De onderwijsvisitatie Manama s Economische wetenschappen Toegepaste economische wetenschappen Handelsingenieur

Transcriptie

1 De onderwijsvisitatie Manama s Economische wetenschappen Toegepaste economische wetenschappen Handelsingenieur Een evaluatie van de kwaliteit van de master-na-masteropleidingen in de Economische wetenschappen, Toegepaste economische wetenschappen en Handelsingenieur aan de Vlaamse universiteiten [Brussel - december 2006]

2 De onderwijsvisitatie Manama s Economische wetenschappen Toegepaste economische wetenschappen Handelsingenieur Gecorrigeerde versie Exemplaren van dit rapport kunnen tegen betaling verkregen worden op het VLIR-secretariaat Egmontstraat Brussel T F secretariaat@vlir.be - Dit rapport is ook elektronisch beschikbaar op Wettelijk depot: D/2006/2939/8

3

4

5 woord vooraf door de voorzitter van de VLIR Dit rapport geeft de visie weer van de visitatiecommissie die de academische master-na-masteropleidingen in de Economische wetenschappen, Toegepaste economische wetenschappen, Handelsingenieur aan de Katholieke Universiteit Leuven, de Universiteit Gent, de Universiteit Antwerpen, de Universiteit Hasselt en de Vrije Universiteit Brussel evalueerde. De commissie verrichtte haar onderzoek en bezocht die opleiding in de lente van Dit initiatief kadert mede in de opdracht die de Vlaamse overheid gaf aan de Vlaamse universiteiten en aan de Vlaamse Interuniversitaire Raad (VLIR) wat betreft de externe kwaliteitszorg van het academisch onderwijs. De visitatiecommissie heeft hierbij de visitatieprocedure gevolgd, waarin zij naast de zeer belangrijke geachte suggesties en aanbevelingen in het kader van de continue verbetering van het academisch onderwijs ook een oordeel en evaluatiescore geeft over de zes onderwerpen en onderliggende facetten van het accreditatiekader van de Nederlands-Vlaamse Accreditatie Organisatie (NVAO). Deze evaluatiescores zullen een belangrijk element zijn in het accreditatiebesluit van de NVAO. Het visitatierapport is in de eerste plaats bedoeld voor de betrokken opleidingen en is vooral gericht op kwaliteitshandhaving en -verbetering. Daarnaast wil het rapport ook de buitenwereld objectief inlichten over de kwaliteit van de geëvalueerde opleiding. Daarom wordt het rapport op de webstek van de VLIR geplaatst ( De lezer moet er echter rekening mee houden dat dit visitatierapport slechts een momentopname is en slechts één fase is in het proces van blijvende zorg voor onderwijskwaliteit. Al na korte tijd kan de opleiding immers grondig zijn gewijzigd en verbeterd, mede als antwoord op de resultaten van interne onderwijsevaluaties door de universiteit zelf of als reactie op terecht geformuleerde aanbevelingen van de visitatiecommissie. Graag dank ik op de eerste plaats de voorzitter en de leden van de visitatiecommissie voor de Woord vooraf

6 geïnvesteerde tijd en voor de grote deskundigheid en onafhankelijkheid waarmee zij hun opdracht hebben uitgevoerd. Deze visitatie was enkel mogelijk dankzij de inzet van velen die binnen de faculteiten betrokken waren bij de voorbereiding en uitvoering ervan. Oprecht wil ik hen daarvoor danken. Hopelijk ervaren zij in de positieve opmerkingen van de visitatiecommissie een bevestiging voor hun inspanningen en een stimulans tot de verdere ontwikkeling van de opleidingen. Prof. dr. B. Van Camp voorzitter VLIR Woord vooraf

