt werd, werd dit in universitaire context niet gevalideerd. De gerichtheid op publicaties waar het veld niet rechtstreeks iets mee is, frustreerde me wel. Als wetenschapper blijf je namelijk altijd een beetje aan de rand staan. De dingen die je maakt en schrijft zijn vrijblijvend. Vandaar mijn keuze om naar het VSKO te komen, vanuit mijn groot engagement voor onderwijs en vooral voor de kwetsbare, kansarme leerlingen in onderwijs, de rode draad in mijn werk. Ik wou echt midden in het veld staan en wou dat ook doen in een organisatie die aansloot bij mijn mens- en wereldbeeld. Wat mij vooral aanspreekt in de evangelische boodschap is de zorg voor kwetsbaren, waartoe Jezus opriep. Dat sluit perfect aan bij mijn missie. Werken voor een koepelorganisatie was nieuw voor mij. Het is werken met mensen die bekommerd zijn om de kwaliteit van het onderwijs en het tegelijkertijd dagdagelijks kunnen ondersteunen. Volgens mij zijn pedagogisch begeleiders echt wel de spilfiguren van ondersteuning van de scholen en van onderwijskwaliteit. Begeleiders komen echt tot op de klasvloer waar nog grote uitdagingen zijn. Zij houden de vinger aan de pols van wat er leeft in onderwijs. Vroeger deed ik dat vanuit onderzoek; nu die bril van wetenschapper zet ik nog regelmatig op in mijn wens om zaken te willen onderbouwen. Uw bezorgdheden? Machteld Verhelst: Ik zou het geen bezorgdheden noemen, wel uitdagingen. Ik word directeur van onze Pedagogische Begeleidingsdienst op een heel bijzonder moment. Er zijn namelijk een aantal belangrijke context factoren. De politieke context zorgt voor de druk op de koepel en op de neteigen begeleiding. Wat de besparingen betreft: op dit moment wacht ik bang af of die ook de pedagogische begeleiding zullen treffen. Rudi Warson Behalve de politieke context is er ook nog de recent uitgevoerde evaluatie van de pedagogische begeleiding. In het regeerakkoord staat dat wij op korte termijn opnieuw geëvalueerd zullen worden en dat we verwacht worden de aanbevelingen van de Commissie Monard uit te voeren. We hebben een pak huiswerk gekregen om onze organisatie te optimaliseren. Machteld Verhelst, nieuwe directeur PBDKO De bestuurlijke schaalvergroting zal beweging in het ondersteunend landschap met zich mee brengen. Ook daar moeten we kunnen blijven aantonen dat een pedagogische begeleiding die vanuit een gemeenschappelijk project werkt, een meerwaarde kan bieden. In Nederland kopen ze bijvoorbeeld begeleiding in, dergelijke toestanden moeten we absoluut proberen te vermijden. Het inkopen van de 7

8 begeleiding zorgt voor concurrentie en een houding van een begeleider die enkel nog bevestigend is, wat niet meer leidt tot effectieve innovaties. Bovendien zou een sterkere versnippering van de begeleiding leiden tot een afbreuk van het gezamenlijk werken aan het katholieke opvoedingsproject. En dat terwijl PBDKO nu net veel inspanningen wil leveren om haar geledingen te coördineren, gelijkgerichter te doen werken en aan cocreatie en expertisedeling te doen. Ik merk een grotere individualisering en een grotere secularisering en tegelijkertijd toenemende kansarmoede. We moeten leerkrachten leren positief om te gaan met deze heterogeniteit in de emanciperende rol van het onderwijs om de sociale kloof te verminderen. Pedagogische begeleiding heeft een heel belangrijke taak in het sensibiliseren van leerkrachten en wil ze daarin ook professioneel sterker maken. Is dat niet de kern van onze opdracht, werken aan gelijke onderwijskansen? Machteld Verhelst: Er is nu terecht heel veel aandacht voor inclusie van leerlingen met specifieke onderwijsbehoeften. Mijn grote droom is dat die inclusie zo breed ingevuld wordt dat het gaat over diversiteit in het algemeen. Hier zitten we op de goede weg. Het werken aan gelijke onderwijskansen daarentegen is hier en daar een beetje op de achtergrond geraakt. Er is een soort verharding van de maatschappij aan de gang. Alles moet op output gericht zijn en minder op de processen. Dat is een jammerlijke evolutie. Als u het hebt over leerkrachten sensibiliseren, bedoelt u dan de jonge leerkrachten? Machteld Verhelst: Aanvangsbegeleiding op scholen ondersteunen is zeker één van onze grote uitdagingen. We moeten zoeken naar manieren