Starten in de recessie Startende ondernemers in 2003

Transcriptie

1 Starten in de recessie Startende ondernemers in 2003 drs. A. Bruins Zoetermeer, juli 2004

2 ISBN: Bestelnummer: A Prijs: 30,- Dit onderzoek maakt deel uit van het programmaonderzoek MKB en Ondernemerschap, dat wordt gefinancierd door het Ministerie van Economische Zaken. Voor alle informatie over MKB en Ondernemerschap: De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij EIM. Het gebruik van cijfers en/of teksten als toelichting of ondersteuning in artikelen, scripties en boeken is toegestaan mits de bron duidelijk wordt vermeld. Vermenigvuldigen en/of openbaarmaking in welke vorm ook, alsmede opslag in een retrieval system, is uitsluitend toegestaan na schriftelijke toestemming van EIM. EIM aanvaardt geen aansprakelijkheid voor drukfouten en/of andere onvolkomenheden. The responsibility for the contents of this report lies with EIM. Quoting of numbers and/or text as an explanation or support in papers, essays and books is permitted only when the source is clearly mentioned. No part of this publication may be copied and/or published in any form or by any means, or stored in a retrieval system, without the prior written permission of EIM. EIM does not accept responsibility for printing errors and/or other imperfections. 2

3 Inhoudsopgave Samenvatting 5 1 Inleiding 7 2 De ondernemer 11 3 Startmotieven 15 4 De voorbereiding 17 5 Het bedrijf 19 6 Knelpunten 25 7 Doelstellingen 29 8 Oudere starters 33 9 Starters op herhaling Werkgevers 39 Bijlage I Belangrijkste verschillen tussen starters in 1994, en

4

5 Samenvatting In dit rapport wordt inzicht gegeven in een groot aantal aspecten van startende ondernemers en hun bedrijven in De aspecten zijn gegroepeerd tot een zestal onderwerpen, nl.: de ondernemer; startmotieven; de voorbereiding op de start; het bedrijf; knelpunten bij het starten van het bedrijf; doelstellingen voor de ondernemer en het bedrijf. In deze samenvatting worden enkele aspecten nader toegelicht. Ten aanzien van veel aspecten is er een vergelijking gemaakt met de starters in 1994 en in Bijlage I geeft een overzicht van de belangrijkste verschillen. De ondernemer De helft van de starters is tussen de 30 en 45 jaar. Iets minder dan een op de drie starters is een vrouw. De meeste starters beginnen het bedrijf vanuit een baan in loondienst. Vier op de tien starters werken bij de start parttime in het bedrijf. Startmotieven De belangrijkste motieven om een bedrijf te starten worden gevormd door de uitdaging en de wens om eigen baas te kunnen zijn. Startmotieven die te maken hebben met de arbeidssituatie voorafgaand aan de start van het bedrijf worden relatief weinig genoemd. De voorbereiding Een op de drie starters heeft al eerder geprobeerd een bedrijf te beginnen en meestal is dat bedrijf toen ook van de grond gekomen. Starters winnen voor de start vooral informatie in omtrent de markt en de afzetmogelijkheden, fiscale zaken en de vereisten om te mogen starten. Het bedrijf De helft van de starters begint een bedrijf in de dienstverlening. De meeste starters starten het bedrijf zonder zakelijke partner. De meeste starters kiezen als rechtsvorm de eenmanszaak. Ruim de helft van de starters werkt in, of vanuit huis. Bijna een op de vijf starters heeft werknemers in dienst. In ruim de helft van de gevallen bedraagt het startkapitaal minder dan euro. De meeste starters zorgen zelf voor het startkapitaal. Knelpunten De meerderheid van de starters heeft geen knelpunten ervaren in verband met het starten van het bedrijf. Als men wel knelpunten heeft ervaren, gaat het met name om knelpunten op het gebied van financiering, markt en marketing, regelgeving en procedures, en/of belastingen. 5