7 woord vooraf door de voorzitter van de visitatiecommissie Deze visitatiecommissie heeft met groot genoegen en in grote eensgezindheid haar taak kunnen uitvoeren. Dat had enerzijds te maken met de samenstelling van de commissie, waarin zowel zeer ervaren hoogleraren als jonge studenten, elk voor zich en in goede samenwerking, op uitstekende wijze hun rol hebben vervuld. Dat had anderzijds ook te maken met de uiterst plezierige wijze waarop de commissie overal is ontvangen en de grote mate van openheid die wij van de zijde van de bezochte instellingen mochten ervaren. Graag wil ik op deze plaats de erkentelijkheid van de commissie verwoorden voor deze zowel vruchtbare als plezierige ontmoetingen. De opgave die wij hadden te vervullen was bepaald niet eenvoudig. Wij troffen opleidingen aan, sommige al met een indrukwekkende historie, die allemaal, vanwege externe wetgeving, in een overgangsfase verkeerden en waarvan een aantal nog duidelijk moeite had zicht te krijgen op de eigen positionering in het toekomstige Vlaamse hoger onderwijslandschap. Hier en daar konden wij ons dan ook niet aan de indruk onttrekken dat wij eigenlijk te vroeg kwamen. De tot voor kort ontwikkelde opleidingsprofielen verschilden inhoudelijk zéér, variërend van sterk op wetenschap en verdieping gericht, tot meer algemeen danwel zuiver op de beroepspraktijk georiënteerd. Toch was de commissie krachtens haar opdracht gehouden om dit scala aan in dit opzicht nogal verschillende opleidingen op basis van één en hetzelfde kader te beoordelen. De commissie heeft daarbij een aantal ferme standpunten moeten innemen, met name waar het gaat om de beoordeling van het academisch gehalte en de onderzoeksgebondenheid van de opleidingen, aspecten die ons bij de installatie als belangrijk aandachtspunten waren meegegeven. In het algemene deel van ons rapport wordt dit nader toegelicht. Wij menen zelf erin geslaagd te zijn om, ondanks de hiervoor geschetste complicerende omstandigheden, de verschillende opleidingen op een genuanceerde en faire manier te beoordelen. Het gehele proces heeft ons echter wèl geïnspireerd om in de richting van de diverse overheden de aanbeveling te doen om een duidelijker wettelijk en financieel kader voor de manama - opleidingen te creëren, teneinde Woord vooraf

8 voor dit interessant type opleidingen de kansen en perspectieven te creëren die deze opleidingen in de ogen van de commissie zeker verdienen. Dat de visitatiecommissie haar niet geringe opdracht binnen de aangegeven tijdsperiode heeft kunnen uitvoeren is in hoge mate te danken aan de voortreffelijke ondersteuning van onze secretarissen Marjoleine Breda en Els Van Zele. Graag spreek ik namens de commissie mijn grote erkentelijkheid en dank hiervoor uit. Prof. dr. C.A.M. Mouwen voorzitter visitatiecommissie Woord vooraf

9

10 10 inhoud

11 Inhoud Woord vooraf van de voorzitter van de VLIR 5 Woord vooraf van de voorzitter van de visitatiecommissie 7 Deel 1: Algemeen deel 13 I. de onderwijsvisitatie Manama s 15 Economische wetenschappen - Toegepaste economische wetenschappen - Handelsingenieur 1. Inleiding De betrokken opleidingen De visitatiecommissie Korte terugblik op de visitatie Opzet en indeling van het rapport 21 II. het referentiekader 23 III. algemene beschouwingen op het domein van de manama s in 33 de Economische wetenschappen - Toegepaste economische wetenschappen - Handelsingenieur in Vlaanderen IV. tabellen kwaliteitsaspecten 39 inhoud 11

12 Deel 2: Opleidingsrapporten Master of Advanced studies in Economics, Master of Advanced business studies, 45 Master of Financial Economics en Master of International Business Economics van de Leuven School of Business and Economics aan de Katholieke Universiteit Leuven 2. Master of Industrial Management van de Katholieke Universiteit Leuven Master of Banking and Finance, Master of Advanced Accounting, 111 Master of Marketing Analysis, en Master in het Management voor overheidsorganisaties van de Universiteit Gent 4. Master of Transport and Maritime Management en Master of Transport 165 and Maritime Economics van het Institute of Transport and Maritime Management Antwerp, verbonden aan de Universiteit Antwerpen 5. Master in de Maritieme Wetenschappen en Master in het Zee- en vervoerecht 201 van de Universiteit Antwerpen 6. Master in de Maritieme Wetenschappen, in samenwerking tussen 231 de Universiteit Antwerpen en de Universiteit Gent 7. Master in Economics of International Trade and European Integration, 259 in samenwerking tussen onder andere de Universiteit Antwerpen en de Vrije Universiteit Brussel 8. Master in het Internationaal Marketing Management van de Universiteit Hasselt Master of Business Information Management en Master of Advanced 299 Management Studies van de Vrije Universiteit Brussel Bijlagen 331 Bijlage 1: Personalia van de leden van de visitatiecommissie 333 Bijlage 2: De bezoekschema s