om scholen zelf sterker te maken in het coachen van hun beginnende leerkrachten. Maar je merkt dat ook leerkrachten met een lange loopbaan achter de rug in die zaken blijvend ondersteund moeten worden. Een innoverende houding bij leerkrachten aanwakkeren geldt zeker niet alleen aan het begin van de loopbaan, maar doorheen de hele loopbaan van leerkrachten. Uitdagingen naar aanleiding van de evaluatie Pedagogische Begeleidingsdienst. Voor welke uitdagingen staan we? Machteld Verhelst: De uitdagingen zijn voor een deel ook de uitdagingen voor het katholiek onderwijs en voor het VSKO. Onze identiteit zichtbaar maken en identiteit waarmaken in alles wat je doet en in alle inhouden die je brengt. Dat geldt voor mij voor alle niveaus: van personeelsbeleid tot het ondersteunen van scholen in het maken van keuzes, bijvoorbeeld over zittenblijven. Als pedagogische begeleiding met een katholiek opvoedingsproject geloof je ontwikkelingsgericht in de kracht van kinderen en mag je hier best wel een standpunt innemen en wijzen op bijvoorbeeld de nadelen van zittenblijven. Individually, we are one drop. Together, we are an ocean. Satoro. U gaat dan ook als begeleiding tools aan de scholen aanreiken? Machteld Verhelst: Door de pedagogische begeleiding worden heel wat dingen ontwikkeld om scholen te leren omgaan met flexibelere leertrajecten van leerlingen. Differentiatie staat daarbij centraal. Deze thematieken staan centraal in heel wat ondersteuningstrajecten voor leerkrachten. Een tweede uitdaging waar wij voor staan is de vraag om nog meer de leerkrachten te bereiken. Volgens de krantenkoppen komen begeleiders te weinig op de klasvloer. Het is niet realistisch te denken dat PBDKO alle leerkrachten kan bereiken. Begeleiden tot op de klasvloer is een effectieve vorm van begeleiden; het intensieve karakter ervan vraagt naar haalbare interventies. Het is vooral de bedoeling te begeleiden met een impact op de klasvloer, met de leerkracht in de focus. De begeleider kan zijn makelaarsfunctie sterker opnemen en de leerkrachten toeleiden naar andere deskundigen, intern of extern. Hij kan goede praktijken inventariseren en delen. Hij kan professionele leergemeenschappen ondersteunen. Dit alles heeft consequenties voor het taakbeleid van PBDKO. We willen nadenken over prioritaire ondersteuningsvragen, scherper afbakenen wat een pedagogisch begeleider allemaal aan taken opneemt, efficiënter werken, overlegstructuren beperken, Weet een leerkracht dat hij hulp kan krijgen? Machteld Verhelst: Er zijn scholen die we te weinig bereiken. Wij werken voornamelijk vraaggestuurd. Dat is een heel belangrijk principe, maar in enkele gevallen geraak je daar waar het nodig is pas binnen als de school advies 3 in de doorlichting heeft gekregen. Daar ga je meer curatief dan wel preventief werken. We zien de adviezen 3 stijgen. Vanuit de inspectie is dat als een groeimiddel geformuleerd. De inspectie deelt ze vaker uit omdat zij de scholen de kans wil geven om echt iets aan de onderwijskwaliteit te doen en om daar pedagogische begeleiding voor in te schakelen, maar je ziet wel dat het voor de begeleiding zeer tijdsintensief is. Daardoor moet de begeleiding vaak een prioriteit maken van opvolgingen van doorlichtingen. Rudi Warson We willen de leerkrachten meer het gevoel geven dat ze ondersteund worden. Voor de pedagogische begeleidingsdienst is het zoeken naar manieren om dat te doen. We krijgen veel positieve commentaar op het werken met directeurs. Zij voelen zich zeer goed ondersteund door de begeleidingsdiensten, maar we merken dat die ondersteuning soms niet genoeg doorstroomt tot bij de leerkrachten. 8