6 Doelstellingen Hoewel de meeste starters streven naar het vergroten van de omzet, streven starters op middellange termijn vaker kwalitatieve doelstellingen na dan dat ze streven naar groei, bijvoorbeeld in de vorm van uitbreiding van personeel. In de laatste drie hoofdstukken van het rapport worden drie specifieke groepen starters nader in beeld gebracht, nl.: starters van 50 jaar en ouder (oudere starters); starters die al eens eerder hebben geprobeerd een bedrijf te beginnen (starters op herhaling); starters met werknemers in dienst (werkgevers). 6

7 1 Inleiding Startende bedrijven in Nederland In 2003 werden startende bedrijven geregistreerd. Dat is minder dan in de direct eraan voorafgaande jaren en aanzienlijk minder dan in 2000, het jaar waarin het aantal startende bedrijven met bijna een voor Nederland tot dan toe ongekend hoogtepunt bereikte (zie figuur 1). figuur 1 aantal startende bedrijven per jaar in de periode aantal startende bedrijven Bron: EIM, database bedrijvendynamiek, Het ligt voor de hand de afname van het aantal startende bedrijven sinds evenals de toename in de jaren tot in verband te brengen met de conjuncturele ontwikkeling. Dan moet echter wel de vraag worden beantwoord waarom zich sinds 2001 een daling manifesteert bij een conjuncturele dip, terwijl in het begin van de jaren negentig sprake was van een stijging van het aantal startende bedrijven, eveneens bij een conjuncturele dip. De groei van het aantal startende bedrijven wordt toegeschreven aan de combinatie van een aantal factoren 1. De vraag naar ondernemerschap is gegroeid door de trends van globalisering, technologische vooruitgang en tertiairisering. Het aanbod van ondernemers nam toe vanwege een toename van de beroepsbevolking, het op middelbare leeftijd komen van de babyboomers, het toenemende aandeel vrouwen op de arbeidsmarkt en de toegenomen waardering voor ondernemerschap. Bovendien stimuleerde de overheid in haar beleid nieuwe toetreders. Deze trends waren het hevigst in de jaren negentig. Ondanks de conjuncturele dip aan het begin, die een afremmend effect had op het aantal startende bedrijven, bleef het aantal starters daarom toen toch toenemen. Wel is in 1993 en 1994 de toename minder dan in de jaren direct ervoor en erna. 1 Deze schets van de ontwikkelingen is ontleend aan: K.L. Bangma, N. Bosma en P. Gibcus, Bedrijvendynamiek en werkgelegenheid; Editie 2003, EIM, februari