13 DEEL 1 ALGEMEEN DEEL 13

14 14

15 I. de onderwijsvisitatie Master-na-masters Economie, Toegepaste Economische Wetenschappen en Handelsingenieur 1. Inleiding In dit rapport brengt de visitatiecommissie Master-na-masters Economie, Toegepaste Economische Wetenschappen en Handelsingenieur (manama s ETEW) verslag uit van haar bevindingen over de academische opleidingen manama s ETEW, die zij in de periode maart juni 2006, in opdracht van de Vlaamse Interuniversitaire Raad (VLIR) heeft bezocht. Dit initiatief kadert in de werkzaamheden van de VLIR op het vlak van de externe kwaliteitszorg, waarmee de Vlaamse universiteiten gevolg geven aan de decretale verplichtingen terzake. 2. De betrokken opleidingen Ingevolge haar opdracht heeft de visitatiecommissie bezocht : - van 27 maart tot 31 maart 2006: Katholieke Universiteit Leuven ü Master of Advanced Studies in Economics (Master-na-master) ü Master of Advanced Business Studies (Master-na-master) ü Master of Financial Economics (Master-na-master) ü Master of International Business Economics (Master-na-master) ü Master of Industrial Management (Master-na-master) - van 10 april tot 13 april 2006: Universiteit Gent ü Master of Marketing Analysis (Master-na-master) ü Master of Advanced Accounting (Master-na-master) ü Master of Banking and Finance (Master-na-master) ü Master in het management voor overheidsorganisaties (Master-na-master) de onderwijsvisitatie Manama s ETEW 15

16 - van 24 tot 28 april 2006: Universiteit Antwerpen ü Master in Transport and Maritime Management (Master-na-master) ü Master in Transport and Maritime Economics (Master-na-master) ü Master in de Maritieme Wetenschappen (Master-na-master) ü Master in Zee- en Vervoerrecht (Master-na-master) ü Master in de Maritieme Wetenschappen (Master-na-master) in samenwerking met de Universiteit Gent ü Master of Economics of International Trade and European Integration (Master-na-master) in samenwerking met o.a. de Vrije Universiteit Brussel - van 8 tot 10 mei 2006: Universiteit Hasselt ü Master Internationaal Marketing Management (Master-na-master) - van 22 tot 24 mei 2006: Vrije Universiteit Brussel ü Master of Business Information Management (Master-na-master) ü Master of Advanced Management Studies (Master-na-master) De volgorde van de bezoeken is veelal bepaald door overwegingen van pragmatisch-organisatorische aard. De commissie is er zich van bewust dat deze volgorde, zij het impliciet, een invloed kan hebben gehad op de visitatie. Ze heeft er evenwel zorgvuldig over gewaakt dat in alle opzichten vergelijkbare beoordelingen en adviezen tot stand kwamen. 3. De visitatiecommissie 3.1. Samenstelling De visitatiecommissie Manama s ETEW werd bekrachtigd door de Erkenningscommissie bij besluit van 20 januari 2006 en 27 februari 2006, en werd ingesteld door de VLIR bij besluit van 6 maart De commissie had de volgende samenstelling: Voorzitter: - Prof. Dr. Ir. C. Mouwen, Hoogleraar Strategie en Innovatie in de non-profit sector, Universiteit Tilburg. Leden van de commissie: - Prof. Dr. A. Kleinknecht, Hoogleraar macro-economie, Techinische Universiteit Delft. - Prof. Dr. R. T. Frambach, Hoogleraar Informatiekunde, Marketing en Logistiek, Vrije Universiteit Amsterdam. 16 de onderwijsvisitatie Manama s ETEW