9 We willen de directeurs dan ook sterker ondersteunen in het educatief leiderschap. We zullen ook werken rond professionele leergemeenschappen in een school of tussen scholen onderling. Samenwerken en leren van elkaar zijn hier belangrijke kernwoorden. Een andere uitdaging is het samensporen van begeleiding met nascholing. Het zou niet mogen kunnen dat nascholingsinitiatieven one shots blijven. Nascholing zou best in een begeleidingstraject ingebed zijn. We hebben nog werk aan de winkel om die zaken beter op elkaar af te stemmen. Het ideaal scenario is dat de schoolbegeleider aanwezig is bij de intake van de nascholing. Er worden afspraken gemaakt over de nazorg. De begeleider informeert de nascholer over de schoolcultuur en lopende processen, zodat de nascholing meer op maat gegeven kan worden. De begeleider staat in contact met de nascholer. Op die manier kan de implementatie van vernieuwingen in de scholen gemakkelijker worden gerealiseerd. Wanneer de nascholer zijn taak heeft afgerond, treedt de begeleider verder op als coach en helpt hij de scholen om de nieuwe inhouden verder te concretiseren. In de ideale wereld hoe zou u als directeur na uw termijn graag landen? In welke organisatie? Machteld Verhelst: Dat is landen in een organisatie die het katholiek onderwijs verder op een hoog kwalitatieve manier ondersteunt. In een organisatie met een heel heldere en eenvoudige structuur, waar de beslissingslijnen duidelijk zijn, zodat iedereen het werk kan doen dat hij moet doen en aan zijn kernopdrachten kan werken. In een organisatie die één van zijn bakens, verbondenheid, waarmaakt. Een organisatie met een duidelijke identiteit, christelijk geïnspireerd, met bijzondere aandacht voor de kwetsbaren in onze samenleving. In welk soort onderwijs? Machteld Verhelst: Mijn wens is werken in onderwijs dat alle leerlingen gelijke kansen blijft garanderen en waar diversiteit als meerwaarde wordt gezien. Waar de katholieke dialoogschool een échte dialoog in beide richtingen teweeg kan brengen. Waar de kwaliteit zo hoog is dat de kloof tussen de leerlingen verkleint. Waar elke leerling zijn leerpotentieel kan benutten. Waar die onderwijskwaliteit gerealiseerd wordt door mensen in onderwijs die vanuit een grote bezieling en passie kunnen blijven werken en zich daarin zeer goed ondersteund weten door pedagogisch begeleiders. Persbericht Thomas behaalt jaarprijs voor wetenschapscommunicatie Prof. Didier Pollefeyt, vicerector onderwijs en hoogleraar godsdienstpedagogie aan de KU Leuven, behaalt met Thomas de jaarprijs wetenschapscommunicatie 2014 in het wetenschapsdomein Theologie. Deze prijs werd toegekend door de Koninklijke Vlaamse Academie van België voor Wetenschappen en Kunsten. Thomas (Theologie, Onderwijs en Multimedia: Actieve Samenwerking) is een gezamenlijk initiatief van het Vlaams Secretariaat van het Katholiek Onderwijs (VSKO), de Interdiocesane Dienst voor Katholiek Godsdienstonderwijs (IDKG) en de Faculteit Theologie en Religiewetenschappen van de KU Leuven. Het VSKO feliciteert Prof. Pollefeyt en zijn team voor deze prijs. Het is een terechte erkenning voor dit communicatieplatform rond het katholieke godsdienstonderwijs en schoolidentiteit. Thomas bereikt met zijn website en nieuwsbrief een breed publiek, van godsdienstleraars tot geïnteresseerden in het levensbeschouwelijk onderwijs, in het binnen- en buitenland. Interview: Willy Bombeek Redactie: Rita Herdies 9

10 resultaten spoed vrij katholiek onderwijs - schooljaar H et VSKO heeft in samenspraak met de vijf diocesen opnieuw een spoed georganiseerd en verwerkt. Het VSKO, de Verbonden en Diensten danken alle scholen en internaten van harte voor hun medewerking aan deze bevraging. De resultaten van de spoed worden hierna weergegeven. De evolutie van de schoolbevolking in het vrij katholiek gewoon kleuter-, lager en secundair onderwijs, in het vrij katholiek buitengewoon kleuter-, lager en secundair onderwijs en in de vrije katholieke internaten wordt summier gecommentarieerd. Gewoon onderwijs Gewoon kleuteronderwijs TABEL 1 - GEWOON KLEUTERONDERWIJS september 2013 september 2014 verschil %-verschil prognose %(*) Antwerpen ,23 + 0,54 Brugge ,91-1,05 Diocees Gent ,34-0,56 Hasselt ,58 + 0,05 Mech.-Brussel ,24-0, ,68-0,31 TOTAAL (*) De prognoses zijn gebaseerd op (gegroepeerde) geboortecijfers van het Vlaams Gewest, opgedeeld per bisdom. Voor het Brussels Hoofdstedelijk Gewest is een prognose berekend van + 1,05 %. Voor het gewoon kleuteronderwijs zijn bij de start van het schooljaar kleuters geregistreerd. Dat zijn er 977 of 0,68 % minder in vergelijking met september Deze daling is iets groter dan voorspeld. Ook in de diocesen - met uitzondering van MechelenBrussel - zijn de resultaten van de minder gunstig dan de berekende prognoses. Rekening houdend met de geboortecijfers van de periode mag het kleuteronderwijs volgend schooljaar opnieuw een kleine daling van het aantal kleuters verwachten met 0,18 %. Gewoon lager onderwijs TABEL 2 - GEWOON LAGER ONDERWIJS september 2013 september 2014 verschil %-verschil prognose %(*) Antwerpen ,22 + 3,34 Brugge ,01 + 2,13 Diocees Gent ,29 + 3,15 Hasselt ,52 + 2,34 Mech.