8 In de eerste jaren van de 21 ste eeuw zijn de genoemde trends nog steeds relevant. Er zijn echter wel verschillen waarneembaar die ervoor zorgen dat de effecten op het aantal starters minder groot zijn. De vergrijzing van de beroepsbevolking is begonnen. Er is minder startkapitaal beschikbaar als gevolg van de dalende aandelenkoersen en stagnerende huizenprijzen. Er is minder 'onbenutte' ruimte voor nieuwe ondernemers omdat het niveau van het ondernemerschap in Nederland meer in de buurt is komen te liggen van het 'evenwichtsniveau'. Als gevolg hiervan komt de conjuncturele dip nu wel tot uitdrukking in een verminderd aantal startende bedrijven. Hierbij komt bovendien dat het overheidsbeleid sinds het eind van de jaren negentig minder is gericht op het bewerkstelligen van veel starters, maar dat het zich meer concentreert op veelbelovende starters, in het bijzonder vernieuwende starters en (snelle) groeiers 1. Onderzoek onder starters In de loop van de jaren negentig heeft EIM verschillende keren uitgebreid onderzoek gedaan naar startende ondernemers. Deze onderzoeken geven inzicht in verschillende aspecten die een rol spelen bij de start van een eigen bedrijf en - omdat de starters met jaarlijkse onderzoeken zijn gevolgd - in de ontwikkeling van nieuwe bedrijven. Naast het EIM starterscohort is EIM in 1998 een tweede starterscohort begonnen. Dit omdat werd verondersteld dat 'het starterslandschap' er vanwege de veranderde economische omstandigheden anders uit zou zien. In 1999 en 2000 zijn nieuwe jaargangen starters aan dit cohort toegevoegd. Vergelijking tussen beide starterscohorten heeft inderdaad verschillen aan het licht gebracht 3. Overigens kunnen niet alle verschillen direct in verband worden gebracht met het verschil in economische omstandigheden. De hiervoor genoemde trends zijn ook van invloed. Vergeleken met het eind van de jaren negentig zijn de economische omstandigheden wederom aanzienlijk veranderd. Daarnaast hebben zich in de tussentijd ook andere ontwikkelingen voorgedaan, zoals de afschaffing van vele vestigingseisen, etc. De vraag of 'het starterslandschap' er nu weer anders uitziet dan aan het eind van de jaren negentig ligt dan ook voor de hand. Daarom is een nieuw onderzoek onder starters uitgevoerd. Met dit onderzoek wordt beoogd inzicht te krijgen in verschillende aspecten van de starters en de pas gestarte bedrijven. Die aspecten zijn te groeperen tot een zestal onderwerpen, nl.: de ondernemer; startmotieven; de voorbereiding op de start; het bedrijf; knelpunten bij het starten van het bedrijf; doelstellingen voor de ondernemer en het bedrijf. De informatie is verzameld met behulp van een telefonische enquête onder 500 starters die in de tweede helft van 2003 met een bedrijf zijn begonnen. In het onderzoek zijn alleen starters betrokken die ten tijde van het onderzoek (februari/maart 2004) daad- 1 Inmiddels lijkt de overheid misschien toch ook weer meer aandacht te krijgen voor het aantal starters. In de samenvatting die is opgenomen in de Beleidsbrief: In actie voor ondernemers! (Ministerie van Economische Zaken, december 2003) staat namelijk: 'Juist in deze tijd is een toename van het aantal starters zeer gewenst.' 2 Het EIM starterscohort 1994 is nadien omgedoopt tot het EIM jongebedrijvenpanel. 3 Voor de jaargang 1998 zijn de verschillen - en overeenkomsten - uitgebreid beschreven in: J. Bais, Startende ondernemers in 1998, EIM, december

9 werkelijk met bedrijfsactiviteiten zijn begonnen. Starters die weliswaar een bedrijf zijn begonnen, maar die daar alweer mee zijn gestopt, zijn niet meegenomen. De vragenlijst die in het onderzoek is gebruikt sluit aan op de vragenlijsten van de onderzoeken die zijn gehouden in de startjaren van de EIM starterscohorten 1994 en 1998, 1999 en Toen werd evenwel gebruik gemaakt van (zeer) omvangrijke schriftelijke vragenlijsten. Vanwege de overgang naar een telefonische enquête moest de vragenlijst nu beknopter zijn en moest de vraagstelling hier en daar worden aangepast. Desondanks is het mogelijk de starters anno 2003 op veel aspecten te vergelijken met de starters in 1994 en In Bijlage I zijn de belangrijkste verschillen bij elkaar gezet. Het rapport Dit rapport geeft in de hoofdstukken 2 t/m 7 achtereenvolgens informatie over de hiervoor genoemde onderwerpen, nl.: de ondernemer; startmotieven; de voorbereiding op de start; het bedrijf; knelpunten bij het starten van het bedrijf; doelstellingen voor de ondernemer en het bedrijf. In de daarop volgende hoofdstukken 8 t/m 10 worden enkele specifieke groepen starters nader in beeld gebracht, nl.: starters van 50 jaar en ouder (oudere starters); starters die al eens eerder hebben geprobeerd een bedrijf te beginnen (starters op herhaling); starters met werknemers in dienst (werkgevers). 9