17 - Prof Dr. L. Traas, Emeritus Hoogleraar Business Economics, Vrije Universiteit Amsterdam. - Prof. Dr. J. Wijngaard, Hoogleraar Production Management, Universiteit Groningen. - Dhr. K. Van Goethem, Ere-directeur academische planning UIA. Extra lid ten behoeve van de visitatie van de opleidingen in het domein transporteconomie: - Dr. K. Debisschop, Consultant RebelGroup. Student-leden van de commissie 1 : - Dhr. Stefaan Stroo, Universiteit Gent. - Dhr. Christophe Van Linden, Universiteit Antwerpen. Mevr. J. Breda, stafmedewerker kwaliteitszorg verbonden aan de cel Kwaliteitszorg van het VLIR-secretariaat, trad op als projectleider van de commissie. Voor de opleidingen in het domein transporteconomie gebeurde dit in samenwerking met Dr. Ir. Els Van Zele, eveneens als stafmedewerker kwaliteitszorg verbonden aan de cel Kwaliteitszorg van het VLIR-secretariaat. Voor een kort curriculum vitae van de commissieleden wordt verwezen naar bijlage Taakomschrijving De opdracht aan de visitatiecommissie, die in het instellingsbesluit is omschreven, luidde als volgt: a. op basis van de door de faculteiten aan te leveren informatie en door middel van ter plaatse te voeren gesprekken, zich een oordeel te vormen over de kwaliteit van de opleiding (inclusief de kwaliteit van de afgestudeerden) en over de kwaliteit van het onderwijsproces (inclusief de kwaliteit van de onderwijsorganisatie), mede gelet op de eisen/verwachtingen die voortvloeien uit de facultaire taak iedere student voor te bereiden op de zelfstandige beoefening van de wetenschap of de beroepsmatige toepassing van wetenschappelijke kennis; b. het formuleren van aanbevelingen om te komen tot kwaliteitsverbetering; c. het beoordelen of de kwaliteit van de opleiding voldoet aan de beoordelingscriteria van het accreditatiekader en het geven van een integraal oordeel over de opleiding waarop de NVAO zich zal baseren bij de accreditatie. 1 De student-leden bezoeken niet de instelling waaraan zij als student ingeschreven zijn. de onderwijsvisitatie Manama s ETEW 17

18 3.3. Werkwijze Voorbereiding Ter voorbereiding van de visitatie werd aan de instellingen gevraagd een uitgebreid zelfevaluatierapport op te stellen. De Cel Kwaliteitszorg van de VLIR heeft hiervoor een visitatieprotocol 2 ter beschikking gesteld, waarin de verwachtingen t.o.v. de inhoud van het zelfevaluatierapport uitgebreid beschreven zijn. De zelfevaluatierapporten volgen het accreditatiekader. Naast feitelijke beschrijvingen per onderwerp en per facet van het accreditatiekader wordt aan de opleidingen ook gevraagd hun toekomstperspectieven kenbaar te maken en een kritische sterkte - zwakte analyse op te nemen in het zelfevaluatierapport. Daarnaast wordt een aantal verplichte bijlagen opgenomen, zoals een beschrijving van het programma, studenten- en personeelstabellen, cursusbeschrijvingen, examenvragen, enz. De commissie ontvangt deze zelfevaluatierapporten een aantal maanden voor de eigenlijke bezoeken, waardoor zij voldoende gelegenheid krijgt deze documenten zorgvuldig te bestuderen en het eigenlijke bezoek grondig voor te bereiden. De vakdeskundige commissieleden worden bovendien verzocht per masteropleiding een tweetal eindverhandelingen te selecteren uit een lijst van recente eindverhandelingen. De geselecteerde eindverhandelingen worden eveneens een aantal weken voor het eigenlijke bezoek door de Cel Kwaliteitszorg aan de commissieleden bezorgd. Voor de opleidingen Master of Advanced Accounting en Master of Banking and Finance van de Universiteit Gent en de opleiding Master Internationaal Marketing Management van de Universiteit Hasselt, worden de masterproeven uitgevoerd in samenwerking met bedrijven, die eigenaar zijn van de resultaten van het werk, en die confidentialiteit eisen. Daarom werd een confidentialiteitsovereenkomst opgesteld met betrekking tot de masterproeven van deze opleidingen, waarin aan alle betrokken wordt gevraagd de masterproeven niet door te geven aan derden, en de inhoud ervan vertrouwelijk te behandelen. De masterproeven van deze opleidingen werden ook enkel tijdens het bezoek ter beschikking gesteld. Er werd voldoende tijd voorzien tijdens deze bezoeken zodat de commissieleden de masterproeven konden bestuderen, en de gelegenheid kregen ze mee te betrekken in de beoordeling. Elk vakdeskundig commissielid heeft bijgevolg ten minste twee eindverhandelingen grondig gelezen voor het einde van het bezoek aan de opleiding. De visitatiecommissie hield haar installatievergadering in maart Op dit moment hadden de commissieleden het visitatieprotocol en de zelfevaluatierapporten reeds een aantal maanden in hun bezit. Tijdens deze vergadering werden de commissieleden verder ingelicht over het visitatieproces en hebben zij zich concreet voorbereid op de af te leggen bezoeken. Verder heeft de commissie op deze vergadering een referentiekader geformuleerd (zie hoofdstuk II). Daarnaast werd het programma van de bezoeken opgesteld (zie bijlage 2) en werd een eerste bespreking gehouden van de zelfevaluatierapporten de onderwijsvisitatie Manama s ETEW