-Brussel ,34 + 2, ,12 + 2,70 TOTAAL (*) De prognoses zijn gebaseerd op (gegroepeerde) geboortecijfers van het Vlaams Gewest, opgedeeld per bisdom. Voor het Brussels Hoofdstedelijk Gewest is een prognose berekend van + 4,15 % In alle diocesen is de schoolbevolking van het gewoon lager onderwijs op 1 september 2014 gestegen. Er zijn leerlingen meer ingeschreven, hetzij een stijging met 2,12 %. Deze evolutie ligt in de lijn van de berekende prognose (+ 2,70 %), zij het dat de aangroei minder groot is dan voorspeld. Verwacht wordt dat schoolbevolking in de lagere scholen volgend schooljaar opnieuw zal aangroeien. Er is een stijging berekend van 2,31 %. 10

11 Gewoon secundair onderwijs TABEL 3 - GEWOON SECUNDAIR ONDERWIJS Diocees Antwerpen september 2013 september 2014 verschil %-verschil prognose %(*) ,02-0,92 Brugge ,70-1,95 Gent ,05-0,92 Hasselt ,15-1,14 Mech.-Brussel TOTAAL ,17-0, ,87-1,04 (*) De prognoses zijn gebaseerd op (gegroepeerde) geboortecijfers van het Vlaams Gewest, opgedeeld per bisdom. Voor het Brussels Hoofdstedelijk Gewest is een prognose berekend van + 1,73 %. Voor het secundair onderwijs werd op basis van de generaties geboren in de periode een daling (- 1,04 %) van het aantal leerlingen voorspeld. Het vrij katholiek secundair onderwijs is bij de aanvang van het nieuwe schooljaar effectief met een kleiner leerlingenaantal geconfronteerd. Maar de werkelijke evolutie is gunstiger dan de berekende evolutie. Met ingeschreven leerlingen daalt de totale schoolbevolking met 0,87 % (= leerlingen). Voor de volgende twee schooljaren moet het secundair onderwijs in principe rekening houden met een verdere daling van 1,47 %. Pas vanaf zou het aantal leerlingen opnieuw lichtjes stijgen. TABEL 4 VERHOUDING ONDERWIJSVORMEN (leerjaren 1 en 2 van de 2de en 3de graad) 1 september september 2014 aso 46,2 % 46,0 % bso 19,2 % 19,3 % kso 1,5 % 1,4 % tso Totaal 33,1 % 33,3 % 100,00 % 100,00 % In de verhouding tussen de vier onderwijsvormen blijven de wijzigingen minimaal. Het aandeel van de onderwijsvorm tso is voor het tweede schooljaar op rij iets groter geworden, ten nadele van de onderwijsvormen aso en kso. De onderwijsvorm bso bereikt opnieuw hetzelfde aandeel als in de periode De winst/verliescijfers in de Tabel 5 moeten geïnterpreteerd worden binnen de context van een globale leerlingendaling op het niveau van de tweede/derde graad. Zonder HBO5 Verpleegkunde telt de tweede en de derde graad aso-bso-kso-tso in , of 0,52 %, leerlingen minder in vergelijking met het schooljaar Het impliceert dat in deze context het aantal inschrijvingen voor de studiegebieden Hout en ook Handel zich op 1 september 2014 in vergelijking met het schooljaar min of meer handhaaft. Net zoals in is het leerlingenaantal van het grote studiegebied Mechanica-elektriciteit gestegen. Binnen de groep S We Te is dit schooljaar ook voor de studiegebieden Auto en Koeling en warmte de belangs gegroeid. Het studiegebied Chemie zit al meerdere jaren op rij in de lift. Het aantal leerlingen is op 1 september in vergelijking met vorig schooljaar gestegen met 4.6 %. Enkel de evolutie van het studiegebied Bouw (- 7.7 %) staat haaks op de positieve evoluties binnen S We Te. Het studiegebied Textiel verdwijnt hoogstwaarschijnlijk binnen het katholiek secundair onderwijs. Zoals reeds aangetoond in Tabel 4 hebben minder leerlingen gekozen voor een studierichting van het studiegebied Aso. Het andere groot studiegebied Personenzorg daarentegen houdt behoorlijk stand. Binnen kso en aanverwante noteert men winst voor de studiegebieden Podiumkunsten en Decoratieve technieken, verlies voor de studiegebieden Beeldende kunsten en Fotografie. De verdere afslanking van Lichaamsverzorging springt in het oog. Het studiegebied Land- en tuinbouw kan een jarenlange, ononderbroken stijging van het aantal leerlingen -een gevolg van het succes van Dierenzorg(technieken)- niet langer vasthouden. In zijn de inschrijvingen ook gedaald voor het studiegebied Voeding en voor het studiegebied Sport. Toerisme scoort positief, o.m. een gevolg van de succesvolle uitbouw van de bso-poot van dat studiegebied in drie secundaire scholen. Er worden ook positieve cijfers, zij het in beperktere mate, genoteerd voor Mode en Grafische communicatie en media. 11