10

11 2 De ondernemer Dit hoofdstuk geeft een beeld van de persoon van de starter. Het begint met enkele kenmerken van de starter. Vervolgens komen de activiteiten van de starter voor en bij de start van het bedrijf aan de orde. Tenslotte schetsen we hoe belangrijk de inkomsten uit het bedrijf voor de starter zijn. Leeftijd Hoewel nog altijd meer dan de helft van de starters tussen de 30 en 45 jaar oud is, wordt de groep van oudere starters steeds belangrijker (zie figuur 2). Inmiddels is een kwart van de starters 45 jaar of ouder. 1 Deze toename is vooral een gevolg van de toename van de starters in de leeftijdscategorie van 50 jaar en ouder. In de loop der jaren is daarentegen de groep starters in de leeftijdscategorie 25 tot en met 30 jaar sterk afgenomen. De groep oudere starters wordt in hoofdstuk 8 nader in beeld gebracht. figuur 2 leeftijdsverdeling starters, 1994, en 2003 leeftijd 60 of ouder 55 t/m t/m t/m t/m t/m t/m t/m t/m 24 jonger dan aandeel (%) Bron: EIM starterscohorten 1994, 1998, 1999 en 2000 en onderzoek starters Geslacht De toename van het aandeel van vrouwelijke starters van 27% naar 31% tussen 1994 en heeft zich niet voortgezet. In 2003 is het aandeel van vrouwelijke starters iets gedaald, namelijk naar 29%. 2 1 Van 1996 tot 2003 nam het aandeel van de leeftijdsgroep 45 t/m 64-jarigen in de werkzame beroepsbevolking toe van 28% naar 34% (bron: CBS). 2 In 1994 was het aandeel van vrouwen in de werkzame beroepsbevolking 37%, in % en in % (bron: CBS). 11

12 Opleiding Was in 1994 nog maar ruim een kwart van de starters hoogopgeleid (hbo of universiteit), inmiddels is het aandeel van de hoogopgeleiden toegenomen tot bijna de helft 1 (zie figuur 3). Het aandeel van de mbo'ers blijft door de jaren heen vrijwel ongewijzigd op een kwart. Vooral de groep met algemeen middelbaar onderwijs (mavo en havo/vwo) heeft in de loop van de tijd aan betekenis ingeboet. figuur 3 hoogste door starters afgeronde opleiding, 1994, en 2003 universiteit hbo opleiding havo/vwo mavo mbo lo/lbo aandeel (%) Bron: EIM starterscohorten 1994, 1998, 1999 en 2000 en onderzoek starters Activiteiten voor de start De meeste starters beginnen het bedrijf vanuit een baan in loondienst. In 2003 werkte 70% van de starters direct voor de start van het bedrijf in loondienst. Dat is iets meer dan in 1994 (66%) en iets minder dan in (74%). In 2003 bestonden voor 16% van de starters de belangrijkste activiteiten direct voor de start uit het leiden van een andere onderneming. Dat is een aanzienlijke toename vergeleken met de voorgaande onderzoeken. In 1994 deed 8% van de starters dat en in was het aandeel nog lager, namelijk 4%. In hoofdstuk 5 zullen we zien dat voor een steeds grotere groep starters het beginnen van een bedrijf geen geheel nieuwe ervaring is. In 2003 vormde voor 3% van de starters het verzorgen van gezin/kinderen of andere onbetaalde werkzaamheden de belangrijkste activiteit voor de start van het bedrijf. Dat is een aanzienlijke vermindering, want in 1994 gold dat voor 7% van de starters en in voor 8%. Er worden weinig bedrijven gestart aansluitend op een (voltijd) opleiding. In 2003 vormde voor 2% van de starters het volgen van een opleiding de belangrijkste activiteit 1 Van 1994 tot 2002 nam het aandeel van de hoogopgeleiden in de werkzame beroepsbevolking toe van 25% naar 29% (bron: CBS). 12