19 Bezoek aan de instellingen De tweede bron van informatie wordt gevormd door de gesprekken die de commissie tijdens haar bezoek aan de betreffende faculteiten heeft gevoerd met alle geledingen die zijn betrokken bij het onderwijs in de manama s ETEW. Ook wordt aan de opleidingen gevraagd - als een derde bron van informatie om een veelheid aan documenten ter inzage te leggen ten behoeve van de commissie. Tijdens het bezoek is voldoende tijd uitgetrokken om de commissie de gelegenheid te geven deze documenten grondig te bestuderen. De documenten die ter inzage van de commissie worden gelegd zijn: het leermateriaal (cursussen, handboeken, syllabi), verslagen van de belangrijke beleidsvormende of beleidsopvolgende organen (faculteitsraad, opleidingscommissies, departementsraden), documenten die betrekking hebben op de interne kwaliteitszorg (enquêteformulieren, niet-persoonsgebonden evaluatie van het onderwijs), documenten aangaande de procedures van curriculumherzieningen, c.q. de omvorming naar de Bachelor-Master (BaMa)structuur, voorbeelden van informatieverstrekking aan abituriënten, etc. Bovendien worden nog de recente masterproeven die niet door commissieleden werden opgevraagd, ter inzage gelegd. Het programma voorziet naast gesprekken met de opleidingsverantwoordelijken, de studenten, het onderwijzend personeel en de facultaire en opleidingsgebonden beleidsmedewerkers - steeds in een bezoek aan de faciliteiten (inclusief bibliotheek, practicalokalen, computerfaciliteiten), een gesprek met de afgestudeerden van de opleidingen en een spreekuur waarop de commissie bijkomend leden van de opleiding kan uitnodigen of waarop individuen op een vertrouwelijke wijze door de commissie kunnen worden gehoord. Aangezien de studenten van de opleiding Master of Economics of International Trade and European Integration van de Universiteit Antwerpen en de Vrije Universiteit Brussel zich ten tijde van het bezoek in Praag bevonden, werd tijdens het bezoek aan de Universiteit Antwerpen een afstandsvergadering georganiseerd via video-conferencingtechnologie. De commissie heeft voor deze opleiding de faciliteiten waarvan studenten ter plaatse gebruik maken tijdens hun verblijf in Tjechië, Frankrijk of Verenigd Koninkrijk, niet bezocht aangezien zij oordeelde over voldoende informatie te beschikken om zicht te krijgen op de kwaliteit ervan zonder ter plaatse te gaan, en gezien de grote spreiding van de locaties. Wel werd tijdens het bezoek aan de Universiteit Gent de faciliteiten van de Faculteit Rechten bezocht door de visitatiecommissie, aangezien studenten en andere betrokkenen aan de interuniversitaire opleiding Master in de Maritieme wetenschappen van deze gebruik maken. De gesprekken zijn verhelderend geweest en waren een goede aanvulling bij de lectuur van de zelfevaluatierapporten. Aan het einde van elk bezoek werden, na intern beraad van de visitatiecommissie, de voorlopige bevindingen mondeling aan de gevisiteerde opleidingen medegedeeld aan de hand van een presentatie door de voorzitter. Aan het einde van de bezoeken aan de Universiteit Gent en de Universiteit Hasselt heeft de vice-voorzitter, Prof. Wijngaard, de taken van de voorzitter tijdelijk overgenomen, wegens situaties van overmacht, steeds in regelmatig (telefonisch) overleg met de voorzitter, Prof. Mouwen. de onderwijsvisitatie Manama s ETEW 19