12 Tenslotte wordt nog de aandacht gevestigd op het stijgend aantal leerlingen in het studiegebied Maatschappelijke veiligheid, een studiegebied met één Se-n-Se jaar Integrale veiligheid en één specialisatiejaar bso Veiligheidsberoepen. Het aantal leerlingen in de kleine studiegebieden Juwelen (één school) en Optiek (één school) blijft ongewijzigd. Tandtechnieken (één school) verliest; Orthopedische technieken (één school) maakt winst. Tabel 5 - WINST/VERLIES PER STUDIEGEBIED (2e en 3e graad incl. voorbereidende leerjaren HO / specialisatiejaren bso / Se-n-Se tso en kso / HBO) Absoluut aantal leerlingen in vergelijking met Algemeen Secundair Onderwijs Aantal leerlingen Aantal leerlingen Evolutie % % Auto % Beeldende kunsten % Bouw % Chemie % % Decoratieve technieken Fotografie % Grafische com. en media % Handel % Hout % % Juwelen Koeling en warmte % Land- en tuinbouw % Lichaamsverzorging % % Mechanica-elektriciteit Maatschappelijke veiligheid % Mode % Optiek % Orthopedische technieken % Personenzorg (incl. HBO5) % Podiumkunsten % % Tandtechnieken % Textiel % % Sport Toerisme Voeding Eindtotaal % %

13 Buitengewoon onderwijs Bij de leerlingenaantallen van het buitengewoon onderwijs worden de prognoses niet herhaald. Toepassingen zijn iets minder relevant omwille van de kleinere aantallen in het buitengewoon kleuter-, lager en secundair onderwijs. Buitengewoon kleuteronderwijs TABEL 6 - BUITENGEWOON KLEUTERONDERWIJS - PER BISDOM september 2013 september 2014 verschil %-verschil Antwerpen ,27 Brugge ,78 Gent ,39 Hasselt ,74 Mech.-Brussel , ,26 Diocees TOTAAL TABEL 7 - BUITENGEWOON KLEUTERONDERWIJS - PER TYPE september 2013 september 2014 verschil %-verschil Type ,99 Type ,81 Type s.q. s.q. Type ,32 Type Type s.q. s.q. Type ,69 TOTAAL ,26 Bij de start van het schooljaar werden kleuters geteld in het buitengewoon onderwijs. Met een daling van -2,26 % komt een einde aan de stijgende trend van de laatste schooljaren. De daling van het aantal kleuters is het opvallendst in het diocees Gent. In de diocesen Brugge en Hasselt daarentegen wordt nog een bescheiden stijging van het aantal kleuters opgetekend. Abstractie makend van de kleine groep type 5-leerlingen kent type 3 de grootste daling, met een kwart van het aantal kleuters. Binnen type 2 wordt de stijgende trend van de voorbije schooljaren voortgezet. Buitengewoon lager onderwijs TABEL 8 - BUITENGEWOON LAGER ONDERWIJS - PER BISDOM september 2013 september 2014 verschil %-verschil Antwerpen ,01 Brugge ,25 Gent ,89 Hasselt ,15 Diocees Mech.-Brussel TOTAAL , ,80 13

14 TABEL 9 - BUITENGEWOON LAGER ONDERWIJS - PER TYPE september 2013 september 2014 verschil %-verschil Type ,09 Type ,29 Type ,98 Type ,45 Type ,22 Type ,65 Type Type ,15 Type ,14 TOTAAL ,80 De schoolbevolking in het buitengewoon lager onderwijs daalt met 1,8 %. De daling doet zich voor in alle diocesen. Net zoals in het buitengewoon kleuteronderwijs kent het bisdom Gent de grootste daling. Bij de start van het schooljaar zijn er opmerkelijk minder leerlingen ingeschreven in type 1, daar waar de types 3, 4, 7 en 8 een stijging kennen. Nader onderzoek moet uitwijzen of de daling binnen type 1 reeds een gevolg kan zijn van het M-decreet. Het M-decreet treedt nochtans pas op 1 september 2015 in werking. Buitengewoon secundair onderwijs TABEL 10 - BUITENGEWOON SECUNDAIR ONDERWIJS - PER BISDOM Diocees september 2013 september 2014 verschil %-verschil Antwerpen ,63 Brugge ,33 Gent ,83 Hasselt ,18 Mech.-Brussel , ,25 TOTAAL TABEL 11 - BUITENGEWOON SECUNDAIR ONDERWIJS - PER OPLEIDINGSVORM Opleidingsvorm september 2013 september 2014 verschil %-verschil Opleidingsvorm ,99 Opleidingsvorm ,40 Opleidingsvorm ,92 Opleidingsvorm 4 TOTAAL , ,25