13 voor de start van het bedrijf. In 1994 gold dat voor 4% van de starters en in voor 3%. Het aandeel van de starters die vanuit een uitkeringssituatie een bedrijf beginnen is afgenomen. In 2003 was 6% van de starters direct voor de start van het bedrijf uitkeringsgerechtigd. In was 10% uitkeringsgerechtigd. Andere activiteiten bij de start Bij de start van het bedrijf oefent 36% van de starters andere activiteiten uit naast het ondernemerschap. Dat is aanzienlijk minder dan in 1994 (48%) en in (46%). In de meeste gevallen (61%) gaat het bij die andere activiteiten om het verrichten van werkzaamheden in loondienst. Dit betekent dat bij de start van het bedrijf een op de vijf starters (22%) het ondernemerschap combineert met het verrichten van werkzaamheden in loondienst. De helft van de starters (51%) heeft naast de zorg voor het bedrijf ook zorgtaken voor een of meer thuiswonende kinderen. In vrijwel alle gevallen worden die zorgtaken gedeeld met iemand anders. Uren per week in het bedrijf In de loop der jaren is vooral het aandeel van de starters die bij de start van het bedrijf zeer weinig tijd in het bedrijf steken afgenomen (minder dan 10 of minder dan 20 uur per week). Als gevolg hiervan daalde het aandeel van de parttime starters, dat wil zeggen van de starters die bij de start van het bedrijf minder dan 30 uur per week in het bedrijf werken (zie figuur 4). Daar staat tegenover dat meer starters bij de start van het bedrijf heel veel uren (50 uur of meer per week) in het bedrijf werkten. Na een afname in is het aandeel van deze starters nu weer op het niveau van figuur 4 aantal uren per week dat starters bij de start in het bedrijf werken, 1994, en of meer 50 t/m uren per week 40 t/m t/m t/m t/m minder dan aandeel (%) Bron: EIM starterscohorten 1994, 1998, 1999 en 2000 en onderzoek starters

14 Ten tijde van het onderzoek - dat wil zeggen gemiddeld zo'n 5½ maand na de start van het bedrijf - is het aandeel van de starters die minder dan 10 uur per week in het bedrijf werken inmiddels afgenomen tot 14%, maar het totale aandeel van de parttime starters is vrijwel ongewijzigd gebleven. Van die starters kiest 41% bewust voor parttime ondernemen, 28% streeft er sterk naar om spoedig fulltime met het bedrijf bezig te zijn en nog eens 20% streeft er op termijn naar om meer uren met het bedrijf bezig te zijn. De overigen hebben vooralsnog geen idee of zij meer uren in het bedrijf zullen gaan werken. Belang van inkomsten uit het bedrijf Het aandeel van de starters die voor het levensonderhoud volledig zijn aangewezen op de inkomsten uit het bedrijf is afgenomen van 28% in tot 21% in Het aandeel van de starters die voor het levensonderhoud voor een groot deel op de inkomsten uit het bedrijf zijn aangewezen bleef constant (20%). Het bedrijf is dus voor de helft van de starters een belangrijke bron van inkomsten 1. Ook het aandeel van de starters die voor het levensonderhoud zo goed als niet zijn aangewezen op de inkomsten uit het bedrijf bleef constant (resp. 35% en 36%). Het aandeel van de starters die voor het levensonderhoud voor een klein deel aangewezen zijn op de inkomsten uit het bedrijf nam daarentegen toe van 17% naar 22%. 1 Recent onderzoek van EIM geeft meer informatie over de inkomens van startende zelfstandigen. Daaruit komt naar voren dat de inkomenspositie van de starter er in de jaren negentig gemiddeld op is achteruitgegaan. De totale procentuele daling van het gemiddelde besteedbare jaarinkomen bedroeg 25%. In 1999 bedroeg het gemiddelde besteedbare inkomen van een starter (uitgedrukt in euro's van 1999). Belangrijke trends die verder zijn geïdentificeerd zijn een toename van het belang van fiscale ondernemersfaciliteiten, een toename van de inkomensongelijkheid onder starters en een toename van het relatieve belang van looninkomsten. Vergeleken met het inkomen in het jaar voor de start, neemt het inkomen van starters in het startjaar toe met gemiddeld 30%. Zie: Mickey Folkeringa en Paul Vroonhof, Wordt de spoeling dun? Inkomensontwikkeling startende zelfstandigen, EIM, mei