20 Rapportering Als laatste stap in het visitatieproces heeft de commissie haar bevindingen, conclusies en aanbevelingen in voorliggend rapport vastgelegd. Bovendien heeft zij, overeenkomstig de bepalingen voor de visitaties in het kader van de NVAO accreditatie van de opleidingen, een beoordeling voldoende/ onvoldoende toegekend aan de zes onderwerpen van het accreditatiekader, en een beoordeling excellent/goed/voldoende/onvoldoende toegekend aan de samenstellende en onderliggende facetten van elk onderwerp. De faculteiten werden hierbij in de gelegenheid gesteld om op de concepten van het rapport te reageren. De commissie heeft de reacties van de faculteiten voor zover zij zich hierin kon vinden in het rapport verwerkt. 4. Een korte terugblik op de visitatie De commissie heeft de haar toegekende opdracht met veel belangstelling uitgevoerd. De visitatie heeft de leden van de commissie de kans geboden om het academisch onderwijs in de manama s ETEW in Vlaanderen van nabij te bekijken. Het was voor haar tevens een unieke gelegenheid om onder vakgenoten te reflecteren en te debatteren over de aard, de kwaliteit en de toekomst van dit onderwijs. De commissie is er zich van bewust dat de onderwijsvisitatie manama s ETEW op een moeilijk moment kwam. Ten tijde van de visitatie was de omvorming van het kandidaat/licentieprogramma naar het BaMaprogramma in volle beweging, was er onzekerheid over de financiering van de masterna-masteropleidingen, lagen de krijtlijnen over de mogelijke titulatuur (master of science / master of arts) nog niet vast,... Ook waren enkele opleidingen slechts kort tevoren opgestart. Desalniettemin heeft de commissie een goed beeld gekregen van de opleidingen en hoe zij er in de toekomst zullen uitzien. De commissie heeft tijdens de discussies steeds getracht om, op een kritisch - constructieve wijze voorstellen tot verbetering te doen en bij te dragen tot de toekomstige hervormingen. Ze heeft bij haar beoordeling de eigenheid van de universiteit en de opleiding in acht genomen en de oordelen en suggesties steeds gesitueerd binnen de specifieke context van de opleiding. Met het voorliggend rapport hoopt de commissie dan ook een bijdrage te leveren tot de verdere positieve ontwikkeling van de manama s ETEW in Vlaanderen. De commissie wenst met het rapport in de eerste plaats een discussie op gang te brengen binnen de betrokken faculteiten met de bedoeling na te gaan op welke punten verbetering nodig is en in welke mate dit binnen de gegeven randvoorwaarden te verwezenlijken is. Verder hoopt de visitatiecommissie dat voorliggend rapport in haar geheel ook 20 de onderwijsvisitatie Manama s ETEW

21 aan de buitenwereld nuttige informatie verschaft en een goed inzicht geeft in de eigenheid en de kwaliteit van de gevisiteerde opleidingen. Tot slot wenst de visitatiecommissie haar dank te betuigen aan al diegenen die binnen de universiteiten betrokken zijn geweest bij de voorbereiding en de uitvoering van de visitatie. 5. Opzet en indeling van het rapport Het voorliggend rapport bestaat uit twee delen. In het eerste deel van het rapport beschrijft de visitatiecommissie in hoofdstuk II het referentiekader van waaruit zij de gevisiteerde opleidingen heeft beoordeeld. In hoofdstuk III formuleert de commissie enkele vaststellingen en bedenkingen die zij relevant acht voor elk van de betrokken opleidingen, waarna in hoofdstuk IV een overzichtstabel van kwaliteitsoordelen volgt. In het tweede deel van het rapport brengt de commissie rapport uit over de verschillende opleidingen die zij heeft gevisiteerd. De aanbevelingen die de commissie de afzonderlijke universiteiten geeft, worden in deze deelrapporten achteraan opgenomen. De deelrapporten werden geordend naar de chronologische volgorde van de bezoeken. de onderwijsvisitatie Manama s ETEW 21