15 TABEL 12 - BUITENGEWOON SECUNDAIR ONDERWIJS - PER TYPE september 2013 september 2014 verschil %-verschil Type ,77 Type ,77 Type ,10 Type ,79 Type Type nieuw Type ,83 Type ,82 TOTAAL ,25 Het aantal leerlingen in het buitengewoon secundair onderwijs daalt voor het eerst en dit in alle diocesen. Vorig schooljaar kende het BuSO nog een stijging van bijna 3,2 %, nu daalt het BuSO over heel Vlaanderen met 2,25%. De daling situeert zich vooral binnen OV3. OV4 zet de stijgende trend van de voorbije jaren verder. Deze stijging is o.m. een gevolg van het toenemend studieaanbod OV4 dat tegemoetkomt aan de steeds groter wordende vraag. De in het oog springende daling binnen OV3, vooral in combinatie met type 1, zou net zoals in het buitengewoon lager onderwijs reeds een gevolg kunnen zijn van het M-decreet. De stijging binnen OV1 situeert zich vooral in combinatie met type 3. Dit is het gevolg van enkele planningsinitiatieven. De ernst van de gedragsstoornissen is vaak zo groot dat een OV1-aanpak een vereiste is. Op 1 september 2014 werd één BuSO-school die gespecialiseerd is in onderwijs aan zieke leerlingen (type 5), door een wijziging in de regelgeving omgevormd van OV1- type 4 naar OV4 - type 5. Dit verklaart de registratie van 15 leerlingen binnen type 5 in het BuSO. Internaten TABEL 13 - INTERNATEN september 2013 september 2014 verschil %-verschil ,81 Brugge ,79 Gent ,02 Hasselt ,44 Mech.-Brussel , ,89 Diocees Antwerpen TOTAAL Op 1 september 2014 werden internen ingeschreven in de vrije katholieke internaten. Daarmee wordt het aantal van vorig schooljaar (8 339 internen) niet langer geëvenaard. De internen zijn ingeschreven in 98 internaten, gespreid over 104 vestigingsplaatsen. 9,6 % van de internen zijn leerlingen van het basisonderwijs. Het leeuwendeel van de internen, 90,4 %, volgt les in een secundaire school. Besluit Begin september werden leerlingen ingeschreven in het vrij katholiek gewoon en buitengewoon basis- en secundair onderwijs. In vergelijking met vorig schooljaar zijn er 846 leerlingen meer geteld, hetzij een beperkte stijging met 0,12 %. Dit leert de spoed die het VSKO ook dit jaar opnieuw heeft georganiseerd. De en dienen in eerste instantie voor eigen gebruik: beleidsvoorbereidend werk, onderzoek, eigen planning. Gedurende het hele schooljaar worden deze statistieken en afgeleide bewerkingen veelvuldig geraadpleegd door de Verbonden en de Diensten van het VSKO, door de diocesane diensten, door de pedagogische begeleiding, door de studiegebiedverantwoordelijken én door de scholen zelf. Patrick Deboutte Stafmedewerker VVKSO Isabelle Dobbelaere Stafmedewerker VVKBuO 15

16 pastoraal in 3D nascholingsproject over pastoraal en identiteit Zin in onderwijs D Bisdom Brugge it is het tweede artikel in de reeks ZIN IN ONDERWIJS. De inleiding op de reeks verscheen in het Forumnummer van september. Daar kon u lezen dat deze artikelenreeks gewijd is aan de wijze waarop de pastoraal op school mee gestalte geeft aan de katholieke identiteit van het onderwijs. Wat nu volgt is een eerste concretisering van deze intentie. Het nascholingsproject Pastoraal in 3D waarover het hier gaat, probeert duidelijk te maken dat de katholieke identiteit van een school een proces, een gebeuren is. De pastoraal is in dit gebeuren, niet de enige, maar wel een erg belangrijke deelnemer die probeert om de identiteit van de school vanuit een christelijk aanbod vorm, betekenis en diepte te geven. te communiceren met elkaar en de andere medewerkers op school. Hoe de visie op school implementeren? Bart Walgraeve Kennen we onze bestemming? Welke richting gaan we uit? Welk stappenplan volgen we? Pastoraal in 3D is een teamgericht nascholingsproject dat op vraag van de ICS (Interdiocesane Commissie Pastoraal Secundair en Buitengewoon Secundair onderwijs) ingericht werd om scholen te helpen met hun visieontwikkeling op het vlak van de pastoraal. Het project sluit aan bij de visie- en groeimap Pastoraal op school. Denk & Doe in Dialoog en ondersteunt scholen om de visie op pastoraal stap voor stap te concretiseren in de eigen schoolcontext. De doelgroep zijn pastorale teams in het secundair onderwijs, bij voorkeur vergezeld van een directielid. Na een intakegesprek doorlopen de scholen drie sessies. De eerste sessie draait rond de D van het denken: een reflectieproces. Wat bedoelen we als we pastoraal zeggen? Hoe is de pastoraal verbonden