15 3 Startmotieven Dit hoofdstuk laat zien in welke mate verschillende motieven een rol hebben gespeeld om een bedrijf te starten. De belangrijkste motieven om een bedrijf te starten worden gevormd door de uitdaging en de wens om eigen baas te kunnen zijn (zie figuur 5). Daarnaast vormde voor veel starters de mogelijkheid om specifieke werkzaamheden te kunnen verrichten een motief om een bedrijf te starten. Tenslotte is er een grote groep die aangeeft dat men er vanzelf is ingegroeid. Motieven die te maken hebben met de arbeidssituatie voorafgaand aan de start van het bedrijf - werkloosheid/geen baan kunnen vinden, dreigende werkloosheid, ontevredenheid over de baan in loondienst - worden relatief weinig genoemd. figuur 5 mate waarin verschillende startmotieven een rol hebben gespeeld bij het besluit om een bedrijf te starten, 2003 dreigende werkloosheid werkloosheid, geen baan kunnen vinden uit nood geboren door omstandigheden ontevredenheid over baan in loondienst ontdekking van een gat in de markt startmotieven beschikbaarheid van eigen financiële middelen mogelijkheid om meer geld te verdienen dan in loondienst betere mogelijkheden om zorg voor gezin en arbeid te combineren vanzelf er in gegroeid specifieke werkzaamheden kunnen verrichten wens om eigen baas te zijn uitdaging 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% sterk aandeel enigszins niet Bron: EIM onderzoek starters In 1994 speelden motieven die te maken hebben met de arbeidssituatie voorafgaand aan de start van het bedrijf relatief gezien weliswaar ook niet vaak een rol, toch was dit vaker het geval dan in 2003 (zie figuur 6). In vergelijking met wordt in 2003 echter, net als in 1994, werkloosheid/geen baan kunnen vinden vaker als motief genoemd om een bedrijf te starten. Daarnaast noemen meer starters dat men uit nood geboren, door omstandigheden een bedrijf is begonnen, waarmee mogelijk ook op de (onzekere) arbeidssituatie wordt gedoeld. De toegenomen betekenis van de hiervoor genoemde 'push-factoren', laat onverlet dat de 'pull-factoren' - met name het uitdagingselement en de wens om eigen baas te zijn - door de jaren heen veruit de belangrijkste motieven zijn geweest om een bedrijf te starten. In boden de economische omstandigheden hiervoor goede mogelijkheden in de ogen van een grotere groep starters dan in In was voor ruim de helft van de starters de - toen gunstige - economische conjunctuur mede een 15

16 motief om een bedrijf te starten. In 2003 spreekt slechts een op de vier starters van een gunstige economische conjunctuur om een bedrijf te beginnen. Gevraagd naar knelpunten die men in verband met het starten van het bedrijf heeft ervaren, noemen echter verschillende starters de ongunstige economische omstandigheden (zie hoofdstuk 6). De beschikbaarheid van eigen financiële middelen wint in de loop der jaren aan betekenis en ten slotte valt op dat in 2003 veel meer starters zeggen er vanzelf in te zijn gegroeid. figuur 6 mate waarin verschillende startmotieven sterk of enigszins een rol hebben gespeeld bij het besluit om een bedrijf te starten, 1994, en 2003 startmotieven dreigende werkloosheid werkloosheid, geen baan kunnen vinden uit nood geboren, door omstandigheden ontevredenheid over baan in loondienst ontdekking van een gat in de markt beschikbaarheid van eigen financiële middelen mogelijkheid om meer geld te verdienen dan in loondienst betere mogelijkheden om zorg voor gezin en arbeid te combineren vanzelf er ingegroeid specifieke werkzaamheden kunnen verrichten wens om eigen baas te zijn uitdaging aandeel (%) Bron: EIM starterscohorten 1994, 1998, 1999 en 2000 en onderzoek starters