22 22

23 II. het referentiekader van de visitatiecommissie master-na-master s Economische wetenschappen Toegepaste economische wetenschappen Handelsingenieur Voorafgaand aan de visitatie heeft de visitatiecommissie in onderhavig referentiekader de criteria vastgelegd waaraan naar haar oordeel een academische master- na- masteropleiding in de Economische wetenschappen, Toegepaste economische wetenschappen, Handelsingenieur moet voldoen. De commissie kan immers niet volstaan met het geven van oordelen, maar moet ook aangeven waarop deze oordelen zijn gebaseerd. Bij het opstellen van haar referentiekader heeft de commissie zich gebaseerd op de referentiekaders die werden gehanteerd bij de visitatie van de bachelor- en masteropleidingen Economische wetenschappen, Toegepaste economische wetenschappen, Handelsingenieur in Vlaanderen (VLIR, 1997 en 2004), de visitatie Bedrijfswetenschappen in Nederland (QANU, 2004) en de visitatie Economie in Nederland (QANU, 2003), de doelstellingen en eindtermen die de opleidingen voor het eigen onderwijs hebben geformuleerd, het Vlaamse structuurdecreet (2003) en het toetsingskader van het Nederlands- Vlaams Accreditatie Orgaan (NVAO) waarin een aantal minimumeisen worden vooropgesteld die zijn gebaseerd op de internationaal aanvaarde Dublin- descriptoren, alsook op internationale eisen die worden gesteld aan academische opleidingen in het domein van de Economische wetenschappen, Toegepaste economische wetenschappen, en Handelsingenieurs. Specifiek omschrijft het referentiekader naast de domeinspecifieke minimumeisen waaraan de opleidingen moeten voldoen, de minimumeisen die aan een afgestudeerde in het vakgebied mogen worden gesteld, en de eisen die gesteld mogen worden met betrekking tot de aansluiting op de arbeidsmarkt, eveneens algemeen onderwijskundige uitgangspunten waaraan een academische opleiding moet voldoen, en eisen met betrekking tot de onderwijsorganisatie, het personeelsbeleid en het onderwijzend personeel, en de interne kwaliteitszorg. Het referentiekader werd vóór het bezoek, maar na het inleveren van de zelfevaluatie, voorgelegd aan de opleiding. Tijdens het bezoek van de visitatiecommissie werd het referentiekader met de opleiding bediscussieerd. Referentiekader Manama s ETEW 23