met of uitdrukking van een katholieke identiteit? De tweede sessie draait rond de D van het doen. Slagen we erin om onze visie te verankeren in kleine en grote gebeurtenissen op school? Kunnen buitenstaanders uit ons doen (gedrag) aflezen dat ze zich bevinden in een katholieke school? De derde sessie legt de focus op de D van dialoog. De deelnemers trachten de verkregen inzichten van de vorige sessies 16 Het woord pastoraal wordt traditioneel vertaald met herder zijn voor. Dat geeft een beetje een probleem. Moderne mensen kennen immers zo goed als geen herders meer. Herders zijn uit het straatbeeld verdwenen. Ze zijn uit de tijd. Hoewel er in het katholieke onderwijs om allerlei redenen en begrijpelijker wijze veel te doen is rond het belang van een sterke identiteit, wordt de pastoraal er zelden spontaan mee verbonden. De pastoraal is in de meeste secundaire scholen de verantwoordelijkheid geworden van een groepje geëngageerde gelovigen die aangezocht worden om de katholieke, lees de christelijke, traditie levendig te houden. Daarvoor wordt een beroep gedaan op verhalen, symbolen, rituelen, vieringen, solidariteitsprojecten e.d. Pastorale groepen, proberen in de katholieke school het beleid te herinneren aan een pedagogische concretisering van het evangelie. Het woord herder (pastor) in pastoraal duidt op een leider, iemand die weet waarheen hij gaat. Het initiatief voor de uit te stippelen route gaat van hem uit. Hij geeft wie aan zijn zorgen zijn toevertrouwd een referentiekader door hen samen te brengen en hen op het spoor te zetten van hun ware bestemming. Een katholieke school doet niets anders dan mensen leren dat hun eigenheid, hun ware

17 Leeftocht Wat vinden we belangrijk? zelf, verbonden is met en haar betekenis ontleent aan de rijke diversiteit van het andere en de anderen. Bovendien zorgt ze ervoor dat dit leerproces gericht is op wat gemeenschappelijk gewaardeerd wordt als het goede, ware en schone. De vraag is of we pastoraal als dusdanig verstaan. Hoe wordt de pastoraal vandaag in onze katholieke scholen geïntegreerd met moderne inzichten op pedagogie, management, en kwaliteit? Hoe wordt pastoraal gepercipieerd en vanuit die perceptie geïntegreerd in structuren, leerplannen, curricula, organisatie, leiderschapsstijl, systemen? Wat we waarderen, waar we ons goed bij voelen, waar we trots op zijn, geeft inzicht in onze waarden, in wat we belangrijk vinden, in wat we als normaal en normatief beschouwen. Onze waardering onthult ons mensen wereldbeeld. Pastoraal gaat in die zin meer over wat we waarderen dan over onze waarden. Pastoraal schept veeleer de voorwaarden die de beleving van bepaalde waarden mogelijk maken. In de pastoraal gaat het niet over het bewaken of doorgeven van een geloofsleer, dan wel over de vreugde van een boodschap, een aanbod, een evangelie. Goed onderwijs vertrekt vanuit geloof. Allereerst is er het geloof in het kind, in de kwetsbaarheid en de belofte die het in zich draagt. Ten tweede is er het geloof in de gemeenschap. Die gemeenschap is meer dan de som van de delen. Individuen worden tot gemeenschap wanneer ze zich verbonden weten in wat hen samen overstijgt. Daarnaast is er de verwondering, bewondering en de zorg voor de wereld en de maatschappij waarin we leven. Verwondering is de motor van elk leerproces. De vakken op school confronteren ons met een wereld die nieuwsgierigheid opwekt, die vanuit zichzelf een zin en betekenis openbaart. De leraar brengt de leerling vervolgens tot bewondering. De leerling mag zelf ook, vanuit zijn eigenheid, zin en betekenis verlenen aan die wereld. Ten slotte is er de zorg om van die wereld een plek te maken waar het goed is om te wonen. Tijdens de duur van het project Pastoraal in 3D gaven de deelnemers aan wat hen ter harte gaat bij het werken aan pastoraal. Het zijn kleine getuigenissen van betrokkenheid en zorg. Gemeenschappelijk aan alle onderliggende uitspraken is een gevoel, een onderstroom, van waardering en dankbaarheid als het pastorale team van de school de tijd en ruimte krijgt om te reflecteren over de manier waarop ze de katholieke identiteit van de school gestalte mag geven. Meestal komen onderwijsmensen er in de drukte van het gewone schoolleven niet toe. Een