17 4 De voorbereiding Dit hoofdstuk laat eerst zien in hoeverre starters voor de start van het bedrijf bekend zijn met het ondernemerschap en met de branche waarin men start. Daarna komt het informatiezoekgedrag van de starters aan de orde. Bekendheid met ondernemerschap Voor steeds meer startende ondernemers is het beginnen van een bedrijf geen geheel nieuwe ervaring. In 2003 heeft een op de drie starters (35%) voor de start van het zojuist begonnen bedrijf al eens eerder geprobeerd een bedrijf te beginnen. In negen van de tien gevallen is dat bedrijf toen ook echt van start gegaan. Dit betekent dat circa 30% van de starters al eens eerder daadwerkelijk een bedrijf is begonnen. De helft van hen is bij de start van het nieuwe bedrijf nog steeds in het bezit van het eerder gestarte bedrijf. Hieruit kunnen we concluderen dat 15% van de starters een nieuw bedrijf is begonnen terwijl men al in het bezit was van een ander bedrijf. In had 15% van de starters voor de start van het bedrijf al eens eerder geprobeerd een bedrijf te beginnen. In die jaren gaf 12% van de starters aan dat men bij de start van het bedrijf al bekend was met het zelfstandig ondernemerschap omdat men toen zelf een ander bedrijf had of had gehad. Van alle starters in die jaren was 4% bij de start van het nieuwe bedrijf al in het bezit van een ander bedrijf. De groep starters die al eens eerder heeft geprobeerd een bedrijf te beginnen, wordt in hoofdstuk 9 nader in beeld gebracht. Meer indirect was een veel grotere groep voor de start van het bedrijf bekend met het ondernemerschap. De helft van de starters (51%) geeft namelijk te kennen dat men van huis uit - bijvoorbeeld via een bedrijf van de ouders of de levenspartner - bekend was met het ondernemerschap. Bekendheid met de branche Zoals gezegd (in hoofdstuk 2), werkte 70% van de starters direct voor de start van het bedrijf in loondienst. In 55% van de gevallen betrof het een baan in dezelfde branche als waarin men nu als ondernemer actief is. Van de starters die niet direct voorafgaand aan de start van het bedrijf in loondienst werkten in de branche waarin men nu als ondernemer actief is, heeft een op de drie (34%) wel ooit eens in loondienst gewerkt in die branche. Alles bij elkaar betekent dit, dat de helft van de starters (49%) bekend is met de branche vanuit werkzaamheden die men in loondienst verrichtte. Informatie Een meerderheid van de starters wint voor de start van het bedrijf (tamelijk) veel informatie in met betrekking tot de markt en afzetmogelijkheden, fiscale zaken of belastingen en vereisten om te mogen starten (zie figuur 7). Slechts weinig starters winnen informatie in omtrent vergunningen. Dat informatievergaring met betrekking tot bedrijfsruimte of vestigingsplaats ook laag scoort, zal samenhangen met het feit dat veel starters het bedrijf in, of vanuit huis uitoefenen (zie hoofdstuk 5). 17

18 figuur 7 mate waarin starters informatie hebben ingewonnen over verschillende onderwerpen, 2003 milieuvergunningen bedrijfsruimte of vestigingsplaats overige vergunningen financieringsmogelijkheden terreinen juridische zaken en rechtsvorm opzetten van de administratie vereisten om te mogen starten fiscale zaken of belastingen markt en afzetmogelijkheden 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% aandeel veel tamelijk veel weinig geen Bron: EIM onderzoek starters Informatiebronnen De meest geraadpleegde informatiebron is de Kamer van Koophandel, gevolgd door de accountant of boekhouder en de Belastingdienst (zie tabel 1). Daarnaast wendt men zich ook vaak tot de bank en tot andere ondernemers. tabel 1 personen of instanties waar starters informatie hebben verkregen, 2003 persoon of instantie aandeel starters dat er informatie heeft verkregen (%) Kamer van Koophandel 86 accountant of boekhouder 73 Belastingdienst 69 bank 58 andere ondernemers 56 branche- of beroepsorganisatie 29 notaris 27 gemeente 18 Syntens 6 Bron: EIM onderzoek starters