24 1. Doelstellingen en eindtermen van de academische master- na- masteropleidingen Economische wetenschappen, Toegepaste economische wetenschappen, Handelsingenieur 1.1. Algemene doelstellingen Voor de omschrijving van de algemene (minimale) doelstellingen van een academische masteropleiding baseert de visitatiecommissie zich op vijf Dublin-descriptoren, met name (1) kennis en inzicht, (2) toepassen van kennis en inzicht, (3) oordeelsvorming, (4) communicatie, en (5) leervaardigheden. (1) De afgestudeerde uit de master- na- masteropleiding heeft aantoonbare kennis en inzicht, gebaseerd op de kennis en het inzicht op niveau van de master, die deze verbreden of verdiepen alsmede een basis of kans bieden om een originele bijdrage te leveren aan het ontwikkelen en/of toepassen van wetenschappelijke kennis, vaak in onderzoeksverband. (2) De afgestudeerde uit de master- na- masteropleiding is in staat om: - kennis en inzicht en probleemoplossende vermogens toe te passen in nieuwe of onbekende omstandigheden binnen een bredere (of multidisciplinaire) context die gerelateerd is aan het vakgebied - kennis te integreren en met complexe materie om te gaan (3) De afgestudeerde uit de master- na- masteropleiding is in staat om oordelen te formuleren op grond van onvolledige of beperkte informatie en daarbij rekening te houden met sociaalmaatschappelijke en ethische verantwoordelijkheden, die zijn verbonden aan het toepassen van de eigen kennis en oordelen (4) De afgestudeerde uit de master- na- masteropleiding is in staat om conclusies, alsmede de kennis, motieven en overwegingen die hieraan te grondslag liggen, duidelijk en ondubbelzinnig over te brengen op een publiek van specialisten en niet-specialisten (5) De afgestudeerde uit de master- na- masteropleiding bezit leervaardigheden die hem of haar in staat stellen een vervolgstudie aan te gaan met een grotendeels zelfgestuurd of autonoom karakter 1.2. Domeinspecifieke eisen, eindtermen van de academische master- na- masteropleidingen Economische wetenschappen, Toegepaste economische wetenschappen, Handelsingenieur De master- na- masteropleidingen in het domein van de Economische wetenschappen, Toegepaste economische wetenschappen en Handelsingenieur vertonen een grote verscheidenheid. De opleidingen zijn gericht naar een verscheidenheid van uitstroommogelijkheden. Sommige opleidingen zijn specifiek gericht naar een bepaald subdomein of beroep, terwijl andere breed georiënteerd zijn. De commissie 24 Referentiekader Manama s ETEW

25 bepaalt daarom aan de ene kant algemene kerncompetenties, die alle afgestudeerden van een masterna- masteropleiding in het domein van de Economische wetenschappen, Toegepaste economische wetenschappen, Handelsingenieur dienen te beheersen, elk in hun eigen subdomein. Aan de andere kant stelt de commissie specifieke competenties voorop, die afhankelijk zijn van de oriëntatie of de beroepsuitwegen van de opleidingen Basiscompetenties waarop master- na- masteropleidingen in het domein van de Economische wetenschappen, Toegepaste economische wetenschappen en Handelsingenieur gericht dienen te zijn: - complexe economische, financiële of bedrijfskundige vragen en problemen kunnen herkennen, beschrijven in het (bedrijfs-)economisch begrippenkader en erover met andere professionals kunnen overleggen in een internationale en / of multiculturele context, - onderzoek en / of action research kunnen opzetten, uitvoeren en de resultaten interpreteren, - met kritische en ethische zin kunnen reflecteren over nieuwe trends in het domein, en deze kunnen integreren in de arbeidscontext, - beheersen van instrumenten om economische en / of financiële problemen te analyseren, - een verscheidenheid aan onderzoeksgebaseerde probleemoplossingsstrategieën kunnen inzetten en creatief nieuwe oplossingen kunnen uitwerken, - mondeling en schriftelijk kunnen rapporteren, - zelfstandig zowel als in team kunnen werken, - zo nodig verbanden kunnen leggen met relevante inzichten uit verwante wetenschapsdomeinen, - ICT in het algemeen, en statistische, modelleer- of gegevensbeheertoepassingen in het bijzonder, kunnen gebruiken, - ofwel staat wetenschappelijke kennis centraal, ofwel de toepassing van wetenschappelijke kennis met een duidelijke gegrondheid in wetenschappelijk onderzoek Competenties die afgestudeerden van master- na- masteropleidingen die ook gericht zijn op de bedrijfsprakijk en / of het management dienen te bereiken: - een team kunnen leiden, - constructief kunnen deelnemen aan vergaderingen of voorzitten van vergaderingen, - strategische en / of financiële plannen kunnen uitwerken voor een onderneming of organisatie, en/ of beleidsvoorstellen en adviezen erover uitbrengen en / of implementeren, - plannen kunnen vertalen in concrete doelstellingen, - contacten kunnen onderhouden met klanten, leveranciers en / of ander partners in een internationale en/ of multiculturele context, - beleidsuitvoerende activiteiten kunnen organiseren, coördineren, opvolgen, controleren en bijsturen, - een adequate organisatiestructuur kunnen opzetten, - ken- en stuurgetallen kunnen opmaken en adequate output- en kwaliteitscriteria kunnen bepalen. Referentiekader Manama s ETEW 25