tweede gemeenschappelijke inzicht is dat alle pastorale teams door hun activiteiten en initiatieven het groepsgevoel op school faciliteren of stimuleren. Zij hebben bijzondere aandacht voor het schoolklimaat en hebben dus een niet te verwaarlozen aandeel in de verhalen die over de school verteld worden. En bestaat de identiteit van een school niet precies uit alle verhalen die door leerlingen, ouders, leerkrachten, oud-leerlingen, omwonenden, bestuur en directie gedeeld worden? Want als een uitdaging ervaren wordt door alle groepen is niet in de eerste plaats de diversiteit aan levensbeschouwingen onder de leerlingen, maar wel onder de collega s. De vertrouwdheid met het christelijke gedachtegoed neemt af en de taal, nodig om de inhoud van de boodschap over te brengen, is onvoldoende aanwezig. Er bestaat voldoende loyauteit en collegialiteit als het erop aankomt mee te werken aan pastorale initiatieven, maar de vreugde van de boodschap en de zinvolheid van de evangelisering worden niet ervaren. Er is een hiaat op het vlak van kennis en beleving van de christelijke boodschap en er is de rouw om het verlies van een vanzelfsprekende traditie. Mensen in de pastoraal zien zichzelf vooral als doeners, gaan van actie naar actie en vinden dat er te weinig wordt gereflecteerd over de bron, de voeding van hun motivatie. Er is nood aan de explicitering van het gelovige verhaal. Tijdens het traject verwoorden de deelnemers het als volgt: De pastoraal moet ruimte bieden voor de dingen van het leven, voor de vragen die de jongeren en de volwassenen bezig houden zodat een sfeer van veiligheid de mogelijkheid biedt voor diepgaande, open en opbouwende gesprekken over levensvragen. De pastoraal kan een (christelijk) kader bieden om mensen te helpen keuzes te maken. Het is belangrijk dat mensen elkaar verhalen blijven vertellen die ertoe doen. Of nog: De pastoraal is losgekoppeld van andere groepen die zich bezighouden met sociale en maatschappelijke vraagstukken. Waarmee moeten we ons bezighouden en waarmee niet? We hebben m.a.w. nood aan een kader voor de pastoraal op school. We moeten verbinding zoeken doorheen de hele school. De opsplitsing in verschillende werkgroepen terug meer integreren. De pastoraal moet ons helpen ontdekken wat mensen raakt. Weten we dat? Hoe houden we daar rekening mee? Hoe en wanneer houden we rekening met andere levensovertuigingen? Hoe maken we duidelijk dat pastoraal godsdienst overstijgt? Hoe ver gaan we in de dialoog met de diversiteit? Waar kijken ouders naar, leerkrachten en wat willen wij hen laten zien? De pastoraal moet leren het gangbare kader doorbreken. We zijn vaak gefragmenteerd bezig in deeldisciplines en specialiteiten. Heel resultaat- en probleemoplossend gericht. Resultaat moet er zijn, maar de groei, de weg, de ontwikkeling, het proces is het belangrijkste. Ten slotte: De pastoraal creëert voorwaarden om de christelijke inspiratie ter sprake te brengen, tot leven te brengen, maar ze is niet bij machte het geloof over te dragen. De pastoraal brengt het verhaal van de christelijke inspiratie in herinnering en brengt de gemeenschap samen rond het verhaal. Zin in onderwijs Wat het project Pastoraal in 3D duidelijk maakt, is dat heel veel mensen in het katholiek onderwijs begaan zijn met de zinvolheid van een traditie die hen gevormd, meer mens en het katholiek onderwijs groot heeft gemaakt. De uitdaging bestaat eruit de inzichten uit die traditie op een hedendaagse manier te laten concorderen met inzichten op het vlak van pedagogie en didactiek zonder belerend te zijn, maar bezield vanuit een doorleefde ervaring met de christelijke levensbeschouwing. Als het concept van de katholieke dialoogschool succesvol wil zijn, moet er vooral werk worden gemaakt van de vorming van volwassenen die vlot, ernstig, diepgaand en met vreugde de dialoog willen aangaan met de eigen traditie en spiritualiteit. Vervolgens komt het erop aan om dat gesprek zonder complexen gestalte te geven in de confrontatie met de bredere schoolcontext en maatschappij. Kunnen buitenstaanders merken aan de manier waarop leerkrachten in het onderwijs staan en vorm geven aan hun lesopdracht of ze geworteld zijn in een dialoog met de blijde boodschap uit het evan- 17