19 5 Het bedrijf Stond in de vorige hoofdstukken de starter centraal, dit hoofdstuk geeft informatie over verschillende aspecten van het bedrijf van de starter. Nieuw opgericht of overname De meeste starters starten met een nieuw opgericht bedrijf; 86% van de starters begint op deze manier. De overige 14% van de starters start door middel van een overname van een al bestaand bedrijf of bedrijfsonderdeel. Voor het starten van een bedrijf hebben overnames daarmee aan betekenis gewonnen, want in de jaren startte 9% van de starters door het overnemen van een al bestaand bedrijf of bedrijfsonderdeel. Sector De helft van de starters begint een bedrijf in de dienstverlening. De meest populaire sector is die van de zakelijke dienstverlening: een op de drie starters begint in deze sector (ziet tabel 2). Daarna komt de handel (detailhandel en groothandel), waarin een op de vier starters begint. tabel 2 sector van het bedrijf, 2003 sector aandeel (%) industrie 5 bouwnijverheid 8 groothandel 11 detailhandel 15 horeca 5 autosector 3 vervoer en communicatie 4 financiële dienstverlening 6 zakelijke dienstverlening 35 overige dienstverlening 8 totaal 100 Bron: EIM onderzoek starters Om een wat beter idee te geven welke activiteiten door startende bedrijven worden uitgeoefend, geven we per sector een toelichting of enkele voorbeelden. industrie: (ambachtelijke) productiebedrijven; bouwnijverheid: aannemersbedrijven, klussenbedrijven, stukadoorsbedrijven, installatiebedrijven; groothandel: groothandels, im- en exportbedrijven; detailhandel: winkels, ambulante handel; horeca: restaurants, cafés, cafetaria's, cateringbedrijven; autosector: garagebedrijven (verkoop en reparatie), carrosseriebedrijven, bandenen uitlaatbedrijven; vervoer en communicatie: taxibedrijven, transportbedrijven, koeriersdiensten; 19

20 financiële dienstverlening: assurantietussenpersonen, financiële bemiddelingsbureaus; zakelijke dienstverlening: makelaars, IT (automatiserings)-bedrijven, accountantskantoren, ingenieursbureaus, ontwerpbureaus, marktonderzoekbureaus, reclamebureaus, (organisatie-)adviesbureaus, uitzendbureaus, vertaalbureaus, tekstverwerkingsbureaus, video/filmproductiebedrijven; overige diensten: autorijscholen, opleidingen en trainingen, sport- en recreatiebedrijven, amusementsbedrijven, kappers, schoonheidssalons, pedicures, tuiniersbedrijven. Technostarters Net als in kan 3% van de starters als technostarter worden aangemerkt, dat wil zeggen dat het gaat om een hoogopgeleide starter in een technische richting waarvoor geldt dat ten behoeve van product- en/of procesontwikkeling door of voor het bedrijf speur- en ontwikkelingswerk (S&O) wordt verricht. Worden ook - anders dan tot nu toe gebruikelijk - mbo'ers die aan de beide andere criteria voldoen meegeteld, dan komt het aandeel van de technostarters uit op 4%. Nemen we, in plaats van de bovenvermelde beperkte definitie van technostarter een ruimere definitie, waarbij een technostarter een starter is die een bedrijf begint in één van de hightech sectoren 1, dan is het aandeel van de technostarters 11%. Kenmerken van de markt Het feit dat drie op de tien starters van mening zijn dat in de branche waarin men het bedrijf is begonnen nauwelijks of geheel geen groeimogelijkheden zijn voor startende bedrijven, is op het eerste gezicht een verrassender uitkomst dan dat zeven op de tien starters van mening zijn dat die mogelijkheden deels, of zelfs zeer sterk aanwezig zijn (zie figuur 8). Hierbij moet wel worden aangetekend dat voor lang niet alle starters het bestaan van groeimogelijkheden even belangrijk is. Zoals we in hoofdstuk 7 zullen zien, streeft een vrij aanzienlijke groep starters niet of nauwelijks naar groei van het bedrijf. In hoofdstuk 6 zullen we zien dat het verwerven van een positie op de markt tot de meest genoemde knelpunten behoort. Figuur 8 laat zien dat de starters daarbij op hun markt vooral concurrentie zien in de grote hoeveelheid bedrijven, veel minder dan in een paar grote aanbieders die de markt beheersen. Daarnaast is volgens meer dan de helft van de starters sprake van veranderingen in de voorkeuren van afnemers. 1 Deze definitie is ontleend aan: Ernst & Young, Technostarters; Internationale benchmarkstudie, juli 2001 (in opdracht van het Ministerie van Economische Zaken). Volgens deze studie registreerde in % van het aantal startende ondernemingen in een hightech sector, waarvan de top-3 wordt gevormd door de sectoren adviesbureaus op het gebied van automatisering en systeemhuizen, architecten-, ingenieurs-, en overige technische ontwerp-, teken- en adviesbureaus en systeemontwikkelings-, systeemanalyse- en programmeerdiensten. 20